Studie 175. Beroepsprofiel informatiemanager.pdf

STUDIE 175 BEROEPSPROFIEL Informatiemanagement

BEROEPSPROFIEL Informatiemanagement

Werkgroep beroepsprofiel van de Vlaamse Hogescholen in opdracht van de Vlaamse Onderwijsraad D/2000/6356/45 De leden van de werkgroep beroepsprofielen zijn inhoudelijk verantwoordelijk voor het beroepsprofiel.

De Vlor heeft enkel ingestaan voor een uniforme en toegankelijke lay-out.

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

I N H O U D

WOORD VOORAF

1

1 VOORONDERZOEK

2

1.1

1.2

De Socio-economische structurele ontwikkelingen 1.1.1 De macro-economische situering van de sector 1.1.2 De beschrijving van de huidige en verwachte ontwikkelingen in de sector

2 2

Analyse van de Arbeidsmarkt

4

2

2 AANGEWENDE METHODIEK

6

3 BEROEPSPROFIEL

7

3.1

Naar discipline

7

3.2

Naar interactie met de organisatiegeledingen

8

3.3

Naar taken/activiteiten

10

3.4

Naar functies

15

4 BEROEPSVAARDIGHEDEN, INZICHTEN EN -ATTITUDES

17

4.1

IT competenties

17

4.2

C-vaardigheden

17

4.3

Bedrijfskundige competenties

18

5 LIJST VAN MEDEWERKERS

20

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

1

WOORD VOORAF

Onderhavig document is het beroepsprofiel horende bij de basisopleiding Informatiemanagement & Support (IMS), studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde, zoals dat tot stand gekomen is in overleg tussen de partners die hieronder worden vermeld.

Aangezien tot op heden IMS enkel aan de Katholieke Hogeschool Mechelen wordt ingericht, werd de redactie aan onze hogeschool toevertrouwd. Ik wil graag de collega-lectoren die hebben bijgedragen tot deze totstandkoming hartelijk danken: Ivo Jacobs, Anneliese Messens, Yvan Rooseleer en Chris Vandermeiren, die als verslaggever bijzondere dank verdient.

Hoewel dit een ‘verplichte’ oefening was, ons opgelegd door de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR), en die ons bij de opstart van de opleiding IMS qua tijdsaanwending wel eens ongelegen kwam, is het wel zo dat deze inspanning ons denkwerk rond de finaliteit van de opleiding heeft helpen uitkristalliseren. Vooral noemenswaardig hierbij is de insteek in de discussie vanuit het socio-economische veld. Ze heeft niet alleen geresulteerd in onderhavig beroepsprofiel, maar leidde in de marge ook tot direct meetbare positieve effecten in de onderwijspraktijk van onze opleiding. Gemeende dank voor de belangeloze inzet van Marco Katz (Fleetguard), Wim Dierckx (POSA), Danny Lievens (Quint Wellington Redwood), Stanny Vanden Bossche (Write) en Hans Van Heghe (ICMS Group). Elk van hen droeg vanuit zijn eigen specialiteit en achtergrond bij tot de discussie.

Tot slot een woord van dank voor Fernand Vanderheeren (Vlaamse Onderwijsraad) die optrad als procesbegeleider.

Gerd Van Den Eede Redacteur/Opleidingshoofd IMS Katholieke Hogeschool Mechelen

2

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

1

1.1

VOORONDERZOEK

De socio-economisch structurele ontwikkelingen

1.1.1 De macro-economische situering van de sector 1 Met inbegrip van de meer op handel en diensten gerichte activiteiten is de sector van de Informatie en Communicatietechnologie (ICT) goed voor een jaaromzet van bijna 900 miljard BEF en 90.000 banen. De toegevoegde waarde in deze sector komt steeds meer van de waardeketenschakels vóór en na de productie: onderzoek & ontwikkeling, sales & marketing, integratie van diensten. Hierbij komt een steeds grotere klemtoon te liggen op consultancy waarbij de gedachte 2 van Business/ICT alignment en het management van informatie centraal staat.

Deze sector heeft een groot groeipotentieel, wat niet verbazend is aangezien de vraag naar ICT-producten en diensten in Europa jaarlijks met meer dan 7% stijgt.

De Belgische tewerkstelling groeit evenredig, in die mate zelfs dat de ICTgerelateerde beroepen als knelpuntberoepen worden beschouwd.

Hoewel de sector een aantal zeer grote bedrijven telt, is het gros van de werkgelegenheid terug te vinden in de KMO’s. Ongeveer 80% van de bedrijven stelt minder dan 10 werknemers tewerk, twee derde van alle bedrijven telt zelfs minder dan vijf werknemers. Gemiddeld telt een bedrijf in de sector informatica 10,8 werknemers.

Belangrijk is verder nog dat een precieze en rigide afbakening van wat de ICTsector is haast onmogelijk is. Ook sectoren als die waarin managementadviesbureaus (PriceWaterhouseCoopers, Ernst&Young, …) en groothandel in kantooradministratie (IBM, HP, Siemens, …) worden ondergebracht, kunnen terecht tot de sector informatica gerekend worden.

