Het toeristisch magazine | 2019 voor Noordwest Groningen
addenland MAGAZINE
10 jaar Waddenzee Werelderfgoed Proef Waddenland Reuring tussen Stad en Wad Water Het is ook nooit goed 50 jaar Lauwersmeer Kerken Jubileumjaar Warm winters Waddenland
GRATIS MAGAZINE
In deze uitgave
4
10
18
22
25
31
Welkom in Waddenland, daar waar Nederland de Waddenzee kust...
Beste lezer,
4
Werelderfgoed Wildernis Waddenzee
U bladert in een magazine vol inspiratie voor uw verblijf in Noord-
10
50 jaar Lauwersmeer
18
Proef Waddenland!
22
Made in Waddenland
25
Warm winters Waddenland
31
De stoere bakens die alles zagen
37
Water, het is ook nooit goed
40
Daar waar Nederland de Waddenzee kust‌
43
Kom je ook spelen, ontdekken, rennen, klimmen, speuren en knutselen?
zijn of haar trekken bij de vele galeries. En wat dacht u van het
50
Reuring tussen Wad en Stad
laten proeven van streekeigen producten.
54
Zee, wolken, akkers en wind als kunstzinnige inspiratie
Voor alle leeftijden is er genoeg te doen en te beleven in het
58
Hemels slapen in Waddenland
60
Dynamisch land aan de rand van de Waddenzee
Hoewel ik hier geboren en getogen ben, verrast het gebied me
63
Restaurants en culinaire adressen
door het unieke Reitdiepgebied of Nationaal Park Lauwersmeer
65
Wat te zien, doen, beleven in Waddenland
of vaar over de vele maren. Het blijft genieten van de ruimte en
77
Evenementen en Exposities Waddenland 2019
78
Toeristische Informatie Punten en andere belangrijke adressen
Groningen. Een uniek en veelzijdig landschap tussen de stad Groningen en het Werelderfgoed Waddenzee. Het land dat uit de zee is ontstaan. U ziet dat terug in het landschap. De vele wierden die vroegere bewoners aanlegden om te kunnen wonen in een gebied dat in open verbinding met de zee stond. Die wierden zijn veelal nog steeds de dorpen van tegenwoordig. Een rijk cultuurhistorisch landschap dus, met vele middeleeuwse kerken en monumentale orgels. Een gebied waar u heerlijk kunt fietsen, wandelen of varen. Ook de kunstliefhebber komt aan culinair genieten? Dat kan volop, waarbij de meeste restaurants u
gebied.
nog steeds. Of ik nu fiets over de dijk aan de Waddenkust, wandel
schoonheid van de natuur. Voeg daarbij de gastvrijheid van onze inwoners en ondernemers en u zult een prachtig verblijf hebben. En zeker nog eens terugkomen! Op zijn Gronings: ’t kon minder. Moi! Harmannus Blok Wethouder gemeente Het Hogeland o.a. Recreatie & Toerisme, Landbouw / Natuur / Visserij
37
43
53
54
58
60
addenlandMagazine 2019
5
Werelderfgoed Wildernis Waddenzee
Feest op de Wadden! Tien jaar geleden kende UNESCO de Waddenzee de status Werelderfgoed toe. Op een schip, vanaf dijk of kwelder, wandelend over de zeebodem of genietend van een vers gevangen vis: beleef dit bijzondere Werelderfgoed mee! Door Annematie Bergfeld 6
addenlandMagazine 2019
7
Meteen bij de
Boeren delen hun kwelder
Meteen bij de eerste stap die ik over de dijk zet, zakt mijn
de ijstijd weer warmer werd, liep de Noordzee vol water.
Voordat monniken in de 11e eeuw
voet tot aan de enkel in het zachte grijs. ‘Zomp,’ klinkt
Golven en wind stuwden het zand langs de kust op tot
begonnen met het aanleggen van dijken
het. Wadlopen is soms ploeteren door glibberig slik en
een langgerekte muur: een strandwal. De veenmoerassen
zag de hele kuststrook van Noord-
balanceren om niet te vallen. “Het is de kunst in beweging
achter die strandwal brokkelden af toen nog meer golven
Groningen er uit als de huidige kwelders:
te blijven,” zegt wadloopgids Staats Mooibroek van
en wind steeds grotere gaten in de zandwal sloegen.
dijk zet, zakt
groen land met geulen en kreekjes, planten
Wadloopcentrum Pieterburen. “Zodra je blijft staan, zuigt
Uiteindelijk werden die gaten geulen, ontmoetten
als zeekraal, zeealsem en schorrekruid,
het slib zich rond je voeten vast.” Maar natuurlijk blijft de
de geulen elkaar en vormde zich een binnenzee: de
mijn voet tot
koeien en schapen die op de vruchtbare
groep zo nu en dan wel staan. Om kokkels te bekijken of
Waddenzee. De Waddeneilanden van nu maakten dus
aan de enkel
bodem grazen, vogels die hun graantje
jong zeegras dat als een groene waas op de bodem ligt;
ooit deel uit van het vasteland.
meepikken. De langgerekte kwelders aan
om naar de glooiende duinen van Rottumeroog en de
de buitenkant van de dijk zijn nog altijd
vuurtoren van Schiermonnikoog op de horizon te kijken.
Vis op de haven: verser dan vers
van kustboeren die er hun vee weiden.
Maar ook om zo nu en dan gewoon even stil te staan. Met
Een gebakken visje, een portie kokkels of oesters: je eet
Op de dijk mag iedereen komen, maar de
mijn ogen dicht en alle andere zintuigen wijd open beleef
ze nergens lekkerder dan aan de haven waar de visser
kwelders zijn particulier bezit.
ik zo een paar waanzinnige zen-momenten. De zon streelt
zijn vangst net aan land heeft gebracht. Waar de zee
mijn armen, de wind waait mijn hoofd leeg, mijn oren
begint en waar de geur van de verse vangst tussen de
horen een groep ganzen in een verre verte. En verder
meerpalen hangt. De haven van Lauwersoog, vol met zijn
niets, een heerlijk niets. En ja, dan is het even wrikken om
kleurrijke viskotters, heeft een ruime keus aan restaurants.
weer los te komen. ‘Waddenballet’, noemt gids Staats
Restaurette Schierzicht, Visser Vis, Sterkenburg Vis,
stevigheid wint. Koeien en paarden worden
het, als we met de armen wijd de voeten behoedzaam
Waddengenot aan Zee, De Voormalige Noorman of ‘t
geweerd van de dijk. Met hun gewicht
één voor één loswrikken. “Eerst je hak omhoog,” geeft hij
Ailand, allemaal hebben ze hun eigen sfeer. En voor
zouden ze die alleen maar vernielen. Elke
aanwijzingen, “dan rondjes draaien met je enkel!” Staats
allemaal geldt dat de vangst er verser dan vers is. ‘t
zomer overstroomt de zee de kwelder twee
kent niet alleen alle geheimen van het wad, hij kent ook
Ailand biedt workshops vis fileren aan. Om ook thuis
of drie keer en ‘s winters nog vaker. Als het
alle oplossingen. En wat hij als de beste weet, en ik nu
professioneel aan de slag te gaan!
water extreem hoog komt, kan het vee
ook een beetje, is dat er weinig betere manieren bestaan
over de verhoogde dijkjes die dwars op de
om Waddenzee Werelderfgoed tot in je vezels te beleven.
zeedijk zijn aangelegd, vluchten naar één
Na afloop ben je vies. En moe. En ongelooflijk gelukkig.
van de veekralen die wat hoger staan.
Wad een belevenis.
eerste stap die ik over de
in het zachte grijs.
Klaas Sijpkens is geboren op één van de boerderijen in de Westpolder meteen achter de dijk. Samen met zijn kwelderburen wilden ze anderen laten meedelen in de schoonheid van de kwelders en lieten een wandelpad aanleggen. Wat een puik idee! Om Werelderfgoed Waddenzee te beleven hoef je helemaal niet naar de
Kwelderpaden
Wadlopen
eilanden.
Het kwelderpad begint bij Toeristisch
Wadlooptochten zijn er in soorten en maten. Bij de
Overstappunt (TOP) Westpolder aan
stoerste, de lange oversteek naar Schiermonnikoog,
de Kustweg bij Hornhuizen. Bij het
moet je tot boven je middel door het water. Minder
dijkmagazijn door het hek, rechtsaf de
inspannend zijn de zwerftochten waarbij je door een
dijk af, nog een hek door en volg de
boot op een plaat met een stevige zandbodem wordt
bruine paaltjes met schapenkop, en over
afgezet. En dan kun je ook nog een tocht maken die
de dijk weer terug.. Een aantal dagen
weer terugkeert bij het beginpunt op de dijk. Voor je
de kuilen tussen het zeekraal staat nog een
per jaar (maar nooit in het weekend)
de zandbodem bereikt moet je ook dan eerst een stuk
laagje water, overgebleven van de laatste
houdt Defensie schietoefeningen in de
door een stuk zwaar slik.
springvloed. Op de rand van de kwelder
Marnewaard. Dit wordt aangegeven door
grazen groepjes paarden en koeien, boven
rode lichten. Het kwelderpad is dan niet
Door golven en wind
hun ruggen uit prikt de rode vuurtoren van
toegankelijk.
De Waddenzee is oernatuur. Staand aan de rand van
Hier, meteen over de dijk, vind je dezelfde rijkdom aan dieren en planten en voel je dezelfde dynamiek van wind en water. In
Schiermonnikoog de lucht in. De dijk is vol met schapen. In de pachtcontracten die
Ballet op de wadbodem
dat deze zee er ooit níet was. Toch is het pas zo’n
het waterschap, als eigenaar van de dijk,
Bijna glijd ik weg op het natte groene wier
10.000 jaar geleden dat de eerste contouren van zee
met de boeren afsluit staat dat er minimaal
dat zich aan de voet van de zeedijk op de
en eilanden zichtbaar werden. Voor die tijd heerste de
15 schapen per hectare op de dijk moeten
stenen heeft gehecht. Nog twee meter, nog
laatste ijstijd waarin de Noordzee vrijwel helemaal droog
lopen. Met hun hoeven stampen ze de
één meter en dan begint het echte werk
lag. Harde winden bliezen enorme hoeveelheden zand
pas: wadlopen.
naar Nederland, Duitsland en Denemarken. Toen het na
graszoden aan, waardoor de dijk aan 8
Nederlands laatste wildernis is het amper voor te stellen
addenlandMagazine 2019
9
“Het Waddengebied heeft meer waardering nodig”
Doen en beleven aan de kust en op de zee
De natuurlijke dynamiek tussen zeehonden, eb en vloed vanuit de lucht gezien of een zeenaald die over de zeebodem slingert… Filmmaker en ecoloog Ruben Smit, bekend van natuurfilm De Nieuwe
Wildernis, bracht onlangs de kunst
van het overleven in onze Waddenzee en de serene schoonheid ervan
in beeld.
2
1
3
8
6
Eind 2018 ging WAD, Overleven op de grens van water en land, in première. Met zijn eerdere film De Nieuwe Wildernis had Ruben Smit al
5
laten zien hoe intens hij de natuur in beeld kan brengen. Met zijn manier van filmen probeert de filmer en ecoloog in de ziel van de dieren te kijken. “Ik wil de kijker laten meevoelen, ik wil dat hij bijna zelf ervaart hoe het voor een tureluur
7
4
is om bij min 20 op het ijs te zitten. We hebben zeevonk, de geboorte van een gewone zeehond, het noorderlicht vanaf Terschelling, het leven van een pier in zijn gangetje in het zand - dat was technisch héél ingewikkeld.”
1
Wadlopen en zeehonden spotten
Ruben hoopt dat het Waddengebied door
Van een lichte tocht met kinderen tot een lange, pittige tocht door zwaar slik, geulen en prielen: wadlopen kan op alle niveaus. Ga mee zeehonden vrijlaten of vaar mee naar één van de drooggevallen zandplaten op het wad en maak een wandeling over de bodem van de zee. Afhankelijk van het tij is er soms de mogelijkheid om door te lopen naar Schiermonnikoog. Verschillende organisaties bieden ook wadlooptochten aan in combinatie met een boottocht. www.wadlopen.com, www.wadlopen-pieterburen.nl, www.wadloop-dijkstra.nl, www.zeehondencentrum.nl, www.tourdewadden.com
zijn film meer waardering krijgt en dat de beschermde status verbeterd wordt. “Ons Waddengebied is een van de vijf intertijdengebieden ter wereld. Dat daar naar zout en gas gewonnen wordt, dat kan écht niet.” www.wadfilm.nl
Am Rande der größten Wildnis der Niederlande stehend, kann man sich nur schwer vorstellen, dass das Meer einst nicht hier war. Das Wattenmeer ist Urnatur. Und doch entstand dieses UNESCOWeltnaturerbe „erst“ vor ca. 10.000 Jahren. Nach der letzten Eiszeit füllte sich die Nordsee wieder mit Wasser, es bildete sich ein Strandwall, die Küste bröckelte ab und das Wattenmeer wurde geboren. Klaas Sijpkens, geboren auf einem der Bauernhöfe im Westpolder direkt hinter dem Deich, wollte die Schönheit der Salzwiesen mit anderen Menschen teilen und legte einen Wanderweg an. Was für eine großartige Idee! Um das Weltnaturerbe Wattenmeer zu erleben, müssen Sie gar nicht bis zu den Inseln. Hier, direkt hinter dem Deich, finden Sie den gleichen Reichtum an Tieren und Pflanzen und spüren die gleiche Dynamik von Wind und Wasser. Diese Dynamik erleben Sie noch besser bei einer Wattwanderung: bei Ebbe über den Meeresboden laufen. Das ist nur mit einem Wattführer möglich, der genau weiß, wo man gehen kann und wo man bis zur Hüfte im Schlamm versinken würde. Und - auch nicht unwichtig - er weiß auch wann und wie schnell die Flut zurückkommt. Hinterher sind Sie dreckig. Und müde. Und rundum glücklich. Was für ein Erlebnis! Oder, wie wir sagen: Watt für ein Erlebnis!
10
From the edge of the Netherlands’s largest wilderness, you can hardly imagine a time when the sea was not there because the Wadden Sea equals primal nature. Nonetheless this UNESCO World Heritage site developed ‘just’ 10,000 years ago. After the last glacial period, the North Sea filled with water, after which a sand bar was formed. The coast crumbled off and the Wadden Sea developed. Klaas Sijpkens, born on one of the Westpolder farms immediately behind the dyke, wanted to share the beauty of the salt marshes with others and had a footpath built. A wonderful idea! There is no need to travel to the islands to explore the Wadden Sea World Heritage site. Here, right across the dyke, you will find the same wealth of flora and fauna while experiencing the same dynamics of the wind and the water. These dynamics become even stronger when walking the mud flats across the seabed during low tide. This can only be done under the supervision of a guide who knows exactly where you can walk and where you would be swallowed up by mud waist-deep. And – not unimportant – they know when and how quickly the tide will come in. A walk across the mud flats will leave you dirty, tired and incredibly happy. What an experience! Or, how we like to say it: Wad an experience!
6
Fietsen of wandelen?
Ga aan boord Varen, zeilen of vissen. Met een partyschip, voormalige reddingboot, vissersschip of authentieke houten aak. Mogelijkheden genoeg, maar één ding is op alle schepen hetzelfde: je beleeft een fantastische ervaring op het water van de Waddenzee. www.ms-tender.nl, www.dageraad.org, www.wadvistochten.nl, www.gebroeders-luden.nl, www.wadop.nl, www.zk9.nl
7
2 3
Oesters plukken en plankton vissen kan op het wad of vanuit de haven Lauwersoog. www.ailand.nl, www.waddengenotaanzee.nl
10 years of Wadden Sea World Heritage site – a milestone
Het hoofd leegmaken midden op het wad? Dat kan! Een stoere reddingsboot brengt je naar een drooggevallen zandplaat. Spreid je handdoek en en doe je oefeningen op het zand met het meest magische uitzicht rondom. www.tourdewadden.com/yoga, www.meer-ijs.nl
Of je wilt fietsen of wandelen, routes zijn er genoeg. Langs het Lauwersmeer, de waddenkust of het binnenland in. De fiets- en wandelnetwerken brengen je tot in de verste uithoeken van Waddenland. Let op de TOP’s (Toeristische Overstap Punten) in de vorm van vier meter hoge bakens. Vanaf deze locaties met informatieborden kun je verschillende bewegwijzerde routes aan elkaar knopen. www.wandelen.groningen.nl, www.fietsen.groningen.nl www.waddenwandelen.nl, www.wandelnet.nl/noordzee-kustpad
Oesters zoeken en plankton vissen
10 Jahre Weltnaturerbe Wattenmeer - Was für ein Erlebnis
5
Yoga op de zandplaat
4
Doe eens Wad Opruimen was nog nooit zo leuk! Tijdens een tocht met vissermanschouw De Raaf geniet je niet alleen van weer, wind en wad, maar help je ook mee om het wad schoon te houden. Je zeilt naar het Rif, een prachtige zandplaat tussen Ameland en Schiermonnikoog, waar de stroming veel afval achterlaat. Met elkaar verken je de plaat en neemt het afval dat je tegenkomt mee. Na afloop in de haven kun je tevreden constateren: ik deed Wad! www.doeeenswad.nl addenlandMagazine 2019
Het Informatie Paviljoen (HIP) Lauwersoog Meer informatie over Waddenzee Werelderfgoed en het Lauwersmeer haal je in het HIP op Lauwersoog. Dit is tevens één van de Toeristisch Informatie Punten (TIP) in Waddenland met meer informatie over de regio. www. waddenland.groningen.nl/over-waddenland
8
Bezoekerscentrum Waddenkust In het informatiecentrum van het Groninger Landschap in Pieterburen kom je alles te weten over het Waddengebied en het belang van de Waddenzee voor de vogels als ‘tankstation’ tijdens de trek. Je kunt er excursies met een boot of huifkar boeken en er zijn leuke en leerzame doe-spelletjes voor de kinderen. www.groningerlandschap.nl 11
50 jaar Lauwersmeer Waar de zee verdween, kwam een meer tot leven Door Annematie Bergfeld
Op de grens van Groningen en Friesland wordt dit jaar feest gevierd. Toen 50 jaar geleden de Lauwerszee definitief werd afgesloten van de Waddenzee, werd een nieuw meer geboren: het Lauwersmeer. Niemand had toen kunnen bedenken welke weelderige natuur hier nu zou zijn.
12
addenlandMagazine 2019
13
van het Lauwersmeer, waar kun je die zien? “Ha,” lachte de boswachter, “die vraag over de zeearend krijg ik vaker. In de lucht,” antwoord ik dan altijd. “Dat is misschien een beetje flauw, maar wel waar. We hebben sinds 2009 een vast paartje. Bijna elk jaar brengen ze één of twee jongen groot in hun nest op de Sennerplaat. Dat is een compleet ontoegankelijk gebied. Op zoek naar eten vliegen ze het hele Lauwersmeer over, er is geen peil op te trekken waar je ze
dichtgroeien met bomen moest er
een stukje oprukken, vliegen de ganzen
tegenkomt. Goed omhoogkijken, is het
later wel ingegrepen worden. Met hun
op om 50 meter verder weer te landen
beste advies dat ik kan geven.”
gegraas zorgen 500 Hooglanders en
en verder te eten. Komen de paarden er
250 Konikpaarden dat de boel open en
weer aan, dan herhaalt het ballet zich.
gevarieerd blijft.
En weer. En weer. Maar mijn
Watertanden
mooiste ontmoeting heb
Vogels, vogels, vogels. Vooral eenden, ganzen en zwanen, daar draait het om in
Ballet van ganzen en paarden
ik aan de rand van
...die ene vogel, de beroemdste van het Lauwersmeer, waar kun je die zien?
Als een eiland van water en riet- en moerasvlaktes ligt Nationaal
Water over de dijk
het Lauwersmeer - vogelkenners beginnen
De dieren hebben in het Lauwersmeer zó
de Kollumerwaard
Park Lauwersmeer tussen Groningen en Friesland ingeklemd.
Al eeuwen waren er plannen om de Lauwerszee, deels, in te
al te watertanden als ze alleen de naam
veel vierkante meters tot hun beschikking
waar flinke
Op het water schitteren witte zeilen in de zon, de Strandweg
polderen. Tijdens de hevige stormen van februari 1953 , toen
maar horen - maar vlak ook de andere
dat er een beetje geluk bij komt kijken om
kuddes Koniks
zou ook Vogelaarsweg of Fietsersweg kunnen heten; zoveel
de Watersnoodramp Zeeland trof klotste ook in Ezumazijl,
dieren niet uit. Schotse Hooglanders en
ze te zien vanaf het fiets- of wandelpad.
en Hooglanders
wordt er vandaag gevogeld en gefietst. “Wij gaan een rondje bij
aan de Friese kant, het water over de dijk. Vanaf dat moment
Konikpaarden en in de zomer koeien
Dat geluk heb ik vandaag dubbel en
vlak naast het pad
het Ballastplaatbos lopen,” stelt boswachter Jaap Kloosterhuis
werden de plannen concreet, veiligheid boven alles. “De vissers
van boeren uit de omgeving, zorgen
dwars als ik na de wandeling door het
suffen of grazen.
voor, want “daar valt het verhaal van het Lauwersmeer goed
van Zoutkamp waren fel tegen,” weet Jaap, “Zij verloren hun
ervoor dat het gebied ook leuk blíjft voor
Ballastplaatbos op de fiets stap. Al
Het allermooist is
te vertellen. Mensen willen graag het water op, en dat is ook
visgronden en moesten hun werkterrein naar de Waddenzee en
de vogels. Toen na de sluiting van de
gauw zie ik vlak naast de Strandweg een
het lichtbruine baby-
heerlijk, maar om de natuur hier goed te beleven kun je het
Noordzee verleggen.” Ook natuurbeschermers protesteerden.
dijk het water zoet werd en zandplaten
groepje pikzwarte Hooglanders. Als een
hooglandertje dat zich van
beste aan land blijven. Dan kijk je altijd de goede kant op, zie
Kostbare waddennatuur met eb en vloed, zandbanken en
plaatsmaakten voor wildernissen van
stelletje hangjongeren hangen ze aan de
vlakbij laat bewonderen. Die gaat
je de meeste vogels en heb je de camping, de restaurants en
zeehonden en een rijk visleven zou verloren gaan. Maar waar de
struiken en riet, mocht de natuur zo veel
slootrand. Op de Zuidelijke Ballastplaat
vast een mooie toekomst tegemoet voor
de andere bedrijvigheid in de rug.” In het bos kronkelen de
zee verdween, kwam een meer tot leven. En hoe!
mogelijk zijn gang gaan. Maar om te
voeren Konikpaarden en brandganzen
de volgende 50 jaar Lauwersmeer.
voorkomen dat de ruige vlaktes zouden
een soort ballet op. Steeds als de Koniks
fiets- en wandelpaden tussen populieren, essen en wilgen door en overbruggen ze smalle vaartjes. Waar we nu lopen, lag ooit
Beroemdste vogel
een zandbank temidden van zout zeewater: de Ballastplaat.
Eerst nog even de theorie. De praktijk van water, lucht, vogels,
Graaf je een kuil tussen de boomstammen, dan is de kans groot
bloemen, planten en vandaag ook nog zon en een ruisende wind
dat je resten uit de eeuwenoude zoute geschiedenis van het
door de bomen is natuurlijk het mooist. Maar de theorie mag
Lauwersmeer tegenkomt. Overal zijn nog schelpen van mossels,
er ook zijn. Ik vind het best bijzonder om van de boswachter
kokkels en strandgapers in de bodem te vinden.
te horen dat het Lauwersmeer maar liefst vijf verschillende landschappen heeft: open water, slikken, rietvlaktes, ruige graslanden en bossen. Een deel van de bossen werd aangeplant als een soort proeftuin voor bos op zeebodem; er waren toen nog plannen om de hele oostelijke Waddenzee in te polderen. De rest ontstond vanzelf toen eb en vloed uit het gebied verdwenen. “Elk type landschap trekt zijn eigen categorie vogels,” vertelt boswachter Jaap. Aalscholvers en futen azen op de vis in het meer, steltlopers en lepelaars slurpen wormen en kleine kreeftachtigen uit de bodem van de slikken en nachtegalen en wielewalen vinden de insecten, rupsen en vlinders die ze nodig hebben in het bos.” Maar die ene vogel dan, de beroemdste
14
addenlandMagazine 2019
15
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
50 jaar Lauwersmeer Op www.50jaarlauwersmeer.nl vind je een overzicht van alle activiteiten in het kader van het feestelijke jubileumjaar. In en rond het vernieuwde Activiteitencentrum Lauwersnest (De Rug 1, Lauwersoog) laat een foto-expositie de veranderingen van 50 jaar Lauwersmeer zien. Vanaf 23 mei.
1
Een goed begin Om het meeste uit je bezoek aan het Lauwersmeer te halen, begin b egin je het best bij een van de bezoekerscentra. • Activiteitencentrum Lauwersnest, De Rug 1, Lauwersoog. www.np-lauwersmeer.nl/doen-zien/activiteitencentrum www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/lauwersmeer • Het Informatie Paviljoen (HIP) is ook Toeristisch Informatie Punt (TIP) voor Waddenland. Haven 6, Lauwersoog. www. waddenland.groningen.nl
2 Varen
3 4
Tuk Tuk Lekker in je eigen tempo door Waddenland of maak een rondje Lauwersmeer! L auwersmeer! Deze gemotoriseerde riksja met tweetaktmotor brengt je ‘toeke-toeke-toek’ waar je zijn wilt. www.tuktuklauwersoog.nl
De paden op, de lanen in Fietsers en wandelaars kunnen kiezen uit heel wat routes, voor v oor mtb’ers is er een gloednieuwe, mooie technische route ((19 19 km) vanuit Lauwersoog. Voor fietsers is er in alle jaargetijden het Rondje Lauwersmeer (43 km), in het voorjaar is het
Varen, zeilen of vissen. Op het Lauwersmeer of aan de andere
Orchideeën(wandel)pad (3 km) onweerstaanbaar.
kant k ant van de dijk op het zoute water van de Waddenzee. Met een
www.wandelen.groningen.nl
partyschip, voormalige reddingboot, visserschip of authentieke
www.fietsen.groningen.nl
houten aak of... Mogelijkheden genoeg!
www.waddenwandelen.nl
www.lauwersmeer.nl, www.zk9.nl, www.gebroeders-luden.nl
www.wandelnet.nl/noordzee-kustpad
www.beleeflauwersoog.nl, www.wadop.nl, www.visserijmuseum.com
50 Jahre Lauwersmeer - feiern Sie mit! Vor 50 Jahren wurde ein Meeresarm vom Wattenmeer abgetrennt. Aus der Lauwerszee wurde das Lauwersmeer, aus salzig wurde süß. Durch den Deichbau verschwand wertvolle Wattnatur: Ebbe und Flut gab es nicht mehr, ebenso wenig Sandbänke und Seehunde. Doch spontan erschien neue Natur: Dünenwildnis mit Gras und Schilf. Das lockt Vögel an, hunderttausende Vögel, jedes Jahr wieder. Halbwilde Rinder und Pferde sorgen dafür, dass das Gebiet offen und somit attraktiv für die Vögel bleibt. 2003 wurde das Lauwersmeer zum Nationalpark ernannt.
