IPO advies welzijn en gezin_b.pdf

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:00

Pagina 1

kwaliteit

Bereikbaarheid & van voorzieningen in landelijke gebieden deelthema 2:

welzijn & gezin

Advies Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) van het Ondersteunend Overleg voor het Bestuurlijk Overleg

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:02

Pagina 2

2

Volgende thema-experten maakten deel uit van de Themagroep Bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 2: welzijn en gezin, in alfabetische volgorde: Voorzitster - Sofie Vandelannoote Secretaris - Maarten De Smet Deskundige - Henk Van Hooteghem Administratie Gezin en Maatschappelijk welzijn, Afdeling Inspectie en Toezicht Cel lokaal sociaal beleid - Ann Vandenbussche Agentschap Sociaal-Cultureel Werk voor Jeugd en Volwassenen - Noella Ottoy Boerenbond - Bert Meulemans Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media - Seppe Dams Departement Welzijn - Willy Huyghe Gemeente Ieper - Jimmy Vancalbergh Koepel van Christelijke Werknemersorganisaties (ACW) - Michel Debruyne Landelijke Gilden v.z.w. - Koen Van Den Broeck Vereniging van de Vlaamse Provincies (VVP) - Jeroen Mercy Vlaams Ouderen Overleg Komitee v.z.w. (OOK) - Mie Moerenhout Vlaamse Jeugdraad v.z.w. - Frans De Wachter Volgende organisaties en personen, die geen lid zijn van het IPO ondersteunend overleg, hebben hun deskundigheid verleend: Gemeente Gooik - Michel Doomst KVLV - Monique Swinnen Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting - Gijs Ory VZW Oranje - Guido Jacobs

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:03

Pagina 3

Inhoudsopgave Inhoudsopgave ....................................................................................................................................................................................................................3 1.

Inleiding ..........................................................................................................................................................................................................4

2.

Advies vanuit de IPO-Themagroep t.a.v. bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 1: voorzieningen voor dagelijkse behoeften ........................................................................................................................5 2.1.

Plattelandstoets in onderzoek en beleidsplanning ....................................................................................................................................5

2.2.

Werken aan een stevig lokaal netwerk ......................................................................................................................................................7

2.3.

Welzijnsvoorzieningen op het platteland ....................................................................................................................................................8

2.4.

Een degelijk informatiebeleid....................................................................................................................................................................11

3.

Theoretisch kader bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden ................................................................12 3.1.

Aanleiding ................................................................................................................................................................................................12

3.2.

Theoretische beschouwingen ..................................................................................................................................................................13

3.2.1.

Theoretische uitgangspunten..............................................................................................................................................................13

3.2.2.

Vraag- en aanbodzijde........................................................................................................................................................................14 De vraagzijde ..................................................................................................................................................................................14 De aanbodzijde................................................................................................................................................................................14 Koppeling van vraag- en aanbodzijde ............................................................................................................................................17

3.2.3.

Beleidsopties ......................................................................................................................................................................................18 Theoretisch benadering ..................................................................................................................................................................18 Praktische benadering ....................................................................................................................................................................19

3.2.4.

3.3.

4.

Voorstel van werkwijze ......................................................................................................................................................................20 Referenties ..............................................................................................................................................................................................21 Achtergrond en situering bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 2: welzijn en gezin ....................................................................................................................................................................22

4.1.

4.1.1.

4.2.

4.2.1.

Werkwijze ................................................................................................................................................................................................22 Wat is welzijn? ....................................................................................................................................................................................22 Probleemstelling ......................................................................................................................................................................................22 Algemene vaststellingen ....................................................................................................................................................................22 Voorwaardenscheppend kader regionaal, concrete werking lokaal ................................................................................................22 Onderzoek ......................................................................................................................................................................................23 Creatieve invulling huidige reglementering ....................................................................................................................................23

4.2.2.

Netwerk van diensten ........................................................................................................................................................................23 Dorpsoverleg ..................................................................................................................................................................................23 Sociaal huis ....................................................................................................................................................................................24 Informatie en expertise ....................................................................................................................................................................24

4.2.3.

Infrastructuur, verenigingsleven en sociaal netwerk ..........................................................................................................................26 Kinderen en jongeren ......................................................................................................................................................................26 Volwassenen (cf. theoretische uitgangspunten)..............................................................................................................................27 Ouderen ..........................................................................................................................................................................................28

4.3.

5.

Referenties..........................................................................................................................................................................................29 Werking Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) ..................................................................................................................................31

5.1.

Het doel ....................................................................................................................................................................................................31

5.2.

Samenstelling IPO....................................................................................................................................................................................31

5.3.

Besluitvormingsprocedure aangaande een advies over een thema ........................................................................................................31

5.4.

Meer informatie ........................................................................................................................................................................................31

3

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:04

Pagina 4

1 1. Inleiding

Op het Bestuurlijk overleg van het Interbestuurlijk Plattelandoverleg (IPO) van 17 oktober 2005 kreeg de IPO-raad de opdracht om een beleidsadvies te formuleren rond het thema 'Kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen in landelijke gebieden'.

4

De bevoegde Themagroep, gevormd uit de IPO-raad, opteerde om dit thema op te splitsen in zes deelthema's: 1. Voorzieningen voor dagelijkse behoeften 2. Welzijn en gezin 3. Gezondheid 4. Onderwijs 5. Openbare diensten 6. Sport, cultuur en vrije De deelthema's worden elk afzonderlijk behandeld met aandacht voor de verschillende doelgroepen, knelpunten, uitdagingen en beleidsopties. Deze deelthema's worden elk binnen het theoretisch kader van Hoofdstuk 3 uitgewerkt.

Het advies van het eerste deelthema: 'Kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 1: voorzieningen voor dagelijkse behoeften' werd voorgelegd op het bestuurlijk overleg van 12 juni 2006.

Het voorliggende advies (Hoofdstuk 2) betreft het advies van het tweede deelthema: 'Kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 2: welzijn en gezin'. Het advies met de achtergrond en situering ervan (Hoofdstuk 4) werd voorgelegd op het Bestuurlijk overleg van 12 december 2006.

