Vogels voorjaar 01/2015

Voor pr oef j e

Uz i eteens el ec t i eui tonsl edenmagaz i neVogel s( 64pagi na’ s ) .

Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i gemagaz i ne5xperj aart hui s .

Beleef de Lente 2015

Kom nachtbraken in Dongen Wie denkt voor nachtelijk vertier per se naar de grote stad te moeten gaan, heeft het mis. In het holst van de nacht zetten kerkuilen en steenuilen in het Brabantse Dongen de buurt op stelten. Beleef de Lente 2015 belooft de ene sensatie na de andere.

V

BOSUIL Jeroen Stel/Kina

roeger dan ooit tevoren gaan de webcams van Beleef de Lente dit jaar open. Vanaf half februari al is er het jaarlijkse webcamspektakel van Vogelbescherming Nederland. Dat danken we aan de bosuil. Het broedseizoen van deze nachtbraker begint extreem vroeg in het jaar en wij gokken er op dat er eieren of jongen zijn. In deze aflevering van Beleef de Lente acteert de bosuil voor het eerst; onze verwachtingen zijn

TEKST HANS PEETERS

hoog gespannen. Ergens in het Limburgse land bewoont het paar al een aantal jaren dezelfde nestkast. Bosuilen houden zich niet aan de Beleef de Lente-agenda, dus als zij zich niet aan willen passen, dan doen wij het wel.

Beelden van onze bosuil zullen daarom al half februari te zien zijn via de website of via facebook en twitter.

Pretpark voor Beleef de Lente-vogels Het 2,5 hectare grote erf van Elly en Peter in Dongen is een groot vogelvriendelijk park tussen intensief beheerde weilanden. Aan de buitenkant oogt hun park als een groen atol, zij het met inheemse bomen in plaats van palmbomen. Het is rijk en gevarieerd.

De trotse bewoners doen er alles aan om zoveel mogelijk vogels naar hun paradijs te lokken. Komend seizoen stellen zij hun erf ter beschikking aan Beleef de Lente; Elly en Peter nodigen ons allemaal uit om een kijkje te komen nemen. En niet een enkele keer, maar elke dag zo vaak en zo lang u wilt. Wel op afstand natuurlijk: achter pc, laptop of smartphone. Ondanks het virtuele bezoek van pakweg een miljoen gasten blijft zo de rust gewaarborgd. De camera’s staan verdekt opgesteld bij kerkuil, steenuil, koolmees en roodborst. En wie weet wat Dongen nog meer voor ons in petto heeft. >>

VOG E LS 01/15•9

STEENUIL Austin Thomas/Nature in Stock

Kerkuilen zijn echte nachtbrakers in Dongen

Een giga uilenspektakel Met creatieve geest timmert Peter een grote variatie aan nestkasten in elkaar.

Aspirant-bewoners weten dit hogelijk te waarderen. Peter somt op: “Eengezinswoningen, twee onder een kap, flats voor mussen en villa’s met vrij uitzicht.

Ze kunnen zelf hun keuze maken.”

Zo broedt in een nestkast aan een oude eik al jaar na jaar een paar steenuilen.

Overdag slapen ze in de kast of hangen ze in de buurt rond. In de schuur bewoont een paar kerkuilen een speciale nestkast, die meer het uiterlijk heeft van een bungalow. Vorig jaar kwamen in de boomkast vier jonge steenuilen groot en vlogen er zes prachtige kerkuilskuikens uit de bungalow. In totaal dus veertien uilen op het erf; dat stemt tot grote tevredenheid en garandeert een waar uilenspektakel.

KERKUIL André Eijkenaar

Muizenruiters als restaurants Om er zeker van te zijn dat er voldoende voedsel is voor zoveel (nacht) roofvogels, plaatste Peter meerdere muizenruiters op zijn erf. Zo’n bouwsel lijkt nog het meest op een in elkaar geknutselde wigwam van takken en stro. Muizen verschansen zich graag in het droge en warme onderkomen. Om het ze helemaal naar de zin te maken, strooit Peter regelmatig een handvol graan op de bodem. Het speciale muizenrestaurant is onweerstaanbaar voor de snelle viervoeters. En uilen hebben het drukke nachtelijke muizenverkeer van en naar de ruiters razendsnel in de gaten. Ze weten zich verzekerd van hun dagelijkse muizensnack. Ook op de muizenruiter staat een camera gericht.