1.1.2 Beschrijving van de huidige en verwachte ontwikkelingen in de sector3 Contextuele dimensie •

1

2

3

Internationalisering en globalisering van de markten betekenen, naast ruimere afzetmogelijkheden, ook groeiende internationale concurrentie en branchevervaging tussen de telecom-, de multimedia en de IT-sector. Vandaar dat ook in deze tekst gekozen wordt voor de term ICT i.p.v. IT. Het is dan ook weinig zinvol om strakke grenzen af te bakenen. Ook tussen bedrijven binnen de ICT-sector is de arbeidsdeling steeds minder uitgesproken. http://www.agoria.be [website] Agoria. ICT Beroepsfederatie.

De Amerikaanse term 'alignment' wordt vertaald als 'groepering' of 'rangschikking'. De term betekent voor mensen die ICT in organisaties introduceren en beheren zoiets als het in lijn brengen ('synchroniseren') of het afstemmen van die automatisering met wat de organisatie met dat soort hulpmiddelen kan en wil. Het gaat over de effectiviteit, de doeltreffendheid van de hulpmiddelen die worden ingezet in de informatie-infrastructuur van een organisatie. Bron: http://www.informatie.nl/rubrieken/bespreekbaar/2000/09/ Hetprobleemalignment.html Op basis van gesprekken binnen de beroepsprofielencommissie, het onderzoek van het Hoger Instituut voor de Arbeid en diverse artikels uit de (vak)pers. Voor het gedeelte literatuurstudie baseerden we ons voornamelijk op: L. Wouters - G. Van Hootegem. Bits, bytes en bugs. Tendensen en nieuwe profielen in de informatiesector in België. Onderzoek in opdracht van Cevora. Hoger Instituut voor de Arbeid, Leuven, 1999, 154 blz.

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

3

•

Het belang van ICT als ‘faciliterende’ technologie voor de andere activiteiten van bedrijven blijft nog steeds toenemen: informatica is hoe langer hoe meer cruciaal voor de reguliere bedrijfsprocessen. De time to market verkort alsmaar, de productlevenscycli eveneens, de prijzen gaan sneller dalen dan voorheen. Producten en diensten moeten zo snel mogelijk geproduceerd worden. Om dit te kunnen realiseren moeten ondernemingen niet alleen hun productiviteit verbeteren, maar ook hun aanpassingsvermogen aan externe ontwikkelingen en hun interne flexibiliteit. ICT ondersteunt dit aanpassingsvermogen.

•

De realiteit van e-business tekent zich af: de hype is voorbij, maar de impact van e-business neemt met de dag toe. Bedrijven beginnen in te zien dat een gezonde integratie van traditionele en nieuwe economie de ideale basis vormt voor hun winstgevendheid. Het internetgebeuren raakt meer en meer geïntegreerd in verschillende aspecten van de bedrijfsvoering. Het is een middel, niet langer een doel op zichzelf.

•

Organisatievraagstukken geraken steeds meer verweven met informatievraagstukken. Immers, ICT vormt een belangrijk instrument in het beleid en het uitvoeren van de strategie van ondernemingen. Het ICT management kan daarbij van doorslaggevend belang zijn in een concurrentiestrijd. Voorwaarde is dat het IS optimaal afgestemd is op de bedrijfsprocessen en een duidelijke bijdrage levert tot het efficiënter realiseren van de bedrijfsdoelstellingen. Het betreft hier duidelijk niet (alleen) het ondersteunen van de bestaande manier van werken, maar vooral het herdenken ervan in functie van de strategische (her)inrichting van de informatievoorziening. Dankzij deze re-engineering van de informatievoorziening bekomt men een diepgaandere kennis van de klant en krijgt het aanbod van producten en diensten een meer ‘persoonlijk’ karakter.

•

Anders gesteld: informatie is ‘kapitaal’, iets waar men gewoon niet omheen kan. Informatie komt in beeld daar waar informatiebewerking eindigt en het efficiënt gebruik ervan begint. Het betreft het omgaan met informatie als een element van toegevoegde waarde, voor het verhogen van de concurrentie4 kracht en slagvaardigheid.

Van cruciaal belang is het omzetten van de overvloed van gegevens in bruikbare informatie teneinde besluitvorming en service in gunstige zin te veranderen. Hiertoe moet men vitale informatie efficiënt onderkennen, verzamelen, 5 analyseren en beschikbaar maken.

Technologie •

4

5

Bij informatiesystemen (IS) wordt meer en meer gebruik gemaakt van open systemen (Linux, …), van cliënt architecturen, van webtechnologie (thin clients met browser als client), van Objectgeoriënteerde Ontwikkeling (OO), …

Dit zijn geen afzonderlijke evoluties, maar aspecten van een algemene trend naar flexibele en gedistribueerde IS. Er is in toenemende mate een vraag naar middleware om tussen incompatibele omgevingen te communiceren.

Door de veelheid van computer- en softwaresystemen die geïntegreerd worden in een bedrijfsomgeving, neemt de vraag naar beheer en exploitatie toe, wordt het beheersvraagstuk steeds complexer. Gebruikers merken echter weinig van deze toegenomen complexiteit. Er speelt immers een trend naar En in die zin betreft het hier ook informatie in functie van het realiseren van de bedrijfsdoelstellingen.

Het betreft hier ook het inhoudelijk beoordelen van informatie in functie van het bepalen welke informatie gewenst is op een bepaalde plaats en tijd in een organisatie of bij een klant.

4

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

maximale gebruiksvriendelijkheid, en de ontwikkeling van meer gebruiksvriendelijke user-interfaces. De ergonomie van de terminals krijgt een sterk intuïtief karakter en past zich aan de gebruiker aan.

