Contourennota Van denken naar doen

Tekst: Sabina van Gils, Douwe Anne Verbrugge Foto: René Verleg Illustratie: Sjoerd van Leeuwen

VWS’ers werken dagelijks aan de toekomst van de zorg. Vanuit ‘de waan van de dag’, of met meer ‘afstand en reflectie’. Dat laatste is de basis voor een aantal strategische trajecten waaraan veel collega’s een bijdrage leveren. Maatschappelijke Heroverwegingen, Zorgkeuzes in Kaart, een Studiegroep Begrotingsruimte, een commissie onder leiding van Wouter Bos, de SER… Ze buigen zich allemaal over de vraag hoe de (gezondheids)zorg in de toekomst betaalbaar en van goede kwaliteit kan blijven. Deze trajecten hebben verschillende invalshoeken: politiek, ambtelijk of maatschappelijk. En ze hebben één ding gemeen: ze zijn van belang voor de komende Tweede Kamerverkiezingen en/of voor de formatie van een volgend kabinet. En daarmee voor de toekomstige inrichting van ons stelsel voor zorg en ondersteuning. Voor de Contourennota en Zorgkeuzes in Kaart (uitgevoerd in 31 verschillende teams), zijn veel VWS’ers in touw geweest - of nog bezig. Bijna altijd naast het ‘gewone’ werk.

Als je ziek bent en zorg nodig hebt, mag je jezelf gelukkig prijzen dat je in Nederland woont. Maar om dat in de toekomst te kunnen blijven zeggen, zijn veranderingen in het stelsel nodig. “En dat is wat anders dan een hele stelselwijziging,” benadrukt Fred Krapels. De programma-directeur werkt met een team VWS’ers sinds oktober 2019 aan de Contourennota, die oplossingsrichtingen zal geven voor een toekomstbestendige zorg.

Het team is inmiddels een paar maanden onderweg en de eindstreep komt langzaam dichterbij; de nota moet voor de zomer in de Kamer moet liggen. Een hele uitdaging, want bij de inhoud zijn heel veel mensen betrokken. De bewindspersonen en de sg (secretaris-generaal), de Bestuursraad, en natuurlijk een hoop VWS’ers, maar ook veel partijen in het zorgveld. En niet in de laatste plaats worden ook de patiënten en cliënten volop meegenomen in het proces. Dat heeft een reden: draagvlak, draagvlak en nog eens draagvlak creëren. “Wat niet betekent dat we het allemaal met elkaar eens moeten zijn,” zegt Fred. “Dat zou een onmogelijke opgave zijn die zou resulteren in een onbegrijpelijke, heel vage nota.”

Ministerraad Overigens zijn niet alleen de mensen binnen, maar ook buiten het zorgveld inmiddels nieuwgierig naar de nota. “Het C-woord is zo vaak gevallen tijdens Kamerdebatten, dat ook bewindspersonen van de andere departementen weleens wilden weten hoe het zit.” De VWS-bewindspersonen lichtten daarom met een presentatie de plannen toe in de ministerraad. En dat was goed. “Ook daar werd de sense of urgency gevoeld.” aldus Fred.

Knetteren zonder vuur “Het mag dus duidelijk zijn: de Contourennota behandelt een groot vraagstuk en daar zijn ontzettend veel mensen bij betrokken. Hoe begin je aan zo’n enorme klus? “Kijk, een goede zorg is geen rustig bezit, daar zijn we het allemaal over eens.

En dat er met de vergrijzing voor de deur, schurende grensvlakken tussen de stelwetten en de krapte op de arbeidsmarkt iets moet veranderen, ook,” vertelt Fred. Maar die woorden alleen waren voor de directeur niet voldoende om te starten. Daarom was er aan het begin van het traject een goed gesprek met zijn opdrachtgevers: de bewindspersonen, de sg en de andere leden van de Bestuursraad.

