Museumtijdschrift 2020, nummer 2

museumtijdschrift

GEVIERD VERGUISD VERGETEN

nr 2 mrt-apr 2020 • € 9,95 • verschijnt 8x per jaar Amsterdam

Nam June Paik

Hightechpionier en rasoptimist

Den Haag, De Mesdag Collectie

Leiden

Oceanië

Diversiteit in de

Bergen, Museum Kranenburgh Stille Oceaan Londen

Artemisia

Barokschilder met sexappeal

+ de tentoonstellingsagenda 36 pagina’s gratis bijlage BP

Edvard Munch (1863 - 1944), Twee meisjes bij een appelboom (detail), 1905, olieverf op doek, 111 x 131 cm, collectie Museum Boijmans Van Beuningen

nr 2 • 2020

KUNST STELT ALLES VOOR 22 MRT T|M 20 SEP

Antonio Mancini

LINGS t TENTOONSTEL complete overzich AGENDA Het meest

09

MRT

19

APR

INHOUD-

Beeld omslag: Antonio Mancini, ‘In gedachten verzonken’, 1895-98, olieverf op doek, 100 x 60 cm, De Mesdag Collectie, Den Haag

museumtijdschrift.nl

nr 2 / maart-april 2020

42

Artemisia Gentileschi, ‘Jael en Sisera’, 1620, olieverf op doek, 86 x 125 cm, Szépmüvészeti Múzeum, Boedapest

54

Lucas Gassel, ‘Panoramisch uitzicht op een renaissancepaleis met David en Bathseba’ (detail), z.j., olieverf op paneel, 45 x 69 cm, Wadsworth Atheneum Museum of Art, Hartford

6

26

62

32 OUDE KUNST

20 Antonio Mancini

De eigenzinnige Italiaan gold in zijn tijd als ‘grootste levende schilder’ door Kees Keijer MODERNE KUNST

26 Nam June Paik

Experimenten met robots en video als voorbode van de mediamens door Edo Dijksterhuis KUNST EN ERFGOED

48 32 Oceanië

De eilanden in de Grote Oceaan herbergen een schat aan culturen door Stefan Kuiper

11-18

MUSEUM - KORT

30 Museumtijdschrifttips: de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland

OUDE KUNST

42 Artemisia

Was Artemisia Gentileschi in de eerste plaats schilder of feminist? door Dorien Tamis HEDENDAAGSE KUNST

71-77

40 61

MUSEUM & MEER het atelier Koos Buster de gevestigde John Körmeling de nieuwkomer Guus van der Velden boeken etc. de lezerspagina Met abonneevoordeel, arrangementen en reacties

COLUMNS

Oek de Jong Leven in het verborgene Op zaal De witte wand

48 Yael Davids

Diepgravend onderzoek naar het lichaam in zijn relatie tot kunst door Arjan Reinders OUDE KUNST

54 Lucas Gassel

Hoe langer je kijkt, hoe meer je ontdekt in de Bijbelse landschapskunst door Erik Spaans DESIGN

62 Delfts blauw

De bijzondere keramiekcollectie van William en Mary gereconstrueerd door Chris Reinewald MODERNE KUNST

66 Giorgio de Chirico

De ‘metafysische schilderkunst’ vervreemdt en boeit nog steeds door Homme Siebenga

7

‘Lachende Italiaanse’, z.j., pastelkrijt op papier, 61 x 47 cm, De Mesdag Collectie, Den Haag

Worstelen met de werkelijkheid Kunstverzamelaar Hendrik Willem Mesdag was al vroeg gecharmeerd van het bijzondere talent van Antonio Mancini.

Die werd geplaagd door armoe en depressie, en had een voorkeur voor ongebruikelijke onderwerpen en materialen.

DOOR KEES KEIJER

20

OUDEKUNST-

‘Acrobaat met viool (Portret van Luigi Gianchetti)’, 1878, olieverf op doek, 92 x 73,5 cm, Bottegantica, Milaan

21

Altaarbeeld (uit een groep voorouderbeelden), tweede vrouw van het familie­hoofd,Mayalibitbaai, West-Papoea, Indonesië, laatnegentiende eeuw, hout, stof, 37 x 16 x 18 cm, Nationaal Museum van Wereldculturen

oor de Asmat van Nieuw-Guinea is het einde niet het einde. Leggen ze het loodje, dan reizen ze verder naar een leven na het leven, het hiernamaals. Legden ze het loodje door de hand van een lid van een vijandige stam, dan wilden hun geesten nog weleens blijven rondspoken. Dat hiernamaals, de ‘safan’, ligt voorbij de zee – metaforisch gezien dan. De overledenen bereiken het per boot, eveneens metaforisch.

