Museumtijdschrift 2 - 2024

museumtijdschrift nr 2 • 2024

nr 2 mrt-apr 2024 • € 12,50 • verschijnt 8x per jaar Amsterdam

Marina Abramović

Ode aan grande dame performancekunst Leeuwarden

Porseleinkoorts

Assen, Eindhoven, Utrecht

Rococoporselein op Bergen, Museum Kranenburgh bezoek in Nederland Amsterdam

Holocaustmuseum Kleine verhalen in grote geschiedenis

+ de tentoonstellingsagenda 40 pagina’s gratis bijlage BP

www.museumtijdsc

BP

Het meest complete overzicht

4 mrt hrift.nl 14 april

NIEUWE BLIK op museale schatkamers

INHOUD-

Iris Kensmil, ‘Sojourner Truth’, 2019, olieverf op doek, 75 x 60 cm, Centraal Museum, Utrecht (foto: Gert Jan van Rooij)

museumtijdschrift.nl nr 2 / mrt-apr 2024

28

66 Boris Mikhailov, uit de serie ‘Red’, 1968-75, Tate, Londen

56 8

60

48 MUSEA

22 De vaste collectie

34

Van Utrecht tot Eindhoven: musea poetsen hun kroonjuwelen op door Edo Dijksterhuis HEDENDAAGSE KUNST

28 Marina Abramović

Vijftig jaar grensverleggende performancekunst, mét heropvoeringen door Eline Crijns OUDE KUNST

34 Achter de coulissen 13-20 MUSEUM - KORT

Museumtijdschrifttips: De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland

71-79 MUSEUM & MEER

het atelier Tara-Eva Kuijpers Wentink een dag uit het leven van Carolien Adriaansche boeken Recensies en tips varia Museumnieuws lezerspagina ‘De bezoeker’, reacties

COLUMNS

42 Pauline Broekema Fles met ziel

55 De inwendige mens

Nijntje museum, Utrecht

Rembrandts werk getuigt van een innige band met theater en acteurs door Erik Spaans MODERNE KUNST

44 Käthe Kollwitz

Haar grafiek is expressief, tijdloos modern en aangrijpend geëngageerd door Joke de Wolf DESIGN

48 Weelderig porselein

Topstukken uit Meissen en Sèvres doen Leeuwarden aan door Chris Reinewald FOTOGRAFIE

56 Boris Mikhailov

Nietsontziend legde de Oekraïense fotograaf het dagelijks leven vast door Stefan Kuiper MODERNE KUNST

60 Mikalojus Čiurlionis

Melancholisch, mysterieus, muzikaal; Litouws dubbeltalent herontdekt door Jet van der Sluis ERFGOED

66 Holocaustmuseum

Nieuw museum wil raken met kleine verhalen en bijzondere objecten door Jaron Beekes

9

Zaaloverzicht Centraal Museum, met uiterst links: Onbekende maker, ‘Portret van Trijn van Leemput’, ca. 1650, en op de paarse wand twee portretten: Iris Kensmil, ‘Sojourner Truth’, 2018 en Monogrammist B, ‘Portret van een vrouw’, 1573 (foto: Gert Jan van Rooij)

Vaste collectie als

22

VERHALENRESERVOIR

MUSEA-

Na een lange periode waarin musea zich als ‘tentoonstellings­ machines’ gedroegen, is er weer volop aandacht voor de vaste collectie. In onder andere Eindhoven, Utrecht en Assen worden de kroonjuwelen opgepoetst. De manier van presenteren verschilt, maar het doel is hetzelfde. DOOR EDO DIJKSTERHUIS 23

SPIEGEL VAN DRIFTEN EN VERLANGENS

‘The Artist is Present’, 2010, performance 3 maanden, Museum of Modern Art, New York (foto: Marco Anelli)

28

HEDENDAAGSEKUNST-

Voor Marina Abramović lopen leven en kunst in elkaar over.

Haar retrospectief in het Stedelijk Museum Amsterdam, mét heropvoeringen van iconische performances, belicht vijftig jaar grensverleggende performancekunst. DOOR ELINE CRIJNS

‘The Current’, 2017, video, 1u35

29

h

n pra e t

al

Mac

Kop en schotel met Slot Albrechtsberg, Keramiekmuseum Princessehof, Leeuwarden

Het weelderige en beroemde rococoporselein van Meissen en Sèvres kreeg in Nederland nauwelijks verzamelaarsaandacht.