16
Es ist eine unverzichtbare Station auf der Zugstrecke vieler Vogelarten. Und wir dürfen es auch genießen. Bootfahren, Segeln, Kanufahren, Radfahren, Wandern oder einfach am Ufer träumen: Sie können die Natur und die Stille auf verschieden Arten erleben. Auch nachts! Denn das Lauwersmeer wurde zum Dark Sky Park ernannt, einem der wenigen Orte in den Niederlanden, an denen es nachts noch richtig dunkel ist. Dieses Jahr finden viele besondere Aktivitäten statt, um den 50. Geburtstag des Lauwersmeers zu feiern.
5 6 Eten
Rondom het Lauwersmeer zijn diverse mogelijkheden om een heerlijk vers visje te eten. Van Zoutkamp tot Lauwersoog. Van haute cuisine tot zo uit de hand. Voor de lijst met restaurants in Waddenland, kijk op pagina 63.
8
Excursies Op zoek naar de roofvogels van het Lauwersmeer? Van zout naar zoet wandelen? Een nacht vol vallende sterren beleven? Vanuit Activiteitencentrum Lauwersnest organiseert Staatsbosbeheer verschillende excursies. www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/lauwersmeer
ontstaansgeschiedenis van het Lauwersmeer en de dieren- en
9 10
plantenwereld. Verkrijgbaar bij HIP en TIP’s Waddenland en
een zeearend is uitgesneden. Zó groot is dat dier dus! In de
Lauwersnest. www.lauwersmeer.groningen.nl
bocht van de Strandweg ten noorden van de Pampusplaat.
Slapen Als je het Lauwersmeer al kent, weet je dat je aan één dagje niet voldoende hebt. Of je met de fiets, auto of over het water arriveert, er zijn volop mogelijkheden om te overnachten. Voor de lijst met overnachtingsadressen in Waddenland, ga je naar pagina 59.
7
Dag en Nachtkaart Met de Dag en Nachtkaart kun je zes verschillende (nachtelijke) routes wandelen. De folder vertelt je alles over de unieke
550 years of Lauwersmeer join us in the celebrations! 50 years ago, an arm was closed off from the Wadden Sea, after which the Lauwerszee became the Lauwersmeer Lake area and salt water became fresh. The construction of the dyke resulted in the loss of valuable Wadden Sea nature: tides were halted and sandbanks and seals disappeared. But new countryside sprung up unexpectedly: dune wilds with grass and reedlands which in turn attracted birds, hundreds of thousands of them which return every year. Semi-domesticated cattle and horses ensure that the area remains open and attractive for birds.
addenlandMagazine 2019
Echt sportief Een marathon lopen? Een swimrun doen? Veertig nachtelijke mijlen wandelen? De echte sportieveling heeft het in 2019 voor het kiezen rond het Lauwersmeer. www.40mijl.nl
Vogels kijken Vogelaars kunnen hun geluk niet op in het Lauwersmeer. Behalve onwaarschijnlijk veel vogels zijn er ook ruim voldoende vogelkijkschermen, -hutten en -torens om ze te bekijken. Een bijzondere is de plaat van Cortenstaal waarin het silhouet van
In 2003, the Lauwersmeer area received the designation of National Park. This is an essential link in the migration routes of various bird species we can enjoy. Sailing, canoeing, cycling, hiking or simply taking some time for contemplation on the bank: there are just so many ways to enjoy the countryside and its silence. Also during the night, because the Lauwersmeer has been declared a Dark Sky Park; one of the few places in the Netherlands where it becomes really dark during the night. This year, more activities than usual are scheduled to celebrate the 50th anniversary of the Lauwersmeer.
17
Advertorial
Leens
Het mooie dorp Leens is het centrum van dit unieke gebied waaronder bijvoorbeeld ook Lauwersoog, Pieterburen en Zoutkamp vallen. U kunt in Leens voor bijna al uw dagelijkse boodschappen terecht. Zo vindt u hier de supermarkten Jumbo en Aldi, een ambachtelijke bakkerij, een drogist, een modezaak, een schoenenzaak, een kapper, een bouwmarkt, een warenhuis, een fietsenverhuur, enz. Bij alle winkels in
winkeldorp op het Hogeland
Leens kunt u gratis parkeren voor de deur.
In het winkelcentrum bevindt zich bovendien het unieke project “Het Winkelhuis”: vele kleine bazaarachtige winkeltjes onder een dak met streekproducten, leuke hebbe-dingetjes, snuisterijen, enz. Naast deze winkels biedt Leens ook diverse horecagelegenheden, een echte DoeZoo, een fitnesscentrum en natuurlijk het Landgoed Verhildersum. Kortom, dit wierdendorp is de ideale plaats voor al uw inkopen en ook voor een leuk dagje uit.
EEN COMPLEET ASSORTIMENT ZONWERING EN HORREN Deco Home van Duinen vindt u als Shop in Shop bij Service Bouwmarkt van Duinen. U vindt bij Deco Home van Duinen een uitgebreid assortiment raamdecoratie, zonwering en horren. Kom langs in onze winkel en laat u inspireren.
RAAMDECORATIE
DAAN LANTING TWEEWIELERS
20 ondernemers onder 1 dak
Van Duinen
Jan Zijlmasingel 23 - 9965 PV Leens Telefoon (0595) 57 25 30
volg ons ook op
De Nije Nering 10 0595 200 201 info@drogisterijvanduinen.nl leens@readshop.nl
DAMES- EN HERENMODE Met ruim 500 m2 de grootste modezaak in de regio. Kom dus snel.
Groninger koek, Speltbrood en diverse andere streekproducten Dagelijks ruime sortering brood en vers gebak Diverse hartige en vers belegde broodjes Gezellige lunchroom met terras
Openingstijden: ma t/m vrijdag: 8.00 - 18.00 • Zaterdag: 8.00 - 16.00 Online bestellen mogelijk via de website!
KNOL LEENS
Leens
Winkelcentrum de Marren De Nije Nering 6, 9965 NA Leens, 0595 438 012 info@salonhaarscherpleens.nl Valge 12 reserveer online op
0595 57 14 23 www.salonhaarscherpleens.nl
www.bakkerijpeters.nl
Voor verbouw en onderhoud
DROGISTERIJ & PARFUMERIE
tevens uw sleutelspecialist en verhuur en verkoop van aanhangwagens
• • • •
EEN COMPLEET ASSORTIMENT ZONWERING EN HORREN
Schoonheidssalon Cadeau artikelen (Pas)-fotoservice, (direct print) Boeken / tijdschriften Kantoorartikelen Wens- / ansichtkaarten Rookwaren
"Beleef Het Winkelhuis"
HORREN
Geert en Ronald Ritsema Leens
Schoenmode en reparatie
Zuidema Leens Ho o fd straa t 1 8 a
Te l. 0 59 5-5 715 1 6
Al 60 jaar een begrip in de Marne
Uw Schoenmaker
Nieuwbouw Verbouw Onderhoud Renovatie Restauratie Rietemastraat 16 9965 RT LEENS T (0595) 572 715
info@bouwbedrijfschikan.nl
tel. 0595-572327 / 06-52305174 timmerbedrijfritsema@hotmail.com
Hoveniersbedrijf Coen Overdevest Leens Ontwerp, aanleg, onderhoud, (sier)bestrating en complete terreininrichting
H. Scholtestraat 6, 9971 AW Ulrum, Tel.: 0595 - 40 70 20 www.decohomevanduinen.nl
Deco Home en Service Bouwmarkt Van Duinen Nijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20, www.vanduinenonline.nl Service Klusmarkt Van Duinen Stationsstraat 15, 9843 AD Grijpskerk, Tel.: 0594-213979
RAAMDECORATIE
HORREN
BUITENZONWERING
BUITENZONWERING
H. Scholtestraat 6, 9971 AW Ulrum, Tel.: 0595 - 40 70 20 www.decohomevanduinen.nl
Deco Home en Service Bouwmarkt Van Duinen Nijverheidsweg 5, Leens, Tel.: 0595 - 57 15 20, www.vanduinenonline.nl
M 06 55325687
www.overdevesthoveniers.nl
Valge 29-31
Deco Home van Duinen vindt u als Shop in Shop bij Service Bouwmarkt van Duinen. U vindt bij Deco Home van Duinen een uitgebreid assortiment raamdecoratie, zonwering en horren. Kom langs in onze winkel BUITENZONWERINGen laat u inspireren.BUITENZONWERING
Service Klusmarkt Van Duinen Stationsstraat 15, 9843 AD Grijpskerk, Tel.: 0594-213979 Lid VHG
LEENS
Wierde 4 tel.: 0595-571187
0595 571 655
Erkend hovenier VCA gecertificeerd
B
Klussenbedrijf & Handelsonderneming
L a s - e n c o n s t r u c t i e w e r k B.V.
Valge 10, 9965 PG Leens • 0595 – 577254 / 06-219 422 28 • pieter@boneschansker.nl • www.boneschansker.nl
voor verbouw en onderhoud in en om uw woning
Carwash Aqua Clean
KNOL LEENS
Autowasstraat & Autopoetsbedrijf
Nijverheidsweg 1b • Autowasboxen 9965 TP Leens • stofzuiger Tel. 0595 - 572316
Valge 12 0595 57 14 23
Achtervalge 8 9965 TJ Leens Tel: 06-10933216 Email: hj.hofman@ziggo.nl
Autoservice Pont
* APK keuringen * Onderhoud auto’s en motoren * Bandenservice voor auto’s en motoren
18
* Voorruitschade herstel
addenlandMagazine 2019
Jan Zijlmasingel 38 | 9965 PX Leens | Tel: 0595-572900 www.autoservicepont.nl | info@autoservicepont.nl
19
Proef Waddenland!
Postma Paling & Vis Als Gaele Postma zijn palingfuiken in het Reitdiep
De boeren en vissers van Waddenland zijn trots op de producten die ze hier vangen of verbouwen. Tijdens de Open Boerderij- en Visserijdagen Waddenland 2019 laten ze graag zien hoe ze dagelijks te werk gaan. Vijf deelnemers stellen zich alvast voor.
‘s ochtends geleegd heeft, gaat zijn werk door in de rokerij. Daar vertelt hij graag hoe hij te werk gaat, waarom vissen zijn lust en leven is en waarom schone fuiken voor een palingvisser extra belangrijk zijn. Daarnaast staat hij ook vaak zelf in de winkel aan de haven van Zoutkamp, waar naast de paling een breed assortiment vis
Aardappelveredelingsbedrijf D. Biemond BV
verkocht wordt. Vers van de afslag in Lauwersoog,.
Hoe het bij een ‘gewone’ aardappelteler aan toe gaat, weten we
Varen en Wadvissen met de ZK9
eigenlijk al niet; laat staan bij een veredelingsbedrijf dat rassen kruist en zo nieuwe rassen kweekt. Als een aardappelteler twintig rassen op het land heeft staan, is dat al veel. Karel Biemond en zijn vader Hans beginnen elk jaar opnieuw met 20.000 soorten in de kas en 30.000
Eppo Lukkien werkte jaren als garnalenvisser, nu neemt hij
op het land. Die allemaal met de hand gerooid worden, anders
gasten mee op de ZK9 Antonia. Een korte tocht naar de
zouden de verschillende rassen maar door elkaar raken. Ze bakken
zeehonden, een hele dag het Wad op met droogvallen en een
chips en friet op het bedrijf en er wordt heel wat afgeproefd. En ze
bezoek aan Schiermonnikoog. Of garnalen vissen, stamppot
kunnen er heel wat over vertellen.
eten, het Lauwersmeer op: het kan allemaal. En niemand die beter - en enthousiaster - kan vertellen over wat je allemaal ziet. Welke tocht je ook kiest, Eppo heeft er de mooiste verhalen bij.
Veehouderij Sjouke Elzinga “We laten mensen graag zien hoe ons veebedrijf werkt”, zegt
Soltmen
melkveehouder Sjouke Elzinga. Want hij is trots op zijn bedrijf. Sjouke draagt niet alleen zijn koeien een warm hart toe, ook duurzaamheid vindt hij belangrijk. Het lichtdoorlatende dak van de stal werkt flink
“De vier Zoutkamper garnalenvissers van Soltmen kennen de
besparend en door de natuurlijke warmte van de melk te gebruiken,
waarde van de zee en de rijkdom van de producten die ze uit
scheelt het in gasverbruik. En de twee kleine windmolens op het erf,
de zee omhooghalen. En daar gaan ze zuinig mee om. “Voor
waarmee hij zijn eigen stroom produceert, passen wonderwel mooi in
nu en voor de generaties na ons,” zegt Johan Rispens van de
het Groninger landschap.
ZK18. “Dat betekent dat de garnalen niet in het buitenland maar in Lauwersoog gepeld worden en het betekent dat alles van de garnaal gebruikt wordt, zo zijn de doppen goed voor een
Kalender 2019 Open Boerderijen Visserijdagen
Juni: Fietsen langs boerenerven, Hightech in energie op het veebedrijf
heerlijke soep.” En dan brouwen ze ook nog bier. Bij alles wat
Juli: Vissen met SOLT en de ZK9 op de Waddenzee, KinderPannenkoeken route
ze doen, staan de woorden eerlijk, duurzaam en rijk aan smaak
Aug.: Palingroken, vissen varen op het Lauwersmeer
centraal. Aan boord van de ZK18 van Johan of het schip van een
Sept.: Appeltaart, cider en sap Route
van zijn kompanen Lammert, andere Lammert of Henk, vertellen
Nov.: Het aardappel Lab (rassenveredeling)
ze graag over hun avonturen.
www.waddenland.groningen.nl/boerenland
Kosten Sie das Wattenland Die Bauern und Fischer des Wattlandes sind stolz auf ihre Produkte. Milch, Bier, Kartoffeln, Garnelen oder Aal: Sie lieben die ehrlichen Lebensmittel, die sie auf dem Groninger Land und im Meer erzeugen. Und sie zeigen gerne, wie die Lebensmittel hergestellt werden. Werfen Sie einen Blick in den Kuhstall, gehen Sie an Bord eines Garnelenkutters oder entdecken Sie, wie in der Aalräucherei gearbeitet wird. Zum Tag des offenen Bauernhofs und zu den Fischereitagen Wattland 2019 ist jeder herzlich willkommen!
20
Taste Waddenland
The Waddenland farmers and fishermen are proud of their products. Milk, beer, potatoes, shrimps and eels: they love the honest food they make, thanks to the Groningen land and sea, and also love to show how they work. Have a look in the cowhouse, get on board a shrimp cutter and see what exactly goes on in the eels smokehouse. Everyone is welcome during the Open Waddenland Farm and Fisheries days 2019!
addenlandMagazine 2019
21
Palingrokerij Postma
Visserijhaven Zoutkamp
Reitdiepskade 16 Zoutkamp
Voor afhaal en reserveringen
06 10 84 09 72 Reitdiepskade 20b Zoutkamp
Café Restaurant
0595 402 177
Spar Zoutkamp is elke zondag geopend bezoek ook onze prachtige bloemen slijterij en planten van van 9.00 ‘t meulendiekje bloemenhuis drint tot 16.00 uur
Aan de Haven
Spar Bergstra Dorpstraat 1 9974 PN Zoutkamp Tel. 0595 401382 E-mail: bergstra@despar.info
Haven Hunzegat
Openingstijden
www. palingrokerijpostma.nl
Visserijmuseum Zoutkamp • Expositie 50 jaar afsluiting Lauwerszee • Rondleidingen op aanvraag • Varen met een vleugje nostalgie: o.a. unieke zeehondentochten naar de Engelsmanplaat • Bezoek onze website voor meer informatie.
het hele jaar 2018:
Maandag t/m Vrijdag 08:00-19:00 Zaterdag 08:00-18:00 Zondag 09:00-16:00
Vistochten, zeehondentochten en rondvaarten op de Waddenzee en het Lauwersmeer
Strandweg 17 Zoutkamp
Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 | 9974 PJ Zoutkamp (0595) 40 19 57 | www.visserijmuseum.com
B&B - Sauna
D’Olle Pastorie
www.hunzegat.nl garnalen
soep
bier
Kijk op onze vaaragenda voor een geschikte dag
www.soltmen.com
www.zk9.nl 06 23 41 45 42
Robersum
ZK18
Gezellige royale groepsaccommodatie met 10 slaapkamers. Max. 34 personen.
Welkom in het Hunzegat
06 224 791 71 22
Ons saunacomplex wordt privé verhuurd, ook aan niet B&B-gasten.
be en leef er , ge va n ar iet !
Johan Ripsens
Kom genieten van het Lauwersmeer en Zoutkamp met boot of camper.
Uw uitvalsbasis voor een ontspannen ontdekkingsreis in het Groninger Land
Graag even bellen voor een afspraak i.v.m. de opwarmtijd van de kachel.
4 nachten boeken = 5e nacht gratis info@hunzegat.nl - 0595 402 875
www.robersum.nl addenlandMagazine 2019
info@ollepastorie.nl
Hoofdstraat 28 9975 VS Vierhuizen www.ollepastorie.nl +31 (0) 6 3358 5864
23
M
N
ADE I
Uit de klei
WADDENLAND
In het voorend van de laatste dorpsboerderij van Winsum heeft Wim de Boer zijn keramiekatelier. Zijn handgevormde vazen, schalen, kommen en objecten vormen een eenheid met het landschap en zijn soms zelfs gemaakt van zelf gegraven Groninger klei.
Pure spelt
www.voorend56.nl
Biologisch landbouwbedrijf Landgoud heeft
Wadkom
volop spelt op het land staan. Molen Joeswert in Feerwerd maalt het biologische, voedzame en gezonde graan. Bakker Peters in Leens bakt er brood, koek, zoutjes en granola van. Van honderd procent zuiver spelt. Dat is uniek, want de meeste rassen worden gekruist met tarwe, dat werkt makkelijker. Dick Peters geeft de spelt een eigen behandeling om er goed mee te kunnen bakken. Hoe precies, dat is het geheim van de bakker. De winkel heeft ook pasta, risotto en bier van spelt. www.bakkerijpeters.nl, www.landgoud.nl, www.spelt-pieterburen.nl
Ongedwongen kunst Waddenmax zuivel
Galerie, atelier en B&B: op haar boerderij bij Hornhuizen combineert Annemarie Mayers alles waar ze van houdt. De kunst waarvoor ze zich door haar omgeving laat inspireren exposeerde ze tot in New York en Vietnam. Ze geeft ook cursussen,
Gezonde zuivel schapenvacht
spelt
producten
onder meer in vedic art, een ongedwongen manier van schilderen waarbij geen ‘goed’ of ‘fout’ bestaat,
Boven de uitgestrekte polders in het noorden
ontwikkeld in het nog hogere noorden: Scandinavië.
van Groningen, tegen de Waddenzee aan, wordt
www.annemariemayers.nl
de schoonste lucht van Nederland gemeten. In de Westpolder nabij Hornhuizen, grazen de 75
Vachten en wol
biologische melkkoeien van WaddenMax. Ze
Vanuit de winkel achter haar rentenierswoning in Leens
lopen de hele zomer buiten in een verkoelend
verkoopt Trienke Woldringh zelfgemaakte lamsvachten
zeebriesje en ze eten niets meer dan gras en
en wol, gebreide mutsen, truien en vesten. Trienke’s
een beetje biologisch graan dat op het eigen
familie woont al vijf generaties in Waddenland. Toen
bedrijf verbouwd wordt. Reken maar dat
ze na een loopbaan in het kunstonderwijs op de
de zuivelproducten van de melk waaronder
familieboerderij terugkwam, begon ze met schapen. De
yoghurt, kwark, boter, kaas en room van deze
boerderij heeft ze inmiddels verlaten maar ze gaat door
koeien net zo gezond zijn als de koeien zelf.
met de vachten en de wol. “Ik hoor bij dit land, bij deze
www.waddenmax.nl
grond en zo blijf ik ermee verbonden.” www.lamsvachtuithethogenoorden.nl
24
love shrine
vette wol
addenlandMagazine 2019
25
Kaarsenmakerij Wilhelmus
Heerlijk genieten aan het Lauwersmeer www.restaurant-suyderoogh.nl Lunch en diner • Pizza’s en pannenkoeken • Buffetarrangementen • Bowlingarrangementen • Plate service en à la carte • Bruiloftarrangementen • Watersportarrangementen
* zelf kaarsen maken * ruime winkel met kaarsen, accessoires en leuke cadeau-ideeën * kaarsen op maat gemaakt
Bijzondere vogelsoorten spotten, avontuurlijk surfen en zeilen of een dagje fietsen op Schiermonnikoog? In de nabije omgeving van Landal Natuurdorp Suyderoogh is van alles te doen. Maar ook op het park zelf ontbreekt het u aan niets! Rust heerlijk uit in uw ruime, vrijstaande bungalow of geniet van een saunabezoek in de privé relaxruimte op het park. ‘s Avonds dineert u in het gezellige restaurant met terras. Toch nog zin in iets actiefs? Kom dan bowlen op onze sfeervolle bowlingbaan.
Meer weten?
www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl Hoofdstraat 14, Eenrum, 0595-491388
Kijk voor meer informatie en reserveringen op www.landal.nl/natuurdorpsuyderoogh De Rug 3, 9976 VT Lauwersoog, tel. +31-(0)519 34 92 67
H oornstertil
*Grand café *Restaurant *Bowlingbanen *Partycentrum *Cafetaria *Groot terras *Kinderspeelhoek *Watersportverhuur
Wij brengen (en halen) uw fietsen bij uw vakantieadres
Zo ontspannen moet vakantie zijn
BRUIN CAFÉ / RESTAURANT
H E T S P E LT- P R O J E C T
eetcaf é - m et terras aan h et water - 2 5 soorten b ier O ó k op m aand ag g eop end
In Speltproject Pieterburen werken boer Havenga, molenaar Wassens en bakkerij Peters samen in het verbouwen en verwerken van spelt. Sinds jaren wordt uitsluitend het oerras Oberkulmer Rotkorn (100% zuiver) geteeld. Geïnteresseerd? Kom naar Bakkerij Peters in Leens of korenmolen Joeswert in Feerwerd. Onze speltproducten zijn: -brood, -koek, -crackers, -meel, -bloem, -pasta, -bier, etc. Zie de website voor actuele informatie en openingstijden.
Boek gemakkelijk en snel via wpd.nl!
Mernaweg 60, Wehe-den Hoorn Verhuurstation ”De Marenboot” Tel. (0595) 57 26 38 E-mail: demarenboot@hoornstertil.nl NU ook 6 pers. marenboten
www.spelt-pieterburen.nl | j.hiddema@kpnplanet.nl | 0595-528405
Reserveer je fietsen gemakkelijk online
Domies Toen van 1 april tot 1 oktober dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur
Wij verzorgen catering zoals u dat wenst!
Beleef Schiermonnikoog op je eigen manier
Bereid met biologische en streekproducten. o.a: • Koken aan huis • Buffetten • Hapjes en salades bezorgd • Kookworkshops op locatie • Barbecue‘s
Fietsverhuur Schiermonnikoog
Genietlokaal voor koffie / thee, vers gebak en High tea tel. 06 54 68 54 05 of 06 46 31 70 67 26
www.fietsenopschiermonnikoog.nl
PUUR, AMBACHTELIJK & LOKAAL
www.genietlokaal.nl
info@genietlokaal.nl
Middenstreek 10 & Badweg 6 Schiermonnikoog 0519 531 104 06 23 35 46 18
0652152046 addenlandMagazine 2019
27
Warm winters Waddenland Door Annematie Bergfeld
Waarom zou je in de winter het open Waddenland opzoeken? Omdat het er heerlijk uitwaaien is natuurlijk. Maar ook is het er onverwacht warm. En klein geluk ligt er voor het oprapen.
28
addenlandMagazine 2019
29
het ook echt nergens mis gaan. Het eerste pad dat je vanuit de kerk inslaat is het kerkenpad naar de de wierde van Groot Wetsinge. Knotwilgen langs de sloot vergezellen de wandelaar, twee zwanen doen laagvliegoefeningen boven het weiland. Groot Wetsinge lijkt een misleidende naam. Het gehuchtje is in de verste verte niet groot te noemen, er staan
Meer winterse adresjes in Waddenland
zelfs minder huizen dan in Klein Wetsinge. Maar met ‘groot’ wordt in dit geval ‘hoog’ bedoeld, de huizen
Waddenland heeft nog veel meer warme adresjes om na het lopen de voeten rust te geven, lekker te chillen en dikdakken (Gronings voor
rond de oude pastorie staan op een wierde. De kerk
uitgebreid tafelen).
werd in 1840 wegens bouwvalligheid gesloopt.
Borreltijd Een plank met lekkers op tafel en de voeten tegen de potkachel aan? Fijn borrelen kan bij Garnwerd aan Zee
Snorrend kacheltje Een pláátje, dat is Groot Wetsinge ook, het zou niet
De oevers van het Reitdiep slingerden al zo sierlijk toen er hier nog geen mens woonde...
of Alice van de Eliza Catharinaheerd, waar je ook een koffie- en winkelmuseumpje vindt. En zo zijn er nog véél meer adresjes, voor tips zie pagina 63.
Het begint al als je komt aanrijden. Ongelooflijk hoe
misstaan in de serie schoolplaten die (Groninger!)
ver je kunt kijken in dit wonderlijk weidse land. De
Cornelis Jetses begin vorige eeuw maakte. Een
Dikdakken
oevers van het Reitdiep slingerden al zo sierlijk toen
betonpad leidt het dorp uit, naar het Reitdiep.
Uitgebreid dikdakken kun je bijvoorbeeld bij De Oude Sluis in Zoutkamp, Bij Hammingh in Garnwerd,
er hier nog geen mens woonde, de luchten zijn hoog,
Oude waterlopen en afgesneden meanders van het
De Refter in Winsum of in het authentieke café van De Oude Smidse in Westernieland. Voor meer tips om
de boerderijen zo groot als kathedralen. Sommige
Reitdiep cirkelen door het land. Ik realiseer me dat ik
lekker te eten kijk op pagina 63.
van die monumentale boerderijen hebben in het
door het oudste cultuurlandschap van West-Europa
Winters slapen
voorhuis een B&B waar de bewoners hun gasten
loop.