In het laatste hoofdstuk (Hoofdstuk 5) is de werking van het IPO kort toegelicht.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:06

Pagina 5

2

2. Advies vanuit de IPO-Themagroep t.a.v. bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 1: voorzieningen voor dagelijkse behoeften Aangaande onderstaand advies is er consensus binnen de Themagroep.

Vier pijlers De uitwerking van een welzijnsbeleid en de uitbouw van een degelijk netwerk van welzijnsvoorzieningen op het platteland vergt de opbouw van verdere deskundigheid en bijkomend onderzoek betreffende de specifieke kenmerken en noden van het platteland en zijn bevolking.

Het lokaal sociaal beleid en het sociaal huis zijn de ankerpunten voor de uitbouw van een kwalitatief lokaal welzijnsnetwerk van diensten en voorzieningen. Een goed werkend sociaal huis en een beleid naar het uitbouwen van welzijnsvoorzieningen geënt op de plattelandscontext is cruciaal. Hiertoe zal zowel op regionaal als op dorpsniveau geïnvesteerd moeten worden.

Daarnaast is er nood aan een netwerk van vertrouwenspersonen op een voldoende lokaal niveau (een dorpsnetwerk), waarvoor een minimum aan professionele ondersteuning noodzakelijk is. Een lokaal welzijnsbeleid op het platteland investeert in netwerken. De eerste betrokkenen zijn het verenigingsleven en vrijwilligers of vertrouwenspersonen die kunnen inspelen op de noden van de plattelandsbewoners.

Tot slot is er nood aan een degelijk informatiebeleid.

2.1. Plattelandstoets in onderzoek en beleidsplanning De Themagroep adviseert om verder te investeren in kwalitatieve en kwantitatieve gegevensverzameling betreffende de plattelandsgemeenten. Zowel de Vlaamse administraties als verschillende onderzoeksinstellingen beschikken over een schat aan informatie (zie daarvoor onder andere op www.lokalestatistieken.be), maar de invalshoek 'platteland' wordt hierbij nog onvoldoende geëxploiteerd. z De analyse van gegevens moet vanuit een invalshoek platteland kunnen gebeuren. Specifieke plattelandsindicatoren moeten opgenomen worden. Gegevens moeten daarbij op een voldoende laag niveau (statistische sector of deelgemeente) verzameld worden. Uit deze analyse zal blijken of bijkomend onderzoek noodzakelijk is (cf. infra). Permanente monitoring van databanken is noodzakelijk. z Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de provincies. Zo zijn er in verschillende provincies Steunpunten Sociale Planning werkzaam, die gegevens op een zo laag mogelijk niveau verzamelen. De Themagroep adviseert de Vlaamse overheid om deze steunpunten te stimuleren om het thema platteland als invalshoek te valoriseren en de verschillende provinciale werkingen op elkaar afstemmen. De Vlaamse overheid kan hierin een stimulerende rol opnemen door een overleg te installeren.. z Deze informatie kan ter beschikking gesteld worden via een uitbreiding van 'www.lokalestatistieken.be'. De Themagroep adviseert om mogelijkheden hiertoe af te tasten bij de administratie planning en statistiek van de Vlaamse Overheid. z Er dient specifiek onderzoek te gebeuren naar de eventuele verschillende problematieken bij doelgroepen in een stedelijke en doelgroepen in een plattelandscontext. Als voorbeeld geven we onderzoek naar jongeren, of naar ouderen in een plattelandscontext. Door het ontbreken van dergelijke expertise worden jongeren bijvoorbeeld in een landelijke context vanuit het nu gevoerde

5

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:07

Pagina 6

beleid te veel over dezelfde kam geschoren als jongeren uit een stedelijke omgeving.

Kansen en ruimte creëren voor welzijnsvoorzieningen op het platteland z De Themagroep beveelt de Vlaamse Overheid aan om onderzoek te voeren naar de mogelijkheden om de Vlaamse regelgeving te differentiëren naar het platteland.

6

z Dit onderzoek moet leiden tot werkbare oplossingen op het operationele niveau. Vertaling van het onderzoek naar gedifferentiëerde subsidiëring (vb. erkenningsnormen dienstencentra, kinderopvang, rekening houdend met afstanden, bevolkingsaantallen)… Alternatieven (vb. drie rusthuizen vragen samen één erkenning aan en verdelen het aantal uren over deze rusthuizen) moeten mogelijk gemaakt worden. Voor het toekennen van opvangplaatsen voor kinderopvang zou men voor het platteland beter uitgaan van de flux tussen de woon- en werkplaats en de programmatienormen en reglementering vanuit de woon-werkmigratie bekijken. Er is een duidelijke vraag van voorzieningen op het platteland om op een creatieve manier invulling te kunnen geven aan de diverse subsidiereglementeringen waardoor samenwerking kan gehonoreerd worden. De Themagroep adviseert om deze plattelandstoets toe te passen op de bestaande en toekomstige regelgeving. z Naar verenigingen is het van belang om financiële drempels weg te werken precies omdat het aanbod op het platteland minder groot is en de keuzevrijheid beperkter is. z Ook op het niveau van beleidsplanning moet ruimte zijn voor differentiatie naar het platteland.

De Themagroep pleit voor een gedifferentieerde ondersteuning van het personeel van de gemeentelijke diensten en de OCMW's op het platteland, met betrekking tot de uitwerking en uitvoering van plannen in een plattelandscontext. Deze ondersteuning kan gebeuren vanuit het regionaal, provinciaal en Vlaams niveau, en betreft zowel een begeleiding bij de planopmaak als vorming inzake de verschillende problematieken. o Als voorbeeld geven we het nieuw decreet jeugdwerkbeleid. Ook het tweede jeugdbeleidsplan 2006-2009 spreekt niet over een differentiatie tussen stad en platteland. De jeugdmonitor bv. is een wetenschappelijk meetinstrument dat peilt naar veranderingen in de leefsituatie van kinderen en jongeren. Vooral bij deze indicatoren zou een oplijsting moeten kunnen gemaakt worden naar stad versus platteland. Ook onderwijs en de buurt, ervaringen met 'brede scholen', kunnen oplossingen bieden voor afstands- en mobiliteitsproblemen in de stad.

