Museumtijdschrift 6 - 2018

diap

Lief Lief &Leed &Leed

nr 63••september • € verschijnt 8,95 verschijnt april 20172018 • € 8,95 8x per 8x jaarper jaar Rotterdam

Peter Paul Rubens Uniek overzicht van olieverfschetsen Den Haag

nr 6 / 2018

Islamitische kunst Virtuoze vazen, schalen en tapijten Gent

ED & DESIGN KUNST, ERFGO

40 pagina’s gratis bijlage

FAMILIEGEHEIMEN Enschede

a

8 september t/m 6 januari 2019

Kleine onderwerpen groots geschilderd

+ de tentoonstellingsagenda

Hollandse Hollandse families families in in voorvoor- en en tegenspoed tegenspoed

vanaf 8 september

Raoul de Keyser

Nederlandse gezinsportretten

INHOUD-

beeld omslag: Jürgen Ovens, ‘Portret van Hendrick Mathias en zijn familie (detail)’, 1661, olieverf op doek, 162 x 206 cm, part. coll.

40

56 6

museumtijdschrift.nl nr.6 / september 2018

Peter Paul Rubens, ‘Verdrijving van Adam en Eva uit het paradijs (detail)’, ca. 1620, olieverf op paneel, 49,5 x 64,5 cm, Praag, National Gallery

60

OUDE KUNST

20 Nederlandse gezinnen

Beeld en werkelijkheid staan op gespannen voet in veel familieportretten door Koen Kleijn HEDENDAAGSE KUNST

26 Raoul de Keyser

Door Gent geëerde schilder zocht zijn onderwerpen dicht bij huis door Kees Keijer

34 MUSEUM - KORT 11-18 30 Museumtijdschrifttips:

de mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland, met vooruitblik.

HEDENDAAGSE KUNST

34 Robot Love

Koester de robot, want de nieuwe, betere machinemens komt eraan door Edo Dijksterhuis OUDE KUNST

40 Peter Paul Rubens

In de snelle, rauwe olieverfschets toont zich de meester door Erik Spaans HEDENDAAGSE KUNST

MUSEUM & MEER 75-81 het atelier Emo Verkerk de criticus Anneke van Wolfswinkel de kunstenaar Niels Broszat boeken & meer

50 Droommaquettes

Al ruim vijftig jaar bouwen de Poiriers aan een eigenzinnig oeuvre door Frits de Coninck TOEGEPASTE KUNST

56 Virtuoos en beeldschoon Gemeentemuseum opent de schatkamer van islamitische kunst door Chris Reinewald ARCHITECTUUR

38 55

COLUMNS

Oek de Jong Het stille van paarden Maria Barnas Gekrijs van de treurspreeuw

8 MUSEUM - EXTRA

Kunst te koop Emo Verkerk, Loes Koomen, herman de vries en Maria Roosen

60 50 jaar Bijlmermeer

Stad van morgen was al in 1968 van gisteren; een rondgang door Bernard Hulsman HEDENDAAGSE KUNST

68 Franz West

Wilde als rechtgeaard Wener zijn publiek bevrijden van neuroses door Robert-Jan Muller

+ Museumtijdschrift Arrangement

Lezing Rubens’ olieverfschetsen, zie p. 49

7

‘Camping II’, 1969, acrylverf op doek, 177 x138 cm en ‘Camping V (Zesde Linnen Doos)’, 1971, acryl- en dispersieverf op doek over houten frame, 150 x 125 x 25 cm, beide: Gent, Smak

H C O D G I D U EENVO L A A T N E M U MON

‘Gampelaere omgeving’, 1967, acryl- en dispersieverf op doek, 120 x 150 cm.

Gent, Smak

Gent toont een overzicht van het werk van de schilderende sportverslaggever Raoul De Keyser. Die zocht zijn onderwerpen dicht bij huis: voetbalveld, prikkeldraad, tent.

DOOR KEES KEIJER

FOTO: DIRK PAUWELS

H

ij maakte een nogal ongebruikelijke start in de kunstwereld, maar uiteindelijk werd zijn werk op handen gedragen door diverse generaties schilders in België en daarbuiten.