Tijdens een ‘haardvuursessie’ namen ze alle tijd om het probleem zorgvuldig te analyseren en een richting te bepalen. “Daar werd 'de bestelling voor de Contourennota' scherp.” Dat ging soms eenvoudig, maar natuurlijk niet altijd. “Laat ik het zo zeggen: er was geen vuur, maar op momenten knetterde het wel even,” vertelt de directeur. “Over de analyse en de oplossingsrichtingen is iedereen het wel eens, het spanningsveld zit 'm met name in de details: hoe breed of hoe smal wordt de nota, hoe gaan we dit doen en wat wordt precies de rol van de overheid.”

‘Stand van denken’ De haardvuursessie, en de talloze gesprekken die de afgelopen maanden zijn gevoerd, hebben een ‘stand van

denken’ opgeleverd. En die luidt kort samengevat: het stelsel is niet toekomstvast, we zullen het anders moeten organiseren. Daarin gaan de drie V’s een rol spelen: het voorkomen, verplaatsen en vervangen van zorg: de filosofie van de Juiste Zorg op de Juiste Plek. Rest nog de vraag wat er uiteindelijk in de nota komt te staan. Fred: “De nota zal oplossings-richtingen schetsen op drie niveaus. Micro: de rol van de patiënt, de arts, de burger, de instellingen in de zorg, meso: de rol van de regio, en macro: mogelijke wijzigingen in het zorgstelsel zelf. Op die drie terreinen kijken we: waar liggen de knelpunten en hoe kunnen we die oplossen? Dat gaat over de juiste prikkels, preventie, meer samenwerking, de basis-infrastructuur op orde en ga zo maar door. Na de ‘stand van denken’-brief, die binnenkort uitgaat, gaan we werken aan het nog concreter maken van de oplossingen. En dat landt in de Contourennota.” Van denken naar doen De komende maanden komt het dus aan op het doen. “Dat is de echte uitdaging!,” aldus Fred. “Want hoe maken we onze visie dan precies concreet? Dit wordt een enorme klus, zowel inhoudelijk, proces-matig als politiek-bestuurlijk, die geleid moet worden door een fulltime programmadirecteur. Dat wordt Matthijs van den Berg - nu hoofd centrum Voeding, Preventie en Zorg bij het RIVM - die vanaf maart de taken van mij over-neemt. Eerst geleidelijk, en na de stand-van-denken-brief helemaal.”

Nieuwe directeur Wacht even, stopt Fred - mister Contourennota - Krapels als programmadirecteur van de Contourennota? “Ja, helaas wel. Deze klus is niet iets om erbij te doen, maar ik blijf vanuit mijn rol als directeur Patiënt en Zorgordening (PZo) natuurlijk wel nauw betrokken.

Silvia Koerhuis, penvoerder Zorgkeuzes in Kaart – team Cure

“Alle voorstellen van alle politieke partijen – we weten niet welk voorstel van welke partij is – worden binnen team Cure verdeeld over de verschillende penvoerders. Als penvoerder ben je verantwoordelijk voor het aanleveren van het analysekader, ook wel fiche genoemd. Soms schrijf je dat zelf, vaak zet je het uit bij een collega. Ik werk bij de directie Z, maar maak deel uit van het ZiK-team Cure. De voorstellen hebben raakvlakken met mijn directie. Meestal

De nieuwe directeur gaat met gesprekken, nieuwe haardvuursessies èn een groter team een heldere nota opstellen die de zorg in Nederland ook in de toekomst verzekert van kwaliteit, betaalbaar-heidmen toegankelijkheid. Daar ben ik van overtuigd.”

Matthijs van den Berg

richt ik mij daar dan op. Maar vaak heb je ook input van anderen nodig. Het is vooral lastig een zo’n objectief mogelijk antwoord te geven. Zeker als je zelf het nut van de maatregel niet inziet. Het doel van de ZiK is om politieke partijen inzicht te laten krijgen in de haalbaarheid van hun eigen plannen. Bijvoorbeeld of vergoeding voor alternatieve geneeswijzen in het basispakket zou kunnen. Dat vergt heel veel uitzoekwerk en afstemming met andere collega’s.”