De Themagroep adviseert in dit concreet geval: om bij de opmaak van het jeugdbeleidsplan iemand vanuit de plattelandsproblematiek af te vaardigen. dat de jeugdmonitor een onderscheid maakt tussen stad en platteland. Momenteel wordt dit onderscheid niet gemaakt. dat de vzw VIP, het Vlaams Informatiepunt Jeugd die momenteel in opstart is, aandacht zal besteden aan de differentiatie tussen jongeren in de stad en jongeren op het platteland. z De zorgregio's zijn het referentiekader voor het beleid. De Themagroep vraagt erkenning van de zorgregio als bestuurlijk niveau op vlak van welzijn voor planning en programmatie (vb. voor programmatienormen rusthuizen, kinderopvang) met ruimte voor gebiedsgerichte differentiatie op het platteland en met een erkenning van de gemeenten als operationeel niveau (subniveau 2). Op het platteland moet het organisatieniveau zo laag mogelijk zijn om de bereikbaarheid en toegankelijkheid van welzijnsvoorzieningen te garanderen. z Voor het uitbouwen van voldoende deskundige en professionele dienstverlening (vb. werking Lokale adviescommissies, kinderopvang, diensten voor schuldbemiddeling,…) op het platteland, moeten stimulansen en ondersteuning naar intergemeentelijk samenwerken uitgewerkt worden.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:08

Pagina 7

2.2. Werken aan een stevig lokaal netwerk Dorpsnetwerken Dit dorpsnetwerk moet bestaan uit een aantal actoren, sleutelfiguren en verenigingen die actief zijn in de gemeente. Tot de opdrachten van het dorpsnetwerk hoort informatie-uitwisseling en het maximaliseren van de doorverwijsmogelijkheden. Door dit netwerk van vertrouwenspersonen kan men ook een beter zicht krijgen op wat er bij de mensen uit het dorp leeft. Naar de groep van ouderen kunnen deze vertrouwenspersonen een belangrijke bijdrage leveren in het vergroten van het informatiebereik. z Een sterke signaalfunctie uitbouwen kan door het opzetten van een netwerk van vertrouwenspersonen gebeurt met een professionele ondersteuning. De organisaties of beroepskrachten moeten ter plaatse op deelgemeenten- en dorpsniveau in een landelijke context de dorpsnetwerken uitbouwen. De Themagroep adviseert om de samenstelling, de coördinatiefunctie, en de ondersteunde functie van dit overleg lokaal te bekijken, en dit dorpsnetwerk te koppelen aan het lokaal sociaal beleid. z Randvoorwaarden: o Daarnaast dient men ook te zoeken naar creatieve manieren om sociaal uitgesloten groepen te betrekken bij het sociaal leven zonder stigmatiserend effect. o Er dient begeleiding en vorming te worden voorzien op het vlak van de uitbouw van een dergelijk dorpsnetwerk, en het vergroten van de participatiemogelijkheden van de verschillende bevolkingsgroepen. o Verenigingen moeten voldoende faciliteiten krijgen om hun rol in dit dorpsnetwerk voldoende te kunnen spelen. We pleiten voor het ondersteunen van het lokaal netwerk van verenigingen en vrijwilligers. Uitleendiensten kunnen bijvoorbeeld een mobiele poot krijgen zodat vrijwilligers ondersteund worden in hun hun vrijwilligerswerk. We denken hierbij aan spelmateriaal voor jeugdverenigingen, materiaal voor ontmoetingsmomenten,… z De Themagroep adviseert concreet om een extra luik toe te voegen en extra middelen te voorzien in het kader van het decreet op erkenning en subisdiëring van het maatschappelijk opbouwwerk (26 juni 1991), zodat minstens 1 opbouwwerker per provincie kan ingezet worden om deze dorpsnetwerken uit te bouwen. Deze middelen worden voorzien voor de nieuwe Vlaamse legislatuur van 2008. De Vlaamse Overheid heeft voldoende aandacht voor continuïteit van dit initiatief op lange termijn. Na evaluatie moet groei mogelijk worden gemaakt.

7

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:10

Pagina 8

8

2.3. Welzijnsvoorzieningen op het platteland Sociaal huis De huidige ontwikkeling van sociale huizen biedt heel wat kansen op het vlak van een gecoördineerd aanbod. Een sociaal huis wordt een belangrijke plek waar burgers terecht kunnen met vragen rond de sociale dienstverlening in hun gemeente. De Themagroep adviseert te investeren in sociaal huizen op het vlak van bereikbaarheid, informatie, infrastructuur, en opleiding van de medewerkers. Een sociaal huis op het platteland zal immers nog meer dan in stedelijke gebieden een informatie- en doorverwijsfunctie hebben. z De drempel naar het sociaal huis kan verlaagd worden door initiatieven die een breed publiek bereiken (vb. het aanbieden van dienstencheques). Het sociaal huis als een netwerk van functies is bovendien nog te weinig gekend: de Themagroep adviseert dan ook om een goede informatiecampagne uit te werken. z Het principe van een éénloketsysteem is wenselijk om zoveel mogelijk doelgroepen te bereiken, vooral sociaal zwakkeren op het platteland. Onder dit principe verstaan we een doorverwijsfunctie door mensen die reeds loketervaring hebben. De éénloketfunctie van een dergelijk sociaal huis moet op lokaal vlak goed uitgedacht worden (organisatie frontoffice & backofice), met voldoende aandacht voor een gepast onthaal van de klanten en een goede doorverwijzing. z Organiseren van een respectvol onthaal: vorming en opleiding. Bijzondere aandacht moet hierbij gaan naar omgaan met sociaal uitgesloten groepen en het garanderen van vertrouwelijke omgang met de informatie van de hulpvrager. Deze expertise is vaak nog te weinig aanwezig op het platteland, bovendien is er minder anonimiteit op het platteland dan in de stad. z Naar alle waarschijnlijkheid zullen heel wat plattelandsgemeenten kiezen voor één infrastructuur, waarin verschillende diensten zullen worden samengebracht. Deze keuze voor een gecoördineerd aanbod is toe te juichen. Maar tegelijk moet nagedacht worden hoe de bewoners van de andere dorpen of kernen van de gemeente optimaal bereikt kunnen worden. Welke middelen zijn er nodig om mensen naar het sociaal huis te krijgen, en welke middelen zijn nodig om als sociaal huis naar de mensen zelf te stappen (plaatselijke ontmoetingsruimten, scholen, en dergelijke kunnen bijvoorbeeld dienen voor bijkomende contactmomenten in de verschillende delen van de gemeente). De Themagroep adviseert om een oproep naar de gemeenten te lanceren naar het uitwerken van de antennefunctie van het sociaal huis en voldoende aandacht te hebben voor de werking naar de deelgemeenten.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:12