Raoul De Keyser (1930-2012), geboren in Deinze, was aanvankelijk sportverslaggever en schreef over tentoonstellingen, toen hij in 1964 de overstap maakte naar het kunstenaarschap. Hij bezocht geen academie, al volgde hij wel enige tijd avondklassen bij Roger Raveel (19212013), die in dezelfde streek woonde. Via Raveel kwam hij in contact met gelijkgestemde kunstenaars.

In 1966 vroeg de Belgische graaf De Kerchove de Denterghem aan Raveel om de keldergangen in zijn kasteel te Beervelde te beschilderen. Raveel vond dit een mooie gelegenheid om een groepswerk te

realiseren met de Nederlander Reinier Lucassen en de Vlaamse schilders Etienne Elias en Raoul De Keyser, drie jonge kunstenaars met wie hij zich verwant voelde.

Er wordt vaak benadrukt dat de samenwerking tussen deze kunstenaars eenmalig was en dat ze geen stroming of -isme vertegenwoordigen, maar toch worden ze vaak aangeduid met de term Nieuwe Visie of Nieuwe Figuratie.

PLATTE KLEURVLAKKEN “Mijn werk komt voort uit de omgeving waar ik woon”, zei De Keyser en dat zou net zo goed een uitspraak van Raveel kunnen zijn. Tot eind jaren zestig schilderde De Keyser figuratief. Hij vond inderdaad onderwerpen uit zijn directe omgeving: een kraantje met een tuinslang, een deurstijl met een klink, een voetbalveld, een tent of een stuk prikkeldraad. Hij herleidde dergelijke motieven tot platte kleurvlakken en lijnen, waardoor ze schijnbaar eenvoudig blijven en tegelijk monumentaal worden.

27

‘De herkenning van Philopoemen’, ca. 1609-10, olieverf op doek, 50 x 66 cm, Parijs, Musée du Louvre (legaat Dr Louis La Caze, 1869)

40

meester

De verbluffende olieverfschetsen van Peter Paul Rubens zijn meer dan vingeroefening en werkmateriaal.

Rauw en razendsnel verbeeldde hij wat in zijn hoofd opkwam.

DOOR ERIK SPAANS

werk

mstreeks 1615 raakte Peter Paul Rubens gefascineerd door een motief dat tot dan toe nog maar zelden in de schilderkunst was verbeeld: jachttaferelen in exotische setting. De schilder maakte een reeks voorstellingen waarin mens en dier verwikkeld zijn in een strijd op leven en dood. Zwaarden en messen worden dreigend geheven, klauwen slaan zich vast in de flanken van paarden en speren worden in lijven geboord. Rubens (15771640) greep bij deze composities terug op bestaande voorstellingen van gevechten met steigerende paarden en energiek op elkaar inhakkende krijgers. Maar hij voegde er een nieuw exotisch element aan toe in de vorm van leeuwen, tijgers, krokodillen, panters en incidenteel zelfs een nijlpaard.

Op de Leeuwenjacht in de National Gallery in Londen is zo’n orgie van geweld afgebeeld. De compositie is losjes gebaseerd op een ruitergevecht van Leonardo da Vinci dat Rubens van een prent zal

41

RUÏNES VAN DE TOEKOMST

Anne en Patrick Poirier, partners in leven en kunst, bouwen al meer dan vijftig jaar conse­quent aan een eigenzinnig en samen­­hangend oeuvre. Met hun maquettes, foto’s en teke­­­­­ningen geven ze vorm aan herinne­ringen en aan dromen.

FOTO: AURÉLIEN MOLE

DOOR FRITS DE CONINCK

50

FOTO: AURÉLIEN MOLE

FOTO: JC LETT

‘Lost archetypes’, 1979, gips, 135 x 45 x 45 cm, courtesy kunstenaars en Galerie Mitterand, Parijs

H

boven: ‘Retrovisions 153/52’, 2008, 23 neons, spiegel en sculptuur, variabele afmetingen, part. coll. links: ‘Lost archetypes’, 1979, gips, 135 x 45 x 45 cm, courtesy kunstenaars en Galerie Mitterand, Parijs

un werk gaat over de fragiliteit van onze cultuur, de vitaliteit van het geheugen en het bewustzijn van de tijd. Dat is een gebied zonder grenzen, ook geografisch in hun geval. Hun leven lang al trekken ze over de wereld, op zoek naar archeologische sites, plaatsen van herinnering. Ze kijken, ontdekken, verzamelen en onderzoeken. Ze zijn researchers in de ware zin van het woord. En wat dat oplevert zetten ze traag en minutieus om in installaties, maquettes, foto’s, tekeningen en boeken.