Dus we gaan vast zien hoe een uil of een passerende torenvalk een muisje verschalkt. Deze cam is niet live te bekijken, maar beelden zullen te zien zijn in extra filmpjes en een samenvatting op Beleefdelente.nl.

Peter en Elly weten zich bijgestaan door de plaatselijke natuurvereniging ‘Ken en Geniet’, die waar nodig de helpende hand biedt.

Er huizen inmiddels 14 uilen op het Dongense erf van Beleef de Lente En wat nog meer Behalve de bosuil en de vogels in Dongen heeft Beleef de Lente dit seizoen nog meer te bieden. Oude bekenden zoals de slechtvalk in het Brabantse Gemert en de torenvalk in de Haagse Waterleidingduinen keren terug. En alsof dit alles niet genoeg is, heeft Vogelbescherming ook nog enkele andere verrassingen voor u in petto. Kortom: u moet het zelf zien, u mag Beleef de Lente 2015 beslist niet missen. Stem af op www.beleefdelente.nl • Met een muizenruiter lokt u (nacht)roofvogels.

Tekening: Trudy Michels

VOG E LS 01/15•11

TEKST EN ILLUSTRATIE ELWIN VAN DER KOLK

ELWIN

mannetje

Appelvinken

vrouwtje

Maart is appelvinkenmaand in ons dorp Bennekom!

Het lijkt wel of het dan de meest algemene vogel is. De hele dag hoor je hun luide ‘ptik’! en zie je groepen van wel twintig vogels! Maar...altijd hoog in de boomtoppen.

jonge vogel

Jammer dat appelvinken zo schuw zijn. Want alleen van dichtbij kun je die wonderlijk gevormde slagpennen zien.

VO G E LS 01/15•53

Haar naam heeft ze niet echt mee, maar haar vogelbevolking beslist wel. Want met ijsvogels, een visarend, zilverreigers, een zwarte wouw én een kolonie aalscholvers mag de Lobberdensche Waard een toplocatie worden genoemd. Een ideale plek om het voorjaar te begroeten.

e Lobberdensche Waard is prettig ongeorganiseerd. Ontstaan door kleiwinning bestaat het uit plassen, riet en ruigte en natuurlijk wilgen, sommige krakkemikkig. Het gebied is in eigendom bij een steenfabriek en die laat het met rust. Geen gegraas of gemaai; de natuur is hier aan zet.

Meest opvallend bij binnenkomst in de waard zijn de aalscholvers: zo’n 160 broedparen op een kluitje.

Aalscholvers broeden vroeg.

Soms zijn er al in januari eieren. Eind februari vliegen ze nog rond met lange takken, kakelend en schijtend.

De lucht vol zwarte drukte; een aalscholver heeft een spanwijdte van 120 tot 180 centimeter. De dieren broeden hoog in de wilgen, veilig op eilandjes en ze vissen in de kleiputten, in de Rijnstrangen en in het Pannerdensch Kanaal. Vis genoeg en dat is nodig ook; een volwassen aalscholver eet er dagelijks een pond van.

Van ijsvogel tot visarend Dicht bij de aalscholvers, nota bene bovenop meidoorns, broeden tientallen blauwe reigers. Ook zij zijn er vroeg bij, maar van concurrentie met de schollevaren is geen sprake. Vis en grote takken in overvloed.

De visrijkdom trekt ook futen en een opvallend groot

Kaart: Anyway Productions

D

aantal ijsvogels. Futen en ijsvogels eten kleine vissen, maar het gebied biedt ook groter spul als karper en daar houden visarend en zeearend wel van. Dus pleistert niet zelden een van die twee enkele dagen in het gebied, imposant en overweldigend als altijd.

VISAREND Jari Peltomäki/Agami

Visvogels van de Lobberdensche Waard

TEKST MONICA WESSELING

KIJKTIP1

HOE ER TE KOMEN Rondom de kleiplassen is een mooi ommetje te maken. Kleiig: dus goede schoenen vereist.

Strikt het pad aanhouden is niet nodig.