•

1.2

Op het vlak van toepassingssoftware schuilen de ontwikkelingen vooral in multimediatechnologieën, ontwikkeling van software en tools voor het internet en relationele databases. Er wordt vooral een verdere groei verwacht van (aangepaste) standaardsoftwarepakketten. Dit omwille van de hoge kostprijs van de software-ontwikkeling op maat.

Analyse van de arbeidsmarkt 6 •

De informatie- en kennisintensiteit van activiteiten wordt steeds groter. In het algemeen wordt een trend gesignaleerd waarbij het vereiste opleidingsniveau van de werknemers toeneemt. Het vaak gesignaleerde tekort aan informatici heeft vooral betrekking op hoger geschoolden.

•

De groei in de sector zal zich vooral situeren op het vlak van dienstverlening en softwareproducten. In deze laatste categorieën zijn dan vooral de toegenomen onderhoudsactiviteiten van belang. Op het vlak van consultancy activiteiten, software onderhoud, facilities management en uitbestedingen blijven grote verwachtingen bestaan.

•

KMO’s gaan zich nu pas geleidelijk informatiseren. De KMO’s hebben behoefte aan ICT-generalisten.

•

De boven besproken tendens van netwerktechnologie (client/server) doet de vraag toenemen naar tools, utilities en diensten om de PC-netwerken te beheren en te beveiligen. Gekoppeld aan de bestaande tendensen tot outsourcing (uitbesteding) (zeker voor kleinere bedrijven), groeit de behoefte aan personeel dat deze infrastructuur kan onderhouden.

•

Informatie is een strategisch bedrijfsmiddel geworden en IS zijn kernelementen van het bedrijfssysteem. ‘Gebruikers’ accepteren daarbij niet langer dat hun informatievoorziening bepaald wordt door ICT-techneuten. Zij bepalen zelf hun informatiebehoeften en verlangen dat zij daarbij geadviseerd en ondersteund worden door ICT-professionals.

•

Bedrijven zoeken mensen die met andere mensen kunnen communiceren, niet vanuit hun vak alleen, maar vooral vanuit meer algemene problemen.

Meer en meer ontstaat de behoefte aan contextbewuste bedrijfsinformatici: het gaat om functies die een bedrijfskundige kennis paren aan een algemene ICT-kennis, om de bestaande bedrijfsbehoeften adequaat in informaticatermen en vooral in informatica-oplossingen te kunnen vertalen.

•

Wat bedrijven uit de dienstverlenende sector het meest kunnen gebruiken zijn medewerkers die een brede basiskennis van ICT hebben, die ‘zelfstandig de handen uit de mouwen kunnen steken’. Dit betekent dat men zichzelf 'up-to-date' moet willen houden in de snel evoluerende ICT wereld en men creatief met problemen moet kunnen omgaan (zoekmethode, beperkingen kennen, etc.). Nieuwe technologie en/of producten blijven opvolgen en in context kunnen plaatsen. Brede basiskennis: architectuur, besturingssystemen, netwerken, internet, werkgroep omgevingen, SQL, programmatie, beheer van systemen en apparatuur, installatie van apparatuur. Ook wat betreft probleemanalyse, projectbeheer, prioriteitsbeheer moet er basiskennis aanwezig zijn.

6

L. WOUTERS - G. VAN HOOTEGEM, o.c.

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

•

Conclusie: De nood aan informatiemanagers is duidelijk in de markt aanwezig.

Vereisten: -

grondige kennis van de klant, de markt, de concurrentie informatiestrategie doen aansluiten op bedrijfsstrategie kennis en aanwending van krachtige technologieën integratie van vitale interne en externe informatie

5

6

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

2

AANGEWENDE METHODIEK 7

Op het vlak van informaticafuncties en de gehanteerde nomenclatuur bestaat een grote diversiteit. Dat blijkt onmiddellijk uit om het even welk overzicht van vacante functies. Om deze complexiteit op te vangen, is bij het uitwerken van het beroepsprofiel als finaliteit van de opleiding Informatie Management & Support, een ander denkkader noodzakelijk. Om de valkuilen van beroepen en functies te vermijden, kan beter gebruik gemaakt worden van taakvelden of activiteitenclusters als centrale uitgangspunt. Rond een bepaald taakveld kunnen dan een aantal functies geclusterd worden. Functies zijn immers bedrijfsspecifieke samenbundelingen van bepaalde taken. Beter is trouwens om te spreken over functioneren i.p.v. functie.

ICT-bedrijven nemen vaak een divers geheel van activiteiten op zich. Om de complexiteit enigszins te reduceren, werd een matrix ontwikkeld, die een ruwe indeling toelaat op verschillende niveaus. We opteren voor een indeling die het mogelijk maakt zowel op sectorniveau, bedrijfsniveau als op functieniveau greep te krijgen op de bestaande diversiteit. Om deze taakvelden gestructureerd in kaart te brengen, onderscheidt de matrix taakvelden binnen een aantal toepassingsvelden. De matrix zoals ontwikkeld door het Hiva werd daartoe door de beroepsprofielencommissie IMS aangepast.

Bij het uitschrijven van de beroepsprofielen hebben we ons gebaseerd op de principes en het begrippenapparaat van de Information Technology Infrastructure Library (ITIL) 8.

7

8

Uitgegaan wordt van een vereenvoudigde en aangepaste versie van het Nederlandse VRI-model en van de door het HIVA ontwikkelde methodiek. Referentie: zie boven.