Ruïnes van de toekomst, zo zou je hun werk kunnen noemen.

De aanleiding voor de tentoonstelling is even persoonlijk als toevallig. Directeur

van De Pont, Hendrik Driessen, vertelt hoe hij tijdens zijn vakanties in ZuidFrankrijk op zijn bergwandelingen regelmatig een oudere dame tegenkwam. Hij begon haar te groeten en zij knikte vriendelijk terug. Een aantal wandelingen later zag hij weer die vrouw, aan een tafeltje voor een ruïneus huis met uitzicht op de Montagne Sainte Victoire. Ze raakten met elkaar aan de praat, het bleek Anne Poirier te zijn, die daar met haar man Patrick woont. Zo ontstond het gesprek, voortgezet in een atelierbezoek en uiteindelijk mondde wat een vakantieontmoeting leek, uit in de tentoonstelling in De Pont, zoveel jaren later.

BOUWWERK Een van de blikvangers op de tentoonstelling is Mnemosyne, een maquette-achtige installatie in de vorm van een enorme

51

SCHATTEN DIE GEKEND WILLEN WORDEN

Moskeelamp met het lichtvers uit de Koran en titels van opdracht­gever, Syrië of Egypte, 1322-1328, glas, h. 32,1 cm, Den Haag, Gemeentemuseum (schenking van de Vrienden van het Gemeente­museum Den Haag)

Het Haags Gemeente­museum heeft een rijke collectie vazen, tegels, glaswerk, kalligrafie en muziek­instrumenten uit de islamitische wereld. Die zijn één tot twaalf eeuwen oud, virtuoos, beeldschoon en (te) lang niet getoond. DOOR CHRIS REINEWALD

FOTO: MOUNIR RAJI - VISIONARY AGENCY

M

outabel. Deze pittige auberginedip met tahin zou de Syrische kok wel willen serveren in de mooie papegaaienschaal uit 1200 van geglazuurd kiezelwerk. Door een prachtig geknoopt wollen tapijt uit Uşak, West-Anatolië (1600), waande de Haagse schrijver Hizir Cengiz zich weer in zijn ouderlijk huis. En maar wat graag had de getalenteerde Turkse muziekstudent de Iraanse kamanche bespeeld. Maar deze schootviool, een rijk gedecoreerde bolle klankkast en drie zijden snaren, is daarvoor te kwetsbaar en wordt alleen nog als museumstuk geëxposeerd. Dus speelde ze een weemoedige serenade op een hedendaags exemplaar.

Om de rijke en lang niet geëxposeerde islamitische ambachtskunst op ‘Glans en

geluk’ voor het voetlicht te brengen, schakelde het museum bij de selectie ook een aantal muzikanten, koks en schrijvers in met wortels in de landen van herkomst om hun favoriete collectiestukken te kiezen, en te vergezellen van hun verhalen, muziek en recepten.

Anders dan christelijke (kerk)kunst dient islamitische kunst niet louter een godsdienstig doel. Er zijn zowel religieuze als dagelijkse gebruiks- en siervoorwerpen, met uitgesproken regels, dat wel.

De verschillende technieken die gebruikt werden waaierden uit over handels- en pelgrimsroutes van west naar oost en omgekeerd. Van Moors-Andalusië met de paradijselijke paleistuinen van het Alhambra in Granada tot het zestiende- tot negentiende-eeuwse Mogol-rijk in ZuidIndia met zijn fijne kledingstoffen en de Taj Mahal graftombe. Reizigers troffen elkaar in karavanserai’s, knooppunten, waar ze na een dagreis veilig konden eten en overnachten. Men deelde ervaringen, kennis en gewoontes. De voorwerpen reisden mee. Stijlen en versieringen werden geherinterpreteerd tot nieuwe verschij-

linksboven: Kom met kalligrafie, Oost-Iran, 900-1000, aardewerk, ø 14,8 cm, Den Haag, Gemeentemuseum boven: Kom met voorstelling van Bahram Goer en Azadeh, Iran, Kashan, 1175-1220, kiezelaardewerk met minaï-decoratie, ø 20,7 cm

57

Aluminium rijtjeshuizen van ONL met op de achtergrond bakstenen rijtjeshuizen en een galerijflat

Amsterdamse Poort

FOTO: GRIMSHAW ARCHITECTS

Bijlmer Parktheater

Station Bijlmer

62

die met luchtbruggen waren verbonden met de negen verdiepingen hoge galerijflats die vaak honderden meters lang waren. Het grote park tussen de in honingraatpatroon opgestelde flats was het domein van fietsers, wandelaars en recreanten.