Het Keramiekmuseum Princessehof brengt dit ‘witte goud’ nu naar Leeuwarden. Centraal staan keurvorst Augustus de Sterke en Madame de Pompadour. DOOR CHRIS REINEWALD

48

DESIGN-

links: Nicolas de Largillierre, ‘Augustus de Sterke, keurvorst van Saksen en koning van Polen’, ca. 1714-15, olieverf op doek, 146 x 115 cm, The Nelson-Atkins Museum of Art, Kansas City boven: François Boucher, ‘Madame de Pompadour’, 1756, olieverf op doek, 205 x 161 cm, Alte Pinakothek München rechts: Porseleinfabriek Meissen (model toe­ge­schreven aan Johann Gottlieb Kirchner), Mythisch draakachtig figuur, 1730, porselein, 56 x 34 x 25 cm, Porzellansammlung, Staatliche Kunstsammlungen Dresden (foto: Adrian Sauer)

s dat nu echt een vaas? U ziet een zittende draak met opengesperde muil vol tanden. Aan de voorkant, om de drakennek, hangt het gezicht van een grijnzende sater in een puntig harnas.

Van boven op de kop kronkelen twee hoornen tot halverwege de rug. Ze dienen als handgrepen.

Maar er echt mee schenken? Nee. Daarvoor is het met zijn 56 centimeter toch echt bedoeld als siervoorwerp. Symboliek? Niet echt. Hoogstwaarschijnlijk bootst de Europese drakenvaas (1730) een Chinees monsterlijk schepsel na.

Dit is de rococostijl in zijn meest extravagante verschijningsvorm. De halve meter hoge vaas uit Dresden werd gemaakt om het meesterschap van de makers te etaleren. Allereerst is daar de modelleur die, in de dunste, roomwitte porseleinklei, het ontwerp van de beeldhouwer uitvoert. Dan komen de decorateurs die elkaar verdringen om elke centimeter kunstig te beschilderen. Vervolgens gaat de vaas de oven in.

Aan het eind van de ambachtelijke productielijn, de ‘manufactuur’ genoemd, wacht de inpakker. Elk moment tussen draaischijf, oven, decoratiezaal en expeditie kan het topstuk-in-uitvoering breken. Het kostbare ‘witte goud’ plus het risicovolle maakproces drijven de productieprijs op.

De keurvorstelijke opdrachtgever wilde met de voor hem geproduceerde serviezen en sierobjecten indruk maken op andere gekroonde hoofden. En zoiets mag wat kosten.

Tot begin achttiende eeuw importeerde het Westen porselein exclusief uit China.

Het zou minder kostbaar en commercieel zelfs lucratief zijn om het in Europa te kunnen maken, maar niemand wist hoe – tot twee vorstenhuizen uit Saksen en Frankrijk hiervoor alles op alles zetten.

OORLOGSZUCHT

Zo belanden we in dit waargebeurde sprookje over de uitvinding van Europees porselein bij één van de twee hoofdrolspelers: Augustus II (1670-1733), ‘de Sterke’,

keurvorst van Saksen, koning van Polen en grootvorst van Litouwen. Deze krachtpatser verklaarde serieus aan porseleinkoorts te lijden. In achttien jaar legde hij een collectie aan met 39.000 stuks Nederlands VOC-aardewerk, klassiek Chinees, Japans en Saksisch porselein.

Augustus verzamelde beter dan dat hij oorlog voerde. Na een verloren veldslag in 1721 ruilde hij 150 dragonders (infanteriesoldaten) tegen 117 Chinese vazen, kommen en schalen van collega-collectioneur koning Friedrich Wilhelm II van Pruisen.

Augustus’ krijgslust leidde via een wonderlijke omweg tot de uitvinding van het knalharde Europese porselein. Vanwege zijn voortdurende behoefte aan oorlogskapitaal legde Augustus het aan met alche-

49

HERINNEREN IN GRIJSTINTEN

Jurk van Betty Appelboom, met op de borst een Jodenster

66

FOTO’S © STEFAN MÜLLER FOTOGRAFIE

ERFGOED-

Entree Nationaal Holocaustmuseum

Exterieur Hollandsche Schouwburg,

Na landen als Frankrijk en België krijgt nu ook Nederland een Nationaal Holocaustmuseum. Verwacht geen dramatische presentaties, maar nuance en aandacht voor de verhalen van Joden die vervolgd werden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

DOOR JARON BEEKES

r valt wat te kiezen, als je in Amsterdam wilt leren over de Holocaust. Natuurlijk is er het Anne Frank Huis, jaarlijks goed voor circa een miljoen bezoekers.