Op de Rijndijk (westelijk van de kruising met Haspelstraat) de Zorgdijk aflopen. Hekje door, graspad volgen. Aan het eind dijk op en rechtsaf. Bij betonnen bouwsel weer rechts en onderlangs dijk terug. Parkeren aan Lobberdenseweg.

Openbaar vervoer alleen doordeweeks! Met buurtbus 560 vanaf NS Zevenaar naar AerdtsestraatKanaalweg. Einde LA Haspelstraat tot aan Pannerdense Dijk.

Vervolg zie hierboven.

Met dank aan Olaf Klaassen, Vogelwerkgroep Arnhem

AALSCHOLVER Markus Varesvuo/Agami

Viseters te over, en ja, het ruikt er dan ook flink naar vis. Niet naar onze maatstaven, maar voor een zwarte wouw op doortrek overduidelijk. Als aaseters zijn voor hem de geurende visresten waar aalscholver en reiger niet meer naar omzien een delicatesse.

En alsof dit alles nog niet meer dan voldoende reden is om subiet naar Pannerden af te reizen, zijn er ook nog de honderden eenden: tafel, kuif, krak, slob en smient – plus de nonnetjes Ên in februari al zingende matkoppen. En bevers en kreunende bomen en ontluikende wilgen en bloeiend hondsdraf en een rivier met boten en rust en onontdekte wildernis en en en... Gaan!

KARMIJNRODE BIJENETER Adri de Visser

VOG E LS 01/15•33

TEKST MONICA WESSELING

Andre van der Meulen/Kina

De boer die vogelfilantroop Je bent boer, dus je runt een bedrijf. Maar je hart gaat ook uit naar vogels. Een pijnlijke spagaat, die veel agrariĂŤrs herkennen. Dit is het verhaal van een van hen: Peter Harry Mulder, akkerbouwer in Muntendam, Oost-Groningen. Hij koestert zijn akkervogels.

werd

GRAUWE KIEKENDIEF Adri Hoogendijk/Buiten-Beeld

VO G E LS 01/15•37

VELDLEEUWERIK Daniele Occhiato/Agami

Leren en genieten “Mijn vader, ook boer, had oog voor de natuur.

Hij leerde me kijken naar de luchten, de verre horizon en het strakke Groningse land. En hij leerde me ervan te genieten. Ik had iets met dieren. Zo maakte ik me zorgen om de zwaluijk: de ijsvogel! Ik hoopte al dat ze er nog wen in de koeienstal, bang dat ze per ongeluk zou zijn als jij kwam. Ze zit hier al drie opgesloten zouden raken.” dagen. Een ijsvogel op mijn eigen erf! En heb je Hij werd lid van de Nederlandse Jeugdbond voor die twee puttertjes gezien? Mooi hè. Daar doe Natuurstudie, vooral omdat die jongens avontuurje het nou voor.” lijke fietstochten maakten, en hij trok alleen én Als je Peter Harry Mulder ontmoet weet je samen met hen op lange tochten door het Grodirect: dit is een echte vogelman. Zo een die ei- ninger land. Het was de tijd van de grootschalige genlijk altijd óók bezig is met vogels. Hij ziet en ruilverkavelingen. Met lede ogen zag hij aan hoe hoort ze, ongeacht wat hij onderhanden heeft het kleinschaliger, gevarieerder landschap met en hij wil in alles rekening met ze houden. Een de bijbehorende rijkdom aan vogels teloorging. bevlogen man.

Toch is dat niet altijd zo geweest. Mulder heeft Maar de buitenjongen groeide op, ging naar de geworsteld, getobd, getwijfeld maar uiteindelijk landbouwschool en nam in 1983 het bedrijf gekozen voor de vogels, voor de natuur. Gevan zijn vader over. Hij stortte zich er volledig kozen met hart en ziel, maar wel op zijn Groop. Natuurlijk, Mulder bleef de vogels om hem nings. Nuchter. Hij is en blijft boer. Efficiënt, heen wel registreren en zocht elk onbekend rationeel en strevend naar optimalisatie. Aan exemplaar op in een vogelboek, maar hij was de keukentafel in de tweehonderd jaar oude toch vooral bezig met teeltoptimalisatie, boboerderij waar hij is geboren, doet Peter Harry demverbetering, oogsttechnieken, het weer en (54) zijn verhaal. de wereldmarktprijzen.