IT Service Management. Een introductie. J. VAN BON (red) e.a. ITSMF, Zeewolde, 1999. 184 blz.

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

3

3.1

7

BEROEPSPROFIEL

Naar discipline 9 Informatiemanagement is de bedrijfseconomische specialisatie die zich richt op de praktische afstemming van de behoefte aan informatie - zoals die binnen organisaties kan worden gesignaleerd - en de middelen die de informatietechnologie biedt om hieraan te voldoen. Informatiemanagement bestaat dan ook uit twee componenten: 1

Informatievoorziening: Het optimaliseren in functie van strategisch gebruik van het proces van: - Informatie vinden en beschikbaar stellen - Informatie beheren en onderhouden - Informatie ontsluiten en ter beschikking stellen.

2

Aanwending van informatie (haar inhoud en haar vorm): analyseren, structureren, verrijken en organiseren in functie van specifiek en strategisch gebruik.

De informatiemanager (IM) wordt daarbij in zijn beroepsuitoefening geconfronteerd met de informatica en de bedrijfskunde als moederdisciplines van zijn vakgebied. Hoewel informatietechnologie een belangrijke rol speelt, gaat informatiemanagement dus niet alleen over de technische aspecten, maar ook over het inrichten en managen van het gebruik van deze hulpmiddelen in organisaties.

Zijn functioneren gebeurt vanuit een geïntegreerde benadering van ICT in de context van de organisatie.

De informatiemanager stelt zich de verbetering van de organisatiebesturing tot doel, met behulp van geautomatiseerde IS. Zowel voorbereiding/ontwerp en ontwikkeling als gebruik, toepassing/implementatie en onderhoud/beheer van 10 deze IS behoren tot zijn discipline.

Hierbij is de productiefactor informatie voor de informatiemanager de rode draad doorheen het ganse functioneren: informatie op het juiste moment voor de juiste persoon beschikbaar stellen. Deze informatie dienstverlening betekent meer concreet dat de informatiemanager optreedt als informatie-intermediair, deskresearcher, business intelligence consultant, informatieplanner, documentair informatiespecialist, documentalist, technical writer, user interface designer, …

Daarnaast neemt ICT service management een zeer bijzondere plaats in. De beheersbaarheid van ICT in termen van Business/ICT alignment, kwaliteitsgarantie en kostenbeheersing ervan is immers de sluitsteen voor een succesvol ICT management. De informatiemanager vertrekt daarbij vanuit het perspectief van de klant-eindgebruiker.

9

10

De contouren voor deze algemene omschrijving van het beroepsprofiel van informatiemanager zijn gebaseerd op het Opstartdossier Informatie Management en Support. J. Caubergs - april 1998 De informaticus stricto sensu legt zich hoofdzakelijk toe op het bouwen/ontwikkelen van informatiesystemen.

8

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

Conclusie: De informatiemanager is bij uitstek een ICT-generalist met een uitgesproken expertise op het terrein van de aanwending van technologie ten behoeve van informatie dienstverlening en op het terrein van ICT service management.

3.2

Naar interactie met de organisatiegeledingen Schema:

Eindgebruikers-

ICT - AFDELING

organisatie

informatiearchitect (niet IM)

directie

2 3

applicaties bouwen (niet-IM)

IM ontwerpt

1

staf afdelingen

4 6

IM past toe: Implementatie en beheer

5

Dit schema geeft de interactie weer van de informatiemanager (IM) met de verschillende organisatiegeledingen van een grote(re) organisatie. In kleinere organisaties vallen veel van deze functies samen bij één of enkele functionarissen.

Merk op dat de IM een brugfunctie vervult tussen de ICT afdeling en de rest van de organisatie.

Bij de diverse interacties in het schema dient de IM zijn competenties te gebrui11 ken als volgt :

11

Een uitgebreide omschrijving van de veronderstelde vaardigheden en attitudes komt later in de tekst aan bod.

9

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

Nr. Interactie

Onderwerp van interactie

1

Ontwerpen

Competen12 tie

Specifieke toepassing van de competentie

IT

Mogelijkheden/beperkingen van IT kennen.

Vakkundig een ontwerp kunnen maken.

De bedrijfskundige context van het probleem begrijpen.

Vlot communiceren omtrent bestaande problemen en mogelijke oplossingen.

De vooropgestelde architectuur begrijpen en in specifieke situaties kunnen toepassen.

De relatie tussen de architectuur en het bedrijf begrijpen, zodat de opgelegde architectuur als nuttig ervaren wordt.

Weten wat mogelijkheden en moeilijkheden zijn van applicatiebouw.

Het ontwerp duidelijk kunnen overbrengen.

Kwaliteit eisen, zonder overbodige conflicten te veroorzaken.

De mogelijkheden en beperkingen van een applicatie vlot begrijpen.

Begrijpen wat de diverse eindgebruikers verwachten van de applicatie.

Kennen van implementatieprocedures. Opleiding structureren en opleiding geven.

Kennen van het te beheren systeem.

Door inzicht in het bedrijf, weten hoe een implementatie best uitgevoerd wordt.

Mensen opleiden en enthousiasmeren.

Omgaan met weerstand en onbegrip.

Overzicht hebben over de technisch haalbare oplossingen.

Kunnen inschatten welke oplossing aanvaardbaar kan zijn voor de eindgebruiker.

Duidelijk (maar diplomatisch) overbrengen wat er mis loopt.