Dan is er het Verzetsmuseum en uiteraard besteden het Joods Museum en de Hollandsche Schouwburg, beide onderdeel van het Joods Cultureel Kwartier, aandacht aan de moord op 104.000 Nederlandse Joden tijdens de oorlog. Sinds 2021 staan al hun namen in steen gebeiteld op het nabijgelegen Nationaal Holocaust Namenmonument naar ontwerp van architect Daniel Libeskind (1946). Landelijk zijn de voormalige concentratiekampen in Westerbork, Vught en Amersfoort als herinneringscentrum te bezoeken. Medemblik en Overloon hebben een Oorlogsmuseum. En in maart wordt een belangrijke nieuwe instelling aan deze lijst toegevoegd: het Nationaal Holocaustmuseum.

Je kunt je afvragen of dat nog nodig is, met alle museale aandacht die er al voor de Tweede Wereldoorlog is. Volgens Emile Schrijver, directeur van het Joods Cultureel Kwartier waarvan het nieuwe museum deel uitmaakt, is die noodzaak er meer dan ooit: “We zitten in een tijdsgewricht

waarin de overlevenden langzamerhand verdwijnen. Hun verhalen levend houden was een van de belangrijkste prikkels om nu dit museum te openen. Daarnaast willen we tegenwicht bieden aan antisemitische tendensen in de maatschappij. Maar de belangrijkste reden luidt simpelweg: omdat het er nog niet was. In het Anne Frank Huis, in Vught of in Westerbork fungeert de geschiedenis van de Shoah, ofwel de Holocaust, als context bij de specifieke gebeurtenissen op die plekken. Nergens werd het volledige verhaal verteld.”

Misschien is dan een logischere vraag: waarom nu pas, bijna tachtig jaar na dato?

“Dat heeft te maken met de complexe, verkrampte manier waarop Nederland met de Holocaust omgaat”, verklaart Schrijver.

“Het heeft tot de jaren zeventig, tachtig geduurd voor men zich realiseerde dat Joodse slachtoffers überhaupt een aparte vermelding verdienen. Wat wij nu doen, samen met het Namenmonument, de erkenning van koning Willem-Alexander en de excuses van toenmalig premier Rutte, is een markering in de geschiedenis om dit definitief een plek in het collectieve geheugen te geven.”

Is die verkramping iets typisch Nederlands? Schrijver: “We kunnen vaststellen

Hartvormig medaillon met portretfoto van Rosa Schlamowitz

dat er in de ons omringende landen al wél Holocaustmusea waren, zoals Kazerne Dossin in Mechelen en Mémorial de la Shoah in Parijs. Er zijn er tientallen wereldwijd, terwijl in Nederland het relatief hoogste aantal Joden is vermoord van West-Europa.”

Het Nationaal Holocaustmuseum is gehuisvest op een beladen locatie: de voormalige Hervormde Kweekschool. In de Hollandsche Schouwburg, pal daartegenover, werden in 1942-43 zo’n 46.000 Joden bijeengebracht en gedeporteerd richting de kampen. Bij aankomst in de Schouwburg werden ouders gescheiden van hun kinderen die daarna werden ondergebracht in de crèche naast de Kweekschool. Hiervandaan werden geregeld kinderen weggesmokkeld naar

67

VOLGEND NUMMER

SPREKENDE

Van De Stijl en talloze kannen tot weelderige stillevens

JUWELEN

Rietveld Schröderhuis

Klaas Gubbels

Jan Davidsz. de Heem

Gerrit Rietveld, ‘Rietveld Schröderhuis’, 1924, Centraal Museum, Utrecht (foto: Stijn Poelstra)

Klaas Gubbels, ‘Monument II’, 1987, Museum Arnhem (foto: Marc Pluim)

Jan Davidsz. de Heem, ‘Festoen van vruchten en bloemen’ (detail), 1660-70, Rijksmuseum, Amsterdam

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift nummer 3 ligt op 16 april in de winkel Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees Photorealist paintings are deceptively real. They depict everyday scenes, often life-size, meticulously painted from a photo.

In the late 1960s, this style was a way for a generation of artists in the United States to rebel against the dominance of abstract art. But their paintings are more than just clever copies. These artists were among the first to ask questions about the growing influence of visual culture on society. But what stories lie behind their apparently carefree imagery? After all, for some artists, working from a photograph went hand in hand with a feminist perspective, a social message or Black representation. And how do contemporary artists deploy this visual language? In Focus: A Closer Look at Photorealism invites you to be seduced by the ‘lifelike’ images but also to look critically.