“K

MET STEUN VAN VOGELBESCHERMING Vogelbescherming Nederland is blij met gedreven agrariërs als Mulder. Waar zich kansen voordoen ondersteunt Vogelbescherming regionale initiatieven voor akkervogels.

Zoals projecten voor de patrijs in vier provincies en nieuwe akkernatuur in Flevoland PATRIJS Pascal de Munck

en Zeeland. Daarnaast zet Vogelbescherming zich in voor een groener landbouwbeleid en een effectiever agrarisch natuurbeheer, ook voor akkervogels.

GRAUWE KIEKENDIEF Yves Adams/Vilda

De patrijs redt het niet!

Tot op een dag de jachthouder bij hem langs kwam en vertelde dat het beroerd ging met de patrijs. De vogel kon niet langer voldoende voedsel vinden in het steeds sterieler geworden boerenland waar geen ruimte was voor onkruid en insecten. “Ik schrok enorm. Voor het eerst werd ik geconfronteerd met de consequenties van het boerenbedrijf voor de natuur.

Ik wilde iets doen, maar eigenlijk had ik al mijn tijd en aandacht nodig om de boerderij goed draaiende te houden.”

De jachtopziener opperde de aanleg van akkerranden – stroken rond de akkers waarin met overheidssubsidie een bloemrijk kruidenmengsel of grassenmengsel wordt ingezaaid – maar dat ging Peter Harry te ver. Hij besloot een strook van zijn graanveld onbespoten te laten.

“Op zandgrond ging dat prima, maar op de klei werd het zo’n onkruidbende dat oogsten vrijwel onmogelijk was.”

Toch bleven de nood van de akkervogels en de mogelijkheid van akkerranden door zijn hoofd spoken. Hij kreeg inmiddels wat meer ruimte; de boerderij ontwikkelde zich bedrijfsmatig in de gewenste richting.

De ommekeer kwam met Cathryn Peter Harry: “En toen, op een dag – ik had net een stuk gelezen over de in Groningen gezenderde grauwe kiekendief Cathryn – zag ik

De grauwe kiekendief is een graag geziene gast op het land van Peter Harry Mulder diezelfde Cathryn boven mijn land vliegen. Stel je voor! Zo’n zeldzaam dier, boven mijn akkers!

Ik was weer terug in de goede tijden van vroeger. Fietste weer met mijn kijker door het land.”

Zijn blik dwaalt weg. “Zullen we nu eindelijk naar buiten gaan?”

Tussen de akkers pakt hij de draad van zijn verhaal weer op. “Die kiekendief en de Werkgroep Grauwe Kiekendief waarmee ik contact kreeg, maakten me bewust van de noodzaak mijn land anders in te richten. De kiekendief en andere akkervogels, zoals patrijs, veldleeuwerik, kneu en geelgors, hebben immers dekking, broedgelegenheid, insecten en wintervoedsel nodig.

Daar wilde ik voor zorgen. Met of zonder subsidie.”

En zorgen doet hij! Met succes. Want al in de allereerste akkerrand waar we langskomen, schieten vijf patrijzen weg. >>

VO G E LS 01/15•39

‘Ik bood m’n collega-boeren aan om bij hen kruidenranden in te zaaien’

Foto: Lars Soerink/Vilda

Peter Harry Mulder

Foto: Oike Vlaanderen

Peter Harry Mulder is een moderne boer met een heel groot hart voor vogels.

Experimenteren met kruidenranden Mulders hulp aan de akkervogels begon simpel: hij zaaide het talud rondom het mestbassin in met een kruidenmengsel. Van een mestrand kwamen akkerranden, tot hij maar liefst acht procent van zijn grond voor akkervogels bestemd had. En dat is veel, heel veel. Temeer daar lange tijd onzeker was of hij ook subsidie zou krijgen. Om een mooie kruidenrand te bereiken vraagt de Groningse kleigrond een bewerking die afwijkt van de subsidieregels en Mulder nam de gok.

