‘Kennisstad sinds 1575’

interview

‘Leiden wordt het platform voor iedere nieuwsgierige Einstein’

Dit jaar staat Europa 365 dagen lang in het teken van nieuwsgierigheid. Leiden European City of Science 2022 staat garant voor een programma met internationale allure, waarin wetenschap en samenleving worden verbonden. Meta Knol en Lucien Geelhoed, respectievelijk de directeur en de hoofdredacteur van het jaarprogramma, kunnen niet wachten tot het programma van start gaat.

Interview: Marleen Hoebe en Jim Jansen Fotografie: Bob Bronshoff

‘Phantasie ist wichtiger als Wissen, denn Wissen ist begrenzt’ is een van de memorabele uitspraken van natuurkundige Albert Einstein. In het Nederlands vertaald: ‘Verbeelding is belangrijker dan kennis, want kennis is beperkt.’ Volgens Meta Knol en Lucien Geelhoed omvat dit citaat heel goed wat Leiden als Europese wetenschapsstad wil uitdragen: nieuwsgierigheid, verwondering en verbeeldingskracht.

In 2022 zal Who Knows het hoofdthema zijn van Leiden European City of Science. Dit thema haakt in op het tijdsbeeld van post-truth, fake news en filterbubbels. Daarin spelen verschillende vragen een rol, zoals: wie heeft het patent op kennis? Wie heeft de autoriteit om te beoordelen wat waar is en wat niet? En wie weet hoe de toekomst eruit gaat zien? Het thema Who Knows gaat ook over het belang van het stellen van vragen. Daarom hangen boven het programma 22 grote, actuele en toch ook tijdloze vragen, zoals: ‘Wat maakt ons mens?’

Die 22 vragen kunnen het hele jaar op allerlei manieren terugkomen in het programma. Ze staan model voor het belang van de wetenschap en voor die wetenschappers die bezig zijn om de wereld waarin we leven beter te begrijpen, zegt Meta Knol, directeur van de stichting Leiden European City of Science 2022. Ze hoopt dat andere mensen ook met de vragen aan de slag gaan, bijvoorbeeld in het onderwijs, door er zelf workshops over te organiseren. Lucien Geelhoed, hoofdredacteur van Leiden European City of Science 2022: ‘We willen in Leiden een platform zijn voor iedereen die een nieuwsgierige Einstein in zich draagt.’

Waarom is Leiden geschikt als European City of Science?

Meta Knol: ‘Leiden heeft de oudste universiteit van Nederland. Vanaf het allereerste begin, in 1575, heeft die een internationale oriëntatie. Zo heeft de Leidse universiteit al meer dan vierhonderd jaar een hoogleraar Arabisch. De stad heeft het potentieel – in navolging van de universiteit – om nog internationaler te worden. Verder heeft Leiden veel mooie locaties waar we activiteiten kunnen organiseren. Het is echt een festivalstad.’ Lucien Geelhoed: ‘Leidenaren maken bovendien altijd slimme keuzes. Volgens een anekdote gaf de prins van Oranje twee opties aan de stad na het einde van het Spaanse beleg in 1574: een jaar lang geen belasting betalen of een universiteit. De vraag is of dit waar is, maar er kwam in elk geval een universiteit. Leiden ambieerde toen al een echte kennisstad te worden. Wat mij betreft is dat het antwoord op de vraag waarom Leiden geschikt is als Europese wetenschapsstad.’

Wat kunnen mensen in 2022 verwachten?

Geelhoed: ‘Leiden European City of Science is één grote ode aan de wetenschap. We organiseren talloze activiteiten, van tentoonstellingen en symposia tot internationale congressen en prijsuitreikingen. Het jaar bestaat daarnaast uit drie grote onderdelen. We hebben 365 dagonderwerpen waarmee we mensen in de 101 buurten in en rondom Leiden gaan opzoeken. Zo laten we aan Europa zien hoe je kennis kunt delen tot in de haarvaten van de samenleving. Het tweede onderdeel is het EuroScience Open Forum, het grootste multidisciplinaire wetenschappelijke congres van Europa. En dan hebben we als derde nog de European Union Contest for Young Scientists. In deze van oorsprong Nederlandse wedstrijd komen topwetenschappers van 14 tot 24 jaar, afkomstig uit wel veertig verschillende landen, samen in een grote finale. Het zijn de Einsteins van de toekomst, die in september 2022 allemaal naar Leiden komen.’