BK CV 2

Toepassen van informatiearchitectuur

IT BK

3

4

5

Samenwerken met applicatiebouwers Een bestaande applicatie leren kennen Implementeren, opleiden, beheren

IT CV IT BK IT BK CV

6

Feedback geven namens de eindgebruikers

IT BK CV

13

Noot: Informatiearchitectuur Een informatiearchitectuur omvat alle afspraken die met een organisatie gemaakt dienen te worden over en rond de informatie van die organisatie. Gewoonlijk is dat een complexe verzameling van aan elkaar gerelateerde uitspraken die mensen in staat stelt om passende oplossingen te realiseren voor de informatiebehoefte in hun organisatie. De informatiearchitect bepaalt de globale gegevensstromen. Hij moet een overzicht hebben over alle gegevens in het bedrijf en moet die vanuit een helicopterperspectief volledig kunnen kaderen in de bedrijfscontext.

12

13

IT = technische competenties, BK = bedrijfskundige competenties, C = C-vaardigheden (ruimer dan communicatieve vaardigheden. Het begrip C Vaardigheden wordt verder uitgebreid toegelicht.) http://www.informatie.nl/artikelen/2000/04/Eeninformatiearchitectuu_1.html

10

3.3

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

Naar taken/activiteiten Alle informatie-gerelateerde activiteiten binnen een bedrijf kunnen naar onderstaand grafisch model teruggebracht worden.

L E A D E R S H I P

TOEPASSEN

KLANT

KLANT

BOUWEN

ONTWERPEN

A R C H I T E C T U U R V O O R Z I E N I N G

Verklaring model en bijhorende terminologie: KLANT: Zowel de externe als de interne klant; zowel de externe opdrachtgever als de interne eindgebruiker van het IS. De informatiemanager richt zich hoofdzakelijk op die taken/functies die geënt zijn op ontwerpen en toepassen. Het gaat dus over taken/functies waarbij het contact met de klant van nature het grootst is, zoals ook af te leiden valt uit de grafische voorstelling.

Elke ICT taak en - bij uitbreiding daarvan - functie bestaat uit drie componenten.

ONTWERPEN: Bedrijfsprocessen (administratief, financieel, commercieel en logistiek) begrijpen, analyseren, beschrijven en vertalen naar een ICTontwerp. Enkele voorbeelden:

Vertalen van informatiebehoefte naar een technische oplossing.

Optimaliseren (interface) van de communicatie tussen ICT en de bedrijfsprocessen.

Kennismanagement - concrete vragen kunnen analyseren tot op het niveau van de sleutelproblemen en dan vanuit de bedrijfsgegevens komen tot oplossingen.

- creëren van meerwaarde (informatie ontsluiten, veredelen, catalogeren, archiveren) - interpretatie van informatie (van data over informatie naar kennis en metakennis) - kennis van informatie-inhouden en informatiekwaliteit.

Ergonomie van IS (Human interface design).

Functionele analyse.

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

11

BOUWEN: Ontwikkelen, programmeren, testen. Voor een gedetailleerde beschrijving van deze ICT-component verwijzen we naar het beroepsprofiel Toegepaste Informatica – VLOR, d.d. 2 juli 1996.

De informatiemanager legt zich - zoals hierboven reeds werd gesteld - doorgaans 14 minder toe op het bouwen van IS/appicaties. Hij legt zich uitgesproken toe op die taken/activiteiten waar het contact met de klant het grootst is: bij het ontwerpen en bij het toepassen.

Het is evenwel zo dat hij toch kennis, kunde en inzicht dient te hebben in het bouwen omdat hij daar in zijn beroepsbezigheden mee in aanraking komt. Immers: wie een IS dient te ontwerpen moet weten hoe het gebouwd wordt en voor wie een IS dient toe te passen geldt dit eveneens.

Opmerking: gekozen werd voor een opsplitsing van de traditionele tweeeenheid van ontwerpen en ontwikkelen. Om een softwaresysteem te realiseren moet het zowel ontworpen als technisch gerealiseerd worden. Dit zijn twee verschillende activiteiten, en deze worden het best door verschillende functies ingevuld. Een splitsing tussen ontwerpen en ontwikkelen dringt zich op. Door deze 15 splitsing is een maximale synergie mogelijk.

TOEPASSEN: Gebruiken, configureren, implementeren en ondersteunen (van ICT).

Voorbeelden zijn:

Implementeren: een IS in voege brengen in een organisatie - in productie brengen van een zelf ontwikkeld programma - parametriseren - advies aanschaf software & hardware: make or buy.

Systeembeheer: Operationeel houden van IS - onderhoud - toevoegen of aanpassen van functionaliteiten - oplossen van bestaande problemen in software.

Applicatiebeheer (DBA, Webmaster, Mail).

Netwerkbeheer.

Gebruikersondersteuning-Support: - Helpdeskmanagement - handleiding/cursusmateriaal schrijven - opleiding van de medewerkers en klanten - ondersteuning van gebruikers om het IS optimaal te laten gebruiken - troubleshooting (Hardware, Netwerken, Operating Systems).

Tabel ICT-taken en takenclusters Onderstaande tabel geeft een algemene situering van diverse ICT-taken(clusters) ten opzichte van de dimensies ‘ontwerpen, bouwen, toepassen’, zoals in het model hierboven werd beschreven. We stelden reeds dat het vnl. op het vlak van analyse/ontwerp (eerste kolom) en toepassen (laatste kolom) is dat de IM zich profileert. Hieronder wordt onderzocht wat het belang is van deze dimensies voor 16 de desbetreffende activiteiten. Het resultaat wordt weergegeven aan hand van een waardenschaal.