Hij stak zijn nek uit – nam ook niet-gesubsidieerde maatregelen en probeerde ook anderen van de noodzaak te overtuigen. “Op kaal land vinden vogels niets. Maar zoals niet iedereen van postzegels houdt, houdt ook niet iedereen van vogels. Om collega-boeren over de streep te trekken heb ik aangeboden kruidenranden voor ze in te zaaien en te onderhouden. En dat lukt.”

Beloond met de blauwe kiek Al pratend gaat de kijker steeds even voor de ogen. De vogels zitten overal. Nabij een veldje wintervoedsel – zomertarwe, haver, gerst – ontdekken we vijf patrijzen, tal van ringmussen, geelgorzen en een paapje. “En muizen genoeg”, zegt de Groninger, wijzend op een biddende torenvalk. “Zelfs de zeldzame blauwe kiekendief zie ik hier geregeld.”

De standaard-akkerranden waren voor Mulder niet genoeg. Enthousiast vertelt hij over de klaverstrookjes die hij tussen zijn percelen heeft en die volop insecten trekken voor de patrijzenkuikens. En over gemeentelijke bermen die hij op zijn verzoek, maar ook op eigen kosten, ecologisch mag beheren. Op de gekste plaatsen ziet hij kansen en weet die nog te realiseren ook.

Samen met collega-boeren Overal zijn vogelvriendelijke ruige plekken.

En struiken. Veel struiken. Struiken tussen de poten van de hoogspanningsmasten, in de bermen, op ongebruikte dammen, op overhoekjes en ja, waar eigenlijk niet? “Kijk, zo’n vogel moet ook schuil- en broedgelegenheid hebben.

En dus zoek ik, vaak in samenwerking met collega-boeren, geschikte locaties”, verduidelijkt Mulder.

Lopend door dit Groninger open land met zijn verre einders en hoge hemel en vergezeld van zo’n oprecht bevlogen man moet je wel optimistisch worden. Het zijn boeren als Peter Harry Mulder die de akkervogels weer kansen bieden. Boeren met een vogelhart •

VOG E LS 01/15•41

TEKST ARJAN BERBEN

JUNIOR

Speuren naar sporen Foto: Jeroen Mentens/Vilda

Prooiresten, braakballen, veren, pootjes in het zand en poep. Als de vogels zich niet laten zien of horen, kun je altijd nog hun sporen herkennen.

Tenminste, wie zijn ogen goed de kost geeft en weet wat-ie ziet. Spoorzoeker zijn vraagt om oefening. En dat is natuurlijk alleen maar leuk.

Oefenen

Wie wil er nou geen sporen in de natuur kunnen lezen, als een ervaren indiaan?

Maar waar begin je? Gelukkig is er hulp. Kijk bijvoorbeeld met z’n allen naar een fragment van Vroege Vogels TV voor een paar goede tips: www.diersporen.info.

Na deze introductie biedt de website www.diersporen. info een vracht aan informatie over hoe je spoorzoeker kunt worden.

In de sneeuw zijn vogelpootsporen goed te zien, maar is de winter zacht, dan kun je in de tuin oefenen door bijvoorbeeld een vierkante meter zand neer te leggen en glad te strijken. De volgende ochtend vind je er sporen. Als het vogelsporen zijn, dan zie je een duidelijk verschil tussen de hippende (mussen) en trippelende (vinken) vogels. Bij de hippers liggen de pootsporen naast elkaar, bij de trippelaars is het een rechte lijn of meer zigzag.

Oefenen in het herkennen van sporen kun je ook tijdens excursies. De IVN is heel actief. www.ivn. nl > Activiteiten

Foto: Jeroen Mentens/Vilda

Foto: Jeroen Mentens/Vilda

W O

Weten

Z

Zelf doen

Wie het internet heeft afgegraasd, geoefend heeft in zand of sneeuw en mee is geweest op excursie, is klaar voor het echte werk: zelf erop uit trekken. Gewapend met bijvoorbeeld de app Spoorzoeker van Staatsbosbeheer op de telefoon (Android en iOS).

Een mooie vondst is dan poep; daar is de ware spoorzoeker verguld mee.

Jasper de Ruiter tekende een poepkaart met daarop veel voorkomende uitwerpselen en waar je op moet letten. Kijk daarvoor op zijn site, www.jasperderuiter. com, ook voor andere herkenningskaarten. •

VO G E LS 01/15•51