Overnachten in Waddenland kan op heel veel mooie plekken en op diverse wijzen. Van luxe B&B’s met sauna en stroomcabine, tot een bedsteehotel, knusse herbergen of in romantische houten cabins op een van de
graag laten genieten van het gastvrije Groningen. Of
campings. Voor een overzicht van accommodaties in Waddenland, ga naar pagina 59.
nestel je in een andere, maar net zo warme, B&B op
De lucht is grijs en ook op het land laat dit
een landgoed of bovenop een wierde, aan het wad
jaargetijde niet veel kleur zien. Maar het deert
of midden in een van die uitgestrekte akkers waar
niet. De enorme afmetingen van de Groninger
het graan in de lente de grond uitschiet.
boerderijen verbazen altijd weer, molen en toren van
2016 officieel Dark Sky Park. Staatsbosbeheer organiseert regelmatig excursies:
Na een uitgebreide nachtrust (wat is het stíl!) is
Garnwerd laten zich tussen kale bomenrijen zien,
www.staatsbosbeheer.nl/natuurgebieden/lauwersmeer/activiteiten
het heerlijk om het land lopend te verkennen.
hekken en sloten vormen een gracieus lijnenspel.
Handschoenen mee, die zijn misschien wel nodig!
En dan het mooie Wetsingerzijl, een sluis op fundamenten uit 1636. De sluis heeft geen functie
Sterren kijken Nog niet moe? Beleef dan de duisternis van Waddenland en ga sterren kijken in het Lauwersmeer, sinds
Kerk en pastorie Wetsinge Kerk Klein-Wetsinge: alle dagen open van 10-18 uur (‘s winters: 11-17), m.u.v. kerst en nieuwjaar en indien besloten partijen. Met mooi uitkijkpunt over de weilanden. www.kerkkleinwetsinge.nl
Mooie afstand
meer, anders dan dat je erover naar de overkant
Het gerestaureerde kerkje van Klein Wetsinge
kunt komen. Dat is ook wat waard. Na het Reitdiep
staat er piekfijn bij. De spits wijst hoog de hemel
is Sauwerd de volgende stop. Ook daar wacht een
in, de deur staat uitnodigend open. Het is er
mooie verrassing in de categorie ‘Klein Geluk’.
lekker warm, koffie en appeltaart staan klaar,
Toen de dorpssupermarkt in 2016 sloot, besloten
Voor mee naar huis
uit het keukentje komen goede geuren en aan
de dorpelingen de exploitatie over te nemen. Met
En dan voor het naar huis gaan nog even lekker shoppen? In het Winkelhuis in Leens vind je meerdere
de muren hangen schilderijen van de nieuwste
elkaar draaien ze nu de winkel die ze uitbreidden
shops onder één dak, Fluitekruid in Winsum heeft gezonde voedingsmiddelen en het Kaas-en Notenhuis
wisselexpositie. En er ligt een routefolder van een
met ruilboekenkast, postkantoortje en een knusse
zevenkilometerwandeling naar het Reitdiep, net
koffiehoek met gratis koffie en een snorrend
een mooie afstand voor een uitwaairondje. Bij de
kacheltje. Oók voor toevallig passerende wandelaars.
appeltaart licht beheerder Inez Geenen de route nog even toe. Maar met het kaartje in de hand kan
30
en bij Bij Hammingh in Garnwerd, bij De Jongens uit de Buurt in Winsum of in Pieterburen bij Waddengenot
Als dat niet warm wandelen is...
Pastorie Groot-Wetsinge: regelmatig intieme zondagmiddagconcerten die passen bij de middeleeuwse sfeer van de pastorie. www.pastoriewetsinge.nl
heerlijke delicatessen. Of haal een echt uniek cadeautje bij Kaarsenmakerij Wilhelmus in Eenrum.
Warme Winterwanderung In der offenen Landschaft des winterlichen Wattgebiets kann man herrlich die Seele baumeln lassen und sich danach genauso schön wieder aufwärmen. In der Kirche von Klein-Wetsinge stehen Kaffee und Apfelkuchen bereit, im Dorfsupermarkt von Sauwerd haben die Dorfbewohner eine gemütliche Kaffeeecke eingerichtet. Und dazwischen laufen Sie sieben schöne Kilometer durch die älteste Kulturlandschaft Westeuropas. Wie herrlich, anschließend mit einem Teller voller Leckereien am Tisch zu sitzen und mit den Füßen am Ofen wieder warm zu werden. Danach Essen gehen auf Groninger Art und anschließend in einem gemütlichen Groninger B&B am Watt, auf einem Dorfhügel oder in einem Landgut übernachten. Noch nicht müde? Dann gehen Sie mit dem Förster im Dark Sky Park Lauwersmeer die Sterne anschauen.
addenlandMagazine 2019
Warm winter walk The open countryside of the wintry Wadden countryside is perfect for enjoying the fresh breeze and getting warm afterwards. Coffee and apple pie will be waiting for you in the small church of Klein-Wetsinge, and villagers have designed a charming coffee corner in the Sauwerd village supermarket. In between, you can walk seven stunning kilometres through the oldest manmade landscape in Western Europe. What a lovely feeling to warm up by the heater afterwards with a shelf filled with delicacies. Enjoy a Groningen meal and Groningen overnight accommodation in a friendly B&B by the Wadden Sea, on a village hillock or country estate. If you are not at all tired yet, consider a night excursion with the forester to watch the starry skies in the Dark Sky Park Lauwersmeer.
31
HE T Y O G A -HU I S
Herberg Het Klooster
S in d s ju n i 2 0 1 8 w o n e n e n w e r k e n w ij: J a n K u ip e r e n Y v o n n e d e H o o p v a n u it
te verdiepen en ontwikkelen.
het Y oga-Huis in Saax umhuizen. Eén van de allermooiste plekjes van onze prachtige provincie. Onze intentie is spiritualiteit op een aardse manier weer te geven die voor iedereen toegankelijk is. We geven je praktische tools om je reis door dit leven zachter en lichter te maken. Wij bieden een uitgebreid spiritueel programma met yoga, meditatie, mindfulness, zen, stiltedagen, retraites en geluksworkshops.
De stoere bakens die alles zagen
een plek om op kracht te komen,
voor individuen en groepen
www.herberghetklooster.nl
+31(0)595 48 11 59
info@herberghetklooster.nl
Kloosterburen
Koffie- en Winkelmuseum Rijksmonument anno 1830
www.yoga-huis.nl
Elize Catharina Heerd
Door Cecile Bol
t 0595 52 86 41 m 06 23 79 71 16 alicestreekstra@hotmail.com Hoofdstraat 103 9968 AC Pieterburen
Materialen voor kaarten maken, verf, garen, stickers, kralen, lint... Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 uur tot 12.00 uur en van 13.00 uur tot 17.00 uur
Kerk Vierhuizen
Rietemastraat 16 • 9965 RT Leens • tel 0595-572715 32
addenlandMagazine 2019
33
De kerken van Waddenland zie je overal bovenuit
Kerktoren of vuurtoren?
Erfgoed van betekenis
torenen. Veel van de vaak sober en robuust gebouwde
Een zeer kenmerkende kerktoren staat in Hornhuizen. Al op grote
Grote verhalen of kleine verhalen, de meeste
kerken kennen hun oorsprong in de tweede helft van de
afstand is de torenspits herkenbaar aan het felle rood en geel.
kerken hebben in ieder geval één ding met
middeleeuwen. Vanaf het hoogste punt van de wierde
Het lijkt niet voor niets net een vuurtoren. Vroeger deed deze
elkaar gemeen: ze hebben door de jaren
fungeren ze al eeuwenlang als bakens in het landschap.
koepelvormige kerktoren dienst als baken voor de scheepvaart
heen heel wat verbouwingen en restauraties
En andersom zagen zij alles om zich heen gebeuren. Van
op de Waddenzee. Hard nodig, want door alle geulen was de
oorlog tot feest, van brand tot restauratie, tot zelfs een
zee vaak verraderlijk. De deur staat open. Beklim de toren voor
compleet nieuwe religieuze stroming… ze ondergingen
een meesterlijk uitzicht over het landschap met in de verte
het met dezelfde nuchterheid als hun kerkgangers.
zelfs Schiermonnikoog. En heb je de graffiti gezien die Franse
Vanaf 2019 zijn er extra veel kerken geopend voor
soldaten hier in 1810 achterlieten?
publiek, zodat iedereen hun rijke historie kan ontdekken. Tik-tak, tik-tak…
Beklim de toren voor een meesterlijk uitzicht over het landschap
meegemaakt. Dat geldt zeker voor de kerken in bezit van Stichting Oude Groninger Kerken. Annemieke Woldring vertelt: “In heel Groningen beheren we nu 91 kerken, waarvan zo’n 20 kerken in de regio Waddenland. Onze stichting werd in 1969 opgericht met als doelstelling zowel de instandhouding van de kerken als
Nog zo’n fantastisch uitzicht heb je vanaf de kerktoren in het
het bevorderen van de belangstelling ervoor.
gehucht Klein Wetsinge. Dit 19de-eeuwse uit rode bakstenen
Openstelling voor publiek is een van onze
opgetrokken kerkje werd in 2014 grondig gerestaureerd en
speerpunten. Daarom vieren we ons 50-jarig
verbouwd. Stap naar binnen en je vindt links een houten
bestaan in 2019 met vanaf het zomerseizoen
wenteltrap omhoog. Al snel sta je oog in oog met het uurwerk.
50 permanent geopende kerken.” De stoere,
Maar… je kunt nog verder omhoog. Via een houten loopbrug
sobere kerken hebben allemaal een verhaal dat
over het tongewelf loop je naar een cabine met een fantastisch
de moeite waard om gehoord te worden. Over
uitzicht over het Reitdiepgebied. Ondertussen hoor je enkel het
stormen, brand, oorlog, kleine twisten en intriges
getik van de klok…
en sinds kort de aardbevingen. De deur staat voor je open.
Afscheiding van 1834 Vrijwel alle kerken in Waddenland vormen het middelpunt van de geschiedenis van hun dorp. Eén kerk werd echter het middelpunt van een complete religieuze beweging. In 1829 werd
Kerk Ulrum
Hendrik de Cock predikant in de 13de-eeuwse, laat-Romaanse kerk van Ulrum. Daar kreeg hij te horen dat zijn preken diepgang misten. Diepgeraakt bestudeerde hij de geschriften van Calvijn en verwierp vervolgens de in die tijd gangbare verlichte interpretatie van de Bijbel. Hij werd in 1833 geschorst, maar had de voltallige kerkenraad van Ulrum achter zich. Een jaar later scheidde de Ulrumse kerkgemeenschap zich af van de Nederlandse Hervormde Kerk; het begin van vele zelfstandige gereformeerde kerken.
Kunst op kerkhoven Kunst en kerken gaan goed samen. Veel van de tegenwoordig opengestelde kerken worden gebruikt voor exposities. Ook de bijbehorende kerkhoven doen dienst als (markant) decor voor minstens zo markante kunstwerken. Die rij omgevallen stoeptegels bij de kerk van Obergum? Dat kleine, witte bordje op de buitenmuur van de kerk van Zuurdijk? Een skelet van een kerk in Wierhuizen? Het zijn kunstwerken die deel uitmaken van Op Hoogte Gedacht, een project met beeldende kunst op Groninger kerkhoven.
Kerk Hornhuizen
34
Wierhuizen
addenlandMagazine 2019
35
Kerken kijken in Waddenland Warfhuizen Een bijzonder voorbeeld van een intensief in dienst zijnde kerk vind je in Warfhuizen. De 13de-eeuwse laat-romaanse kerk heeft sinds 2001 zijn religieuze functie weer terug. In de kluis woont Pater Hugo, de enige in Nederland in afzondering levende kluizenaar. www.beslotentuin.nl
Klein Wetsinge In de kerk van Klein Wetsinge zijn vaak exposities van regionale kunstenaars. Tevens is het een fijne plek voor koffie of lunch. Er is bovendien een Toeristisch Informatiepunt Waddenland gevestigd. Dagelijks geopend van 10 - 18 uur (‘s winters 11 -17 uur), m.u.v. kerst en nieuwjaar en indien besloten partijen. www.kerkkleinwetsinge.nl
STRIJD! 100 JAAR VROUWENKIESRECHT
DAAN ROOSEGAARDE PRESENCE
20 APRIL T/M 15 SEPTEMBER 2019
22 JUNI 2019 T/M 12 JANUARI 2020
Pieterburen De Petruskerk in Pieterburen heeft nog veel 15de-eeuwse elementen en bovendien een indrukwekkend interieur. Naast de kerk bevindt zich Domies Toen, een botanische museumtuin. In een neogotisch gebouwtje uit 1888 is een theeschenkerij gevestigd met terras grenzend aan een oude middeleeuwse dobbe (waterplaats). www.kerkpieterburen.nl en www.domiestoen.nl
Batenborg Bed & Breakfast
Zuurdijk Het 13de-eeuwse zaalkerkje van Zuurdijk werd in de 19de eeuw grondig verbouwd. Hier en daar zijn nog middeleeuwse elementen te zien. Bij mooi weer is de kerk altijd open.
Wandelen, fietsen en varen In het prachtige wijde Groninger Landschap, vlakbij het sfeervolle plaatsje Winsum vindt u een Bed & Breakfast Batenborg gevestigd in het pas gerestaureerd Rijksmonument Batenborg. Het is gelegen op de grens van het oudste cultuurlandschap van West Europa, het Reitdiepgebied, en het Hoogeland met zijn rijke verleden. Batenborg beschikt over 2 ruime tweepersoons gastenkamers met elk een eigen badkamer.
www.kerkzuurdijk.nl
Vierhuizen - De kerk van 1 miljoen In 2007 won Vierhuizen in het televisieprogramma ‘De Restauratie’ een miljoen voor de renovatie van ‘hun’ kerk. Inmiddels staat de uit tufsteen opgetrokken zaalkerk er weer prachtig bij. Kers op de taart is de opnieuw met bladgoud
Graag tot ziens in Bed & Breakfast Batenborg
Schouwerzijlsterweg 13, 9951 TG Winsum ( Gn) tel.nr: 06-24757460, info@bedandbreakfastbatenborg.nl
Klein Wetsinge
• Dagelijks geopend van 11.00 tot 17.00 uur
• 1 april tot 1 oktober van 10.00 tot 18.00 uur
Valgeweg 12 9773 TK Wetsinge kleinwetsinge@blgroningen.nl www.kerkkleinwetsinge.nl
lekker lunchen - vergaderen - feesten en partijen
vergulde windvaan bovenop de kerktoren.
VERHUUR, REPARATIE & ONDERHOUD VAN FIETSEN
Stoische Landmarken, die schon viel gesehen haben In der weiten Landschaft sehen Sie die Kirchen des Wattlandes alles überragen. Viele der häufig schlicht und stabil gebauten Kirchen haben ihren Ursprung im späten Mittelalter. Auf dem höchsten Punkt der Warft stehend dienten sie jahrhundertelang als Wegweiser in der Landschaft. Und sie blickten auf das herab, was alles um sie herum geschah. Von Krieg bis Feier, von Brand bis Restaurierung, sogar eine komplett neue religiöse Strömung... sie erduldeten es ebenso stoisch wie ihre Kirchgänger. 2019 sind besonders viele Kirchen für Besucher geöffnet, sodass jeder ihre reiche Geschichte entdecken kann. Steigen Sie auf jeden Fall auch auf die Kirchtürme, um die fantastische Aussicht zu genießen.
36
See the Wadden area churches tower above the vast countryside
Many of these usually austere and robust churches originated in the second half of the Middle Ages and for centuries they have functioned as beacons in the countryside from the highest points of the artificial dwelling hills. They have witnessed all that took place around them: wars and celebrations, fires and restorations and even an entirely new religious movement... they have experienced it with the same common sense as their churchgoers. In 2019, additional churches opened their doors for everyone to explore their rich history. Be sure to climb the towers to enjoy magnificent views.
Gezien ons groot aanbod zijn wij ook in staat voor groepen fietsen te verhuren Bijvoorbeeld voor uw bedrijfsuitje, familiefeestje of schoolreisjes Reserveren is wenselijk www.guikemarijwielhandel.nl
ZUIDERWEG 3 - EZINGE 06 288 93 438 - 0594 62 18 90 auldrik@guikemarijwielhandel.nl
addenlandMagazine 2019
VAKMENSEN MET VISIE! Vraag gratis en vrijblijvend een offerte aan. Oók uw adres voor dubbel glas. ROELOF PETTINGA, H. VAN CAPPENBERGWEG 36, MOLENRIJ TELEFOON (0595) 481774 MOBIEL 06-10168115
37
ETEN - DRINKEN - SLAPEN - WATER
www.marenland.nl | Winsumerdiep 6 - Winsum
Kleikracht kaas uit Winsum
ontdek
Heerlijke ambachtelijke biologische Boerenkaas van jong tot overjarig en heel veel verschillende kruidensoorten. Kom langs in onze boerderijwinkel, naast biologische kaas ook biologisch rundvlees van eigen koeien.
het oudste cultuurlandschap van Nederland!
Kij k voor alle verkooppunten op onze website
Kleikracht - Schillgeham 3 - Winsum - www.kleikracht.nl
Water, het is ook nooit goed Door Cecile Bol
Bij Hammingh
Geen leven zonder water, maar te veel water is net zo lastig. Sinds mensen
Goepend van
zich in Waddenland vestigden, leven zij in een fascinerend samenspel met
woensdag tot en met
zondag
het water. Soms werd de strijd tegen het water gewonnen, soms pijnlijk
vanaf 10.00 uur RESTAURANT
ZAALVERHUUR
OVERNACHTEN
Bij Hammingh Bij Hammingh telefoon (0594) 621275
38
Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd
bijhammingh@gmail.com www.cafehammingh.nl
11 mei ––– 6 oktober 2019
expositie Syrië
verloren en vaak zorgde het water juist voor welvaart. Overal zie je deze golfbeweging terugkomen in het landschap.
Tells, de wierden van het Midden-Oosten? Museum Wierdenland Van Swinderenweg 10, EZINGE www.wierdenland.nl
addenlandMagazine 2019
39
Wierden en dijken
doden. Sindsdien heeft Nederland
dit dorp een grote vissersplaats. Dat
Het water blijft zich roeren
Het Waddenland van nu was duizenden
niet meer zo’n heftige natuurramp
veranderde abrupt toen de Lauwerszee in
En dan blijkt ineens dat
jaren geleden vooral Waddenzee: bij eb
meegemaakt. Hier en daar is de erfenis
1969 werd afgesloten om overstromingen
Waddenland soms juist water te
grotendeels droog, bij vloed juist onder
van de ramp nog steeds zichtbaar. Zo zie
van het achterland te voorkomen. Het
water. De vruchtbare kwelders trokken
je bij de boerderijen Bromo en Onrust
Lauwersmeer was een feit. De visserij
mensen aan, maar erg veilig was het
enkele kleine plassen. Deze ‘kolken’
verplaatste zich noodgedwongen naar
hoog dat gesproken wordt over
er niet. Daarom wierpen de mensen
ontstonden door het rondkolkende water
Lauwersoog. Gelukkig weten de inwoners
het verhogen van dijken. Of valt
wierden op: heuvels waarop ze hoog en
en zijn wel tien meter diep.
van Waddenland heel goed om te gaan
er zo veel regen dat de gemalen
met veranderingen in hun waterrijke land.
moeite hebben het water af te
droog konden wonen. Pas rond het jaar 1000 werden de dijken uitgevonden en
Handel en wandel over het Reitdiep
Zoutkamp heeft zich ontwikkeld tot een
aangelegd. Meer en meer meters werden
Het andere voor Waddenland zo
kleurrijke toeristische trekpleister.
bij het vaste land getrokken en de dijken
kenmerkende water is het Reitdiep,
kwamen steeds noordelijker
zomer van 2018. In andere jaren komt het water tijdens stormen zo
voeren. Klimaatverandering zal ook veranderen hoe we samenleven met het water. Voor de inwoners van Waddenland is dat weinig
voorheen rivier de Hunze. Eeuwenlang
Sluizen en gemalen
nieuws onder de zon. Het roerende
verbond deze waterweg en zijn
Om het water naar de menselijke hand
water zit hen in het bloed.
vertakkingen de stad Groningen en vele
te zetten, was meer nodig dan dijken en
van Lauwersoog tot
dorpen met elkaar en met de zee. Een
ondernemerslust. Heel wat dorpen in de
Nieuwe Statenzijl
functie van formaat, want vervoer over
regio danken hun naam aan de sluis (zijl)
is maar liefst 8,5
water was vroeger de belangrijkste
in de buurt. Een indrukwekkende sluis met
meter hoog.
manier van transport. Veel dorpen
dito uitzichtpunt vind je bij Aduarderzijl
hebben nog steeds een haventje. Over de
waar het Aduarderdiep uitkomt in het
Kerstvloed 1717
smalle, kronkelende, vaak ondiepe maren
Reitdiep. Om de waterstand te verlagen,
Dat sterke dijken
vaar je met een beeldschoon uitzicht van
werden bovendien gemalen gebouwd.
dorp naar dorp. Niet voor niets wordt
De spreuk op de gevel van gemaal De
deze regio ook wel Marenland genoemd.
Waterwolf bij Electra is veelzeggend:
te liggen. De huidige
Klimaatverandering zal ook veranderen hoe we samenleven met het water.
kort komt, zoals tijdens de droge
Ommelanderzeedijk
hard nodig waren, werd duidelijk tijdens
de Kerstvloed van 1717. Deze
Boven, naast en op het water
1
2
3
4
‘Verlaging van den waterstand brengt
zware stormvloed brak door de dijken en
Visserij en toerisme
meerder koren in het land’. Ook nu nog
maakte vijftienhonderd Groninger huizen
Geld verdienen aan het water kon ook
kan dit gemaal indien nodig 4500 kuub
met de grond gelijk. Hele dorpen werden
met visserij. Lange tijd mondde het
water per minuut verplaatsen!
verzwolgen en er vielen duizenden
Reitdiep bij Zoutkamp uit in zee en was
1 2
3 4
Wierden In Museum Wierdenland in Ezinge ontdek je de
Maren De provincie Groningen biedt waterliefhebbers 950
historie van het Groninger wierdenlandschap, een van de oudste
kilometer aan kanowater. Huur een kano of fluisterboot en trek
cultuurlandschappen van Noordwest-Europa. Het museum is
eropuit. Via Zoutkamp kun je doorvaren naar het Lauwersmeer.
bovendien een Toeristisch Informatie Punt Waddenland.
www.marenland.nl, www.demarenboot.nl
www.wierdenland.nl
Zijlen en veer De indrukwekkende omvang van de
Visserij Ontdek de geschiedenis van Zoutkamp in het visserijmuseum. Vanuit Zoutkamp kun je met een voormalige
Waddenlander zijlen ervaar je vooral bij Noordpolderzijl,
garnalenkotter het Reitdiep bevaren naar bijvoorbeeld Garnwerd.
Aduarderzijl en Schaphalsterzijl. Tussen die laatste twee vaart
Ook is het mogelijk om op een zogenaamde beurtvaart mee te
van april tot en met oktober de Reitdiepveer. Voor een paar euro
gaan van Zoutkamp naar de stad Groningen.
maak je met fiets en al een bijzonder tochtje van 20 minuten
www.visserijmuseum.com
over het Reitdiep. www.reitdiepveer.nl
Wasser, es ist nie richtig Ohne Wasser gibt es kein Leben, doch zu viel Wasser ist genauso schlecht. Seitdem sich Menschen im Wattland niedergelassen haben, leben sie in einem faszinierenden Zusammenspiel mit dem Wasser. Manchmal wird der Kampf gegen das Wasser gewonnen, manchmal schmerzhaft verloren. Doch genauso oft sorgt gerade dieses Wasser für Wohlstand. Warften, Deiche, das Reitdiep, die vielen Häfen, Schleusen und Schöpfwerke... Überall sehen Sie dieses Auf und Ab auch in der Landschaft. In der Zukunft wird sich durch den Klimawandel auch die Art unseres Zusammenlebens mit dem Wasser verändern. Für die Bewohner des Wattlandes ist das nichts Neues. Das unstete Wasser liegt ihnen im Blut.
40
addenlandMagazine 2019
Water: can’t live with it, can’t live without it Life is impossible without water, but too much water is just as bad. From the time people first settled in the Wadden area, they have had a fascinating combined action with water. Sometimes the battle against the water was won, sometimes it was painfully lost and in just as many instances the water provided wealth. Artificial dwelling hills, dykes, the Reitdiep canal, the numerous harbours, locks and pumping-stations: you can see this wave-like motion everywhere in the countryside. In the future, climate change will also influence how we cohabit with the water. This is in no way new to the Waddenland residents who have the movable water in their blood.
41
Daar waar Nederland de Waddenzee kust… NOO NOO POLDPEOLRDDE- RDRZIJLRZIJL
39
05
LAUWERSOOG LAUWERSOOG
05
61
61
39
RD- RDNOORNZOIJOLRZIJL E08LDE08 61 61 D L PO PO
Veerboot Veerboot Schiermonnikoog Schiermonnikoog 39
NOORDNOORDPOLDERZIJL POLDERZIJL
37
60
31
45
46
46
63
34
43OOSTMAHORN 43 OOSTMAHORN
37
57
97
26
N363 N363
33
53
53
EN EN UIZ UIZ IERH IERH W RASQW RUASQ4U4 44 ERT ERT
97
07
UM UM RFF RFF 57 WA WA
57
borgenbo5rg3 d
den
15
18
31
N363 N363
WARFFUM WARFFUM W 43
34
36
38
38
43
57
DEN DEN ANDEL ANDEL
Breedenborg Breedenborg
34
BREEDE BREEDE
17
99 98
98
Borg Borg Verhildersum Verhildersum 14
13
14
37
96
37
89
13
15
15
24
24
16
ULRUM ULRUM 39
20
16
LEENS LEENS
WEHEWEHEDEN DEN HOORN HOORN
39
TIP
89
2021
NOORDNOORDPOLDERZIJL 21 POLDERZIJL 28 28 61 61
TIP
04
91 91
27
97
97
EENRUM EENRUM
29
30 29
30
BAFLO BAFLO 26
96 TINALLINGE 96 TINALLINGE
96 96
50
50
26
MENSINGEWEER MENSINGEWEER 25
04
NIEKERK NIEKERK ZOUTKAMP ZOUTKAMP
27
WARFHUIZEN WARFHUIZEN
GROOT GROOT MAARSLAG MAARSLAG
25
MAARHUIZEN MAARHUIZEN N361 N361
32
02 3022 32 02 3022 32
N
N
KE
KE
RA
RA
ME
OM
OM
KR
KR
05
05
IEP
IEP
getuigen van de
een woest getijdenlandschap waar de
verhogingen om op te wonen en waar
Waddenzee, kostbaar Werelderfgoed: het
geschiedenis van Nationaal Landschap
machtige Waddenzee vrij spel had. Bij
het vee veilig was bij storm. Nog steeds
grootste getijdengebied ter wereld. Nog
Middag Humsterland gaat zelfs terug tot
kalm weer een ‘vriend’ die vruchtbare
zijn ze duidelijk zichtbaar in het weidse
zo’n uniek waterrijk gebied is Nationaal
vijfhonderd jaar voor onze jaartelling.