Pagina 9

z De Themagroep wenst dit thema open te trekken en adviseert om mogelijkheden te verkennen om lokale infrastructuur multifunctioneel te maken. De Themagroep adviseert om te leren uit een aantal bestaande projecten, gebruik te maken van bestaande ervaringen, hier een evaluatie aan te koppelen en te kijken welke aanpassingen aan regelgeving en aan welke voorwaarden moet voldaan worden om dit werkbaar te maken.

Volgende zaken zijn een nood op het platteland, en kunnen ingepast worden in multifucntionele lokale infrastructuur: o Het uitbouwen van collectieve speelruimten op het platteland, met voldoende aandacht voor differentiatie kleine kinderen - jongeren. Het gebruik van speelpleinen van scholen kan hier verkend worden. Voorstel naar samenwerking met de Vlaamse Bouwmeester naar informatie over aanpassingen die zalen kunnen geschikt maken tot multifunctionele fuifzalen. o De Themagroep adviseert om de oplaadmogelijkheden voor budgetmeterkaarten (in het kader van levering van elektriciteit) uit te breiden, gezien een slechte bereikbaarheid van de oplaadpunten op het platteland. De regelgeving voorziet momenteel in een verplichting van een oplaadpunt per 10.000 inwoners ; een voorontwerp van nieuw decreet voorziet een verplichting van een oplaadpunt per gemeente. In een plattelandscontext betekenen beide bepalingen een slechte toegankelijkheid. Criteria voor een goed aanbod zijn: minstens 1 oplaadpunt per dorp, goede bereikbaarheid, duidelijke communicatie van de oplaadpunten, 24u/24u beschikbaarheid. Het is opvallend dat de bestaande mogelijkheden inzake elektronische betalingssystemen (bv. opladen via Bancontact, internetbankieren, elektronische identiteitskaart, …) hier nog niet worden toegepast.

9

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:13

Pagina 10

Woonzorgzones Voor personen met een zorgbehoefte zoals ouderen op het platteland is het essentieel dat er een koppeling moet zijn tussen de thuissituatie (wonen) en de beschikbare dienstverlening (zorg).

Ouderen willen zo lang mogelijk blijven wonen op hun huidige woonplaats voor zolang ze zelfstandig kunnen wonen. Eens ze zorg behoeven, is de aanwezigheid van dienstverlening een noodzaak. Er moet gestreefd worden naar een integrale aanpak, waarbij thuiszorg een uitgangspunt is, maar evengoed het initiëren van vernieuwende woonzorgvormen op het platteland. Toeleiding en doorverwijzing kan via de dorpsnetwerken.

10

z Doorbreken centrum-periferiediscussies op het platteland, waarbij alle dienstverlening wordt aangeboden vanuit de (kleinstedelijke) centra. De Themagroep adviseert om het onderscheid tussen extra- en intramurale diensten te verkleinen en creatieve oplossingen mogelijk te maken om dienstverlening bij de oudere op het platteland te brengen op een efficiënte manier. Thuis wonen en genieten van de zorg van een rusthuis wordt op deze manier mogelijk. z De meeste ouderen maken een verhuisbeweging richting een centrum waar een grotere concentratie aan dienstverlening aanwezig is. Op het platteland kan hierop ingespeeld worden door het uitbouwen van woonzorgzones waar een concentratie aan dienstverlening wordt aangeboden.

Een verhuispremie kan dit aanmoedigen, de erkenning van de thuiszorgdiensten kan omgebogen worden in de richting van woonzorgzones, combinaties van actoren en subsidiestromen zoals het sociaal huurbesluit en het VIPA moeten worden verkend… De wekgroep adviseert om het uitbouwen van woonzorgzones op het platteland als element in het beleidkader op te nemen.

De Themagroep wil hier opnieuw verwijzen naar de aanbeveling in het advies 'Voorzieningen voor dagelijkse behoeften', zoals voorgelegd op het bestuurlijk overleg van 12/06/2006. Omwille van voor de hand liggende redenen van efficiëntie en schaalvoordelen hielden we een pleidooi voor het uitbouwen van multifunctionele centra op het platteland.

De Themagroep adviseert de Vlaamse Overheid om nog aanvankelijk op experimentele basis multifunctionele centra te stimuleren in enkele rurale pionierskernen. De Vlaamse Overheid zet middelen in om één experiment per provincie toe te laten. Na een grondige evaluatie moet worden nagegaan in welke mate en hoe multifunctionele centra verder als model kunnen uitgebouwd worden voor ondersteuning van rurale dienstverlening in Vlaanderen. z De Themagroep adviseert de Vlaamse overheid ook om in de context van het platteland de koppeling tussen wonen en zorg op Vlaams niveau te organiseren via een structureel overleg tussen wonen, welzijn en platteland - zie advies woonbeleid. z Woonzorgzones en de daarmee gepaard gaande woon- en zorgcoördinatie vormen een goed aanknopingspunt voor het invoeren van laagdrempelige informatietechnologie.