“In mijn werkgroep zitten vertegenwoordigers van het CPB, Financiën en verschillende VWS-directies. Vier jaar geleden heb ik zelf een aantal fiches gemaakt. Nu is het als voorzitter mijn taak om te zorgen dat de grote lijst voorstellen wordt beoordeeld en doorgerekend binnen een strakke deadline. Op een manier dat iedereen zich erin kan vinden en de politieke partijen er iets aan hebben. We weten niet door welke partijen de maatregelen zijn voorgesteld, maar soms laat het zich wel raden. Sommige gaan over meer verantwoordelijkheid bij burgers leggen, andere over een grotere rol voor de overheid. Anders dan vier jaar geleden is er nu meer aandacht voor de kwaliteit van de zorg. Een opvallend voorstel was het verbeteren van de mondzorg in verpleeghuizen – juist nu we te maken hebben met een grote schaarste aan verpleeghuisplaatsen. Maar dit oordeel is niet aan ons. Wij bekijken alleen of een voorstel uitvoerbaar en juridisch mogelijk is. En wat het kost. Waarover ik me heb verbaasd? Ik had verwacht dat er meer voorstellen zouden komen over de organisatorische kant van de zorg. Hoe treden we de vergrijzing tegemoet en hoe gaan we om met de personeelstekorten?”

Leon de Wit – secretariaat Zorgkeuzes in Kaart - technische werkgroep

“Mijn rol in het team is coördinerend van aard. Samen met mijn FEZ-collega Leida Lamers en een aantal anderen, zorgen wij voor een goede afstemming. Dat alle stukken op tijd binnenkomen en een ‘eenheid van taal’ kennen. Wij hebben als secretariaat een spilfunctie.Streng optreden als een deadline niet wordt gehaald? Laat ik zeggen dat ik meer op mijn plek ben als ‘verbinder’. Al het werk dat door VWS’ers wordt verzet voor de ZiK, komt bovenop hun reguliere werk. Dat

Michiel Geschiere, voorzitter Zorgkeuzes in Kaart – team Care en sociaal domein

vraagt veel van hen. Ik probeer het enthousiasme vast te houden. Ook bij mezelf ja. Ik vind het leuk werk, maar mijn reguliere werk bij FEZ vind ik nog leuker! Het is geen nieuws dat de betaalbaarheid van de zorg verder onder druk komt te staan. Er zijn genoeg besparingsvarianten, maar het ei van Columbus is nog niet gevonden. De overheid zal de komende decennia toch besluiten gaan nemen over wat wel en wat niet vergoed gaat worden. Meer zelfredzaamheid wordt een belangrijk issue.”

“Als secretaris van de werkgroep ben ik de verbindende factor tussen de penvoerders van onze ZiK en de mensen van het overkoepelende ZiK-secretariaat. Daarnaast ben ik zelf ook penvoerder van een aantal fiches van onze eigen werkgroep. Op ons ZiK komen vooral veel kwesties omtrent eigen risico, nominale premie, eigen bijdragen Wlz en Wmo en arbeidsmarkt af. Daar zitten ook verrassende voorstellen tussen, waarbij je je afvraagt of de politieke partij de totale effecten van zo’n maatregel wel overziet. Juist door het in onze ZiK door te nemen, kunnen we inzicht geven in het feit dat sommige voorstellen wel een erg grote impact hebben op de zorguitgaven. Zo zien we extreme varianten voorbijkomen op het gebied van eigen betalingen en arbeidsmarkt, soms zitten daar ook varianten bij waar eigenlijk geen politiek draagvlak voor is. Door het in onze ZiK goed door te rekenen, bieden we onszelf meer inzicht en de politiek ook.”

Anouk van Schijndel, secretaris Zorgkeuzes in Kaart – team Eigen betalingen, vraagstukken met betrekking tot premie- en zorgtoeslag en arbeidsmarkt