Er is zo veel te vertellen over
klei en voedsel bracht, bij zwaar weer
landschap met hun kerktorens en molens
Park Lauwersmeer. Hier ontstond na de
Door het gebied stroomt het Reitdiep
Waddenland en nóg meer te zien.
een ‘vijand’ die alles mee kon nemen
als betrouwbare bakens.
afsluiting van de Lauwerszee in 1969
met vogelrijke natuurgebieden langs
bijzondere nieuwe natuur. Waddenland
de oevers. Dijken, sluisjes, jaagpadenen
wat was opgebouwd. Daarom wierpen
22
ME
02
24
24
24
32
05
05
24
24
24
22
02
05
05
93
62
62
13
05
22
22
22
05
22
22
22
93
93 93 62ADO ADO A9DO 9 RP RP 3 RP 3 AD 6AD 6AD 6 OR 3 OR 3 OR 3 P P P 63 63 63
62
62
AK
EN
49
49
9
36 36 36 1 1 41
ER
62
ERD
ERD
EN TI MM 02 02 P 02 E RA KE N 6T6IP 6T6IP
13
14
ARD
ARD
TIP
14
ADU
ADU
UM UM UM EN EN EN HU HU HU R R R SIN SIN SIN IZE IZE KIZE K K GE GE GE N N N EN EN WEN2W 2W U2M UM UM 97 97 HU HU HU R R R SIN SINEERS6INEER6 EER6 K 40IZEN40IZEN4K0IZENK GE 2 GE 2 GE 2 W5 2W5 2W5 2 97 97 MA GMRA GMRA GR EE 6 EE 6 EE 6 R R R 40 4S0C 4S0C SC AR OAOR OAOR OO 41 41H 41H H SL TSL TSL T 25 25 25 OU OU M OUGMR AGGMR AGGR AG W WAA WAOA AOA O 41 S4C1H S4C1HERSZCHERRZ SLERORZTSL ORTSL OT OU OU IJLOU IJLAG IJLAG AG W W W ER42 ER42 ER42 ZIJ ZIJ ZIJ L L L 42 42 42 KR KR OM45 45 45 OM N3 N3 N3 ME 61 61 61 ME R KR RA KR OM45 4A5KE 45 N K O N N N M
96
12
waddenland.groningen.nl waddenland.groningen.nl
42
53
N363N363 99
94 94 PIETER04 04 26 26 PIETER90 90 12 12 EWER EWER 92 92 WIERHUIZEN WIERHUIZEN 15 BUREN 15 BUREN 93 WESTERNIELAND 93 40 40 WESTERNIELAND 27 2N7RUMNRUM ZUURDIJK ZUURDIJK 32 32 2 SCHOUWERZIJL SCHOUWERZIJL SCHAPSCHAP1 EE EE31 31 33 33 71 71 HOUWERZIJL HOUWERZIJL N363 N363 49 49 NOORDNOORD8 KLEINE 8 KLEINE NOORDNOORD1N361 1N361 HALSTERZIJL HALSTERZIJL 61 61 13 13 95 95 11 11 42 42 41 41 POLDERZIJL POLDERZIJL HUISJES HUISJES 69 69 POLDERZIJL POLDERZIJL 21 21 P P 33 33 PIETERPIETERE E 26 26 31 31 I I WARFFUM WARFFUM N363 N363 D 88 D 45 45 NOORDNOORD22 22 KLEINE 2ER61 NOORD8 28 49 4NOORDER61 12 KLEINE 188 8 18 BUREN 17 9 17 NOORD61 61 BUREN 2 1 11 11 M M WIERHUIZEN WIERHUIZEN 35 35 M M 12HE- 12HER-N RN 6 WESTERNIELAND 6 POLDERZIJL 71 71 43 43 57 HUISJES 57 SUHUISJES 2POLDERZIJL POLDERZIJL POLDERZIJL SU ME ME 32 2POLDERZIJL EWIN 09 09 32 WESTERNIELAND NSI OMHNOORDWARFFUM WARFFUM NGE NGE WIN WE WE OEER OO ERS ERS WSU W NOORDNOORDROODEHAAN ROODEHAAN SU NOORDWIN WIN 22 22 14 14 TER DEN ANDEL DEN ANDEL EERWEER NSI - TER M 61PDI 61 NMH NDM 61 61 48 48 LOO IEER WINSUM WINSUM 28 26 P DIEP 8 6 953907 950 EPPDIEP 35 35 907 539 50POLDERZIJL GEW G2E5 25 LOO DEPOLDERZIJL DEPOLDERZIJL POLDERZIJL N N 43 43 57 57 I I Reitdiepveer Reitdiepveer ERBUREN ERBURENor9g ourm S ENS 1 361 g um 1 1 6 N 2 2 3 E NOORDNOORDBMOLENRIJ B N N s TIdP 33 61 33 61M 11M 11 1 1 2Breedenborg 1 DEN ANDEL DEN ANDEL rMOLENRIJ rs Reitdiepgebied Reitdiepgebied 0 20 5 Breedenborg 2 31 31 61 61 e e TI 2 N363 N363 P 1 d 5 5 5 34 34 84 84 il il 39 39 h KLEINE h 05 1 2 POLDERZIJL 2 KLEINE 39 53 53 N388 N388 405 14 POLDERZIJL P DIE11 P Ver39 11 BREEDE BREEDE KLOOSTERBUREN Allersmaborg Allersmaborg 24 HUISJES 24VerHUISJES KLOOSTERBUREN REITDIEP REITDIEP ERUDMIEER 95 95 10 10 NOORDDOKKDUOMKK NOORDMOLENRIJ MOLENRIJ 19 19 Breedenborg Breedenborg 61 161 4 14 71 WARFFUM 71 WARFFUM ENGWIERUM ENGWIERUM 34 34 8338 8338 LEGENDA LEGENDA 22 POLDERZIJL 39 3922 POLDERZIJL 47 47 53 53 BREEDE BREEDE 1424 22 12 43 12 43 KRUISWEG KRUISWEG M M 35 22 35 1506 1506 DOKKUMER 69 69 05 14024 5 U U DOKKUMER 57 57 INS INS 38 38 36 36 ADUARDERZIJL ADUARDERZIJL 08 S 08 37NOORD37NOORDWIN W 61 61Informatiecentra 85 85 IP TIP TIP TIP W W IN 8 8 04 04 HORNHUIZEN HORNHUIZEN T S 9 9 Informatiecentra DEN ANDEL DEN ANDEL T T TIP TIP S S 2 2 4 4 04 04 U U N N NIEUWE NIEUWE ZIJLEN ZIJLEN O O 6 6 M M 3 13 1 L1EE LEE POLDERZIJL 22 122 SAAKSUM SAAKSUM ER ER POLDERZIJL GRO LGARGO LAG N363 N363 ST ST LAMMERBUREN LAMMERBUREN TERBUREN TERBUREN ELECTRA ELECTRA 36 36 S NOORDS NOORDER ER LAUWERZIJL LAUWERZIJL 86 86 ark ark R04 Fiets/voetveer Fiets/voetveer 6110TIP10 04 04 04 04 Landmerken MOLENRIJ MOLENRIJ TIP Landmerken MAARMAA34 68 68 Breedenborg Breedenborg WEEPEWEEREP- E61 R34 99 99 POLDERZIJL POLDERZIJL E auwersmeer auwersmeer 67 67 18 1853 53 N363 N363 NOORDNOORD- NOORDBREEDE BREEDE 24 24 SING PSDINI EGRSPTDI ERST NOORDIP TIPIP TIP ENKerken 61 61 Kerken 04 ELOOWE 38 Fietsknooppunt Fietsknooppunt OEONW 7PIETER73PIETER- 38 04 POLDERZIJL POLDERZIJL 98 98 0 0 L 8 8 R R EZINGE EZINGE 99 99 P P 66 66 87 87 1 1 4 4 P P M M GROOT GROOT L L KOLLUMERKOLLUMER3 POLDERZIJL IE 26 86 26 NOORD32 32 J ZIJ D- IEOPEDOUD TEIE STE 2286 IEGES6 FEERWERD FEERWERD GE JE 87 87 DIEPEJE DIEP ZIPOLDERZIJL 17 98 17 44 44 ENNOORDEN 98 RPOMP R O 84 84 N983 N983 61 LPOOP LPOUD ROPD8E22 R 5 RASQUERT BUREN BUREN SINOWIERHUIZEN S6DIEN8EOWIERHUIZEN 45 RASQUERT UIZPOLDERZIJL UIZ niet bereikbaar WETSINGE WETSINGE POMP ONPBorgen 2auto461 WEO61 WE42auto HFietsroute, HFietsroute, NBorgen E 36 36 04 04 niet bereikbaar met met461 U U F F POLDERZIJL 98 98 WESTERNIELAND WESTERNIELAND E E L L O R R WESTERNIELAND WESTERNIELAND 65 65 W W A W A M G MGE G IEGPE IEP 85 85 32 32 CH CH32 32 W GARNWERD GARNWERD 68 68 NOORDNOORD44 44 ROO R O 94 94 Borg Borg 40 61 40S 61 S 8 8 PDT 18 RASQUERT RASQUERT 22 22 N363 N363 STINW SDTIN OO18 E E ONEPMusea WNEMusea 04 POLDERZIJL POLDERZIJL Fietsroute Fietsroute en autoweg S EWESTERNIELAND WESTERNIELAND erhildersum erhildersum 39 PJ IEPJ T LOIN 27 90 90 GTESLOING04 127en 4autoweg 1 97 97 E 12 12 E MEWESTERNIELAND M 4 3239 32 I OLDEHOVE OLDEHOVE T 4 4 30 30 MUNNEKEZIJL MUNNEKEZIJL D Borg D ROO ROO 9 9 99 9933 33 29 29 WEHEWEHEBorg 31 31 61 61 E E N363 N363 31 31 E E 18 18 WARFSTERWARFSTER7 7 KLEINE N363 N363 KLEINE 9 4 9 4 DEN HOORN Natuurgebieden Natuurgebieden 19 19 N361 N361 N361 N361 Hoofdwegen UD OVerhildersum UD G SINGG SING Hoofdwegen 04 04 13 11EENRUM 13 EENRUM Nationaal Nationaal 11 20 391088 39 OVerhildersum 23 57 1 19 10 1 HUISJES 97 97 21 DEN 21 HOORN 12 27 12 27 8820 ET ET 98 23 98 57 KLEIN KLEIN MOLENREIT REITWARFFUM MOLEN HUISJES 28 28 19N363 29 30 29 30 WEHEN363 WARFFUM W W 94 94 WEHEDI 96DI 15 BAFLO BAFLO N363 N363 WARFFUM WARFFUM 31 31 96 EENRUM EENRUM 44 44 22Molens 22TIP25 TIP N363 N363 Landschap Landschap RE RE 25 15 ITD ITD WETSINGE WETSINGE IEP IEP Molens E E Overige Overige wegenwegen 04 04 13 13 10 50 10 50 RASQUERT RASQUERT 20 9720 HOORN DEN HOORN P 16 P 16 N3 35 N3 35 21197DEN 24 91 24 61 80 43 15 43 91 13 13 57 57 28 28 321 43 N363 43 N363 WARFFUM DIJUK6R1DIJK61 N36 N80 01 01 15 MiddagMiddagN363 N363 14 14 57 57 BAFLO BAFLO WARFFUM 96 96 08 08 LEENS LEENS DEN ANDEL DEN ANDEL 04 04 UURZTIP U 25 25 REWARFFUM RE VIERHUIZEN VIERHUIZEN ITD ITD BorgER Borg ZTIP DEN ANDEL DEN ANDEL 26 26 IEP IEP 04 Bootverhuur Bootverhuur 50 50 ER TIP TIP Spoorlijn Spoorlijn en stations en stations 04 5 5 2 2 7 7 18 18 6 6 2 2 SAUWERD SAUWERD 1 1 64 64 ULRUM ULRUM MENSINGEWEER MENSINGEWEER 53 53 647erhildersum 647erhildersum Humsterland Humsterland 57 57 RBUREN RBUREN 27 27 43 43 82 82 97 97 12 12 N388 WARFFUM WARFFUM WARFFUM WARFFUM MEN388 ME RD ERD N363ANDEL N363 3 SA E30 TIP 04 04 93 9TIP SA MOLENRIJ DEN ANDEL DEN 29 30 29 WEHEWEHEREITD RE 81 81 Breedenborg NS IEP NS 34 9 19 ITD WRF W DEN ANDEL UW U34 26 26 IEP Zee, meren, Zee, maren maren W 25 25 Breedenborg Breedenborg Fiets/voetveer Fiets/voetveer ERDWBreedenborg ERD 153 R R EMOLENRIJ ER34 WA NIEHOVE NIEHOVE EENRUM EENRUM IN34 ING R EWA EBREEDE RF HUFEIST HU D Dmeren, W IST E ER ER 53 G MENSINGEWEER MENSINGEWEER LO LO F L L N N 13 13 57 57 OP OP 10 10 53 53 BREEDE 20 20 57 57 DEN HOORN DEN HOORN D D DIE DIE E E J J 24 24 P P BREEDE LOO LW 21 21 ZPNI ANDEL ZPNI 89 WARFFUM WARFFUM P DIE28 P BREEDE O EE02WIPEE02 ER ER GAR GAR N363 N363 NDEL NDEL 79 79 25 25MENS MENS 89Dorpen 3804 38 ANDEL PDITIPO P T TDIREE28 Breedenborg Breedenborg I04 IT Wandelroutes AUW AUW Breedenborg BAFLO Wandelroutes 96 96 08 08 EP RDSIETPERZRISNTGEERZINGE BAFLO IN ING 25 2225ge57 STERNIELAND STERNIELAND 34 34Dorpen 05 KOMMERZIJL 05 biedge57 bieRdE BREEDE MBreedenborg 50 S 50 S 53 KOMMERZIJL 23 53 E -6 E BREEDE SUAMKSU23 LOOGELW p 22 p BREEDE 6 OOSTUM OOSTUM K O EE EWEE ie ie 6 6 WARFFUM WARFFUM d d A DEL ND DEL PDI O P N363 eitN363 eit Breedenborg Breedenborg SA SA 67 20 Breedenborg Breedenborg 93 93 ND R36 R36 Natuurgebied 4 64 07Natuurgebied 07 Vaarroutes Vaarroutes 67 20 EP RDSIETPERRSTER AD 95 AD 95 6 N983 N983 WESTERNIELAND WESTERNIELAND 26 26 83 83 53 53 GROOT GROOT 53 53 BREEDE BREEDE BREEDE BREEDE 32 32 UAN361 UA 57 57 N361 3 3 9 9 89 89 MENSINGEWEER MENSINGEWEER 9 9 N363 N363 3 Breedenborg 3 RD RD 31 WARFFUM 31 WARFFUM N363 N363 N363 03 03 N363 MAARSLAG MAARSLAG Breedenborg 93 93 M M WARFHUIZEN WARFHUIZEN 07 07 Piloersemaborg Piloersemaborg AD ADERD ERD 983ENNS983ENS 53 5399 99 25 N 25 GROOT GROOT BREEDE IN ING UA UA IEP IEP N361 N361 61 61 01 01 94 BREEDE 94 57 57 60 60 N363 N363 12 12 N388 N388 MAARSLAG N363 ELW EW RD RD 21 21 44N363 44N363 WARFFUM WARFFUM 31 31 FRANSUM FRANSUM N363 LOOGN363 MAARSLAG N363 2 32 OO 92 92 ZOUTKAMP ZOUTKAMP Breedenborg Breedenborg 3 KOLLUM KOLLUM ADORP ADORP WARFHUIZEN WARFHUIZEN E E E E E E RDIEP RDIEP 15 15 P P A A R R UMME UMME A A p p 05 05 98 D98 WINSWINS RDSIET RcD DORPD98 a scDhUa91 40 40 91 O D D 98 S h P P 6DE 6DE R I 53 53 95 95 2 N363 2 N363 E P T U R R I I 94 94 s 43 43 57 90 57 27 27P aPnEdR- anEAndRRd- AnRdE71 E71 WARFFUM WARFFUM O O N363WARFFUM N363WARFFUM 63 63 SCHOUWERZIJL SCHOUWERZIJL 90 12 12 P P N363 N363 62 62 44 44 D D DEN HAM DEN HAM 3 3 21 21 44 44 la la L L A A6 6 9206 DerRASQUERT DE 92 49s06 al 49 atlerRASQUERT DEN ANDEL t BURUM BURUM 63 DEN 63ANDEL a a Breedenborg Breedenborg E RASQUERT RASQUERT s n n RDIEP RDIEP 15 15 UMMEUMME RD RD 93 95 WINSWINS 95 ZUURDIJK 40 40 42 8557 42 VE94 01 4327 43 9853 41 41 557 07 TIP01 57 TIP Natio Nga-Htioumg-Hum 27 ZUURDIJK E57 830 2 02 94 53 IEP28 IEP 69 93 6RA98 607 V 43 43 WARFFUM WARFFUM 69 N363 N363 0 A a a 8 8 30 SCHOUWERZIJL SCHOUWERZIJL GROOT GROOT N363 N363 O O d d R 28 71 71 DEN ANDEL DEN ANDEL 14 14 44 44 N361HOUWERZIJL N361HOUWERZIJL Borg Borg 29Breedenborg 29Breedenborg EHLD45 EH 45 CT CT 49 49 Mid Mid DEN8RASQUERT ANDEL DEN ANDEL RASQUERT 18 18 NIEZIJL NIEZIJL 4 8RASQUERT 4 ELE ELE WARFHUIZEN OLD O N355 95 95 erhildersum erhildersum 05 05 14 TIP N355 TIP 14 62 62 57MAARSLAG 57MAARSLAG Duizend was Waddenland de eerste bewoners wierden Achter is al duizend jaar bewoond, maar de de kronkelende wegen 41 41 op, WARFHUIZEN 77 42 77 42 27 27 97 jaar 97 geleden30 WARFFUM 97 97 69 69 de zeedijk ligt de getemde BREEDE BREEDE 30 30 30 12 12 53 53 28 28 44 ANDEL 44 ANDELWARFFUM DEN DEN N361 N361
53
57
SAAXUMSAAXUMHUIZEN HUIZEN
18
17
N388 N388 NOORDNOORDPOLDERZIJL POLDERZIJL 61 61 50 50 23 23 04 04
96
31
22 BROEK BROEK 35 35
36
POLDERZIJL POLDERZIJL 61 61
15
15
15
15
50
50
19
10
VIERHUIZEN VIERHUIZEN
WADDENZEE WADDENZEE
33
KRUISWEG KRUISWEG
12
NOORDNOORDN361N361
39
15
50
50
10
33
WESTERNIELAND WESTERNIELAND NIELAND 32
44 44 RASQUERT RASQUERT
3 3 N36 N36
21 21 21 4 49 4 E0Z2 E0Z2 E0Z2 48 48 948 9 IN IN IN 7 7 7 66GE 66GE GE 28 281 2281 2 1 2 EZ EZ EZ 679 KR67O19MM6719 1 48 48 48 ING ING ING 28 281 281 9 E1R9 AKE9N E E E 5 TIP K TIP 5TIP 5 FE FE FE 69 R6O9MM69 ER ER ER ter hap 05 05E RA0K5E WIN 1W2IN 1W2IN 12 W W W lan N E E E SU SU SU 9 9 9 TIP TIP 145TIP 145 145 d FE FE RDFE RD RD MM MM M ER ER ER WI 1W2I ME1W ter hap E1 E 0 0 0 W W W 5 5 5 NS R2DINI S R2DI RDI N lan E E E S U U 1 1 1 R R R d 4 4 4 MM MMEPUMMEP EP D D D GA GA 17GA 17 17 ER ER ER DIE DIE DIE RN RN RN W W W P P P INS INS INS 01 01 01 G GWER GW6E5R W6E5R 65 OUDEOUDEOUDE DIEP DIEP DIEP UM UM UM AR AR 1D7 AR 1D7 1D7 14 14 14 NW NW6 NW6 6 O O JOE JE JE W W W INS INS INS 01 01 01 ER E5R E5R 5 UDE DUDE DUDE6D8 68 68 UM UM UM D D D I J IEGPJ 14 14 14 W IEGPW RJOEE EGPW ROEE ROE E TS OTST 6 OTST 6 OT 6 19 19 19 ING IN8 IN8 8 W GW R EGW R GEGR GE 13 13 13 19 19 19 ETSI9O4EOTSTI9O4EOTSTI9O4 OT NG NG NG 64 64 64 E E E 13 13 13 N394 N394 N394 64 64 64 61 61 61 SA SA SA UW UW UNW N N E E 36E 36 361 SA SARD SARD 1RD 1 UW UW UW ER ER ER D D D
19 12
PIETERPIETERBUREN BUREN
KLOOSTERKLOOSTERBUREN BUREN MOLENRIJ MOLENRIJ
HORNHUIZEN HORNHUIZEN
53
50
50
ee
Br
11
3 3 N36 N36
06
INE INE29 3209 5 3035 Werelderfgoed Werelderfgoed KLE JKELSE JE2S213 22313 Waddenzee Waddenzee S S 44 4T4 HUI HUI BAFL BAFL O O R ERQT UETIP 37 37 96 986 8 SQRUATIP S A R 3 3 J RIJ I R N N 98 98 30 30 OLE OLE 39 39 EN ENM M08 08 22 22 50 50 29 29 BUERRBUR R E ROOG R SSTT 36 3626 26 PIETEROSSTTE OOOG PIETERLO LO 97 97 R- ER2- 4 24 99 BUREN 99 BAF BAF BUREN WIERHUIZEN WIERHUIZEN WESTERNIELAND WESTERNIELAND 37 37 TIP TIP 32 32 97 RA RA RA SQ SQ SQ U U U 97 RA RAERT4R4AERT44ERT44N 36 N36 N36 SQ SQ SQ 3 3 3 UE UE UE 29 29RT4429RT44 RT44 30 30 30 BA 2 BA 2 BA 2 FLO9 F3LO9 F3LO9 3 0 0 0 BA BA BA FLO FLO FLO 96 96 96
22
07
e e Bre Bre L L NDE NDE 43 D4E3N ADEN A E E ED ED BRE BRE
34LAUWERSMEER 34 LAUWERSMEER
39
09
TIP
Nationaal Nationaal ParkPark Lauwersmeer Lauwersmeer D D N N
33 11 11
KLEINE KLEINE HUISJES HUISJES
11
N363 N363
LA LA 57 ER5N7IEERNIE ESTWEST W BREEBDREED BreedeBreede32 32 nborg nborg E E ERI-ETER53 5331 31 PIET EPN EN R R U U B 26 B
53
98
WARFWFARFF UM UM
DEN A DNEN AN DEL DEL
63
37
Br rg Br rg rg e e de ede ede 57 57 nb n5b n5b org 3org 3org 53
98
TIP
04 09
06
ANJUM ANJUM
63
M M M ED ED ED E E E N3 N3 N3 Br Br Br 6 63 63 e e e M M M 3 N3 N3 NE3 DE EDE EDeEden eden eden 57 57 57 b b b N3 N3 N3 63 63 63 o o o
34
39
04
45
04
04 Lauwersveer 04 Lauwersveer
31
04
WIERHUIZEN WIERHUIZEN
N361 N361
39
60
61
TIP
E2 32 W3 STW STERN EREN IELANIEDLAND
39
37
32 TIP
61
addenlandMagazine 2019
eeuwenlange strijd tegen het water.
Kom en ontdek het zelf! 43
R E S TA U R E T T E
Lekker genieten van een kop koffie of heerlijke verse vis! Terwijl u geniet van het prachtige uitzicht over de haven. • Vers gebakken vis • Plateservice • 2e kopje koffie GRATIS • Diverse broodjes
Fam. Gerdes Haven 8, Lauwersoog
(0519) 34 92 00
w w w. s c h i e r z i c ht . nl 44
Kom je ook spelen,ontdekken, rennen, klimmen, speuren en knutselen? Door Cecile Bol
addenlandMagazine 2019 2018
45
Op vakantie in Waddenland? Heb jij even geluk! In Waddenland is superveel te doen voor kinderen. Houd je van dieren? Kom dan zeehonden kijken. Of slangen en spinnen! Ga helemaal los in de klimschuur of dwaal rond in het maïsdoolhof. Liever een relaxed dagje? Ook dat kan! Lekker knutselen bijvoorbeeld of je eigen kaarsen maken.
‘Kidsproof’ door het verleden
Spelen maar!
In Openluchtmuseum Het Hoogeland
Lekker klauteren en kliederen in een toffe
komt het verleden tot leven. Aan de hand
speeltuin met veel water? Op zonnige
Overal maïs
van een speurtocht dwaal je door twintig
dagen is het een gezellige boel in de wa-
Daar sta je dan. Links, rechts, voor en
historische gebouwen bovenop de wierde
terspeeltuin bij restaurant Het Booze Wijf
achter je: overal staan hoge maïsplanten.
van Warffum en ervaar je hoe mensen
in Lauwersoog. Met het baggertoestel kun
Je kunt een van je vriendjes horen praten,
vroeger woonden en werkten. Neem
je graven en zand verplaatsen. Natuurlijk
maar waar hij precies is… Ergens midden
plaats in de schoolbanken van 100 jaar
is er ook een fijne kliedertafel. Tussendoor
in het maïsdoolhof staat een uitkijkto-
geleden, lig languit (voor zover dat gaat)
lust je vast wel een ijsje van de ijskraam
ren waarmee je over al dat maïs uit kunt
in een heuse bedstee of kom steltlopen en
naast de speeltuin.
kijken. Weet jij alle checkpoints in het
hoepelen op het plein. Het Hoogeland is in
www.boozewijf.nl
doolhof te vinden? Dat lijkt gemakkelijker
2019 uitgeroepen tot ‘Kidsproof Museum’.
dan het is! Het maïsdoolhof van De Bloe-
www.hethoogeland.com
menboerderij in Saaxumhuizen is geopend van begin juli tot begin oktober.
In Waddenland hoef je je nooit te vervelen.
www.bloemenboerderij.com
Als een zeehond Spring van zandbank naar zandbank en wroet in de geulen… Lekker vies worden én je ook weer schoon spoelen doe je in
Speur & knutsel
de nieuwe Waddenspeelplaats van Zee-
Vroeger waren er nog geen dijken. Om
hondencentrum Pieterburen: hier ontdek
droge voeten te houden, woonden
je de Waddenzee in het klein, en uiteraard
mensen in Groningen op zelfgebouwde
Klauteren
Kaarsen maken
haar bewoners. Zeehonden die ziek zijn of
heuvels: wierden. Na de speurtocht door
Ben jij een echte klimgeit? Test dan hoe
Gezellig hè, een kaarsje opsteken? Zelf
die hun moeder kwijt zijn, worden sinds
Museum Wierdenland in Ezinge weet jij
goed jij kunt klimmen in Adventurepark
kaarsen maken kan in kaarsenmakerij
1971 in dit centrum opgevangen. In het
ook alles over deze wierden. Zoek de let-
Waddenfun in Wehe-den Hoorn. Dit is het
Wilhelmus. In deze kaarsenfabriek in
Zeehondencentrum zie je hoe ze worden
ters en kom zo een heleboel voorwerpen
grootste indoor klimpark van Nederland.