14 15 16

Wanneer ‘hij/zijn’ gebruikt wordt, geldt dit eveneens voor ‘zij/haar’.

Ontwerpen versus ontwikkelen. R. MANHAEVE. In: Informatie, November 2000.

In die zin hoort deze benadering eveneens thuis onder deel IV aangaande de vaardigheden en attitudes.

12

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

Conclusies en relevantie: 1

De informatiemanager komt in aanmerking voor zeer vele taken

2

De startende informatiemanager komt nadrukkelijk minder in aanmerking voor het bouwen van applicaties (punt 3), een hoofdmoot in het totale informaticascala.

Waardeschaal: [ ] = niet van toepassing/niet indicatief

1 = bruikbaar

2 = nodig 3 = onontbeerlijk

De waardeschaal is bewust eenvoudig gehouden (1 tot 3). Een meer gedetailleerde schaal heeft nauwelijks toegevoegde waarde.

ANALYSE /

BOUWEN

TOEPASSEN

2

1

2

2

1

2

2

1

3

3 3

2 2

1 3

3

1

3

3

1

3

2

1

2

3

1

1

3

1

1

1

2

2

3

2

2

3

3

2

3

3

2

3

3

2

3

2

2

2

1

3

ONTWERP

1. (Pré)Salesactiviteiten Relatiebeheer Account (relation) management Diensten niveau beheer Service level management Aanbieden offertes (commercieel) Enable business opportunities Offertes technisch uitwerken Voorbereiden v/e vraag tot het bieden van een offerte (=schrijven tender) RFP preparations Technische mogelijkheden vertalen naar bedrijfs-opportuniteiten.

Translate technology opportunities in business enabling Bedrijfsoplossingen creëren create business solutions Voeren tevredenheidsonderzoek Conduct customer satisfaction survey 2. Architectureren Ontwerpen procesarchitectuur Process architecture design Ontwerpen gegevensarchitectuur data architecture design Ontwerpen ICT-architectuur ICT architecture design Ontwerpen systeembeveiliging Security architecture designs Specialist automatische hulpmiddelen Tool specialist Data Base Administration - Physical database management Specialist ICT-hulpmiddelen ICT tool specialist Specialist tools m.b.t. beveiliging Security technology specialist Advies m.b.t. software

13

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

ANALYSE /

BOUWEN

ONTWERP

Advise packages Opstellen functionele specificaties Functional specification design Planning beschikbaarheid v/h systeem Availability planning Opstellen calamiteitenplan Contingency planning Inschatten nieuwe technieken Assess emerging technologies Ontwerp standaarden en regels Design standards & directions Capaciteitsonderzoek en –planning Capacity audit/planning

TOEPASSEN

3

3

3

3

1

1

2

2

3

2

2

3

1

3

2

1

1

3

2

2

3

2

2

3

3

3

2

3

2

2

1

3

2

1

3

3

1

3

1

1

1

3. Ontwikkelen Analyse van gewenste functionele wijzigingen Functional analysis ICT-projectbeheer Manage ICT projects Opstellen technische specificaties Technical specification design Ontwikkelen en programmeren Development Uittesten programma’s, waarborgen vereist kwaliteitsniveau Software testing, quality assurance Deelnemen à selectie en installatie software pakketten Assist in selection & installing packages Opleggen ICT-regels en -procedures Enforce ICT policies & procedures Beheer configuratiegegevens Configuration management Construeren trainingsprogramma End user training design Documentatie opstellen voor training

2

1

3

2

1

3

4. Implementeren Implementatie / integratie onderzoek

3

2

2

Roll-out, software distributie

1

1

2

Trainen eindgebruikers Provide end-user training

2

1

3

3

1

2

2

1

2

5. Beheer & exploitatie Performantiebewaking Performance monitoring Beheersbaarheidsonderzoek, Onderhoudbaarheidsstandaarden bepalen Wijzigingsbeheer Change management Probleembeheer Problem management

3 3

2 2

2

14

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

ANALYSE /

BOUWEN

ONTWERP

Helpdesk assistance / User support ICT-incident management Incident management 7. Beleid en management Vertaling business strategie in ICT strategie Strategisch ICT plan ICT budgetbeheer ICT budget management Risicobeheersing m.b.t. ICT Risk management Advies verstrekken bij keuze van leverancier en/of keuze van specifieke technologie Technology / vendor advise Competentie beheer Competence management 8. Kennislogistiek Ondersteunen van creatie van inhoud.

(Content creation) Op basis van de gebleken informatiebehoefte 'veredelde' informatie leveren Ondersteunen van strategie (Strategy) De (strategische, tactische en operationele) informatiebehoefte analyseren, bepalen, gegeven de doelen van de organisatie en daarbinnen van opdrachtgevers Beheer en onderhoud (Maintenance & management) Een belangrijke bijdrage leveren aan de planning van de informatievoorzieningen in de organisatie Ontsluiting (Dissemination) Bijdragen aan een zodanige inrichting van de informatievoorziening, dat de relevante informatie op een bruikbare manier voor de gebruiker beschikbaar is.