Tijdens de échte kanotochten die onderdeel zijn van de initiatierites van jonge Asmats worden hun geesten uitgeleide gedaan. Op de ‘wuramon’, de sierkano’s die in dergelijke riten ook een rol spelen, zijn naast beelden van schildpadden en vogels ook voorvaderen te zien.

Museum Volkenkunde in Leiden bezit zo’n wuramon, ofwel zielenkano. Hij meet negen meter en is gemaakt van vezelstof en hout, beschilderd met natuurlijke pigmenten. Op de voorsteven zijn twee liggende figuren te zien, de voorvaderen.

Daarachter: hagedisachtige wezens, gebogen als bobsleeërs tijdens de afdaling. De hagedissen verbeelden de ‘ambirak’, gevaarlijke watergeesten – jongemannen moeten er tijdens hun initiatierite overheen kruipen, waarna ze gescarificeerd worden, er worden opzettelijk littekens bij hen aangebracht.

VERSCHILLEN De zielenkano intrigeert door zijn ambachtelijke gaafheid en vanwege de (voor de meeste westerlingen) vreemde wereld waarvan hij deel uitmaakt. Hij is een van de blikvangers in de tentoonstelling ‘Een zee van eilanden, topstukken uit Oceanië’, in datzelfde Museum Volkenkunde.

34

Voor de goede orde: Oceanië beslaat een derde van het totale aardoppervlak, het is een gebied van 8.525.989 vierkante kilometer met een inwonertal nabij de 42 miljoen. Het immense gebied in de Grote Oceaan, dat Australië, Nieuw-Zeeland, Polynesië, Micronesië en Melanesië omvat, kent afhankelijk van hoe je telt tussen de tien- en twintigduizend eilanden, vaak samengeklonterd in archipels, en kan bogen op de grootste linguïstische diversiteit ter wereld. Het feit dat er alleen al op Nieuw-Guinea achthonderd verschillende talen zijn te horen, geeft een indruk. Oceanië, kortom, is allesbehalve een homogene cultuur. Wanneer het gaat over ‘Oceanische kunst’, weet dan dat hier hopeloos wordt gegeneraliseerd. De ambachtsman op de Fiji-eilanden werkt vanuit een ander religieus en ambachtelijk kader dan de houtsnijder op, zeg, de Solomon-eilanden, waarvan akte. In de expositie in Leiden worden zulke verschillen niet ontkend, maar wordt gefocust op wat de uiteenlopende nationaliteiten en groepen gemeen hebben: hun band met de oceaan.

Veel van de getoonde objecten zijn gerelateerd aan het leven op of met het water.

Praktische én decoratieve stukken, al is decoratief in deze context een ongelukkige benaming: bijzondere kleding, siervaartuigen of voorouderbeelden worden als heel krachtig beschouwd, soms wor-

den deze voorwerpen zelfs bovennatuurlijke krachten toegedicht. Praktischer gesteld: we zien kano’s, boegbeelden, zeekaarten van bamboe en schelpen, voorstevens in de vorm van krokodillenkoppen, helmen, schilden, tekeningen, bustes en godenbeelden. De selectie omvat stukken uit de koloniale en postkoloniale tijd, en is in die zin een afspiegeling van interculturele uitwisseling (sommigen werden vervaardigd voor westerlingen, voor de verkoop of als geschenk). Ook is er werk van hedendaagse Oceanische kunstenaars, onder wie George Nuku, Taloi Havini en Lisa Reihana. Van die laatste is het ambitieuze videopanorama in Pursuit of Venus [infected] (2015-17) te zien, waarmee zij in 2017 Nieuw-Zeeland vertegenwoordigde op de Biënnale van Venetië.

LASTIGE VRAGEN Museum Volkenkunde is de instelling bij uitstek om een Oceanië-tentoonstelling te organiseren. Het bezit zo’n 75.000 objecten uit dit werelddeel, waarvan er in de vaste museumopstelling een stuk of tweehonderd worden gepresenteerd. Een aanzienlijk deel van de collectie, die van wereldklasse is, komt uit westelijk NieuwGuinea, tot 1963 een Nederlandse kolonie.