De stad van gisteren viel niet in de smaak van de Amsterdammers uit vervallen oude buurten als De Pijp, voor wie de Bijlmer was

Geldershoofd

VAN BEGIN AF AAN HAD DE BIJLMERMEER TE KAMPEN MET LEEGSTAND. bedoeld. Die gaven meestal de voorkeur aan gewone rijtjeshuizen met eigen tuinen in ‘overloopgemeenten’ als Purmerend en Hoorn boven de op elkaar gestapelde ‘rijtjeshuizen met balkons’ van de Bijlmer. Van begin af aan had de Bijlmermeer daarom te kampen met leegstand en werd de wijk een toevluchtsoord voor minder draagkrachtige migranten, zoals de tienduizenden Surinamers die hun land verlieten in de jaren voordat het in 1975 onafhankelijk werd. Dit leidde in sommige delen van de Bijlmer tot overbewoning en sociale problemen. Beruchte Bijlmerflats werden Gliphoeve I en II. Al in 1982, een jaar of tien na de oplevering, moesten de flats grondig worden gerenoveerd. Wegens de associatie van ‘Gliphoeve’ met berovingen, drugshandel, vandalisme en geweld werden ze omgedoopt tot Geldershoofd en Gravestein.

Gooise kant, met op de achtergrond rijtjeshuizen uit jaren 80

FOTO’S: BERNARD HULSMAN, KAART: GOOGLE MAPS

ZANDKASTEEL De renovatie van de Gliphoeve viel samen met de bouw van Hoptille, het begin van de vernieuwing van de Bijlmer waartoe de gemeente Amsterdam en de woningbouwverenigingen die de flats beheerden al eind jaren zeventig besloten. In Hoptille, net als Hoogoord ontworpen door de latere rijksbouwmeester Kees Rijnboutt, ging het roer drastisch om. De buurt bestaat niet uit eendere galerijflatwoningen, maar uit een buitengewoon lange, ouderwetse portieketageflat met tien verschillende woningtypes, waarachter een stuk of tien blokjes rijtjeshuizen staan.

Bedoeling van de opdrachtgever van Hoptille, het Amsterdamse Woningbedrijf, was dat er bewoners van diverse pluimage zouden worden gemengd. Maar ook Hoptille werd, net als het naburige, tegelijkertijd gebouwde Heesterveld, al gauw door sociale problemen

63

VOLGEND NUMMER Tekenen door de eeuwen heen

Leonardo da Vinci

Typex

Lily van der Stokker

20-90-40-0 cmyk

Leonardo da Vinci, 'Hoofd van een jonge krijgsman', 1504-05, Boedapest, Museum voor Schone Kunsten

Cover van de luxe editie van het boek van Typex over Andy Warhol

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Lily van der Stokker, installatie bij Koenig & Clinton, New York, 2014

Museumtijdschrift nummer 7 ligt op 9 oktober in de winkel Museumtijdschrift verschijnt 8 x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees:

cadeau bij een jaarabonnement

HET GOUDEN EEUW BOEK De grote kunstenaars van de zeventiende eeuw - Rembrandt, Vermeer en Frans Hals - zijn wereldberoemd, maar de schilderijen van de minder bekende oude meesters zijn vaak ook prachtig. Ze komen allemaal aan bod in dit naslagwerk door Jeroen Giltaij, oud-hoofdconservator van Museum Boijmans Van Beuningen.

€ 29,95

cadeau bij een tweejarig abonnement

KUNST IN CONTEXT Het eerste boek dat kunstenaars verbindt met de tijden die hen inspireerden - wereldwijd en door de eeuwen heen! 150 stromingen en bewegingen worden in hun sociale, culturele en politieke tijd geplaatst. Dit prachtig geïllustreerde boek met index is een onmisbaar naslagwerk.

€ 49,95

OOK LOS VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 – 467 34 00 (GRATIS VERZENDING BINNEN NEDERLAND)

Voor de liefhebber van geschiedenis en kunst