Van de olieverf van Titiaan en de uitvinding van het potlood tot de toepassing van perspectief, de collages van Matisse en het verpletterende effect van de immersieve ruimtes door Yayoi Kusama. De beheersing en het innovatieve gebruik van een materiaal of methode toont het vakmanschap van een kunstenaar.

OP SCHER P FOTOR EA L ISME NA DER BEK EK EN

IN FOCUS A C L O SE R L O OK AT P HO T OR E A L I SM

Wie naar kunst kijkt, ziet allereerst het eindresultaat van het ambacht en talent van de maker. Met dit boek wordt de ervaring van het kijken naar grote kunstwerken versterkt, dankzij het stellen van die intrigerend eenvoudige vraag: hoe zijn deze meesterwerken gemaakt?

Maak een reis door de praktijken en processen van kunstenaars – de galerie uit en de studio in – om te leren hoe geweldige kunst ontstaat. Hoe hanteerde Rafaël zijn krijt? Wat was de invloed van Fan Kuans inkttekeningen? Waarmee bereikte Mashq-i Mu’in Musavvir zijn schitterende kleuren?

Hoe verkreeg Ifé zijn status als centrum van beeldhouwkunst? Hoe werkt houtsnededruk?

En wat bereikte Van Gogh met de impastotechniek? Het geheim van de kunstenaar – hoe meesterwerken ontstaan verkent beroemde kunstwerken van over de hele wereld en door de eeuwen heen. Het boek staat bol van de grote namen, maar dit keer staat de spotlight op de materialen en methoden die deze kunstenaars in staat stellen om iets bijzonders te creëren.

Het geheim van de kunstenaar Hoe meesterwerken ontstaan

cadeau bij een tweejarig abonnement

Debra N. Mancoff

I N FO C US

cadeau bij een jaarabonnement

Het geheim van de kunstenaar

Fotorealistische schilderijen zijn bedrieglijk echt: het zijn alledaagse, vaak levensgrote taferelen, minutieus geschilderd naar een foto. Eind jaren zestig is het voor een generatie kunstenaars in de Verenigde Staten het middel om zich af te zetten tegen de abstracte kunst. Toch zijn hun schilderijen meer dan een knap staaltje kopieerwerk. Zij stellen als een van de eersten vragen over de groeiende invloed van beeldcultuur op de maatschappij. Maar welke verhalen gaan schuil achter hun zorgeloze voorstellingen? Bovendien gaat schilderen naar fotografie voor sommige kunstenaars hand in hand met een feministische kijk, een sociaal-maatschappelijke boodschap of Zwarte representatie. En hoe zetten hedendaagse kunstenaars deze beeldtaal in? Op scherp: Fotorealisme nader bekeken nodigt uit om je te laten verleiden door de ‘levensechte’ beelden, maar ook om kritisch te kijken.

OP SCH ER P

Felieke van der Leest, Jewelrassic - an inside story, halssieraad, 2017, CODA collectie, foto: Eddo Hartman

De keuze van Martijn Akkerman

W BOOKS | CEN T R A A L M USEU M

Debra N. Mancoff

Op scherp | Fotorealisme nader bekeken

Het geheim van de kunstenaar

Schilderijen van spiegelende etalageruiten, close-ups van glimmend gepoetste auto’s, neonreclames en typisch Amerikaanse interieurs.

Schilderijen die zo gedetailleerd en levensecht zijn dat je bijna denkt dat het foto’s zijn. Maar welke verhalen gaan schuil achter deze verbazingwekkende werken? En hoe gaan hedendaagse kunstenaars om met die zo specifieke beeldtaal van deze kunststroming? In het boek Op scherp kijken we met een kritische blik naar fotorealisme.

Wie naar kunst kijkt, ziet allereerst het eindresultaat van het ambacht en talent van de maker. Met dit boek wordt de ervaring van het kijken naar grote kunstwerken versterkt, dankzij het stellen van die intrigerend eenvoudige vraag: hoe zijn deze meesterwerken gemaakt? Maak een reis door de praktijken en processen van kunstenaars – de galerie uit en de studio in – om te leren hoe geweldige kunst ontstaat.

224 pagina’s, gebonden, 19 x 24,6 cm, ISBN 978 94 625 8596 6

128 pagina’s, gebonden, 24,5 x 30,5 cm, ISBN 978 94 625 8619 2

€ 29,95

28.01 t/m 12.05.2024

€ 39,95

OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00