Informatietechnologie op niveau van zorg biedt de mogelijkheid om 24-uurszorg te verlenen aan de zorgbehoevende zonder dat er iemand constant fysiek aanwezig moet zijn. Mogelijke projecten kunnen gaan over de gebruiksvriendelijkheid van domotica in serviceflats, het opzetten van communicatienetwerken tussen zorgbehoevende bewoners en elektronische communicatie tussen zorgverstrekkers in functie van patiëntendossiers. Pilootprojecten werden in het verleden reeds mogelijk gemaakt, de Themagroep adviseert om pilootprojecten mogelijk te maken in combinatie met het uitbouwen van een woonzorgzone. z Met het oog op de koppeling tussen wonen en zorg adviseert de Themagroep de Vlaamse overheid om het lokaal woonbeleid en het lokaal sociaal beleid onderling beter af te stemmen zodat complementariteit en meerwaarde kan gerealiseerd worden (bijvoorbeeld met inbreng van de Regionale Welzijnsraden) - zie advies woonbeleid.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:15

Pagina 11

11

2.4. Een degelijk informatiebeleid De Themagroep adviseert om het informatiebeleid en informatieverspreiding op een integrale manier aan te pakken vanuit Vlaanderen. We gaan ervan uit dat ICT-toepassingen een belangrijk hulpmiddel zijn voor het verkrijgen van informatie op het platteland, maar het gaat om meer dan ICT alleen.

Aandacht moet gaan naar: z Informatie zo lokaal mogelijk voorzien, gecombineerd met het netwerk aan vertrouwenspersonen (cf. supra, dorpsnetwerk). Informatieverdeling op publiek toegankelijke plaatsen waar iedereen komt (school, dokter, lokale verenigingen, dorpshuizen, winkels). z Jongeren, sociaal zwakkeren en ouderen omdat dit de zwakste groepen zijn op het platteland. z Sensibiliseren naar bekendmaking zelfhulplijnen en internetsites algemeen en daarnaast specifiek voor jongeren. z Internetsites (eenvoudige symbolen). Hierbij moet het 'surferlabel (blindsurferlabel, anysurferlabel)' voor alle overheden verplicht worden (lokale, provinciale, Vlaamse, federale en Europese overheden). Dit label zorgt ervoor dat sites van de overheid meer toegankelijk worden voor de verschillende doelgroepen zoals slechthorenden en slechtzienden. Internet speelt op het platteland immers een grotere rol dan in de stad in het overbruggen van afstandsproblemen. z Het promoten van internetsites als vindplaatsen voor informatie moet ook hand in hand gaan met het verder uitbouwen van plaatsen waar internet gratis kan geconsulteerd worden. z Verder zetten van het beleid rond de administratieve vereenvoudiging en bekendmaking van bestaande initiatieven zoals www.rechtenverkenner.be. Deze website bundelt informatie over sociale voordelen en tegemoetkomingen op federaal, Vlaams, provinciaal en gemeentelijk niveau, gerangschikt volgens de sociale grondrechten.

De informatie en sensibilisering hieromtrent moet vanuit Vlaanderen aan de gemeenten aangereikt worden.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:16

Pagina 12

3

3. Theoretisch kader bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden 3.1. Aanleiding

Wanneer we het hebben over basisvoorzieningen in plattelandscontext, gaat het in essentie over het probleem van bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden.

Het bereiken van kwaliteitsvolle voorzieningen is niet voor elke inwoner op het platteland even vanzelfsprekend.

12

De wagen is in vele gevallen noodzakelijk geworden. Dankzij de wagen kunnen gezinnen met voldoende middelen zich buiten de steden gaan vestigen, waar ze toch nog vlot toegang hebben tot stedelijke voorzieningen. Wonen op het platteland wordt een keuze.

De actieradius van deze bewoners wordt steeds groter en ze shoppen onderweg bij allerlei diensten en voorzieningen, ondermeer omdat zij zo op een hoogwaardiger en/of diverser aanbod kunnen beroep doen. Op deze wijze maken zij geen gebruik van de voorzieningen in de eigen woonplaats, die mede daardoor moeilijk te handhaven zijn. Deze trend zet zich ondertussen nog steeds door. Hier moet wel worden opgemerkt dat de betrokkenheid van de bewoners op de lokale woonomgeving toch groot blijft.

De keuzevrijheid van sommige bewoners van het platteland komt echter in het gedrang: processen als vergrijzing, ontvolking en het afbrokkelen van het voorzieningenniveau kunnen gezien worden als aanslagen op de ruimtelijke keuzevrijheid van bewoners van kleine kernen en van het platteland in het algemeen. Voor de minder mobiele bewoners zijn de voorzieningen niet altijd even gemakkelijk te bereiken.

De economische schaalvergroting van zowel publieke als commerciële voorzieningen, ligt hier aan de basis. Voorzieningen vestigen zich in meer centrale plaatsen, waardoor het voorzieningenniveau van de dorpen daalt. Dit heeft tot gevolg dat de bereikbaarheid van (verder afgelegen) kwaliteitsvolle voorzieningen voor bepaalde bewonersgroepen op het platteland steeds minder vanzelfsprekend wordt.

Een aanbod van voorzieningen, zowel lokaal als regionaal bereikbaar maken voor plattelandsbewoners is belangrijk wanneer de leefbaarheid van het platteland centraal staat. Het gaat hierbij niet alleen om commerciële voorzieningen, maar ook om culturele voorzieningen, onderwijsfaciliteiten, tewerkstelling, zorg- en welzijnsinstellingen, sport en recreatie, collectieve ruimten en basismobiliteit.

Bepaalde oplossingen dringen zich op voor de hierboven geschetste problematiek op het platteland.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:18

Pagina 13

3.2. Theoretische beschouwingen 3.2.1. Theoretische uitgangspunten Van Dam (1995) geeft de volgende uitgangspunten mee: z Het bereikbaarheidsprobleem is te beschouwen als een inherent probleem in landelijke gebieden wegens de afstand en de beschikbare tijd; z De bereikbaarheid van voorzieningen staat onder invloed van trends als individualisering, een toenemende individuele mobiliteit, een terugtredende overheid en economische processen van schaalvergroting; z Het bereikbaarheidsvraagstuk dient te worden gedisaggregeerd naar specifieke bereikbaarheidsproblemen volgens de aard van de voorzieningen en volgens bepaalde groepen van gebruikers. Om dit te kunnen doen, wordt in onderstaand schema een poging gedaan om doelgroepen te categoriseren (vraagzijde), en het aanbod aan voorzieningen (aanbodzijde) weer te geven.