Via expedities, antropologen, zendelingen en missionarissen belandde de collectie in Nederland. De herkomst van deze stukken en die uit etnografische musea in Engeland, Frankrijk en andere voormalige koloniale machten, is daardoor nooit geheel onproblematisch. Onder de objecten in ‘Oceanië’, vertelt conservator Wonu Veys, bevindt zich zover bekend geen roofkunst, maar dat betekent niet dat ze altijd volledig in vrije wil zijn afgestaan. Immers, wat is in deze context ‘vrij’? Handelt een Papoea die cadeaus uitdeelt aan een autoritaire kolonisator in vrijheid? Is een gift

CeremoniĂŤle veren hoofdtooi, Roro, Papoea-Nieuw Guinea, begin twintigste eeuw, veren, plantaardige vezels, schelpen, schildpadschild, rotan, 240 x 200 x 30 cm, Nationaal Museum van Wereldculturen

35

‘Susanna en de ouderlingen’, 1610, olieverf op doek, 170 x 121 cm, Kunst­ sammlungen Graf von Schönborn, Pommersfelden

OUDEKUNST-

‘Esther voor koning Ahasveros, 1628-30, olieverf op doek, 208 x 273 cm, The Metropolitan Museum of Art, New York

MARTELAAR OF KUNSTENAAR? Dat Artemisia Gentileschi de afgelopen decennia vooral werd beschouwd als feminist avant la lettre, stond de artistieke waardering van haar werk in de weg. Onterecht, maar de barokschilder speelde wel degelijk met haar imago.

DOOR DORIEN TAMIS

43

KIJKEN

MET JE LICHAAM

48

HEDENDAAGSEKUNST-

Feldenkrais-les met het werk ‘Le Marchand d’oiseaux’ (1962) van Wifredo Lam, Van Abbemuseum, Eindhoven (foto: Marcel de Buck)

In het werk van Yael Davids staan de kwetsbaarheid en de kracht van het menselijk lichaam centraal. Nu onderzoekt zij of beweging kan leiden tot een andere manier van kijken naar onszelf en naar kunst.

A

DOOR ARJAN REINDERS

l anderhalf jaar ligt een groep van zo’n vijftien mensen iedere dinsdagochtend vlak voor openingstijd languit op de vloer in een zaal in het Van Abbemuseum in Eindhoven. Ze liggen op hun rug, op een groot Perzisch tapijt, met een kussentje van foamplastic onder het hoofd.

Synchroon bewegen ze telkens verschillende delen van hun lichaam: hoofd heen en weer, arm opzij, knie omhoog, et cetera. Geen halsbrekende yogaposes, maar kalme, geconcentreerde bewegingen, die ook heel klein kunnen zijn, zoals het draaien met de ogen of rollen met de tong.

Instructies krijgen ze van Yael Davids (1968), beeldend kunstenaar én gediplomeerd Feldenkrais-beoefenaar. De Israëlische fysicus en judoleraar Moshé Feldenkrais (1904-1984) is in Nederland nauwelijks bekend, maar in de Verenigde Staten en Israël is hij een begrip. Na een ernstige kniekwetsuur ontwikkelde hij een methode, door sommigen een alternatieve geneeswijze genoemd, waarmee je op eigen kracht lichamelijke gewoontes kunt veranderen en daarmee ook je

VOLGEND NUMMER Met dank aan alle bruikleengevers: vangoghmuseum.nl/inthepicture-creditlines

Van archeologisch tot postmodern Armenië

Rob Scholte

Jan Mankes

Zilveren beker, Karashamb (Armenië), ca. 2100 v. Chr.

Rob Scholte, ‘Reproductie verplicht’, 1986

Jan Mankes, ‘Portret van Annie Zernike’, 1918

Museumtijdschrift nummer 3 ligt op 21 april in de winkel

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees Pieter de Hooch in Delft.