ICMS Group

2 2

1 1

TOEPASSEN

3 2

3

2

3 3

2 2

3

2

3

2

3

2

3

2

2

3

3

2

2

3

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

3.4

15

Naar functies 17 De concrete invulling van functies is afhankelijk van de omgeving, de organisatie (kleine, middelgrote of grote onderneming; profit/non-profit), het uitvoeringsniveau, de rol in de taakuitoefening, het individueel competentieniveau, …

Een groot aantal van de hieronder omschreven functies overlappen met de functies zoals weergegeven in de beroepsprofielen Informaticus. Dit hoeft niet te verwonderen aangezien de opleiding IMS ook opleidt tot informaticus, zij het een informaticus die sterker gevormd is op het vlak van strategisch ICT beheer, management, sociale en informatiekundige vaardigheden. Bovendien valt het te verwachten dat een aantal specifieke informatiemanagementfuncties nog zullen ontstaan in de nabije toekomst.

18 Hieronder geven we een niet-beperkende opsomming van een aantal startersen doorgroeifuncties, in arbitraire volgorde.

Applicatiebeheerder Is verantwoordelijk voor het beheer en de aanpassing van bepaalde (delen van de) IS in de organisatie.

Medewerker informatievoorziening Werkt mee aan de voorbereiding en uitvoering van het informatiebeleid en het vaststellen van de informatie-architectuur van een deel van het concern.

Informatie-analist Houdt zich in samenwerking met de eindgebruiker bezig met de vaststelling van de informatiebehoefte die noodzakelijk is voor de besturing en beheersing van de organisatie.

Systeemontwerper Stelt op basis van de informatiebehoefte de specificaties vast die worden gebruikt bij de bouw van het IS. / Ontwerper van geautomatiseerde IS. Adviseur PCG (persoonlijk computergebruik) Selecteert applicatiepakketten voor PCG en draagt zorg voor de juiste invoering en het optimale gebruik ervan.

Gegevensbeheerder Is verantwoordelijk voor de inhoud van bestanden en beheert de daarbij horende gegevens (= metagegevensbeheerder) Adviseur interne controle en beveiliging Specificeert maatregelen m.b.t. interne controle en beveiliging en ziet toe op de naleving ervan. Ook nog beveiligingsmedewerker.

Adviseur IT infrastructuur Brengt interne adviezen uit over de investeringen, de aanschaf, de implementatie, de exploitatie en het beheer van IT middelen.

Netwerk assistent Assisteert bij de netwerkconfiguratie, het onderhoud ervan en het toezicht op het ongestoord functioneren ervan.

17

18

Niet-limitatieve lijst van functies waaraan het profiel van informatiemanager invulling kan geven.

Deze opsomming is eerder indicatief en dient gezien te worden als complement bij de eerder beschreven aangewende methodiek.

Engelstalige functiebenamingen werden enkel vermeld waar geen valabele Nederlandstalige functiebenaming voorhanden was.

16

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

Opleidingsfunctionaris Begeleidt het Persoonlijk Computergebruik, weet de behoefte aan training in kaart te brengen Webmaster De beheerder van een website, verantwoordelijk voor het goed functioneren van alle onderdelen van die site.

Applicatiespecialist Ontwerpt, vervaardigt, documenteert en onderhoudt onderdelen van het IS. Helpdeskmedewerker Medewerker bij de technische ondersteuning bij problemen van eindgebruikers inzake hardware of software. Hij lost het probleem ofwel zelf direct op of stuurt het probleem door naar een twijde-lijns hulp.

Assistent Database Administrator Assisteert bij het fysisch ontwerp en beheer van een databank en is ondersteunend bij de beoordeling, selectie en implementatie van het DBMS (Databases Management System).

Informatiespecialist, Documentalist, Medewerker desk-research, Software Quality Assurance Engineer, Sales-support, Organisatie- en informatieadviseur, Adviseur informatievoorziening, Coördinator informatievoorziening, Projectleider systeemontwikkeling, ICT auditor, Hoofd automatiseringsafdeling, Bedrijfsanalist, Manager logistiek en automatisering, Adviseur methoden en technieken, Netwerkmanager, …

17

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

4 BEROEPSVAARDIGHEDEN, INZICHTEN EN –ATTITUDES 19

Algemeen gesteld beschikt de informatiemanager over competenties gende gebieden: 1 ICT vaardigheden 21 2 C-vaardigheden 3 Bedrijfskunde

20

in vol-

Schema

C -vaardigheden ICT competenties Bedrijfskundige competenties

4.1

ICT competenties De aard en omvang van de vereiste ICT vaardigheden, inzichten en attitudes zitten impliciet en/of expliciet vervat in de behandeling van de ICT-takenclusters (boven).

4.2

C- vaardigheden Een ICT-professional heeft veel vaardigheden en ervaring nodig om goed te kunnen functioneren binnen ontwikkelings-, veranderings-, implementatie- en beheerprocessen. Technische expertise en vakmanschap blijven daarbij de basis voor het leveren van een goede ICT-dienstverlening.

Maar opdrachtgevers en gebruikers willen betrokken zijn en meebepalen hoe en welke informatievoorzieningen gerealiseerd worden. En dat betekent dat de ICTprofessional moet leren luisteren en vragen stellen, maar ook confronteren en enthousiasmeren.

Hij moet kunnen omgaan met personen en groepen, zich flexibel opstellen, kunnen motiveren, onderhandelen en de problemen achter de problemen ontdekken.

Daarbij is het belangrijk dat hij zijn ideeën en oplossingen duidelijk kan overbrengen, klantgericht is en ook nog goede commerciële relaties kan onderhouden.