Eenrum worden de kaarsen nog net zoals
verzorgd en ontdek je wat jij zelf kunt
tegen. Als je alle vragen hebt beantwoord,
Binnen kun je tot wel 8 meter omhoog
vroeger gemaakt. Je krijgt een lont en
doen om zeehonden te beschermen. Kom
heb je de geheime code ontcijferd. Ook
klimmen. Of glijd met de ziplines over de
dompelt hem steeds opnieuw in het vat
liggen op je buik: het glas is eventjes het
zijn er vaak doe-activiteiten voor kinderen
velden. Iedereen van 4 jaar of ouder mag
met gesmolten kaarsvet. Langzaam zie je
enige tussen jouw neus en die van een
van 5 jaar en ouder. Bijvoorbeeld lekker
hier komen klimmen. Dus neem vooral je
je zelfgemaakte kaars groeien. Iedereen
zeehond! Tijdens de kindermiddagen en
knutselen aan een verkleedpak of een
ouders of zelfs je opa en oma mee. En na
vanaf 6 jaar oud mag zijn eigen dompel-
in de vakanties zijn er extra activiteiten en
prachtig schilderij.
zo’n flinke klim heb je natuurlijk wel wat
kaars komen maken. Welke kleur kaars
rondleidingen.
www.wierdenland.nl
lekkers uit het restaurant verdiend!
lijkt jou het allermooist?
www.waddenfun.nl
www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl
www.zeehondencentrum.nl
46
addenlandMagazine 2019
47
land tuffen. Neem je eigen picknickmand
Neem je ouders dan mee naar het speel-
mee of combineer je tocht met een be-
bos van Houwerzijl. In het bos achter
zoekje aan bijvoorbeeld de Theefabriek in
de Theefabriek vind je een kabelbaan,
Houwerzijl of Abrahams Mosterdmakerij
glijbaan, jeu-de-boules-baan, waterspeel-
in Eenrum.
plaats en heel veel klimtoestellen. Je
www.tuktuklauwersoog.nl
kunt er ook heerlijk je eigen gang gaan met tikkertje, verstoppertje of een ander leuk spel. Even uitrusten? Er zijn genoeg bankjes en een mooie plek rond een vuurplaats. Je kunt natuurlijk ook wat lekkers
Wat veel leuks!
gaan eten in de theeschenkerij van de
Blijf je slapen in de Waddenhoeve in
Theefabriek.
Noordpolderzijl? Dan zal je je zeker niet vervelen. Maar ook als je zomaar langskomt, is er van alles te doen. Wat dacht je bijvoorbeeld van een combi-tocht met zowel een kano als een step? Of een
Zo klein!
avontuurlijke mini-wadlooptocht over de
Wist je dat veel vissen plankton eten? Dit
kwelders?
zijn heel erg kleine plantjes en beestjes
www.waddenhoeve.com
die leven in de zee. De meeste zijn zo klein dat je ze niet met het blote oog kunt zien. Toch zijn ze heel belangrijk voor de gezondheid van de zee. Bij ‘t Ailand in de
Struin & speur
haven van Lauwersoog kun je plankton
Durf jij?
vissen. Daarna mag je je vangst onder een
Een slang om je nek? Een stinkdier aaien?
microscoop bekijken. Wat een bijzondere
Een kikker kussen? Het kan allemaal in
Wat moeten Cam en Vinnie met de
Kabouters zoeken
formule die ze hebben gevonden? En wie
Wist je dat er in Waddenland kabouters
vormen en kleuren!
DoeZoo in Leens. In DoeZoo vind je vooral
is toch die mysterieuze Max? Ga samen
wonen? Echt waar! Ze wonen in het bos
www.ailand.nl
veel insecten, maar daarnaast ook dieren
met Cam en Vinnie op zoek op landgoed
bij Natuurpark Suyderoogh. Ze zijn zo
die insecten eten. Bijvoorbeeld spinnen,
Verhildersum. Met de digitale speurtocht
klein, dat niet iedereen ze kan zien. Ze
neusberen, hagedissen, kikkers, uilen, eek-
ontrafel je het mysterie en kom je door
laten zich alleen zien aan jonge kinde-
hoorns, egels. Natuurlijk kun je gewoon
Huh, wat is dat voor gek voertuig? Is het
bijzondere verhalen veel te weten over
ren van 3 tot 6 jaar. Haal de knapzak en
rustig langs al die dieren lopen. Maar Doe-
een brommer of een auto? De tuktuk
het verleden. Houd je van natuur? Ga dan
kaboutermuts bij Activiteitencentrum
Zoo heet niet voor niets DoeZoo! Tijdens
is een beetje van allebei. In landen als
wormen steken, torenvalken spotten en
Lauwersnest en ga op pad. Kun jij alle
de rondleiding mag je de dieren voelen en
Thailand is de tuktuk een heel normaal
koetje-loeren met de Struunkaart en het
kaboutersporen vinden? En misschien zie
vasthouden. Kriebel een schildpad onder
vervoersmiddel. Als hij rijdt, maakt hij een
bijbehorende tasje met gereedschap.
je wel een echte kabouter!
grappig toek-toek-geluid. Met de tuktuk
www.verhildersum.nl/nl/ontdek
www.staatsbosbeheer.nl/Activiteiten/
Leef je uit!
zijn kin of laat een vogelspin over je hand
lauwersmeer/kabouterpad-lauwersmeer
Zin om even lekker buiten te spelen?
Toek-toek!
kun je met je hele familie door Wadden-
Auf zum Spielen, Entdecken, Laufen, Klettern, zur Schnitzeljagd und zum Basteln! Im Urlaub im Wattenmeer? Hast du glück Für Kinder gibt es im Wattenmeer viel zu tun. Magst du Tiere? Besuchen Sie Robben im Zeehondencentrum in Pieterburen. Nicht aufregend genug? Wie wäre es mit Schlangen um den Hals und Spinnen in Doensoo in Leens bleiben! Und haben Sie schon einmal Plankton aus nächster Nähe gesehen? Das ist bei ‘t Ailand im Hafen von Lauwersoog möglich. Bist du sportlich Anschließend geht es in der Kletterhalle des Adventurepark Waddenfun in Wehe-den Hoorn oder im Maislabyrinth bei Saaxumhuizen. Sie verlieren sich leichter als Sie denken. Rasende Spielplätze finden Sie im Het Booze Wijf in Lauwersoog und hinter der Teefabrik in Houwerzijl. Magst du das Abenteuer? Dann
48
betreten Sie Waddenland mit einem so schönen Tuktuk, das Sie in Lauwersoog mieten können. Wenn er fährt, hört man wirklich ‘to-go’! Im Waddenhoeve in Noordpolderzijl können Sie mit Ihren Eltern eine Kombi-Tour mit einem Kanu und einem Roller unternehmen! Bist du ein kluger Kerl? Echte Schnüffler suchen das Geheimnis von Borg Verhildersum in Leens oder die Zwerge im Wald im Activity Centre De Bosschuur im Bungalowpark Suyderoogh. Sie wohnen dort, zeigen sich aber nur dem jüngsten. Lieber einen entspannten Tag? Das ist auch möglich! Bummeln und basteln Sie zum Beispiel im Wierdenland Museum in Ezinge oder verwandeln Sie sich in einen Bewohner der 100 Jahre alten Wehrde im Het Hogeland Open Air Museum. Sie können Ihre eigenen Kerzen bei Kaarsenmakerij Wilhelmus in Eenrum herstellen. Kurzum: Im Wattenland müssen Sie sich nie langweilen.
lopen. www.doezoo.nl
Come and play, discover, run, climb, investigate or to enjoy arts and crafts On holiday in Waddenland? Lucky you! There is a lot to do for children in Waddenland. Do you like animals? Come and see seals at the Zeehondencentrum in Pieterburen. Not exciting enough? How about snakes around your neck and spiders stick to the DoeZoo in Leens! And have you ever seen plankton from very close? That is possible at ‘t Ailand in the port of Lauwersoog. Are you sportive? Then go all out in the climbing barn of Adventurepark Waddenfun in Wehe-den Hoorn or run laps in the corn maze near Saaxumhuizen. You get lost more easily than you think. Frenzied playgrounds can be found at Het Booze Wijf in Lauwersoog and behind the Tea Factory in Houwerzijl. Do you like adventure? Then enter Waddenland with such a nice tuktuk, for rent in
addenlandMagazine 2019
Lauwersoog. If he drives, you hear ‘to-go’, really! At the Waddenhoeve in Noord-polderzijl you can make a combi trip with your parents with a canoe and a scooter! Are you a smart guy? Real snoops go in search of the mystery of Borg Verhildersum at Leens or the gnomes in the forest at Activity Center De Bosschuur at bungalowpark Suyderoogh. They live there, but only show themselves to the youngest. Prefer a relaxed day? That is possible too! Snooping around and tinkering at the Wierdenland museum in Ezinge, for example, or transform yourself into a resident on the 100-year-old wierde in Het Hogeland Open Air Museum. You can make your own candles at Kaarsenmakerij Wilhelmus in Eenrum. In short: in Waddenland you never have to get bored.
49
Advertorial
Markant en Sympathiek
Roberto Santanera
De veelzijdige smaakmaker uit Godlinze Je hebt restaurants en je hebt Ristorante dell ‘Arte. Je waant jezelf er in een andere wereld. Een mediterraans, vermakelijke en vooral smakelijke wereld. Eigenaar
Smaakmaker Roberto: “Goed eten en variatie op het bord, dat is en blijft de basis. Daar mag je mij op aanspreken. Daar ligt best wel druk op hoor, want als kok krijg je zelden een tweede kans.”
Roberto Santanera is als kok niet alleen het culinaire hart van het restaurant. Met zijn onbegrensd creatieve geest zet hij ook de trends en kijkt verder dan zijn keuken groot is. Daarbij waakt hij over (familie)tradities zoals de passie voor ‘het goede gesprek’, bewust (h)eerlijk eten en de onafhankelijke geest.
Voor een nadere kennismaking met deze smaakmaker spreken we vanzelfsprekend af in Godlinze. En jazeker, Godlinze, het is dichterbij dan je denkt! Vanuit Groningen sta je binnen het half uur in het wierdedorp tussen Appingedam en de Eemshaven. Roberto’s klandizie beperkt zich echter allang niet meer tot de genoemde regio. Uit alle uithoeken van de provincie, uit de Stad en zelfs vanuit onze hoofdstad komen gasten eten bij Risorante dell ‘Arte. Wat is toch die aantrekkingskracht van Santanera en zijn restaurant?
‘Allesbepalende factor is het leveren van kwaliteit en originaliteit in je gerechten.’ Succesfactoren Midden in de zaak, schuin tegenover een kleurrijk, pompeus familieschilderij van kunstschilder Reinout Krajenbrink met Roberto in de hoofdrol, geeft onze gastheer zelf het antwoord. Hij heeft geen warming-up nodig, want met een wakkere blik en fonkelende ogen zet hij meteen de toon van het gesprek. “Succesvol zijn in de horeca is een combinatie van drie factoren. Het creëren van een originele en hartelijke ambiance is de eerste. Daarvoor heb je gedreven en authentieke medewerkers nodig. Zij vormen dan ook de tweede pijler. De derde, allesbepalende factor, is het leveren van kwaliteit en originaliteit in je gerechten.” Ambiance Roberto: “Ik wil dat mensen zich hier thuis voelen, zichzelf kunnen zijn en even ontsnappen aan de waan van de dag. Als dat het geval is, dan praten ze, dan lachen ze, dan leven ze. Een goede ambiance zorgt daarvoor, dat is een belangrijk vertrekpunt. Vanuit mijn open keuken geniet ik enorm als ik mijn gasten voor én na het eten ‘hoor’ genieten. Gelach, geroezemoes of een kakofonie aan geluid, dan zit het goed met de sfeer.”
50
Gelukkig toont Roberto zich al jaren een bewezen topkok (een Italiaanse gezegde luidt: Voor een chef-kok kun je leren, maar als kok wordt je geboren) en oogst hij lof en opmerkelijke complimenten.’Finger-licking-good’, ‘Verrassend verrukkelijk’ en ‘Vijf sterren is nog te weinig: een smaakexplosie!’, zijn enkele recente recensies. Hij gooit zijn ziel en zaligheid in het koken. “Het begint met goede voorbereiding. Scherp zijn bij de inkoop, loeren op buitenkansjes en de lekkerste ingrediënten. Vooraf maak ik meteen nieuwe smaakcombinaties in mijn hoofd, waarbij ik durf te experimenteren.”
Advertorial
‘Om op te vallen moet je jezelf op een voetstuk zetten’ Moeilijk kiezen Wat veel mensen niet weten is dat Roberto naast Ristorante dell ‘Arte zijn handen vol heeft aan zijn partycentrum ‘Klein Italië’ en zijn online-winkel met prachtige ‘Bilan Senso’ therapeutische armbanden. Ook is hij de bedenker van de Parte Mia, een prachtig veelzijdig sieraad waarmee eindeloos te combineren valt. De Parte (emblemen), edelstenen, symbolen en murinaglas zijn namelijk makkelijk verwisselbaar. Zijn nieuwste product is de ‘Memo Senso’ gedenkarmbanden. Zijn veelzijdigheid blijkt verder uit zijn vakmanschap in diverse bouw gerelateerde ambachten. Roberto is daardoor met zijn eigen afbouwbedrijf een veelgevraagd en bijna ‘overboekt’ vakman. Een klassiek geval van te weinig uren op een dag. “Ik kan gewoon moeilijk kiezen. Dat is een handicap. Doordeweeks bouw en bedenk ik, help ontwerp en schenk ik. En in het weekend kook ik. Dan komt het restaurant tot leven en draai ik weekenden van dertig uur!” Meer weten over de veelzijdige ondernemer Roberto Santanera? Kijk op santanera.nl of op de Facebookpagina voor een impressie en de contactgegevens! Interview: Koen Janssen Foto: Marko Nederland
Openingstijden: Vrijdag, zaterdag en zondag van 17:00 – 22:30 uur Ook op andere dagen zijn dineren en lunchen mogelijk vanaf 10 personen. Reservering gewenst. Ristorante dell ‘Arte santanera.nl info@santanera.nl
Eten kunt U overal,… maar genieten doe je in Godlinze
Allersmaweg 2 Tel. +31 (0) 596 58 1100 9908 PD Godlinze NL addenlandMagazine 2019
51
Reuring tussen Wad en Stad
Met de wind door je haren fiets je om de pakweg elke vijf kilometer een nieuw dorp binnen.
Landerijen langs de kust
handig voor toeristen. Zo heeft Eenrum
Misschien heb je over de zee uitgekeken
nog steeds een havenkom met gemetselde
en een kopje koffie gedronken bij
walkanten. Neem zeker de tijd om het
Noordpolderzijl, het meest noordelijke
dorp te verkennen, bijvoorbeeld met een
zeehaventje van Nederland. Of je bent
bezoek aan Abrahams Mosterdmakerij,
de dijk opgegaan ten noorden van
Kaarsenmakerij Wilhelmus, Galerie Het
Westernieland na een lekkere lunch bij
Raadhuis of kwekerij en open tuin De Kleine
Restaurant De Oude Smidse. Vergeet dan
Plantage.
niet om het dorp Pieterburen, op steenworp afstand van het Wad, te bezoeken. Dit
Zie ze vliegen
is de plek waar wadlooptochten starten,
Laat de maren ook je leidraad zijn voor je
waar zeehonden worden opgevangen in
tocht van Eenrum, via de vele bruggetjes
het Zeehondencentrum en waar je meer te
van Mensingeweer naar Warfhuizen. Aan
weten komt over het Waddenkustgebied in
de linkerhand doemt ineens de recent
Bezoekerscentrum Waddenkust.
gerenoveerde luchtwachttoren 7O1 op uit het maaiveld. Tot 1968 werd er vanuit 275
Even lekker zitten
uitkijkposten in Nederland uitgekeken naar
Pieterburen is ook de thuisplaats van een
vijandige Russische vliegtuigen. 7O1 is één
bijzondere museumtuin. In Domies Toen
van de negentien nog bestaande torens en
(de tuin van de Dominee) groeien 950
is regelmatig open voor een klim omhoog.
verschillende plantensoorten, waaronder veel in het voorjaar bloeiende stinzenplanten
Slagader van Waddenland
en medicinale struiken en planten. Zittend
De slagader van het noordwesten van
tussen de geurende bloemen en zoemende
Groningen is het Reitdiep. Vroeger mondde
bijen drink je een heerlijke kop thee in de
zij bij Zoutkamp uit in de zee. Nu vult ze
bijbehorende theeschenkerij. Of loop eens
het Lauwersmeer met water uit de regio.
binnen bij restaurant Waddengenot of bij
Vanaf camping en restaurant Roodehaan
koffie- en winkelmuseum én café Elize
ten zuiden van Warfhuizen volg je de loop
Catharinaheerd.
van het Reitdiep langs in rood baksteen opgetrokken wierdendorpen. Bij Garnwerd
Dorpen aan maren en raken
is het Reitdiep wel heel dichtbij. Vanaf de
Met de wind door je haren fiets je om
terrassen van Café Hammingh en Garnwerd
de pakweg elke vijf kilometer een nieuw
aan Zee kijk je uit op het water en de
dorp binnen. Opvallend: ze lijken allemaal
brug die regelmatig open gaat voor de
aan het water te liggen. Via maren en
pleziervaart. Over de dijk fiets je tussen
raken, kronkelende waterwegen, zijn de
de schapen naar het zuiden, tot je ineens
dorpen met elkaar verbonden. Veel van
middenin het centrum van Groningen
Het is een fantastisch contrast: ’s ochtends sta je uit te waaien op de
de handelshaventjes (vóór de bedijking
staat. Het zal je dan ook niet verbazen
dijk langs het Wad, ’s middags zit je op een terras in Groningen Stad.
gelegen aan de Waddenzee) van vroeger
dat er vroeger wel eens zeehonden in de
zijn behouden gebleven, maar zijn nu vooral
diepenring zwommen.
Door Cecile Bol
Maar er is uiteraard meer tussen Wad en Stad! Stap op de fiets en trap door uitgestrekte weilanden, langs kronkelende maren en door eeuwenoude dorpjes.
52
addenlandMagazine 2019
53
Of neem de oostkant
oude kerken, twee bijzondere bruggen…
Zoals er meer wegen naar Rome leiden, zijn
Verlaat je Winsum aan de zuidwest kant,
er ook meer routes van Wad naar Stad. Via
lunch dan eerst rijkelijk aan het water bij de
de oostkant kom je langs Warffum, waar
Jongens uit de Buurt. Iets verderop kom je
een bezoek aan Openluchtmuseum Het
langs Kaasboerderij Kleikracht. Stap hier
Hoogeland niet mag ontbreken. Na een kop
vooral even af voor een stuk eigen gemaakte
koffie in het aangrenzende Spijslokaal, óp
biologische kaas om thuis nog eens na te
naar De Bloemenboerderij in Saaxumhuizen,
genieten van puur Waddenland.
waar je uren kunt doorbrengen. Niet in de laatste plaats, omdat je eenvoudig kunt
Stukje varen tijdens het fietsen? Wijk
verdwalen in het immense maïsdoolhof
dan iets van de route af en pak het
(open vanaf juli). Via de aan elkaar
Reitdiepveer. Van april tot en met oktober
gegroeide wierdendorpen Rasquert en
laat je je voor een paar euro overzetten van
Baflo fiets je naar het grootste dorp op de
Schaphalsterzijl naar Aduarderzijl. Vandaar
route: Winsum, het dorp dat van alles twee
pak je de route richting stad weer op. Om
heeft. Twee kernen, twee molens, twee
kort te zijn: er is meer tussen Wad en Stad!
Op zoek naar ‘Klein geluk’ in Waddenland?
nie
uw
e i Dow nte nl rac oad tie ve de Ro ute
Ap
p!
Fiets, wandel en vaar op unieke wijze door het eeuwenoude natuur- en cutuurlandschap van Waddenland.
Op de fiets door Waddenland Op pad met de nieuwe Route App
het fietsknooppuntennetwerk vind
‘Van Wad naar Stad en terug’ is
je eenvoudig je weg over honderden
een van de nieuwe themaroutes
kilometers fietspaden. Of kies voor
waarmee je Waddenland per fiets,
fietspad Kiek over Diek: deze route
te voet of per boot kunt ontdekken.
voert je over en langs de dijk van
Je vindt deze fietsroute vanaf zomer
Lauwersoog tot Nieuwe Statenzijl.
2019 in de nieuwe Route App.
www.fietsen.groningen.nl, www.
Kijk voor meer informatie op
waddenland.groningen.nl
www.waddenland.groningen.nl/ themaroutes
Fietsverhuur Geen fiets tot je beschikking? Er
Fietsen, fietsen, fietsen…
eentje huren is zo geregeld bij een
Nog meer fietsen? Fietsers en
van de volgende adresjes:
mountainbikers kunnen Waddenland
www.waddenhoes.nl
ontdekken met een uitgebreid
www.guikemarijwielhandel.nl
netwerk aan paden en routes. Via
www.waddenhoeve.com
Viel los zwischen Watt und Stadt Es gibt etwas zu sehen zwischen Watt und Stadt! Steigen Sie auf das Rad und fahren Sie durch ausgedehnte Wiesen, entlang an gewundenen Kanälen und durch jahrhundertealte Dörfer. Mit dem Wind in Ihren Haaren fahren Sie alle fünf Kilometer in ein neues Dorf hinein. Was auffällt: Sie scheinen alle an verschlungenen Wasserstraßen zu liegen. Doch die wahre Schlagader dieser Region ist das Reitdiep. Über den Deich, an diesem ehemaligen Fluss entlang, radeln Sie zwischen den Schafen nach Süden, bis Sie auf einmal mitten im Zentrum von Groningen stehen! Steigen Sie aufs Rad und machen Sie mit Ihrem stählernen Ross auf einer der neuen Themenrouten eine Entdeckungsreise durch das Wattland.
54
Maandelijks nieuwe routes
A buzz between the Wadden and the city There is more between the Wadden and the city! Get on your bike to explore vast pastures, meandering lakes and ancient villages. Enjoy the fresh air on your face and enter another village every five kilometres. A distinctive fact is that they all seem to be located by coiling waterways, the true artery of the region being the Reitdiep. Cycle across this former river and through flocks of sheep in a southerly direction until you find yourself in Groningen city centre! Get on your bike and go on an exploratory expedition through the Wadden area with one of the new themed routes.
Meer info op: www.waddenland.groningen.nl/themaroutes addenlandMagazine 2019
55
Zee, wolken, akkers en wind als kunstzinnige inspiratie
Vergezichten over zee, land en velden vol kleuren, die elk uur anders lijken te zijn… het kan geen toeval zijn dat Waddenland veel kunstenaars rijk is. Zin in een rondje kunstzinnige verbeelding? Stap op de fiets of in de auto voor een inspirerende tocht langs beeldend werk op straat en in musea, ateliers en galeries. Creatief dorp Eenrum Een inspirerend begin van deze tocht vormt het karaktervolle dorp Eenrum. Met al zijn ambachten is Eenrum sowieso een bezoek waard, loop in ieder geval binnen bij Galerie Het Raadhuis. Deze galerie exposeert beeldend werk waarin het landschap en het boerenleven centraal staan. Op de borg Middenin de landerijen stuit je nabij Leens op
Door Cecile Bol
Landgoed Verhildersum. Met de oude borg omringd door bijgebouwen en een tuin vol imposante bronzen beelden van kunstenaar Eddy Roos, stap je het verhaal de Groninger adel binnen. Het koetshuis en de schuur van boerderij Welgelegen zijn het decor voor diverse exposities. Vlakbij de dijk Bekijk de spannende combinaties van nieuw en bekend talent in Galerie Gewaagd gevestigd in de voormalige zaaddrogerij in Hornhuizen. Plaatsgenoot Annemarie Mayers maakt keramiek met klei en kleur. De koeienstal van haar monumentale boerderij is tot een magische huisgalerie omgetoverd. Op steenworp afstand ligt de imposante Waddenzeedijk; voor een fantastisch uitzicht over het Wad! Verbeelding Het voormalig stationsgebouw van Ulrum, waar sinds 2018 Museum De Eenhoorn is gevestigd, vormt een bijzonder decor voor het surrealistische werk van kunstenaar Johfra. Het Visserijmuseum in Zoutkamp heeft wisselende exposities die steeds een relatie hebben de zee en visserij. Op straat twee openbare werken van Gosse Dam; de ‘Garnalenpelster’ tussen het Dorpsplein en de Havenstraat en de ‘Nettenboeter’ aan de Reitdiepskade. Beide verbeelden het visserijverleden van Zoutkamp.
Johfra (1919-1998) Detail uit ‘Het geheime vertrek’, Olieverf op paneel, 49x99.5 cm
56
addenlandMagazine 2019
57
Reitdiepdal
Tiggeln is Gronings voor stenen
Tijdens dit deel van je tocht is het
bakken; in 1880 waren er maar liefst 61
Reitdiep je leidraad door het landschap.
steenbakkerijen in Groningen!
Kunst en exposities in Waddenland
Deze waterweg verbindt de stad Groningen met Zoutkamp en is een grote
Wierdenwerk
inspiratiebron voor kunstenaars. Zo trok
Ook in Warffum valt veel kunst te
kunstkring De Ploeg het Reitdiepdal
‘verkennen’, zowel op straat als in
in om het landschap vast te leggen
het botanische atelier van tekenaar
op doek. In museum Wierdenland in
Trudy Beekman. Een bezoek aan
Ezinge wordt regelmatig beeldend werk
Openluchtmuseum Het Hoogeland,
geëxposeerd dat thematisch verbonden
gesitueerd bovenop de wierde, is
is aan het landschap. Ook in de kerk van
onontbeerlijk als je meer wilt weten over
Klein Wetsinge is vaak werk te zien van
de eeuwenlange bewoningsgeschiedenis
regionale kunstenaars.
van de regio.
Op straat
Kunst op de dijk
de kunstenaar
Vervolg je weg in noordelijke richting.
Eindig je tocht bovenop de dijk achter
in jou los?