Uit de schaduw van Vermeer

Nu te zien

Identiteit en imago in 75 kunstenaarsportretten Tickets online

Vincent van Gogh wordt vaak gezien als een man die eenzaam en miskend door het leven ging. Dit beeld is onterecht. Van Gogh had weliswaar een complex en soms dwars karakter, maar hij onderhield ook lange en vaak innige relaties. Deze banden hielpen de mens Van Gogh en zijn kunst te vormen. De publicatie Van Goghs intimi. Vrienden, familie, modellen, die de gelijknamige tentoonstelling begeleidt, belicht de personen die een belangrijke rol speelden in zijn leven en werk. Aan de hand van kunstwerken en persoonlijke documenten wordt het gangbare beeld bijgesteld.

Van Goghs intimi geeft een indruk van de eigenzinnige kunstenaar in wie velen in zijn omgeving een bijzonder talent, een grote geest en een man met een warm hart herkenden. Zo leert de lezer Van Gogh en zijn kring van intimi beter kennen.

cadeau bij een tweejarig abonnemen t

Van cadea Goghs bij een jauarintimiabonnement

vrienden, familie, modellen

In the Picture

Pieter de Hooch in Delft

Halverwege de zeventiende eeuw is Delft een broedplaats van creatief talent waar nieuwe ontwikkelingen in gang worden gezet. Juist in dit spannende artistieke klimaat kan de jonge meester Pieter de Hooch (1629-in of ná 1679) uitgroeien tot pionier en belangrijk innovator in de genreschilderkunst. Na 1655 schildert hij het dagelijks leven in Delftse huizen en op zonovergoten binnenplaatsen.

De stad inspireert hem tot het maken van zijn allermooiste werken waarin het heldere licht, het perspectief, de beroemde doorkijkjes en de warme kleuren opvallen.

Met nieuw onderzoek, een tentoonstelling en deze publicatie eren we deze geliefde schilder en bieden hem - voor het eerst in Nederland - het podium dat hij verdient.

Zowel de persoonlijke relatie van Pieter de Hooch met Delft als het ‘Delftse karakter’ van zijn werk is groter dan tot nu toe verondersteld. Ontdek zijn techniek, zijn persoonlijke topografie en zijn relatie met de stad. Niemand schilderde met meer overtuiging de reflectie van het licht op een simpele openstaande houten deur of de vervallen, gepleisterde en afbrokkelende muren en poortjes van de stad. Geen wonder dat Vermeer door hem geïnspireerd raakte!

Van Goghs intimi

cadeau bij een jaarabonnemen t

Pieter de Hooch (1629 - in of na 1679)

vrienden familie modellen

Pieter de Hooch in Delft

Van Goghs intimi

Het grote Nederlandse kunst boek

De poëet van perspectief, licht en doorkijkjes, dat is Pieter de Hooch. Maar hij was ook een écht Delftse schilder – na Johannes Vermeer wordt hij zelfs als de belangrijkste Delftse schilder uit de Nederlandse Gouden Eeuw gezien. Zijn binnenplaatsen en interieurs zijn bovendien wereldberoemd. Pieter de Hooch in Delft - Uit de schaduw van Vermeer verscheen bij de overzichtstentoonstelling in Museum Prinsenhof.

Van Goghs intimi gaat over de personen die een belangrijke rol speelden in leven en werk van Vincent van Gogh (1853-1890). Aan de hand van schilderijen, tekeningen en brieven maakt de lezer kennis met vrienden, familie en modellen: de intimi van de kunstenaar. Niet eerder werd dit onderwerp zo uitvoerig belicht. Dit boek ontkracht het beeld van de getormenteerde en eenzame kunstenaar en laat zien dat Van Gogh, ondanks zijn vaak moeizame relaties, gewaardeerd werd als mens en kunstenaar.

Zes eeuwen kunstgeschiedenis. Dat is zeshonderd jaar van kleur en traditie, vernieuwing en lef. Van verf en canvas, glas en steen. Dit boek is in de eerste plaats een feest der herkenning voor kunstliefhebbers. Maar er zijn ook verrassingen: kunstwerken die misschien nog onbekend zijn en die buiten de geijkte paden treden.

Dit overzichtswerk is geschreven door Din Pieters, oud-hoofdredacteur Museumtijdschrift.

ISBN: 9789462583405

49,95

ISBN: 9789462583276

34,95

34,95

OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00 (GRATIS VERZENDING BINNEN NEDERLAND)

ISBN: 9789462582781

Voor de liefhebber van geschiedenis en kunst