Het probleem naar kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen in dunbevolkte gebieden, is niet nieuw. In deze paragraaf wordt dit gegeven theoretisch benaderd vanuit het concept van Moseley (1979) en een aantal uitgangspunten van Van Dam. Moseley vertrekt van een zeer elementair schema om nadien verschillende componenten van het bereikbaarheidsprobleem op te hangen.

Het gaat om: z mensen (people) die in rurale gebieden verblijven z diensten of activiteiten (activity) die mensen wensen of nodig hebben z de verbinding (link) die mensen en diensten bij elkaar brengt PEOPLE

LINK

ACTIVITY

Eenvoudiger kan het niet, maar deze drie componenten zijn voortdurend aan veranderingen onderhevig. Mensen worden ouder, verhuizen, hebben meer of minder kinderen, gaan werken of studeren,… Ook de aangeboden diensten veranderen. In kleinere dorpen gaan voorzieningen dicht, concentreren zich of verdwijnen, nieuwe diensten en voorzieningen worden opgericht. Hier vinden we het economisch proces van schaalvergroting terug. Tenslotte worden mensen en diensten ook anders 'gelinkt'. Wegen worden verhard en verbreed, andere verwaarloosd en niet iedereen beschikt over een wagen. Mensen en diensten moeten niet steeds fysiek met elkaar in contact komen: telefoon, gsm, fax, e-mail, internet overbruggen ook afstanden. Maar het gebruik van die middelen vereist ook een specifieke kennis, vaardigheden en infrastructuur. Niet iedereen kan over elk van deze factoren beschikken.

Een optimale dienstverlening voor de plattelandsbevolking veronderstelt: z voorzieningen van een kwalitatief hoog niveau z een volledige geografische en sociale dekking met een hoge graad van bereikbaarheid z lage kosten om de dienstverlening uit te bouwen op het platteland.

In werkelijkheid zijn deze parameters niet altijd even gemakkelijk in te vullen: De drie veronderstellingen (hoge kwaliteit, volledige dekking met gemakkelijke bereikbaarheid en goedkoop) zijn moeilijk verzoenbaar. Het nastreven van één doelstelling gaat meestal ten koste van een of meer andere. De manier waarop deze soms tegenstrijdige doelstellingen worden afgewogen en de eindbeslissing wordt genomen, hangt grotendeels af van het draagvlak of van de beschikbare middelen. Geval per geval moet dit bekeken worden.

13

welzijnengezindefinitief.qxd

14

29/11/2007

1:19

Pagina 14

Daarnaast zijn de normen van een goede (optimale? minimale?) dienstverlening niet steeds en op precieze wijze te bepalen. Een aanvaardbare dienst is een dienst die zich op een continuüm tussen een zeer goede en een onaanvaardbare dienst bevindt. Er zit in deze discussie echter ook een spanningsveld. Het behoud van voorzieningen staat soms op gespannen voet met sectorale eisen van kwaliteit en professionaliteit. Het gaat in kleine rurale kernen vaak om zulke kleine aantallen, zodat niet tegelijkertijd alle eisen van professionaliteit van personeel en ruimte kunnen worden gehaald. De vraag wordt wat het belangrijkste is: het bestaan van de voorziening of de kwaliteit hiervan. Deze vraag is tot op zekere hoogte onoplosbaar, omdat in vele gevallen niet aan alle criteria van vlotte dienstverlening kan voldaan worden. Zodoende moeten er dus keuzes gemaakt worden. De uitkomst van een dergelijke discussie is belangrijk op lokaal én op nationaal vlak. Lokaal gaat de vraag over de keuze die de bewoners zelf maken. Op landelijk niveau leidt dit spanningsveld tot de vraag of er rond verschillende voorzieningen specifieke regelgeving voor het landelijk gebied nodig is1.

3.2.2. Vraag- en aanbodzijde De vraagzijde De gebruikers van de dienstverlening zijn de inwoners van het platteland. Ook niet-bewoners van het platteland maken gebruik van deze dienstverlening. We onderscheiden naar leeftijd drie hoofdcategorieën: de jeugd, de volwassenen als middencategorie en de ouderen. Deze categorieën kunnen elk op hun beurt nog ingedeeld worden (zie onderstaande tabel).

Belangrijk om weten is dat deze categorieën niet exclusief zijn, m.a.w. doelgroepen kunnen elkaar overlappen. Deze categorieën zijn indicatief, er wordt voorlopig geen leeftijdsgrens vastgesteld. Verondersteld wordt dat deze kan variëren naargelang het gebruik van de dienstverlening.

Daarnaast zijn twee belangrijke horizontale dimensies te onderscheiden: graad van zorgbehoevendheid en graad van armoede of rijkdom. De ernst van de bereikbaarheidsproblematiek zal toenemen naarmate men meer zorgbehoevend is en/of armer is.

De aanbodzijde In de Themagroep werd de volgende onderverdeling voorgesteld.

1) Voorzieningen voor dagelijkse behoeften 2) Welzijn en gezin 3) Gezondheid 4) Onderwijs 5) Openbare diensten 6) Sport, cultuur en vrije tijd De tabel hiernaast is het resultaat van een brainstormsessie van de Themagroep.