Voor de oude pastorie in Groot Wetsinge
Pieterburen. Aan het eind van de
staat het houten beeld ‘Mij Dorst’ van
Allard Kwastweg staat hier de ‘IJzeren
Gert Sennema; het eerste resultaat van de
Wadloper’ van Harm Blanken. De
tweejaarlijkse ‘Kunstvloed’- manifestatie.
wadloper staat tot zijn middel in de
Aan de Bellingeweer in Winsum staat
Waddenzee en kijkt in weer en wind
‘De vogelvanger‘ van Jon Gardella. Even
uit over het water. Maakt de krachtige
verderop, op het dorpsplein, vind je
zeewind ook de kunstenaar in jou los?
Maakt de krachtige zeewind ook
‘Tiggeljongen’ van Jozephine Wortelboer. ‘Portret Edzard Jacob Tjarda van Starkenborgh’ - Martinus van Grevenbroeck
Geïnspireerd door het landschap
Galeries
Exposities
Van 18 mei t/m 25 augustus 2019 exposeert Galerie Het
In het Koetshuis op Landgoed Verhildersum is in 2019
Het Waddenland is een inspiratiebron voor beeldend
Schelpen, stokjes, veertjes, kastanjes, bloemknopjes…
Raadhuis in Eenrum landschappelijke schilderijen ter
de expositie ‘De terugkeer van Edzard Jacob Tjarda van
kunstenaars. Zo trok kunstkring De Ploeg het Reitdiepdal
dingen die kinderen in hun zak stoppen. Die teken ik
ere van de nieuwe gemeente Het Hogeland. In Galerie
Starkenborgh’ te zien. Centraal staat het pas aangekochte
in om het landschap vast te leggen. Ook hedendaagse
en daar geef ik ook les in. De filosofie erachter is dat
Gewaagd nabij Hornhuizen staat spanning tussen
en gerestaureerde portret van deze voormalige heer
kunstenaars vinden hier hun inspiratie. Trudy Beekman
je hierdoor meer begaan bent met je omgeving. Het is
uitingsvormen centraal.
van de borg. Museum De Eenhoorn in Ulrum exposeert
bijvoorbeeld, die in haar atelier in Warffum tekeningen
dichtbij en herkenbaar.” Het atelier en de bijbehorende
www.galeriehetraadhuis.nl, www.galeriegewaagd.nl
permanent werk van Johfra. In het Visserijmuseum
maakt. “Ik ben al sinds 1980 met ‘vindsels’ bezig, een
bibliotheek, tuin en winkel zijn van april t/m september
zelfbedacht woord voor dingen die je vindt in de natuur.
van donderdag t/m zondag ’s middags geopend.
Zoutkamp, Openluchtmuseum Het Hoogeland in Ateliers
Warffum, Museum Wierdenland in Ezinge en de kerk van
De ateliers van Trudy Beekman in Warffum en
Klein Wetsinge zijn regelmatig wisselende exposities.
Annemarie Mayers in Hornhuizen zijn regelmatig
www.verhildersum.nl, www.visserijmuseum.com,
geopend voor publiek.
www.wierdenland.nl, www.museumdeeenhoorn.nl,
www.trudybeekman.nl, www.annemariemayers.nl
www.kerkkleinwetsinge.nl, www.hethoogeland.com
Meer, Wolken, Felder und Wind als künstlerische Inspiration Bei einer solch inspirierenden Landschaft ist es kein Zufall, dass das Wattland viele Künstler hervorgebracht hat. Lust auf eine Runde künstlerische Bildung? Dann fahren Sie von Eenrum entlang markanter Gebäude zum Hafen von Zoutkamp. Folgen Sie dem Reitdiep nach Klein Wetsinge und begeben Sie sich danach über Winsum nach Warffum. Unterwegs finden Sie Kunstwerke auf der Straße und in Museen, in Ateliers und Galerien. Beenden Sie Ihre Tour oben auf dem Deich bei Pieterburen. Weckt die steife Meeresbrise auch den Künstler in Ihnen?
58
addenlandMagazine 2019
Sea, clouds, fields and wind as artistic inspiration
In such an inspirational environment, it comes as no surprise that many artists are established in the Wadden area. If you feel like taking in some artistic imagination, go from Eenrum towards Zoutkamp harbour to see some striking buildings underway. Follow the Reitdiep to Klein Wetsinge, and then go via Winsum to Warffum. You will see plenty of visual works of art in the streets and museums, studios and galleries before you finish the tour on top of the dyke at Pieterburen. Does the powerful sea breeze unleash the artist in you?
59
Hemels slapen in Waddenland
Hotels, B&B’s, Jachthavens, Campings en Groepsaccommodaties
B&B Op de Bult
Landal Natuurpark Suyderoogh
Van Ewsumweg 11 9955 VL Rasquert 06-13598462 www.benbopdebult.nl
De Rug 3 9976 VT Lauwersoog 0519-349267 www.suyderoogh.nl
Camping Beleef Lauwersoog
B&B / Groepsaccommodatie De Energiek
Strandweg 5 9976 VS Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl
Waddenland biedt te veel om in één dag te beleven. Neem daarom een van de vele en bijzondere overnachtingsadressen in de regio als vertrekpunt voor een inspirerend verblijf. Overnachten kan op heel veel mooie plekken en op diverse wijzen; van slechts een tentdoek tussen jou en de sterren tot super-de-luxe. Waar leg jij je hoofd te rusten na een dag vol indrukken? Romantiek of familieweekend
bij het water en bezienswaardigheden of pal aan het
Even een weekendje weg met je geliefde? Laat je dan
fiets- of wandelknooppunten netwerk. Vaak kun je ter
lekker verwennen met een fijn arrangement in een
plekke een bootje of fiets huren. Ben je juist op zoek naar
sfeervol hotel. Misschien wel net zo romantisch zijn
rust en bezinning? Geniet dan van een goede nachtrust
de B&B’s, gevestigd in oude pastorieën, monumentale
midden in de groene natuur of zelfs in een muisstil
boerderijen of in karakteristieke huizen bovenop de
‘klooster’.
wierde. Of houd het simpel en zet je tent of camper neer
Vakantieboerderij Huizingheem
Schapeweg 21 9982 BA Uithuizen 0595-415472/06-10080244 www.lentemaheerd.nl
Chalet Lauwersmeerplezier BV
B&B De Juckemaheerd
Kustweg 30 9976 VP Lauwersoog 06-30083494 www.lauwersmeerplezier. lauwersmeergebied.nl
In een appartement met eigen kitchenette kun je zelf een
ook veel groepsaccommodaties, van slaapvertrekken
smakelijke maaltijd op tafel toveren. Voor je laten koken
in de voormalige stallen van de boerderij tot warm
kan natuurlijk net zo goed. In Waddenland vind je diverse
ingerichte herbergen.
accommodaties, van luxe tot camping, met een eigen
B&B Batenborg
restaurant. Handig als je graag een glaasje wilt drinken.
Schouwerzijlsterweg 13 9951 TG Winsum 06-24757460 www.bedandbreakfastbatenborg.nl
zeker verrast staan van de royale ontbijttafels.
tochten over het land? Veel accommodaties liggen dicht Kriechen Sie gemütlich unter die Decke Auch was die Unterkünfte betrifft, hat das Wattland für jeden etwas zu bieten, von schlichter Einfachheit bis zu Super-de-Luxe. Wählen Sie ein romantisches Plätzchen mit dem oder der Liebsten oder eine Gruppenunterkunft für die ganze Familie. Viele Unterkünfte liegen ganz nah am Wasser, an Sehenswürdigkeiten oder dem Rad- und Wanderknotenpunktenetz. In Ferienwohnungen mit eigener Küche können Sie selbst kochen. Oder lassen Sie sich lieber bedienen? Einige Hotels und Campingplätze verfügen über ihr eigenes Restaurant. Danach können Sie gut schlafen und den Morgen mit einem königlichen Frühstück beginnen.
60
Turn in The Wadden area has plenty of options for overnight accommodation, from sober simplicity to super-de-luxe. Opt for a romantic venue with your loved one, or a group accommodation for the entire family. Many accommodations are located beside the water, near places of interest or the cycling or hiking junction network. Cook your own meal in an apartment kitchenette, or enjoy a meal in a hotel or campsite restaurant. After a good night’s sleep, start the day with a generous breakfast.
B&B Lentemaheerd
Hoendiep Westzijde 66 9801 TB Zuidhorn 06-50244339 www.groningenbuiten.nl
hele familie? Naast familievriendelijke campings zijn er
Kom je voor een actieve tijd, vol watersport of mooie
Havenstraat 3 9964 AN Wehe-den Hoorn 0595-401943 www.wilgenheerd.nl
B&B Groningen Buiten
Een hapje gaat er wel in
Lang uitslapen of vroeg uit de veren? In de ochtend zal je
B&B / Kampeerterrein Landgoed Wilgenheerd
Trekweg 1 9964 TA Wehe-den Hoorn 0595-439880 www.waddenfun.nl
op het Waddenlandse gras. Gaan de kinderen mee? De
Van bruisende tijd tot bezinning
Mernaweg 79 9964 AR Wehe-den Hoorn 0595-571239 www.de-energiek.nl
Zoutkamperweg 6 9972 TC Niekerk 0595-402050 www.juckemaheerd.nl
B&B ‘d Olle Pastorie Hoofdstraat 28 9975 VS Vierhuizen 06-33585864 www.ollepastorie.nl
B&B Noorderloft Ommelanderweg 6 9978 TC Hornhuizen 0595-481080 www.noorderloft.com
Herberg Het Klooster Damsterweg 8 9977 RH Kloosterburen 0595-481159 www.herberghetklooster.nl
Logies en ontbijt Dahliastraat 39 9951 GE Winsum 0595-442093
Hotel De Oude Smidse
Hotel Waddenweelde
Dirk Wierengastraat 36 9969 PD Westernieland 0595-528620 www.hotel-deoudesmidse.nl
Hoofdstraat 84 9968 AG Pieterburen 0595-528558 www.waddenweelde.nl
B&B Pronkkamer Finisterre
Camping / Hotel Marenland Recreatie
Dorpsstraat 4 9957 ND Saaxumhuizen 0595-425231 www.finisterre.nl
Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum 0595-442750 www.marenland.nl
t Ol Gat
Camping / Groepsaccommodatie Robersum Recreatie
Stationsstraat 14 9974 SK Zoutkamp 0595-401926/06-20969370 www.kanocamping.nl
B&B / Groepsaccommodatie Waddenhoes Hoofdstraat 102 9968 AH Pieterburen 06-25238304 www.waddenhoes.nl
Camping Boet’n Toen Hoofdstraat 68 9968 AG Pieterburen 06-570 226 90 www.campingboetntoen.nl
Groepsaccommodatie De Waddenhoeve Middendijk 2 9988 TC Noordpolderzijl 06-29377763 www.waddenhoeve.com
B&B Klein Garnwerd Klein Garnwerd 9 9951 TR Winsum 06-46317067 www.kleingarnwerd.nl
Camping De Breede
Panserweg 5 9975 VZ Vierhuizen 0595-402613 www.robersum.nl
Camping Roodehaan Roodehaansterweg 9 9963 TC Warfhuizen 0595-571598 www.roodehaan.com
Herberg De oude Mosterdfabriek H.van Cappenberghweg 34 9977 RW Molenrij 06-53542292 www.deoudemosterdfabriek.nl
Jachthaven Hunzegat Strandweg 17 9974 SM Zoutkamp 0595-402875 www.hunzegat.nl
Jachthaven Noordergat Noordergat 1 9976 VR Lauwersoog 050-5010176 www.noordergat.nl
Breede 4 9989 TA Warffum 0595-424642 www.campingdebreede.nl
voor meer accomodaties zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2019
61
Dynamisch land aan de rand van de Waddenzee Door Ineke Noordhoff
in zijn tijd een mouw te passen aan het
waterstof en windenergie weer gaan leiden.
kenterend sentiment in de samenleving. Nu
Het Groninger kustland voelt zo rijk door de
loopt er een wandelpad over de ‘Sijpkens’-
gelaagde historie. De dijken die waken en
kwelder met een bankje waar je kunt
slapen, de doorbraakgaten en boerderijen
genieten van de Waddenzee, de eilanden
uit verschillende periodes. Elke tijd kun je
aan de horizon en ook de rijshouten dammen
terughalen – als je goed kijkt.
op de kwelder waarmee onze voorouders ooit hoopten hun land te laten groeien in
We leven in een spannende periode;
zee. Nu zitten er vogels op de paaltjes; zij
energietransitie, klimaatveranderingen en
kijken naar mij. Wat zien zij?
de digitale revolutie. Het klinkt ingrijpend, maar misschien is het niet veel anders
Het landschap beweegt met de getijden
dan eerder en kom ik steeds dichter bij
van het leven mee. Elke generatie laat
mijn overgrootvader: gretig op zoek naar
merktekens achter in zijn woonomgeving
innovatieve mensen die modernisering van
– herinneringen aan een andere tijd en
het leven mogelijk maken. Bewonderend
de toenmalige blik op het bestaan. Ooit
en verlangend naar vooruitgang en
lag de kust veel verder landinwaarts.
ontwikkeling. Tegelijkertijd hang ik de
De mens zocht de rand op en bouwde
emmers overboord om het schip een
wierden, verhogingen om bij springvloed
beetje af te remmen. De mens mag wel
toch droge voeten te houden. Nu zijn het
wat bescheidener zijn als het gaat over de
cultuurhistorische parels met middeleeuwse
impact van ons bestaan op de aarde. We
kerken die toeristen trekken. Het veen in
kunnen alles moderniseren en Nederland
het binnenland werd ontwaterd zodat het
opnieuw op de kaart zetten, maar ik vind
ontgonnen kon worden en verkocht. In de
de wereld veel boeiender en rijker als ook
toen gebouwde dorpen streken later de
de herinneringen aan onze voorgangers
mensen neer die aardgas kwamen winnen.
tastbaar blijven.
De mens mag wel wat bescheidener zijn als het gaat over de impact van ons bestaan op de aarde.
En wie weet tot wat voor veranderingen
Mijn overgrootvader zag hoe kwelders opslibden en boeren zich inspanden om daar vruchtbare akkers van te maken. Hij was vol
Ineke Noordhoff Is journalist en publiceerde in 2018 Schaduwkust, Vier generaties hertekenen de rand van de Waddenzee (AtlasContact, 2019 derde druk).
bewondering over die ondernemende mensen met vernieuwingszin
Met het boek Schaduwkust brengt Ineke Noordhoff de dynamiek van het
en lef. Loop zelf de Groninger zeedijk op en wat zie je?
veranderende Waddenkustland tot leven door in de huid van een boerenfamilie te kruipen. Door de verwikkelingen met hun buren, de groei en neergang van winkels
De Waddenzee natuurlijk. Maar met welke ogen kijk je?
in het dorp, via berichten in de krant, bevolkingsstatistieken, bouwaanvragen, foto’s en herinneringen kon ze letterlijk voelen waarom de ene generatie boeren
k zie het Werelderfgoed Waddenzee, de grootste
‘verstandig’ en ‘ondernemend’ werd beschouwd. Elke
vooropliep en de volgende generatie de ‘vooruitgang’ van zijn tijd ervoer als
wildernis van Nederland. Een getijdengebied waar eb en
generatie hertekende de leefomgeving op zijn eigen
‘inleveren’ – en probeerde ontwikkelingen tegen te houden.
vloed de dienst uitmaken en de mens met zijn handen
manier.
zoveel mogelijk vanaf blijft. We hebben de vogels en vissen al zo ver teruggedrongen uit ons leven; hier krijgen
In Schaduwkust schets ik aan de hand van vier generaties
ze de ruimte. Ik beschouw dit stukje Nederland, dat land
van de familie Sijpkens in de Westpolder hoe het bestaan
noch zee is, als een plaats van menselijke bescheidenheid.
verandert. Dominant in hun bestaan is mijn geliefde Waddenzee. De ‘eerste’ generatie Sijpkens weet zijn bezit
Eeuwenlang leefden er boeren, arbeiders, schoolmeesters,
uit te breiden en een stuk land in te polderen, de ‘tweede’
winkeliers, werksters, ouderen en kinderen in de
vecht met het rijk over het recht om land aan te winnen,
kuststreek. In hun tijd deden ze wat toen als ‘deugdzaam’
de ‘derde’ generatie verliest die strijd en de ‘vierde’ weet
62
Schaduwkust (Schattenküste) Ineke Noordhoff ist Journalistin und veröffentlichte 2018 ihr Buch „Schaduwkust“. Vier Generationen gestalten den Rand des Wattenmeeres. Mit dem Buch Schaduwkust erweckt Ineke Noordhoff die Dynamik des wechselhaften Wattküstenlandes zum Leben, indem Sie in die Haut einer Bauernfamilie schlüpft. Durch die wechselhaften Beziehungen zu ihren Nachbarn, den Aufstieg und Niedergang von Geschäften im Dorf, mittels Zeitungsberichten, Bevölkerungsstatistiken, Bauanträgen, Fotos und Erinnerungen konnte sie selbst nachfühlen, weshalb die eine Generation Bauern eine Vorreiterrolle spielte und die nächste Generation den „Fortschritt“ ihrer Zeit als „Verlust“ empfand - und versuchte die Entwicklungen aufzuhalten.
addenlandMagazine 2019
Schaduwkust (Shadow coast)
Ineke Noordhoff is a journalist who in 2018 published Schaduwkust, Vier generaties hertekenen de rand van de Waddenzee (Shadow coast, four generations redraw the edge of the Wadden Sea). In this book, Ineke Noordhoff brings the dynamics of the changing Wadden coast to life by putting herself in the shoes of a farming family. Using intrigues with their neighbours, the rise and decline of shops in the village, newspaper reports, population statistics, planning applications, photos and memories, she was able to literally feel why one generation of farmers was ahead and the next considered the ‘progress’ of their time to be ‘giving something up’ – and tried to halt development.
63
EEN PRACHTIG INGERICHT HUIS MET STIJLVOLLE TUINEN
Een bezoek waard! E r v ar
Restaurants en culinaire adressen
e n b e l e e f h e t h e l e j ar d o o r h e e r lijk e t e n e n d r in k e n , terwijl u uitkijkt op de prachtige oude borg.
• Onder de loep, verborgen schatten in de Menkemaborg • • Smakelijk historisch, over eten en drinken in de 18de eeuw •
M e n k e m a w e g 4 | 9 9 8 1 C V U it h u iz e n | 0 5 9 5 4 3 1 8 5 8 www.schathoes-menkemaborg.nl
Beleef het platteland van Groningen op de Lentemaheerd
Ruim ingericht campingterrein • Royaal ingerichte B&B kamers Ook geschikt voor familie- en groepsuitjes Rolstoelvriendelijk • Hippe caravan • Pipowagen • Rustpunt
• Leuke (junior)audiotour: Ga mee terug in de 18de eeuw •
Menkemaweg 2, 9981 CV Uithuizen www.menkemaborg.nl
Camping de Breede
met zwembad!
• • • • •
Centraal gelegen, ruime kampeerplaatsen. Geen douchemunten, gratis WiFi op élke plek! Naast een bos en vrij toegang tot het zwembad. 2e prijs “Er op uit in eigen land” verkiezing! Vanaf 16,- all-in. Hond gratis.
Breede 4a 9989TA, Warffum 0595-424642 / 06-27224600 info@campingdebreede.nl / www.campingdebreede.nl
Uithuizermeeden www.lentemaheerd.nl - tel. 0595 415472
De Boeter
De Oude Smidse
ZK 86
Kerk Klein Wetsinge
De Jongens uit de Buurt
Het Booze Wijf
De Oude Sluis
Restaurant De oude Mosterdfabriek
Reitdiepskade 2 9974 PJ Zoutkamp 0595-438992 www.deboeter.nl
Winsumerdiep 6 9951 CG Winsum 0595-442 750 www.marenland.nl
Grand Café “Het Spijslokaal”
Kaasboerderij Kleikracht Schilligeham 3 9951 TN Winsum 0595-438949 www.kleikracht.nl Van 1 april t/m 31 oktober dinsdag tot en met zaterdag geopend van 10:00 tot 17:00 uur, op zondag van 13:00 tot 17:00 uur.
Tijdens en na reguliere openingstijden mogelijkheid tot ontvangst van groepen voor maaltijden, borrels, vergaderingen etc. (Op reservering)
Vliedorpsterweg 8 9973 TA Houwerzijl www.genietlokaal.nl
https://www.hethoogeland.com/plan-uw-bezoek/horeca/ http://grand-cafe-het-spijslokaal.business.site/
Bakkerij Peters
Oosterkerkpad 3, Warffum 0595252160, 0612328593 spijslokaal@ziggo.nl
Bij Bistro Refter eet je goede en eerlijke producten
CAMP ZUIDERHORN Kleine camping Hutten&huisje Fluisterboot- & kanoverhuur Welkom op onze gastvrije, landelijk gelegen kleine camping. Net buiten Warffum, aan het water, naast visvijver en bos. Sfeervol kamperen op riante plaatsen, logeren in unieke hutten
bistrorefter.nl Openingstijden: dinsdag tot en met zaterdag vanaf 18.00 uur. (N.B. van mei tot september vanaf 12.00 voor lunch en borrel of koffie)
64
Regnerus Preadiniusstraat 3 9951 CA Winsum 0595 202 023 info@bistrorefter.nl
of het strandhuisje. Gezellige groepsruimte met keuken, speeltuin, klimbaan, veel speelgoed, huttenbouw, bootverhuur,
Valge 18 9965 PG Leens 0595-571460 www.bakkerijpeters.nl
Garnwerd aan Zee
Hunzeweg 38a 9893 PD Garnwerd 0594-628130 www.garnwerdaanzee.nl
De Voormalige Noorman Haven 50 9976 VN Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl
vuurplaats, wifi, zelfschenkerij en culturele activiteiten.
www.campzuiderhorn.nl welkom@campzuiderhorn.nl Onderdendamsterweg 2 9989 TG Warffum T 06 16378611
Strandweg 5 9976 VS Lauwersoog 0519-349133 www.lauwersoog.nl
Grand Café Het Spijslokaal
Oosterkerkpad 3 9989 AH, Warffum www.hethoogeland.com/horeca
GenietLokaal
Van 1 november t/m 31 maart geopend op zaterdag van 10:00 tot 17:00 uur en op zondag van 10:00 tot 17:00 uur.
Dirk Wierengastraat 36 9969 PD Westernieland 0595-528620 www.hotel-deoudesmidse.nl
Elize Catharinaheerd
Hoofdstraat 103 9968 AC Pieterburen www.elizecatharinaheerdblog. wordpress.com
De Theefabriek
Hoofdstraat 15-25 9973 PD Houwerzijl 0595-572053 www.theefabriek.nl
Restaurette Schierzicht Haven 8 9976 VN Lauwersoog 0519-349200 www.schierzicht.nl
Visser Vis
Haven 22 9976 VN Lauwersoog 0519-349101 www.visser-vis.nl
Reitdiepskade 1a 9974 PJ Zoutkamp 0595-402742 www.restaurantzk86.nl
Hunsingokade 3 9974 SP Zoutkamp 0595-401870 www.deoudesluis.eu
Palingrokerij Gaele Postma
Reitdiepskade 16 9974 PJ Zoutkamp 0595-402177 www.palingrokerijpostma.nl
Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06-54685405 www.kerkkleinwetsinge.nl
H.van Cappenberghweg 34 9977 RW Molenrij 06-53542292 www.deoudemosterdfabriek.nl
Waddengenot
Hoofdstraat 93 9968 AG Pieterburen 0595-528558 www.waddengenot.nl
Sterkenburg Vis
Bij Hammingh
t Ailand
Bistro Refter
De Hoornstertil
Abrahams Mosterdmakerij en Restaurant
Haven 9-10 9976 VN Lauwersoog 0519-349060 www.vishandelsterkenburg.nl
Haven 49a 9976 VN Lauwersoog 0519-349033 www.ailand.nl
Mernaweg 60 9964 AV Wehe-Den Hoorn 0595-572638 www.hoornstertil.nl
Theeschenkerij Domies Toen
Hunzeweg 32 9893 PC Garnwerd 0594–621275 www.cafehammingh.nl
Regnerus Praediniusstraat 3 9951 CA Winsum 0595-202023 www.bistrorefter.nl
Molenstraat 5 9967 SL Eenrum 0595-491600 www.abrahamsmosterdmakerij.nl
Hoofdstraat 76 9968 AG Pieterburen www.domiestoen.nl
voor meer restaurants en culinaire adressen zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2019
65
Wat te zien, doen, beleven in Waddenland
VISHANDEL STERKENBURG LAUWERSOOG Vaarseizoen april t/m oktober
MET PRACHTIG UITZICHT OVER LAUWERSMEER EN WADDENZEE
MUSEA
Visserijmuseum Zoutkamp
GEBAKKEN VIS
Snuif de geur van vis, teer, hout en diesel op in Visserijmuseum Zoutkamp en leer meer over de geschiedenis van de Zoutkamper visserij. Het museum aan de binnenhaven van de historische vissersplaats Zoutkamp is gevestigd in de voormalige, monumentale ‘betonningsloods’ van Rijkswaterstaat. Op de binnenplaats van het museum staat een origineel herbouwd Zoutkamper vissershuisje. Er worden vaartochten georganiseerd over het Reitdiep en het Lauwersmeer.
DAGELIJKS AANVOER VAN VERSE VIS DIV.SOORTEN GEROOKTE VIS UIT EIGEN ROKERIJ
Reitdiepskade 11 | 0595-401957 | www.visserijmuseum.com
WADVISTOCHTEN
VISWERKPLAATS
Wierdenland Museum
Maak kennis met het wierdenlandschap en zijn lange bewoningsgeschiedenis in Museum Wierdenland in Ezinge. Dit wierdendorp ligt te midden van het oudste cultuurlandschap van Nederland: Nationaal Landschap Middag-Humsterland. Hier leefden vanaf de vroege IJzertijd mensen op wierden, kunstmatig opgeworpen woonheuvels. De wierde van Ezinge is wereldberoemd door de opgravingen van Albert van Giffen tussen 1923 en 1934. Het museum organiseert regelmatig activiteiten voor kinderen.
KINDERSPEELHOEK SOUVENIRS
Van Sinderenweg 10 | 0594-621524 | www.wierdenland.nl
RESTAURANT
Openluchtmuseum Het Hoogeland Warffum
RESTAURANT VISWERKPLAATS WADVISTOCHTEN
PLATE SERVICE * VERSE VIS * GEBAKKEN VIS * GARNALEN * SNACKS&IJS
HAVEN 9-10 * LAUWERSOOG * 0519-349060
Haven 49 | 9976 VN Lauwersoog | 0519 349 003 | ailand.nl
tit H na 9 9 3 0 5 9 w w
d e ls k 4 A R D 6 6 3 4 w .d e k
ad
In dit museum óp de wierde van Warffum, ontdek je het platteland van ruim honderd jaar geleden. Kijk rond in twintig historische gebouwen en ervaar hoe de mensen vroeger woonden en werkten. Woonkamers, slaapkamers en werkplaatsen zijn met oog voor detail ingericht. Het lijkt alsof de bewoners slechts even weg zijn. De lagere school, een kleine molen, een slagerij en een dorpscafé: het verleden komt hier tot leven.