CV

META KNOL

studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Daarna was ze onder andere conservator moderne en hedendaagse kunst in het Centraal Museum. Van 2009 tot 2020 was ze directeur van Museum De Lakenhal. Sinds 2020 is ze directeur van de stichting Leiden European City of Science 2022.

Kunnen jullie een voorbeeld geven van een van die 365 dagonderwerpen?

Geelhoed: ‘Een van de dagonderwerpen is de vleermuis. Daar zijn naar ons idee veel vragen over; denk bijvoorbeeld aan de pandemie waar we nu in zitten. We willen een dag inrichten met mensen die veel over de vleermuis weten en daar vragen over kunnen

beantwoorden. De bedoeling is om naar de buurt te gaan waar burgerwetenschappers de meeste vleermuissoorten hebben geteld. Zulke activiteiten maken het jaarprogramma hyperlokaal.’ Knol: ‘Je kunt het ook gewoon lokaal noemen, maar we zeggen hyperlokaal om het belang van gelijkheid en betrokkenheid te laten zien. Dat lokale fundament is voor ons erg belangrijk. Iedereen kan meedoen.’

Bezoekers aan Leiden en omstreken zullen dus niet te maken krijgen met wetenschappers die op een podium een lezing geven?

Knol: ‘Nee, voor wetenschappers die meedoen aan ons lokale project hebben we twee regels: kom uit jullie instituut en geef geen lezing. Het liefst zien we ze op de fiets de stad in gaan om deel te nemen aan een gesprek over het belang van hun vak.’ Geelhoed: ‘Doordat wetenschappers moeten nadenken over andere vormen van communicatie, zien we andere samenwerkingen ontstaan. Archeologen van het Rijksmuseum van Oudheden onderzoeken nu bijvoorbeeld een graf waarin pollen zijn gevonden in een honingpot die nog open was toen het graf werd afgesloten. De palynologische kring, experts op het gebied van pollen, zijn daar helemaal enthousiast over en willen meedoen aan het onderzoek. Hierdoor wordt zo’n onderwerp interessant voor een heel breed publiek.’

Welk publiek willen jullie bereiken?

Knol: ‘We richten ons op iedereen met een nieuwsgierige geest en willen mensen zoveel mogelijk aanspreken op hun interesse. Als je gek bent op sterrenkijken, dan maakt het voor ons niet uit of je kind bent of Nobelprijswinnaar. We richten ons op de inhoud en op de kwaliteit van de ontmoeting, niet op de kwantiteit. Ik heb liever dat drie mensen na een bijeenkomst naar huis gaan en denken ‘zo had ik er nog nooit naar gekeken, wat tof’, dan dat er driehonderd mensen in een zaal zitten die de volgende dag alweer zijn vergeten dat ze daar zijn geweest.’ Geelhoed: ‘Ik denk dat ons jaar vooral in het teken staat van context geven aan verwondering, zodat iedereen de ruimte heeft om vragen te stellen. Daar komt ons thema Who Knows om de hoek kijken.’

Wat willen jullie met dit thema bereiken?

Knol: ‘Ons doel is om wetenschap en de maatschappij nog sterker met elkaar te verbinden. Daarom breiden we wetenschap in ons programmaaanbod bijvoorbeeld ook uit naar kennis, kunst en ambacht.’ CV

LUCIEN GEELHOED

is als strateeg geruime tijd verbonden aan de Leidse kennisregio en sinds 2016 betrokken bij dit project. In 2020 begon hij als intendant bij de stichting Leiden European City of Science 2022, waar hij nu hoofdredacteur van is. Hij is ook gamedesigner.

Geelhoed: ‘Maar ook wetenschappers past bescheidenheid.’

Waarom moet wetenschap bescheiden blijven?

Geelhoed: ‘We weten maar een fractie van alles. Van 95 procent van de oceanen weten we bijvoorbeeld niet wat er onder water gebeurt, want daar zijn we nog nooit geweest.’ Knol: ‘En onze aannames over het heelal baseren we op maar 4 procent daarvan. Er is nog veel te doen.’

We moeten dus vooral erg nieuwsgierig blijven?

Geelhoed: ‘Ja, het is belangrijk dat we ons blijven verwonderen en dat we ruimte laten voor toeval. Toeval is het fundament van de wetenschap. Iemand als de Leidse bioloog Lex van der Eb, die bekend onbekend is, heeft de basis gelegd voor de huidige coronavaccins. Hij kwam rond 1990 bij toeval iets op het spoor terwijl hij met iets anders bezig was. Dat toeval is de pot met goud aan de voet van de wetenschappelijke regenboog.’