Dino’s van de Zuidpool

In Omniversum draait vanaf 14 oktober Dino’s van de Zuidpool. De film speelt zich af op het supercontinent Gondwana, dat grofweg op de plek van het huidige Antarctica ligt. Hoewel het er maanden achtereen donker was, was het continent bedekt met bossen en moerassen.

Gondwana was het leefgebied van dinosaurussen als de titanosaurus, die twaalf meter lang kon worden, en cryolophosaurus, die de bijnaam ‘Elvissaurus’ kreeg vanwege zijn kuif. Ook leefden er de pterosauriërs, die konden vliegen, de megahagedis prolacerta en erythrosuchus, de ‘rode krokodil’, die wel vijf meter lang kon worden.

Bossen op de Zuidpool Hoe kan het dat deze plek die we nu kennen als de koudste en winderigste plek op aarde, ooit het leefgebied was van deze prehistorische dieren? Hiervoor gaan we terug naar het Krijt, een geologisch tijdvak 145 tot 66 miljoen jaar geleden. Gedurende deze periode waren er bossen op beide polen. Fossielen van bomen en reptielen hebben wetenschappers in staat gesteld zich een beeld te vormen van het klimaat in die tijd. Naast dinosauriërs leefden er ook andere reptielen tijdens het Krijt. Deze koudbloedige dieren hebben warmte van de zon nodig. Bij de polen, waar de zon in de wintermaanden verdwijnt, moet de temperatuur dus hoog genoeg zijn geweest om te overleven.

Broeikas Dr. Brian Huber van het Smithsonian Museum of Natural History in Washington D.C. onderzoekt het Krijt met een bijzondere focus op diepzeelocaties rond Antarctica. Wat ze in monsters uit de boden van de Zuidelijke Oceaan aan organismen aantroffen, wijst op hoge temperaturen. Aanvankelijk was dat volgens Huber moeilijk te geloven: het leek gewoon te warm. ‘We vonden temperaturen van 30 °C, dicht bij de Zuidpoolcirkel’, aldus Huber.

Deze hoge temperaturen tijdens het midden van het Krijt staan bekend als de ‘Krijt-broeikas’. Dit broeikaseffect werd veroorzaakt door verhoogde concentraties koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer. Huber: ‘Van het

04 05

midden van het Krijt weten we dat de aardplaten onder de zee sneller verschoven. Door de vulkanische activiteit die hierdoor ontstond, kwam er extra CO2 in de lucht.’ Huber en zijn collega’s onderzoeken nog of er een directe relatie bestond tussen dit vulkanisme in de zeebodem en het broeikaseffect dat voor een opwarming van de aarde zorgde.

Klimaatverandering Ook nu is klimaatverandering meer dan ooit aan de orde van de dag. Zou Antarctica binnenkort weer ijsvrij kunnen zijn? Huber legt uit: ‘De klimaatverandering gaat met ongekende snelheid en omvang vergeleken met de geologische gebeurtenissen die we kennen uit het verleden. We brengen in slechts enkele decennia honderden miljarden tonnen CO2 in de atmosfeer. Zelfs de grootste vulkanen kunnen in zo’n korte tijdspanne niet zo’n hoeveelheid CO2 produceren.’ Over de toekomst zegt Huber: ‘Ik denk dat wat we over tientallen jaren, misschien eeuwen, zullen zien dat ijsstromen sneller gaan stromen en het ijs daardoor in grotere hoeveelheden smelt.’ IJsstromen zijn een soort traagstromende rivieren van ijs, te vergelijken met gletsjers. In tegenstelling tot gletjers stromen deze echter niet tussen rotswanden en berghellingen, maar liggen ze ingebed in een omgeving van ijs dat zich trager beweegt. IJsstromen liggen voornamelijk aan de randen van ijskappen. Grote stukken ijs breken voortdurend af en drijven vervolgens soms jarenlang in zee voordat ze volledig zijn gesmolten.

Opnieuw ijsvrij? Het zou kunnen dat met name West-Antarctica begint te ontijzen. Gezien de snelheid van de ijsstromen op dit moment zal het smelten van de ijskap van Antarctica echter geen kwestie van slechts enkele decennia zijn. De dino’s zullen niet meer terugkeren, maar voor de lange termijn valt niet uit te sluiten dat het continent weer ijsvrij zal zijn. Wat dat voor de mensheid betekent? Niemand die het weet…