Schoolstraat 4 Warffum | 0595-422233 | www.hethoogeland.nl
Museum de Eenhoorn
sr sta rant n r
n
Museum de Eenhoorn is gevestigd in het voormalig treinstation van Ulrum, een rijksmonument. In het museum is een permanente tentoonstelling van werken van Johfra te zien, schilder en tekenaar in het genre fantastisch realisme. Maak in de stationshal en voormalige wachtruimtes kennis met zijn fantasiewereld. Naast werk van Johfra zijn werken te zien van tijd- en stijlgenoten.
Spoorstraat 28 Ulrum | 0595-438878 | 06-13230512 | www.museumdeeenhoorn.nl
e O o st 2 e lfz ijl 0 5 3 le in e z e e m e e r m in d e lfz ijl.n l
HISTORISCH ERFGOED Borg Verhildersum Leens
Cultuur en natuur gaan harmonisch samen op landgoed Verhildersum. Borgbewoners, boeren en arbeiders: Verhildersum toont het wonen en werken op het Groninger platteland in de 19de eeuw, maar dan in een hedendaags jasje. Bekijk de borg, het arbeidershuisje en de boerderij en ervaar hoe de bewoners leefden. In de borgtuin staan bronzen beelden van beeldhouwer Eddy Roos. Wandel door de oprijlaan, singels en landerijen met oude gewassen, fruit- en veerassen.
info@ tou rdewadden.nl 06 21 21 7 4 40
Wierde 40 Leens | 0595-571430 | www.verhildersum.nl
NATUUR & EDUCATIE Bezoekerscentrum Waddenkust
Vis eten kun je overal. Maar voor Heerlijke gebakken en verse vis kunt u terecht in ons gezellig restaurant Visser Vis. Met een prachtig uitzicht op de visserijhaven en de Waddenzee.
h r st t cht aang g
66
Dit is een van de informatiecentra van het Groninger Landschap langs de kust van Groningen. De inrichting van Waddenkust is gericht op beleven en doen. Thema’s zijn de verschillende biotopen aan de Waddenkust en het belang van de Waddenzee als tankstation tijdens de vogeltrek. Er is een “natte ruimte” waar kinderen proefjes kunnen doen en planten en dieren onder de microscoop kunnen bekijken. In de filmzaal draait een informatieve film over de Noordkust. Vanaf Buitenplaats Noordkust loopt een wandel- en fietspad naar de waddendijk.
t
Hoofdstraat 83 Pieterburen | 0595-528522 | www.groningerlandschap.nl
Tevens is er elke zaterdag van april tot en met september een duurzame verse vis markt, geopend van 10 tot 13 uur, De Groene Vis. Visser Vis Haven 22, Lauwersoog 0519 34 91 01
sg r cht n nh tn rg
t
a t a s as s t ss nst n nt r stisch r t angs r n ng r a n
ana gn gr tst aang
v an
h g
stran
an
n a
r st
n
nh t n
G e o p e n d v an w o e n s d ga t / m z o n d ga 1 1 .0 0 t o t 1 9 .0 0 u u r ( ‘s w in s t e r s t o t 1 8 .0 0 u u r )
Activiteitencentrum Lauwersnest
Het verkennen van Nationaal Park Lauwersmeer begint bij activiteitencentrum Lauwersnest. Hier leer je alles over dit vogelparadijs op vroegere zeebodem. Vooral voor kinderen is een hoop te doen en beleven: volg een ‘spoedcursus boswachter’, timmer een nestkastje, doe mee met braakballen pluizen, bouw je eigen hut in het huttenbouwbos of loop het natuurpad. Voor de allerkleinsten is er het kabouterpad. In het informatiecentrum vind je foldermateriaal en naslagwerken over flora en fauna in het gebied.
De Rug 1 Lauwersoog | 0519-345145 | www.staatsbosbeheer.nl addenlandMagazine 2019
67
Remmo Georgius
KERAMIEK & SCHILDERIJEN
KUNSTHANDEL / GALERIE
www.wilvandonselaar.nl
EXPOSITIE PETER KLASHORST
keramiekstalletje aan huis elke dag open
u bent ook welkom in het atelier Graag even bellen, dan weet u zeker dat ik thuis ben
Hogeweg 5 9977 PE Kruisweg (Kloosterburen) Tel. 0595 481854
Amsterdamse stadsgezichten Hollandse dames “Gouden eeuw” serie
E en galerie die de spanning z oekt tu ssen twee ku nstenaars in é é n ex positie.
Afrikaanse vrouwen Aziatische ananas serie
D e ou de z aaddrogerij met au thentieke weegb ru g, is een gewaagde amb iance, op een gewaagde plek, nab ij de W addendij k op het G roninger H ogeland.
G A L E R I E
K O F F I E SC H E N K E R I J
DoeZoo
De natuur saai? In DoeZoo Insektenwereld zeker niet! Hier mag je niet alleen kijken naar de dieren, bloemen, planten, maar ze ook horen, voelen, ruiken en soms zelfs proeven. In de vaste schoolvakanties zijn er rondleidingen tijdens welke je soms dieren ook mag aanraken zoals vogelspin Hector of de slang Py. En er is een minitheatervoorstelling met een levend stinkdier. Op de knutselzolder kunnen kinderen gratis deelnemen aan een activiteit of zich laten schminken.
Wierde 17 Leens | 0595-572659 | www.doezoo.nl
Zeehondencentrum Pieterburen
Zeehondencentrum Pieterburen vangt gewonde, verweesde en zieke zeehonden op en verzorgt ze tot het moment dat ze weer terug naar zee kunnen. In het bezoekerscentrum leer je alles over zeehond en zijn natuurlijke leefomgeving De Waddenzee. In de nieuwe Waddenspeelplaats op het terrein ontdek je de Waddenzee in het klein. Er zijn exclusieve rondleidingen achter de schermen, er is een bottenshow en er zijn wisselende exposities. Ook kun je mee zeehonden vrijlaten op het Wad of boek een Zeehondensafari.
Hoofdstraat 94a | 0595-526526 | www.zeehondencentrum.nl
LEUK & LEKKER Abrahams Mosterdmakerij en Restaurant
Bij Abrahams Mosterdmakerij wordt nog altijd op ambachtelijke wijze grove Groninger mosterd gemaakt. De tijd lijkt hier tientallen jaren te hebben stilgestaan. Tijdens een rondleiding vertellen wij je alles over de productie van onze mosterd én komt je te weten waar Abraham de mosterd haalt. In het restaurant staat uiteraard de versgemaakte mosterdsoep bovenaan de menukaart.
K O F F I E SC H E N K E R I J
Molenstraat 5 Eenrum | 0595-491600 | www.abrahamsmosterdmakerij.nl
Info: T. 0595 481 281 - E. rjgeorgius@home.nl bezoek op afspraak - Hogeweg Kloosterburen
Landgoed Wilgenheerd Bed and Breakfast
Natuurcamping
D ij ksterweg 2 997 8 T B H ornhu iz en T elefoon 0595 - 487 07 1 www.galeriegewaagd.nl
De Theefabriek
Het paradijs voor de theeliefhebber vind je in de voormalige kerk van Houwerzijl. De Theefabriek is een unieke combinatie van Nederlands enige theemuseum, een sfeervolle theeschenkerij met wellicht de meest uitgebreide theekaart ter wereld en een geurige theewinkel. In het theemuseum word je meegenomen op een ontdekkingsreis door de boeiende wereld van de thee, van robuuste machines tot breekbaar porselein.
O pen: V rij dag t/ m z ondag 13.00 tot 17 .00 u u r en op afspraak
Hoofdstraat 15-25 Houwerzijl | 0595-572053 | www.theefabriek.nl
Graag heten wij u welkom op Landgoed Wilgenheerd, een heerlijke rustige en stille plek voor een korte of lange vakantie.
Sloepverhuur
Kaasboerderij Kleikracht
Kleikracht is een biologisch melkveebedrijf en kaasmakerij met een boerderijwinkel aan huis. In de winkel wordt kaas van eigen melk en andere biologische producten verkocht. De rauwmelkse kaas is zelfgemaakt en heeft een authentieke smaak. Er is keuze uit kaas van jong tot oud, maar ook diverse heerlijke kruidenkazen.
Het Landgoed wordt deels omzoomd door bosbeplanting van Staatsbosbeheer, maar aan de oost en westzijde kunt u genieten van een fraai en weids uitzicht over het Groninger land.
Schilligeham 3 Winsum | 0595-438949 | www.kleikracht.nl
GenietLokaal
GenietLokaal is een cateraar die gasten graag kennis laat maken met streek- en biologische producten van het land. Het contact met de producenten staat voorop. GenietLokaal koopt de ingrediënten zelf in bij de boer. De mogelijkheden voor catering zijn eindeloos. Op basis van wensen en behoeften komt pure smaak aan tafel!
Landgoed Wilgenheerd ligt aan de Hoornse Vaart. U kunt de mooie sloep van het Landgoed huren voor een vaarttocht door de schitterende Groninger Maren.
www.wilgenheerd.nl
Noord Bromo is uniek gelegen, aan de voet van de waddenzeedijk. Direct achter de dijk ligt het schitterende Groninger
06-52152046 | www.genietlokaal.nl
Havenstraat 3 9964 AN Wehe-den Hoorn T 06-10164615 / 06-54777397
Aan rand Wereld Erfgoed en bij Nationaal Park, Lauwersmeer. Stilte, Ruimte, Rust!
WaddenMax
In de zuivelruimte op dit bio-dynamische familiebedrijf wordt op ambachtelijke wijze yoghurt, kwark, room, boter en kaas gemaakt. De 80 melkkoeien mogen de hele zomer buiten lopen en eten hoofdzakelijk gras. Op stal krijgen ze er biologisch graan en grasbrok bij dat op het eigen bedrijf wordt verbouwd. In de ontvangstruimte zijn zuivel en vlees te koop.
www.waddenmax.nl
Welkom in de provincie Groningen.
Geniet van onze mooie provincie.
kweldergebied, onderdeel van het Werelderfgoed Waddenzee. Actief in de omgeving, samen met onze leden en klanten.
In de verte ziet u Schiermonnikoog!
Groningen, een provincie met vele gezichten op het gebied van recreatie. Leuk dat u onze provincie bezoekt. De Rabobanken in Groningen wensen u veel plezier. Kunnen wij u van dienst zijn? Kijk op Rabobank.nl.
www.noordb romo.nl Vakantiehuisje Noord Bromo, Westpolder 26, 9975 WJ Hornhuizen 06 10 16 46 15 / 06 54 77 73 97
68
Een aandeel in elkaar
Landgoud
Landgoud is een biologisch landbouwbedrijf, waar met zorg en aandacht diverse gewassen verbouwd worden, waaronder de witte aalbes, appels, bieslook, baktarwe en spelt. Een logisch gevolg van met name de fruitteelt is de productie van heerlijke appelsap, wijn en bessensap. Landgoud maakt onderdeel uit van het Pieterburen Speltproject.
www.landgoud.nl
Elize Catharineheerd
Naast het koffie- en winkelmuseum, is de Elize Catharinaheerd een gezellig café. Gastvrouw Alice heet iedereen van harte welkom. Het café is een van de oudste panden van Pieterburen, geschikt voor feesten en bijeenkomsten. De eclectische verzameling koffie- en winkelspullen is tot een klein museum verworden.
www.elizecatharinaheerdblog.wordpress.com addenlandMagazine 2019
69
HEER VAN LEENS EDZARD
Wijngaard Hof van ‘t Hogeland
Hof van ‘t Hogeland op de zuidhelling van de eeuwenoude wierde Groot Maarslag produceert sinds 2015 wijn van Groninger bodem. Wijnboer Elma Middel plaatste in 2013 tweeduizend wijnstokken van de druivenrassen Solaris en Johanniter. Ze werkt zonder bestrijdingsmiddelen en maakt gebruik van de mest van eigen paarden en kippen. Rondleiding en wijnproeverij op afspraak.
30 maart t/m 3 november 2019
Groot Maarslag 12 | Mensingeweer | 06-19248249
Landgoed Verhildersum Leens
Café Toby’s Voor jong & oud Ook voor feesten en partijen
Hoofdstraat W5a 9951 AA Winsum Tel. 0595 443 685
t eeCAFÉ J&A Voor lunch, plates, patat en snacks of gewoon een drankje.
Met zellig een ge het an a s terra water
Hoofdstraat W2b | Winsum | 0595 435 933
www.cafejena.nl
Ruime keuze, nergens voordeliger
10 stuks voor .....................€ 10,00
FRUITTUIN
Aardbeiplanten, rabarber, bessenstruiken, appel, peer, pruim, kers, walnoot, kweepeer, hazelnoot, tamme kastanje, amandel etc. Verkoop: maandag t/m donderdag van 13.00 tot 17.00 uur, Vrijdag en zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur.
KWEKERIJ BRANDENBURG
Havenweg 10 - B
o - tel: 06-21463693
Adventurepark Waddenfun
Dit grootste indoorklimpark en outdoor-activiteitencentrum van Noord-Nederland is geschikt voor iedereen van 4 jaar en ouder. Je kunt er met 45 bruggen tot 8 meter hoogte klimmen en tot slot tokkelen over de weilanden. Maar er kan nog veel meer: van fotofietstochten en boogschieten tot Kolonisten van Waddenland en moorddiner.
Trekweg 1 Wehe Den Hoorn | 0595-439880 | www.waddenfun.nl
Kaarsenmakerij Wilhelmus
Deze ambachtelijke en historische kaarsenfabriek is gevestigd bij de haven in het pittoreske dorpje Eenrum. In de werkplaats proef en ruik je de sfeer van vroeger doordat er nog steeds kaarsen volgens de eeuwenoude methode worden geproduceerd. Maar ook de moderne toepassingen van het kaarsen maken zijn bij ons te zien. Zelf kaarsen maken? Bij ‘Wilhelmus’ kan het!
Hoofdstraat 14 Eenrum | 0595-491388 | www.kaarsenmakerijwilhelmus.nl
Bloemenboerderij /Maisdoolhof
Dit is dé plek om zelf bloemen te plukken en te dolen door een echt Maisdoolhof! Daarna kun je uitrusten in het Maïsbad. Ook kun je op het erf skelteren en op ligfietsen rijden en botsen op de botsfietsen. Op de Bloemenboerderij is voor jong en oud altijd wat te beleven. De boerderij beschikt over een terras en boerderijwinkel. Voor openingstijden kijk op de website.
Dikemaweg 10 Saaxumhuizen | 0595-423577 | www.bloemenboerderij.com
www.facebook.com/tobyswinsum
VASTE PLANTEN
ACTIEF & DOEN!
AUTOSCHADE H.J. FABER
Stichting Wadloopcentrum Pieterburen
De gidsen van Stichting Wadloopcentrum Pieterburen nemen al 60 jaar (!) mensen mee het Wad op. Van lichte en zware wadlooptochten tot zwerftochten, oversteken naar de eilanden en combinaties van vaar/wadlooptochten. Haven 20 Lauwersoog | 0595-528300 | www.wadlopen.com
Wadlopen Wie Waddenzee zegt, zegt Wadlopen. Dit is een van de meest populaire activiteiten om te ondernemen, eenmaal in Waddenland. Er zijn diverse mogelijkheden om het wad op te gaan.
Wadlopen Pieterburen
Wadlooptochten, educatieve tochten, oestertochten, tochten voor kinderen, maar ook oversteken naar Schiermonnikoog. Wadlopen Pieterburen biedt voor elk wat wils. Hoofdstraat 84 Pieterburen | 0595-528558 | www.wadlopen-pieterburen.nl
Dijkstra Wadlopen
Autoberg
in 24-uurs s g: 0595-424500 ervice
Deze oudste wadlooporganisatie van Nederland biedt educatieve tochten en zwerftochten aan op het Wad. Ook een bezoek aan de Engelsmanplaat en oversteken naar Ameland of Schiermonnikoog zijn mogelijk. Hoofdstraat 118 Pieterburen | 0595-528345 | www.wadloop.nl
Tuk Tuk Lauwersoog
Huur een authentieke tuk tuk en ontdek het Lauwersmeer en omgeving in je eigen tempo. Na een korte oefenrit kun je op pad! Tuk Tuk Lauwersoog biedt verschillende arrangementen en routes.
Kustweg 18 Lauwersoog | 06-83332222 | www.tuktuklauwersoog.nl
40Mijl, Lauwersmeermars en Kennedymars
Drie unieke wandelevenementen in en om Nationaal Park Lauwersmeer. Tijdens de 40Mijl lopen wandelaars ’s nachts door Dark Sky Park Lauwersmeer en langs de zeedijk de zonsopgang tegemoet. De Lauwersmeermars is van oorsprong een militaire mars. Deze bijzonder mooie route om het Lauwersmeer kent afstanden van 25 km, 40 km en 40 mijl. De Kennedymars is een wandeltocht van 80 km die binnen 20 uur gelopen dient te worden.
www.40mijl.nl
HOOGEWEG 2 - 9953 TE BAFLO TELEFOON: 0595-424719 FAX: 0595-422509 WWW.FABERBAFLO.NL AUTOSCHADE-BERGING-FABER
Waddenhoeve
De Waddenhoeve biedt tal van activiteiten voor groepen, waaronder wadlopen vanaf het Pieterburenwad. Een kano of fiets huren kan ook. Vanaf de eigen kanosteiger peddel je zo naar het kleinste buitendijkse zeehaventje van Nederland; Noordpolderzijl. Op de fiets ben je sneller en trap je heerlijk door de zilte wind langs de Waddendijk.
Middendijk 2 Noordpolderzijl | 06-29377763 | www.waddenhoeve.com 70
addenlandMagazine 2019
71
Exotische planten voor de Nederlandse tuin
VAARTOCHTEN & BIJZONDERE TOURS
“Een onvergetelijke ervaring”
MS-Tender
Voor de echte sportvisser is er de MS-Tender. Deze sportvisboot verzorgt dagelijks tochten vanuit Lauwersoog. Er wordt gevist op kabeljauw, makreel en andere vissoorten. Er zijn dagtochten en meerdaagse tochten. Ook als je niet wilt vissen, maar gewoon wilt genieten van een tocht op zee, is meevaren een geweldige ervaring.
Haven 50 Lauwersoog | 06–22903225 | www.ms-tender.nl
Palmbomen Olijfbomen Bamboe en meer...
Beleef Lauwersoog
Op zeehondenexpeditie, een zandplaatwandeling of met een snelle RIB het Wad op? Beleef Lauwersoog biedt voor jong en oud een ultieme uitdaging.
Strandweg 1 Lauwersoog | 0519–349133 | www.beleeflauwersoog.nl
Diverse activiteiten voor jong en oud Vergaderen Trainingen GR AT IS! Horeca Koffie/thee/fris of een ijsje na afloop van een activiteit. Overnachten
(Niet in combinatie met arrangementen)
woensdag t/m zaterdag van 09:00 tot 17:00 uur Hogeweg 29 9977 PE Kloosterburen Tel. 0595 481 281 E. rjgeorgius@home.nl
Geldig op vertoon van deze bon voor max. 4 personen t/m 1 nov. 2019
Wehe Den Hoorn 0595 439880 info@waddenfun.nl waddenfun.nl
Gebroeders Luden
De voormalige reddingsboot Gebroeders Luden biedt o.a. vaartochten aan in Nationaal Park Lauwersmeer en op de Waddenzee met eventueel een bezoek aan Schiermonnikoog. Naast arrangementen met wadlopen en ‘wadeten’ zijn er ook Yoga tochten op Engelsmanplaat.
Haven 20 Lauwersoog | info@gebroeders-luden.nl
De Marenboot
De Hoornstertil verhuurt Marenboten en Grunnboten voor een heerlijk middagje of dagje varen over de Groningse maren. Neem bij het startpunt een van de vaarroutes mee die je naar de mooiste plekjes brengt.
Mernaweg 60 Wehe-Den Hoorn | 0595-572638 | www.hoornstertil.nl
Tour de Wadden
Op zoek naar een unieke tour op het Waddenkustgebied of de Waddenzee? Van mei tot en met oktober rijdt de WaddenExpress, een authentieke Volkswagenbus uit ‘69, diverse thematours van de Stad Groningen naar het Wad; van wadlopen, fotografie workshops, yoga op de drooggevallen zandplaat tot zeil- en culinaire tochten. Ook weekend- en weekreizen.
Taco Mesdagplein 14 Groningen | 06-21217440 | www.tourdewadden.nl
maisdoolhof klompgolf frisbeegolf bloemenpluktuin appartement
skelters
rustpunt bowlen ligfietsen winkel
terras W
adlopen doe je b ij Dijkstra wadlooptochten
Jarenlange ervaring D ij kstra is de grootste en ou dste wadloopve reniging va n N ederland. Groot aanbod aan tochten - wadlopen vanaf 8.Bij D ij kstra heeft u keu ze u it een ru im assortiment tochten. Arrangementen op maat O ok dive rse arrangement op maat vo or kleine en grote groepen.
maisdiploma
De Bloemenboerderij/maisdoolhof Dikemaweg 10 9957 NB Saaxumhuizen www.bloemenboerderij.com ...op 5 kilometer van Pieterburen...
Vaartochten Visserijmuseum Zoutkamp
Varen met een vleugje nostalgie? Het Visserijmuseum organiseert bijzondere vaartochten op het Reitdiep, het Lauwersmeer en de Waddenzee met de historische garnalenkotter ZK 4 Albatros en de houten garnalensloep ZK 31 Neptunus. Geniet van een ontspannen dagje op het water en laat je verrassen door de veelzijdige natuur.
Reitdiepskade 11 Zoutkamp | 0595-401957 | www.visserijmuseum.com
Reitdiepveer
Toe aan een rustgevend vaartochtje van een kwartier tussen de twee aanlegplaatsen bij de eeuwenoude sluizen van Aduarderzijl en Schaphalsterzijl? Pak dan het Reitdiepveer. Deze veerdienst opent veel mogelijkheden voor fietsers, scootmobielers en wandelaars. Fiets- en wandelroutes op het Hogeland en in Middag-Humsterland kunnen voortaan op uiterst vriendelijke manier met elkaar worden gecombineerd.
www.reitdiepveer.nl
WADOp
WadOp organiseert diverse tochten met de MS Wadstruner en de MPS Middelzee over het Lauwersmeer en de Waddenzee. Dit varieert van rondvaarten, Waddensafari’s tot zeehondentochten met zandplaatwandelingen.
06 55 72 01 52 | www.wadop.nl
Sportvisserij Dageraad
Vissen op makreel en kabeljauw op open zee, dat kan met de De Dageraad vanuit Lauwersoog. Dit schip is van alle moderne apparatuur voorzien en wordt naast sportvisserij ook voor andere doeleinden gebruikt, zoals vogels spotten en rondvaarten. Ook meerdaagse tochten zijn mogelijk.
Learmûne 42 Dokkum | 0519-297992 | www.vissenopdenoordzee.nl
ZK9 Bezoek onze website voor meer informatie en boekingen. D ij kstra W adlooptochten H oofdstraat 118 9968 A H P ieterb u ren
72
tel. 0595- 528345 email. info@ wadloop.nl internet. www.wadloop.nl
De viskotter ZK 9 Antonia biedt kleinschalige vaartochten aan over het Nationaal Park Lauwersmeer en het Werelderfgoed Waddenzee. Je brengt een bezoek aan zeehonden in hun natuurlijke omgeving of vaart naar de Engelsmanplaat aan de westzijde van Schiermonnikoog. Hier kun je even van boord voor een bezoek aan de vogelwachters in het reddingshuisje op palen.
Kerkpad 2 Zoutkamp | 06-23414542 | www.zk9.nl addenlandMagazine 2019
73
Rondvaartbedrijf Lauwersmeer
Vaar mee op rondvaartboot Vlinderbalg en beleef op unieke wijze de schoonheid van het Lauwersmeergebied. De kapitein van het schip vertelt tijdens de rondvaart over de rijke historie en de flora en fauna van het natuurgebied. Thematochten zijn onder andere een zomeravondrondvaart, dagtocht naar Dokkum en vogelexcursies.
Opstapplaatsen Oostmahorn en Lauwersoog | 06-21244416 | www.lauwersmeer.nl
Wadvistochten & workshops Lauwersoog
- Uniek gelegen aan het Lauwersmeer en Werelderfgoed de Waddenzee
Ga mee op avontuur op de Waddenzee met vissers Jan en Barbara! Kom vissen vangen, oesters plukken, slikslede rijden, plankton kijken of volg een workshop zeewier bereiden, vis fileren, roken of koken. Doe kennis op over de traditionele visserij en leer alles over ambachtelijke Waddenvis. De gekoelde vis werkplaats zit naast Restaurant ‘t Ailand. Lunch en/of diner arrangement bijboeken is mogelijk. Ook voor groepen.
Haven 49 Lauwersoog | 0519-349033 | www.wadvistochten.nl
- Dé uitvalsbasis voor vaar-, fiets- en wandeltochten
Varen over de Maren
- Alle faciliteiten voor campers aanwezig
Marenland in Winsum verhuurt kano’s en fluisterboten waarmee je ongestoord de prachtige kronkelende maren van Waddenland kunt verkennen. Vaarroutekaarten worden ter plaatse verstrekt.
Winsumerdiep 6 Winsum | 0595-442750 | www.marenland.nl
JACHTHAVENS Jachthaven Noordergat
Jachthaven Noordergat Lauwersoog | 0519-349040 | havenmeester@noordergat1.nl
www.noordergat.nl
Noordergat 1 Lauwersoog | 0519-349040 | www.noordergat.nl
Jachthaven Hunzegat
Rust en Ruimte aan het Lauwersmeer...
Vaar mee met De Dageraad! T oe aan een heerlij k dagj e weg?
Camperplaatsen Trekkershutten
Chaletverhuur Bootverhuur
Feestlokatie ‘de Huiskamer van LauwersmeerPlezier’, voor een gezellige barbecue, een inspirerende vergaderruimte of een mooi feest!
LauwersmeerPlezier! Kustweg 30, 9976 VP Lauwersoog (t.o.de ingang visserijhaven) 06 - 30 08 34 94 www.chaletverhuurlauwersoog.nl lauwersmeerplezier@gmail.com
G eniet van het zeevissen en een heerlijke vaartocht langs de prachtige zandbanken met D e D ageraad. I n de zomer vissen wij op makreel en kabeljauw. W ij varen iedere ochtend vanuit de vissershaven van Lauwersoog.
S p ortvisserij D ageraad @ msdageraad 74
Wij zien u graag op De Dageraad!