Kortom: hij moet goed kunnen communiceren, consulteren, cliëntgericht en 19

20 21

De opgesomde competenties zijn van toepassing op de gevorderde beoefenaar van het beroep van informatiemanager.

Het begrip ‘competentie’ is de verzamelnaam voor vaardigheden (kunde), inzichten en attitudes. http://www.ises.nl

18

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

commercieel zijn voor een optimale effectiviteit en kwaliteit van de dienstverlening. Dit alles noemt men C-vaardigheden.

Dit meta-begrip C-vaardigheden vertaalt zich concreet als de vaardigheid om: - te presenteren (presentatietechnieken) - gesprekken te voeren met het oog op een functionele analyse - effectief commercieel te onderhandelen - doelgericht om te gaan met interne en externe klanten - aan zelfmanagement te doen - projectmatig te werken - handleidingen en instructies op te stellen - effectief samen te werken in groep - effectief te vergaderen - advies te formuleren - adviesrapporten te schrijven - commerciële relaties te onderhouden - professionele offertes te schrijven - human talent management (empowerment) toe te passen - resultaatgericht leiding te geven.

Professioneel handelen als informatiemanager behelst volgende attitudes: - systematisch, planmatig en methodisch de werkzaamheden uitvoeren - werk leveren dat gebaseerd is op (operationele) normen omtrent de kwaliteit van het geleverde - zorgen voor controleerbaarheid en reproduceerbaarheid van de uitgevoerde werkzaamheden - in staat zijn (niet afgeronde) werkzaamheden over te dragen - het opnemen van persoonlijke verantwoordelijkheid - het aannemen van een dienstverlenende positie - empathisch onderleg zijn - dynamisch zijn - loyaal zijn - doorzettingsvermogen vertonen - zin hebben voor het detail als deel van het groter geheel - zin hebben voor integrale kwaliteitszorg.

Professioneel handelen als informatiemanager behelst onderstaande metacognitieve vaardigheden: - probleemanalytisch denken en handelen - abstract en conceptueel denken - logisch denken - aanwenden van creativiteit bij probleemoplossing - kritische ingesteld zijn - professioneel handelen binnen een deontologisch en ethisch kader - meer nadruk op leervermogen, het vermogen om te leren leren (life long learning) - in staat zijn zich aan te passen aan nieuwe technologieën en methoden.

- beheersen van de basisprincipes van communicatie - conflicthantering kunnen toepassen.

4.3

Bedrijfskundige competenties Een ICT professional dient kennis, kunde en inzicht te hebben m.b.t. de bedrijfsprocessen. Dat heeft bijvoorbeeld te maken met de manier waarop organisaties functioneren, hoe ze gestructureerd zijn en hoe de communicatie er gebeurt. Deze elementaire wetenschap zal hem moeten in staat stellen om de vertaling te

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

19

maken van bedrijfseconomische problemen in bruikbare IT-solutions en om als Informatiemanager de informatiestromen te beheren.

Kennis en kunde uit zich ondermeer als volgt: • Bedrijfseconomische terminologie kennen en in de juiste context gebruiken.

• Kennis van de documenten die aan de informatiestroom ten grondslag liggen (boekhouding, orderverwerking, distributie, loonadministratie, ...) toe te passen • Bedrijfseconomische technieken gebruiken in het licht van informatiemanagement 1 Marketing 2 Financiën (Principes boekhouden, Vennootschapsvormen, Balanslezen en analyse, van de financiële structuur van een onderneming, Opbrengsten, kosten en resultaten, Financieel management, Investeringsvraagstukken, ...)

3 Beslissingstheorie 4 Bedrijfsinformatiekunde (Financieel-administratieve automatisering, Logistieke informatievoorziening, Informatievoorziening bij marketing en verkoop, Industriële automatisering, …)

• Kennis en kunde van de Management Informatie Systemen (MIS) Professioneel handelen als informatiemanager behelst inzicht in: • Het concept informatie als bouwsteen van informatiemanagement • IS en organisatieverandering • De relevantie en toepassingsgebieden van ICT • Het onderscheid tussen de formele en de informele kant van organisaties (structuur versus cultuur).

• De informatiestromen die plaatsvinden in een organisatie.

• Commerciële relatievorming • Organisaties en projecten (van de eindgebruiker/klant) • De factoren die de bedrijfsvoering drijven.

• ICT –kostenstructuur met het oog op IT service management • Team management • Human Resources Management

20

BEROEPSPROFIEL INFORMATIEMANAGER

5

LIJST VAN MEDEWERKERS

Onderwijsveld G. Van Den Eede I. Jacobs A. Messens Y. Rooseleer C. Vandermeiren

Opleidingshoofd (redactie) Lector IMS Lector IMS Lector IMS Lector IMS (verslaggever)

Katholieke Hogeschool Mechelen Katholieke Hogeschool Mechelen Katholieke Hogeschool Mechelen Katholieke Hogeschool Mechelen Katholieke Hogeschool Mechelen

M. Katz W. Dierckx D. Lievens

Directeur IT Zaakvoerder Senior Consultant

S. Vanden Bossche H. Van Heghe

Zaakvoerder Zaakvoerder

Fleetguard (Mechelen) POSA (Brussel) Quint Wellington Redwood (A’pen) Write – Mechelen ICMS Group - Hever

Beroepenveld

Overheid F. Vanderheeren

Secretaris Raad Hoger Onderwijs

Vlaamse Onderwijsraad