9 Voorbeeld uit de welzijnssector. Een dienstencentrum wordt erkend en gesubsidieerd door de Vlaamse overheid als voldaan wordt aan een aantal criteria van openingsuren, personeelsbezetting en aangeboden activiteiten. Voor organisaties in landelijke kernen zijn deze normen (vb. 38uren per week geopend zijn), vaak niet haalbaar. Een specifieke regelgeving zou kunnen toelaten dat vb. meerdere organisaties gezamenlijk een aanvraag tot erkenning als dienstencentrum indienen waardoor de opgelegde normen wel haalbaar worden.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:20

Pagina 15

niveau van zorgbehoevendheid

VRAAGZIJDE

graad van armoede of rijkdom

Jongeren: - niet schoolgaande jeugd - schoolgaande jeugd - jeugd in de vrijetijdssfeer

AANBODZIJDE - voorzieningen voor dagelijkse behoeften

Volwassenen: - buitenshuiswerkenden - thuiswerkenden verdienend - thuiswerkenden niet-verdienend - werkzoekenden - gezinnen met kinderen - alleenstaanden met kinderen

- welzijn en gezin

Ouderen: - 60 - 80 - 80 + - alleenwondende ouderen

- openbare diensten

- gezondheid

15

- onderwijs

- sport, cultuur en vrije tijd

Figuur 1: schematisch overzicht vraag- en aanbodzijde Vervoersafhankelijkheid werd bewust door de Themagroep uit bovenstaande tabel weggelaten. Het niveau van vervoersafhankelijkheid is in grote mate een gevolg van de mate van zorgbehoevendheid en graad van armoede of rijkdom. Bepaalde personen in specifieke omstandigheden die niet zorgvragend zijn en niet arm kunnen toch een mate van vervoersarm zijn.

Onderstaande figuur geeft de verschillende niveaus van vervoersafhankelijkheid weer.

Ve r v o e r s a f h a n k e l i j k h e i d s n i v e a u 0% fysieke automogelijkheden en fysieke automogelijkheden fysieke automogelijkheden financiële mogelijkheden en in combinatie met in combinatie met financiële juridische mogelijkheden (rijbewijs) financiële en/of juridische en/of juridische beperkingen beperkingen of fysieke of fysieke beperkingen autobeperkingen en fysieke stap/fiets mogelijkheden

100%

fysieke beperkingen

auto motor

te voet (< 2 km) trein, tram, bus, metro fiets (< 5 km) openbaar vervoer (> 5 km)

aangepast vervoer

weginfrastructuur

voet-fietsinfrastructuur o.v.-voorzieningen en infrastructuur

voorzieningen aangepast vervoer

o.v.-voorzieningen en infrastructuur

Figuur 2: schematisch overzicht vervoersafhankelijkheidsniveau

welzijnengezindefinitief.qxd

16

29/11/2007

1:21

Pagina 16

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:23

Pagina 17

Koppeling van vraag- en aanbodzijde Het (plattelands)beleid inzake bereikbaarheid van voorzieningen moet een beleid zijn met aandacht voor alle inwoners van het Vlaamse platteland. Hier kan evenwel extra aandacht worden besteed aan de aspecten die de bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in de weg kunnen staan zoals zorgbehoevendheid en armoede. De koppeling van vraag en aanbod volgt echter geen eenduidig model. In streken met sterk geconcentreerde dorpen temidden van een open gebied (b.v. Limburgs Haspengouw) moet een andere oefening gemaakt worden dan in streken waar de bewoning rond de kernen heel sterk is uitgewaaierd (b.v. de kustpolders).

Een eerste belangrijke vaststelling die door de Themagroep werd gemaakt is dat alle bewoners op het platteland voorzieningen nodig hebben. Voor de ene groep gaat het wel over meer voorzieningen dan voor de andere groep.

Wanneer de aanbodzijde en de vraagzijde onderling worden afgewogen, komt men tot verschillende problemen.

De voorzieningen voor dagelijkse behoeften kan men bijvoorbeeld niet meer in elk dorp terugvinden. Hierdoor wordt het voor bepaalde doelgroepen moeilijk om deze voorzieningen te bereiken. Naast een groep ouderen is dit ook problematisch voor een deel van jongeren en alleenstaande moeders. Zij beschikken doorgaans in vele gevallen niet over een wagen om verder gelegen voorzieningen op te zoeken.

Hetzelfde geldt ook voor de gezondheidszorg, m.n. eerste en tweede lijnsvoorzieningen en de voorzieningen voor gezin en welzijn. Deze worden niet meer in elke plattelandskern aangeboden.

Als deze er dan al zijn, is er voor sommigen nog vaak sprake van een drempel om deze te consulteren. De voorzieningen in kwestie kunnen niet steeds rekenen op voldoende personeel en middelen waardoor de dienstverlening vaak niet van voldoende hoge kwaliteit is.

De aanwezigheid van onderwijsfaciliteiten is belangrijk voor de jeugd en speelt ook een belangrijke rol voor het uitbouwen van een sociaal netwerk. Schaalvergroting heeft ook het onderwijslandschap gekenmerkt, maar er kan aangenomen worden dat deze ontwikkeling gestagneerd is.

Het Vlaamse platteland is ruimtelijk sterk gedifferentieerd qua vraag naar onderwijsfaciliteiten, wat samenhangt met de aanwezigheid en immigratie van jonge huishoudens met kinderen. Door de schaalvergroting in het onderwijs komt de keuzevrijheid van kinderen die op het platteland onderwijs volgen, in het gedrang. Netoverschrijdend leerlingenvervoer kan een oplossing zijn naar het garanderen van onderwijs op het platteland.

Ook voor ouderen kan de aanwezigheid van onderwijsvoorzieningen belangrijk zijn wanneer zij 'levenslang' willen leren.

Openbare diensten zijn eveneens voor alle doelgroepen belangrijk, onder andere ook voor werkzoekenden. Voor gezinnen met kinderen zal de aanwezigheid van kinderopvanginitiatieven in de nabijheid belangrijk zijn. Het gaat hierbij om kinderopvang zowel voor kinderen onder 3 jaar als voor schoolgaande kinderen (georganiseerde buitenschoolse opvang). Het aandeel alleenstaanden men kinderen groeit. Vaak gaat het om vrouwen met een lage scholingsgraad voor wie een job combineren met kinderen zeer moeilijk is. Bovendien is het autobezit bij gezinnen met een vrouwelijk gezinshoofd lager dan gemiddeld.

Vrijetijdsvoorzieningen (zwembad, cultuurcentrum, sporthal, cinemazaal, …) zijn belangrijk voor verschillende doelgroepen. Voor de jeugd is het bijvoorbeeld belangrijk in de nabijheid een fuifzaal te hebben. Dit kan een polyvalent sportcomplex zijn, waar verschillende vrijetijdsactiviteiten kunnen plaatsvinden. Op vandaag zijn vele jongeren genoodzaakt zich naar de stad te verplaatsen om te kunnen fuiven, wat de veiligheid niet ten goede komt. Ook voor ouderen blijft de nabijheid van vrijetijdsvoorzieningen belangrijk.