Hunzegat is gelegen aan een heerlijk rustig natuurgebied, vlakbij Zoutkamp en op steenworp afstand van het Lauwersmeer. De haven, met 250 ligplaatsen en 40 passantenplaatsen, is voorzien van allerlei gemakken, zoals een winkel, tankstation en mastenmakerij.
Strandweg 17 Zoutkamp | 0595-402875 | www.hunzegat.nl
Exploitatiemaatschappij Havencomplex Lauwersoog
De Haven van Lauwersoog is een vissers- en een recreatiehaven. In de haven zijn onder meer de visafslag, visgroothandels, scheepsbenodigdheden, een douanekantoor, een drijvend dok voor onderhoudswerkzaamheden, een aantal restaurants, viswinkels en sportvisbedrijven gevestigd. Daarnaast vertrekt de veerboot naar Schiermonnikoog vanuit de haven.
Haven 2 Lauwersoog | 0519-349023 | www.havenlauwersoog.nl
HET HOOFD LEEGMAKEN Doe eens Wad
Tussen Ameland en Schiermonnikoog ligt het Rif, een prachtige zandplaat. Door de stroming van de zee, komt hier veel afval terecht. Vanuit Lauwersoog varen we met de Raaf naar de zandplaat om daar samen op te ruimen. Je ziet dat je daadwerkelijk iets kunt doen om de aarde mooier te maken; dat geeft een waanzinnig goed gevoel.
Ligplaats de Raaf: Lauwersoog | 06-14315932 | www.doeeenswad.nl
Ontdek de wadden en de noordzee
Een aanrade r voor he t hele gez in!
Enne Jans Heerd
De Enne Jans Heerd is een monumentale boerderij op de wierde Maarhuizen, vlak buiten het dorp Winsum. De boerderij krijgt een nieuwe functie als belevingsplek waar je kort of langer kan verblijven en kan genieten van natuur en cultuur. Vooruitlopend op deze nieuwe functie kan je er nu al prachtig wandelen door een eeuwenoud landschap op en rondom de wierde.
Maarhuizen 3 Winsum | 06-41910316 / 06-51309453 | www.ennejansheerd.nl
Bel voor boekingen of meer informatie met de familie Drijver: 0519-297992 www.dageraad.org
Noordergat staat in directe verbinding met het Lauwersmeer en biedt daarmee mogelijkheden voor vaartochten naar het Groninger land, Groningen stad, en ook naar de Friese meren. Op slecht 300 meter ligt de Robbengatsluis, die toegang geeft tot de Waddenzee en daarmee de Waddeneilanden en Noordzee.
YogaHuis Saaxumhuizen
Het YogaHuis is een helende plek om thuis te komen. Een plek waar je stil kunt worden en wilt mediteren. Maar ook een plek waar je het fysieke lichaam kunt ervaren. Een plek van yoga, meditatie, muziek, eten, lezingen en persoonlijke coaching. Het YogaHuis organiseert ook yogaweken, yogaweekenden en combinaties van yoga en lekker eten.
www.ms-tender.nl 06-22903225
Saaxumhuizerweg 2 Saaxumhuizen | 06-13607111 | 06-49925410 | www.yoga-huis.nl
addenlandMagazine 2019
75
TUINEN Domies Toen - Een botanisch pronkjewail
Aan de voet van de Petruskerk in het dorp Pieterburen ligt Domies Toen. Een botanische tuin, erkend als museumtuin. Domies Toen, ook wel de tuin van de dominee, heeft op een bescheiden oppervlak een verrassende verscheidenheid aan sferen: het parkachtige van vijvers en oude bomen, formele vormen van buxushaagjes en rozenperken, het weelderige van bloemenweiden vol inheemse plantensoorten, en in het voorjaar vele stinzenplanten.
Hoofdstraat 76 Pieterburen | 0595-528636 | www.domiestoen.nl
De Kleine Plantage
‘een heel bijzonder plekje in Zoutkamp’
Hagen en gazons, ritme en rust, zijn de belangrijkste elementen temidden van de weelderige borders en moerbedden van tuin en kwekerij. Het weidse met groen omzoomde landschap van het Groninger Hogeland vindt zijn weerklank in de tuin. Op de ruim 1 ha. groeit een enorme verscheidenheid aan vaste planten, clematissen en rozen. Tevens tuingalerie, leestafel en gelegenheid voor koffie en thee.
Handerweg 1 Eenrum | 0595-491604 | www.dekleineplantage.nl
Borgtuin Verhildersum
De borgtuin is een symmetrische stijltuin met invloeden uit de Renaissance en de Barok. Naast de borders, met vaste en eenjarige planten en eenjarige planten en een kruidentuin, kunt u in de tuin meer dan 90 soorten rozen en 50 soorten clematissen bewonderen. Het prieel en de banken nodigen uit om even tot rust te komen.
www.verhildersum.nl
KUNST Galerie Het Raadhuis
Galerie het Raadhuis toont figuratieve kunst van schilderijen en beelden tot keramiek. Zes keer per jaar worden er exposities gehouden in het Raadhuis van een vaste groep kunstenaars. Het gaat hier zowel om gerenommeerde kunstenaars als jonge, veelbelovende talenten.
ing voor isolatie door het gebruik
Camping ‘de Rousant’ in het hoge noorden van de provincie Groningen heeft voor u een zee van ruimte. Een eindeloos lijkende weg tussen ‘t water door, met aan uw linkerzijde ongekende variatie aan landschappelijk schoon en een grote verscheidenheid aan plekjes waar u een onderkomen kunt vinden voor tent of caravan.
van natuurlijke producten: isolatie
www.rousant.nl
Isolatie is belangrijk om energie te kunnen besparen. Goldshell heeft de oploss-
Raadhuisstraat 17 Eenrum | 0595-497002 | www.galeriehetraadhuis.nl
Galerie Gewaagd
Galerie GEWAAGD in Hornhuizen is gevestigd in een voormalige zaaddrogerij met de nog originele weegbrug, daarom GEWAAGD. Vanaf Pasen t/m november is de galerie te bezoeken. Meestal zijn er 2 exposanten, waarvan de één met hangend werk en de ander met ruimtelijk werk. Om de 6 weken is er een nieuwe expositie van overwegend regionale kunstenaars. Koffie en thee met zelfgebakken lekkers, zoals boterkoek gebakken van speltmeel wordt geserveerd in de koffieschenkerij of op het terras.
Dijksterweg 2 Hornhuizen | 0595-487071 | www.galeriegewaagd.nl
Annemarie Mayers – Atelier & Huisgalerie
De wereld een beetje lichter maken, dat is wat kunstenares Annemarie Mayers met haar werk wil laten zien. De oude koeienstal op woonboerderij Noorderloft is omgetoverd tot huisgalerie waar keramiek in verschillende vormen en in intense kleuren tentoongesteld zijn. In de schuur bevindt zich een ruim atelier waar onder andere Vedic Art workshops gevolgd kunnen worden.
Ommelanderweg 6 Hornhuizen | 0595-481080 | www.annemariemayers.nl
door middel van schelpen.
Atelier Trudy Beekman
www.goldshell.nl
Beeldend kunstenaar Trudy Beekman werkt in haar atelier in Warffum aan botanische tekeningen, schetsen en ander beeldend werk. Inspiratiebronnen zijn de vergezichten en wolkenluchten van het Groningse Hogeland en haar omvangrijke verzameling natuurobjecten (‘vindsels’). Bezoek het atelier, de bibliotheek, de tuin en de winkel.
Hoofdstraat 5 Warffum | 06-30288306 | www.trudybeekman.nl
Hotel de Marne Hotel De Marne is een digitaal platform waarop ruim 40 ondernemers zijn vertegenwoordigd: B&B’s, campings, restaurants, galeries, producenten van streekproducten en meer. Zij delen graag hun kennis over dit lege, ruige en wonderschone gebied aan de Waddenzee en het Lauwersmeer. Welkom in het NIETS dat boven Groningen gaat!
Garnalenafslag
Goldshell
Goldshrimp
Camping
www.hoteldemarne.nl 76
addenlandMagazine 2019
Fietsverhuur
De Groene Kicker
Guikema Rijwielhandel
Waddenhoeve
Zuiderweg 3 9891 TC Ezinge 0594-621890 www.guikemarijwielhandel.nl
Middendijk 2 9988 TC Noordpolderzijl 06-29377763 www.waddenhoeve.com
Hoofdstraat 102 9968 AH Pieterburen 06-25238304 www.waddenhoes.nl
77
Huur een tuktuk,
het leukste uitje van Groningen
Evenementen en Exposities Waddenland 2019 EVENEMENTEN 27 april
Wandeltocht Naar de Bollen
Een wandeltocht door de bollenvelden van Waddenland. 3 routes van 10, 25 en 40 kilometer. www.naardebollen.nl
11 mei
Dag van de Garnaal
Tal van activiteiten in de haven van Lauwersoog waaronder garnalen pellen en proeven, paling roken, shantykoren, expositie “50 jaar Lauwersoog”, rondvaarten, netten boeten en braderie. www.dagvandegarnaal.nl
Een aanrader voor het ! hele gezin
12 mei
Lauwersmeer Marathon
50 jaar Lauwersmeer wordt groots gevierd met o.a. de eerste echte Lauwersmeer Marathon. Tevens Halve Marathon en meerdere afstanden recreatielopen. www.40mijl.nl
06 83 33 22 22 www.tuktuklauwersoog.nl
12 mei
Culifair Openluchtmuseum Het Hoogeland
Vertrekpunt het echte wadlopen in Pieterburen!
addengenot.nl
6:45 maandag 16
16:30
maandag 1
12:30 vrijdag 17
14:00 woensdag 26 8:45 zondag 4
18:00 dinsdag 17
17:00
dinsdag 2
14:15 zaterdag 18
15:00 donderdag 27 10:30 dinsdag 6
8:00 donderdag 19 7:00
woensdag 3
14:45 zondag 19
April
Pieterburen Beleef het eilandgevoel op het vaste land...
donderdag 16 13:30 dinsdag 25
15:45 vrijdag 28
10:45 woensdag 7
8:00 vrijdag 20
7:30
donderdag 4 15:00 maandag 20
16:00 zaterdag 29
12:00 donderdag 8
9:00 zaterdag 21
7:00
vrijdag 5
15:30 dinsdag 21
16:30 zondag 30
13:00 vrijdag 9
9:15 zondag 22
7:45
zaterdag 6
16:00 woensdag 22 17:00
10:15 maandag 23
9:30
zondag 7
16:30 donderdag 23 17:30 maandag 1
11:45 dinsdag 24
11:00
14:00 zondag 11
17:00 vrijdag 24
7:30 dinsdag 2
14:45 maandag 12
13:00 woensdag 25 11:45
17:30 vrijdag 24
18:30 woensdag 3
15:45 dinsdag 13
14:00 donderdag 26 13:30
vrijdag 12
8:00 zaterdag 25
7:00 donderdag 4 16:30 woensdag 14 15:00 vrijdag 27
14:00
zaterdag 13
9:00 zondag 26
7:30 vrijdag 5
15:00
17:00 donderdag 15 15:30 zaterdag 28
zondag 14
10:00 maandag 27
9:30 zaterdag 6
7:15 vrijdag 16
16:00 zondag 29
15:45
maandag 15
11:30 dinsdag 28
9:30 zaterdag 6
18:15 zaterdag 17
16:45 maandag 30
16:15
dinsdag 16
12:30 woensdag 29 10:30 zondag 7
7:00 zondag 18
17:30
woensdag 17 14:00 donderdag 30 12:00 maandag 8
8:00 maandag 19
7:00 woensdag 2
donderdag 18 15:00 vrijdag 31
9:00 dinsdag 20
7:15 vrijdag 4
15:45
Juni
12:45 dinsdag 9
Oktober
woensdag 10 8:30 woensdag 21 7:30 zaterdag 5
7:00 7:45 7:15
zaterdag 20
16:00 zaterdag 1
13:45 donderdag 11 10:00 donderdag 22 8:00 zondag 6
8:15
zondag 21
16:30 zondag 2
14:30 vrijdag 12
11:00 vrijdag 23
7:30 maandag 7
10:00
maandag 22
17:00 maandag 3
15:00 zaterdag 13
12:15 zaterdag 24
8:15 dinsdag 8
11:30
dinsdag 23
17:30 dinsdag 4
15:30 zondag 14
13:15 zondag 25
9:15 woensdag 9
13:00
vrijdag 26
8:00 woensdag 5
16:15 maandag 15
zaterdag 27
8:30 donderdag 6 16:45 dinsdag 16
14:00 maandag 26
10:30 donderdag 10 13:30
15:15 dinsdag 27
11:30 vrijdag 11
13:45
zondag 28
9:30 vrijdag 7
17:30 woensdag 17 16:00 woensdag 28 13:00 zaterdag 12
14:30
maandag 29
10:30 zaterdag 8
7:30 donderdag 18 16:30 donderdag 29 14:00 zondag 13
15:15
dinsdag 30
12:30 zaterdag 8
19:00 vrijdag 19
Mei
zondag 9 13:30 maandag 10
donderdag 2 14:15 dinsdag 11
17:00 vrijdag 30
15:00 maandag 14
15:30
16:15 dinsdag 15
15:45
7:15 zaterdag 20
6:45 zaterdag 31
8:15 zaterdag 20
17:45
10:00 zondag 21
7:00 zondag 1
September
donderdag 17 7:00
17:00 vrijdag 18
7:15
vrijdag 3
14:45 woensdag 12 10:15 maandag 22
7:30 maandag 2
6:30 zaterdag 19
7:30
zaterdag 4
15:00 donderdag 13 12:30 dinsdag 23
8:00 dinsdag 3
7:00 zondag 20
7:45
zondag 5
15:45 vrijdag 14
12:45 woensdag 24 7:15 woensdag 4
7:30 dinsdag 22
9:15
maandag 6
16:00 zaterdag 15
13:30 donderdag 25 9:00 donderdag 5
8:00 woensdag 23 10:30
dinsdag 7
16:30 zondag 16
14:45 vrijdag 26
8:45 vrijdag 6
8:00 donderdag 24 12:00
woensdag 8
17:00 maandag 17
15:00 zaterdag 27
9:45 zaterdag 7
8:45 vrijdag 25
donderdag 9 17:30 dinsdag 18
15:45 zondag 28
13:00
11:00 zondag 8
9:45 zaterdag 26
13:30
vrijdag 10
6:30 woensdag 19 16:30 maandag 29
12:30 maandag 9
11:30 zondag 27
13:30
vrijdag 10
18:30 donderdag 20 17:00 dinsdag 30
13:30 dinsdag 10
13:45 maandag 28
14:00
zaterdag 11
7:15 vrijdag 21
17:30 woensdag 31 14:30 woensdag 11 13:45 dinsdag 29
zondag 12
8:15 zaterdag 22
7:00
maandag 13 10:00 zaterdag 22 dinsdag 14 11:30 zondag 23 woensdag 15 12:00 maandag 24
1
zaterdag 10
maandag 8
woensdag 1
Advertentie Waddenland Magazine 190x136 mm 2019.indd 78
Juli
dinsdag 9
vrijdag 19
WWW.WADLOPEN-PIETERBUREN.NL
9:00 zondag 4
Augustus
donderdag 12 14:30
18:00 donderdag 1 15:45 vrijdag 13 7:00 vrijdag 2 16:30 zaterdag 14 8:00 zaterdag 3 17:30 zondag 15
adlopen-
Pieterburen.nl Beleef het eilandgevoel op het vaste land... Kijk voor alle tijden en tochten op
www.wadlopen-pieterburen.nl het hele jaar door, ook in de winter!
Hier bruist het Wad en het vakantiegevoel. Geulen, slik, zandbanken en zeehonden, tijdens het wadlopen maak je alles mee. Kijk op onze website voor alle tijden en tochten! Wadloopschoenen/laarzen, zijn te huur in onze Wadloopwinkel of restaurant Waddengenot aan Zee
15:00 woensdag 6 9:30 15:45 donderdag 7 11:00 16:30 vrijdag 8 12:00
26 mei
Highland Games Winsum www.ovgwinsum.nl
1 juni
Lauwersmeermars en Kennedymars
Restaurant Waddengenot
8 - 9, 15 - 16, 22 - 23 juni
Café de Après Wad-bar Wadlopen-Pieterburen.nl Start Pieterpad Diverse wadlooptochten Hotel Waddenweelde*** Badhuis Waddenwellness Waddengenot aan Zee Speeltuin en kinderfeestjes
05-02-19 16:15
40Mijl Midzomernacht Wandeltocht Deze wandeltocht start ’s avonds en loopt over de dijken van het Reitdiep, langs het Lauwersmeer en de zeedijk met uitzicht op Schiermonnikoog. Afstanden 25 km, 40 km en 40 mijl. www.40mijl.nl
27 juni t/m 30 juni Op Roakeldais
Vier dagen lang genieten van internationale dans- en muziek van folkloristische dansgroepen uit de hele wereld. De dansers laten je kennis maken met hun prachtige cultuur in de straten van Warffum. info@oproakeldais.nl
juni t/m november Open Boerderij- en Visserij Dagen
Altijd al eens willen weten waar je eten vandaan komt? Kom dan naar de Open Boerderij- en Visserij Dagen in Waddenland en neem een vers visje of groenten rechtstreeks van het land mee naar huis. Tevens smakelijk recepten. www.waddenland.groningen.nl/ boerenland
Dag van het Wad
Pizzeria/Grill Bij de Buren van Pieter
Reserveren en/of informatie: www.wadlopen-pieterburen.nl info@wadlopen-pieterburen.nl Tel: +31 (0)595 - 528 558 Hoofdstraat 84 9968 AG Pieterburen
22 juni
29 en 30 juni
De Lauwersmeermars is een route van 45 km om het Lauwersmeer. De deelnemers wandelen door en langs het natuurgebied Nationaal Park Lauwersmeer. De Kennedymars is een wandeltocht van 80 km die binnen 20 uur gelopen dient te worden. www.40mijl.nl
14:30
November
Gezellige fair met op en rond het museumterrein, foodtrucks en kraampjes lekker eten en van alles óver lekker eten. www.hethoogeland.com
het binnenhalen van de Garnalenkoningin. www.pinksteren-zoutkamp.nl
Tuin Kunst Hogeland
Een rondje langs vier tuinen en galerieën: De Kleine Plantage in Eenrum, Parktuin Oosterhouw in Leens, Bij de Kunstenaars in Ulrum, Anne Wine in Kloosterburen. www.tuinkunsthogeland.nl
9 en 10 juni
Pinksterfeesten en Vlaggetjesdag Zoutkamp
25 versierde garnalenkotters liggen aangemeerd in Zoutkamp. Met live muziek, markten en demonstraties. Hoogtepunt is
Viering 10 jaar UNESCO Waddenzee Werelderfgoed. Met activiteiten langs de Waddenkust en op het Wad, waaronder wadlopen, kweldertochten, vaartochten, muziek, eten & drinken. www.waddenland.groningen.nl
25 augustus
Bauke Mollema tocht Stad en Provincie Fietsen met professioneel wielrenner Bauke Mollema door het Groninger land. Bauke heeft zelf de route uitgestippeld. De start en finish zijn in de stad Groningen. www.baukemollematocht.nl
10 en 11 augustus
Historische Dagen Borg Verhildersum Leens Het Groninger verleden komt tot leven. Maak kennis met oude ambachten, het boerenbedrijf van weleer, oude gewassen en historische dierenrassen. Met eten, drinken, dans en muziek. www.verhildersum.nl
31 augustus
ZomerJazzFietsTour Vier fietsroutes door het prachtige Reitdiepdal, ten noordwesten van Groningen, met onderweg meerdere concerten in middeleeuwse kerkjes en boerenschuren. www.zjft.nl
28 en 29 september Tocht om de Noord
Dit tweedaags wandelevenement staat in het teken staat van ‘De vergezichten van de Ploeg”; dit kunstgenootschap bestaat 100 jaar. De wandelaars zien het landschap door ‘kunstenaars’ ogen. www.todn.nl
26 oktober
Nacht van de Nacht Beleef de duisternis in Dark Sky Park Lauwersmeer. Met activiteiten waaronder nachtwandelingen en sterren kijken. www.nachtvandenacht.nl
Begin oktober
Aardappelfeest – Hornhuizen Midden in het gebied waar de beste piepers ter wereld worden geteeld. Met muziek, kunst en natuurlijk lekker eten. Ontmoet boeren, koks, singer-songwriters en heel veel aardappeleters. www.aardappelfeest.nl
EXPOSITIES 6 april - 2 november
Tentoonstelling ‘Terug naar School, lager onderwijs 1800-1920’ Openluchtmuseum Het Hoogeland toont een prachtig overzicht van het lager onderwijs van 1800 tot 1920. In 2019 tevens tal van activiteiten ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van het museum. www.hethoogeland.com
6 april t/m 31 oktober
50 jaar afsluiting Lauwerszee, het verdriet van Zoutkamp Een expositie met veel foto- en filmmateriaal over de afsluiting van de Lauwerszee en de invloed hiervan op het leven in het vissersdorp Zoutkamp. www.visserijmuseum.com
18 mei t/m 18 augustus Expositie Het Hogeland
Het Hogeland: een oud zeekleigebied, dat zich kenmerkt door karakteristieke dorpen, weidse uitzichten en de ligging aan Werelderfgoed Waddenzee.
Werken van 25 kunstenaars ter ere van de nieuwe gemeente Het Hogeland. www.galeriehetraadhuis.nl
11 mei t/m 6 oktober
Expositie ‘Syrië’. Tells, de wierden van het Midden-Oosten? Syrië kent vergelijkbare woonheuvels als in Waddenland: tells, die duizenden jaren ouder blijken dan de ‘onze’. Museum Wierdenland toont de overeenkomsten en verschillen tussen een tell en een wierde. Te zien zijn in veiligheid gebrachte en niet eerder getoonde Syrische stukken uit het deels verwoeste museum in Raqqa. www.wierdenland.nl
30 maart t/m 3 november De terugkeer van Edzard Jacob Tjarda van Starkenborgh
Het portret van Edzard Jacob Tjarda van Starkenborgh (16571716) van de hand van Martinus van Grevenbroeck hangt weer in volle glorie op ‘zijn’ de Borg Verhildersum. Edzard Jacob was vanaf 1673 tot zijn overlijden in 1716 heer op Verhildersum. www.verhildersum.nl
Streekmarkt Verhildersum Een twintigtal standhouders presenteren hun lekkernijen. Van boerenkaas tot gerookte makreel, van ambachtelijk brood tot pure chocola. • za. 20 april 2019 • za. 18 mei 2019 • za. 15 juni 2019 • za. 20 juli 2019 • za. 17 augustus 2019 • za. 21 september 2019 • za. 19 oktober 2019 • za. 16 november 2019 • za. 21 december 2019
Kwekerij De Kleine Plantage
• za. 25 en zo. 26 mei: Groenten en meer • za. 6 en zo. 7 juli: Schaduwplanten en de nieuwste hostacultivars • za. 3 en zo. 4 aug.: Zomerfleur met groot assortiment dahlia’s. • Za. 7 en zo. 8 sept: Liefhebberijdagen – Bollen, boeken en planten
www.dekleineplantage.nl
voor meer evenementen en activiteiten zie www.waddenland.groningen.nl addenlandMagazine 2019
79
COLOFON
Toeristische Informatie Punten en andere belangrijke adressen
© April 2019 SAMENSTELLING: MarneDrukkers info@marne.nl www.marnedrukkers.nl Stichting Promotie Waddenland info@toerismewaddenland.nl
Toeristische Informatie Punten Waddenland Bezoekerscentrum Waddenkust
Spar
Hoofdstraat 83 9968 AB Pieterburen 0595-528522 www.groningerlandschap.nl
Hoofdstraat Winsum 44 9951 AC Winsum www.spar.nl
Het Informatie Paviljoen
Onderdendamsterweg 33B 9951 TD Winsum www.aldi.nl
Haven 6 9976 VN Lauwersoog 0519-349070 www.waddenland.groningen.nl/over-waddenland
Visserijmuseum Zoutkamp Reitdiepskade 11 9974 PJ Zoutkamp 0595-401957 www.visserijmuseum.com
Museum Wierdenland Van Swinderenweg 10 9891 AD Ezinge 0594-621524 www.wierdenland.nl
Kerk Klein Wetsinge Valgeweg 12 Klein Wetsinge 06-54685405 www.kerkkleinwetsinge.nl
Bibliotheek Winsum Regnerus Praediniusstraat 2 9951 CB Winsum 0595-441577 www.waddenland.groningen.nl/over-waddenland
Supermarkten Spar Dorpsstraat 1 9974 PN Zoutkamp www.spar.nl
Aldi
Aldi
De Dorpswinkel Oude Winsumerstraatweg 12 9771 AB Sauwerd www.dorpswinkelsauwerd.nl
Coop Heerestraat 16 9953 PJ Baflo www.coop.nl/baflo
CoopCompact Marneweg 39 9977 PH Kruisweg www.coop.nl/kruisweg
Coop Raadhuisstraat 10 9967 RB Eenrum www.coop.nl/eenrumsmit
Attent Ubbels Torenstraat 5 9891 AE Ezinge www.buurtsuperubels.nl
Tankstations BP Garnwerderweg 2A 9951 TP Winsum
Q8 Het Aanleg 18A 9951 SJ Winsum
De Nije Nering 16 9965 NA Leens www.aldi.nl
Esso
Jumbo
Shell
De Nije Nering 2 9965 NA Leens www.jumbo.com/winkels/jumbo-leens-de-marren
Provincialeweg WZ 1 9964 XX Wehe- den Hoorn
Halma Agro
Albert Heijn
De Streekweg 2 9956 PS Den Andel
Obergon 2 9951 HL Winsum www.ah.nl
80
Torenweg 2 9774 PJ Adorp
www.waddenland.groningen.nl VORMGEVING en ONTWERP MarneDrukkers Walter van der Zwaan ACQUISITIE en DRUK: MarneDrukkers FOTOGRAFIE Cover: Piet Bijma FOTOGRAFIE Piet Bijma, Annemarie Bergfeld, St. Oude Groninger Kerken, Gerrit Alssema, Landgoed Verhildersum, Katja Staring, Christophe Jacobs, Rens Kalsbeek, via Marketing Groningen: Bas Meelker, Marcel Kerkhof, Jur Bosboom
TEKST Cecile Bol / Studio Vuurvogel, Annemarie Bergfeld, Ineke Noordhoff, Rens Kalsbeek VERANTWOORDING: Alle gegevens zijn met grote zorgvuldigheid verzameld en
KOM LANGS & ONTDEK DE WERELD VAN DE ZEEHOND jouw bezoek helpt zeehonden terug naar zee!
verwerkt. Stichting Promotie Waddenland en De Marne Drukkers kunnen echter niet aansprakelijk gesteld worden
#zodichtbijwasjenognooit
voor eventuele onjuistheden.
www.zeehondencentrum.nl dagelijks geopend 10:00-17:00 uur