17

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:24

Pagina 18

Bij de koppeling van de vraag- en aanbodzijde moet telkens bekeken worden welke specifieke behoeften elke doelgroep heeft. De invulling van deze tabel moet gebeuren op lokaal of regionaal niveau, en kan niet gebeuren op Vlaams niveau.

18

Een bijzonder aandachtspunt is het wonen van personen die zorgbehoevend zijn. Wat de toekomstige woonvoorkeuren van deze groep betreft doen zich twee uiteenlopende scenario's voor. Een eerste groep kiest er duidelijk voor om zolang mogelijk te kunnen verblijven in de eigen vertrouwde woning en woonomgeving. Een tweede groep daarentegen kiest er voor om - op vaak nog relatief jonge leeftijd, rond de pensionering - hun perifere en moeilijk bereikbare woning in te ruilen voor een beter gesitueerde woning in een dorpscentrum. Deze verhuisbeweging veronderstelt uiteraard een zekere flexibiliteit van de betrokkenen en een zekere koopkracht.

Deze laatst vernoemde trend gaat uiteraard samen met het lokaal beleid dat eveneens serviceflats optrekt in de dorpskernen. Het eerste scenario, zo lang mogelijk wonen in de eigen omgeving, veronderstelt het behoud van een kwalitatieve woning en woonomgeving, gekoppeld aan een hoge graad van bereikbaarheid van zorg in de meer perifere gebieden. In Vlaanderen lopen op dat vlak reeds een aantal experimentele pilootprojecten die deze woonzorgconcepten pogen te implementeren. Samenwerking en structureel overleg tussen de kabinetten van Wonen (M. Keulen), Welzijn (I. Vervotte) en platteland (Y. Leterme) is hiervoor aangewezen.

3.2.3. Beleidsopties Theoretisch benadering Er kunnen verschillende bereikbaarheidsopties aangereikt worden.

Verminderen van de verplaatsingsbehoeften De concentratieoptie gaat over het concentreren van voorzieningen, woon- en werkgelegenheid in een beperkt aantal grotere nederzettingen. De optie beoogt (onder andere) op regionale schaal een voldoende voorzieningenniveau tot stand te brengen en de onderlinge verplaatsingen tussen deze diverse activiteiten te optimaliseren en minimaliseren (Meert et al, 2003). Het doen aansluiten van een hele reeks voorzieningen bij de grotere bevolkingsconcentraties (het ruimtelijk bij elkaar brengen van vraag en aanbod) heeft een besparend effect op het aantal verplaatsingen. Het veronderstelt wel een relatief groot aantal verplaatsingen vanuit het meer perifere gebied maar de grotere nederzettingen. Voordeel is dat deze collectief kunnen georga-niseerd worden omdat de eindbestemmingen sterk gecentraliseerd zijn.

Deze optie heeft een relatie met de eerder beschreven economische schaalvergroting van zowel publiek als commerciële voorzieningen.

De toenemende schaalvergroting van commerciële voorzieningen maakt dat steeds meer (kleinere) nederzettingen vanuit een economische logica niet meer interessant zijn of blijven voor deze commerciële activiteiten. buurtwinkels, bakkers, slagers enz… sluiten hun deuren.

In deze context moet worden opgemerkt dat voor het wat thema basismobiliteit betreft de Vlaamse Regering een principiële keuze heeft gemaakt op het vlak van mobiliteit. Hierbij wordt blijvend belang gehecht aan het sociale aspect van het collectieve vervoersaanbod en wordt de rendabiliteit ervan niet als prioriteit gezien (bijvoorbeeld belbus).

Een ander alternatief is de spreidingsoptie. In dit concept worden de diensten en voorzieningen zo dicht mogelijk bij de mensen gebracht. Dit brengt de omgekeerde beweging van concentratie met zich mee. Hierdoor worden de kleine nederzettingen terug interessant al brengt het extra kosten met zich mee.

De optie die nog steeds aan belang toeneemt : de telematicaoptie. Nieuwe informatietechnologie kan immers het bereikbaarheidsvraagstuk in landelijk gebieden meer helpen oplossen. We denken hierbij aan teleshoppen en telewerken. Nieuwe informatietechnologieën kunnen

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:25

Pagina 19

bovendien ingezet worden om een antwoord te bieden op doelgroepspecifieke problemen (vb. spraakgestuurde domotica in serviceflats voor bejaarden). Hier moet worden opgemerkt dat dergelijke technieken nog steeds in ontwikkeling zijn en het aldus nog jaren kan duren alvorens dit op grote schaal wordt toegepast (Meert et al, 2003). Bovendien heeft deze optie ook een potentieel uitsluitend effect: niet alle huishoudens beschikken over de koopkracht of zijn voldoende flexibel in hun "bijleergedrag" om te investeren in de noodzakelijke apparatuur.

Verbeteren van het vervoersaanbod De transport- of vervoeroptie is gericht op het bewerkstelligen van verplaatsingsmogelijkheden of het mobiliseren van voorzieningen. De vervoersoptie moet maximaal uitgewerkt worden, steeds rekening houdend met de economische haalbaarheid ervan Voor de mobiele voorzieningenoptie liggen de zaken minder voor de hand. Mobiele voorzieningen zijn er altijd geweest, maar ze zijn duidelijk op hun retour. Tijdsinvestering voor verplaatsingen heeft sowieso een belangrijke impact op de vervoerskosten van aanbieders van deze diensten Deze optie kan slechts een onderdeel van het bereikbaarheidsbeleid zijn. (Meert et al, 2003) De tijdsopties gaan over het afstemmen in tijd van de activiteitenpatronen van mensen, openingstijden van voorzieningen en de beschikbaarheid van vervoermiddelen. We zouden ook kunnen spreken over de afstemmingsoptie. Optimale afstemming is het doel, maar er zijn duidelijk grenzen aan (Meert et al, 2003).

Praktische benadering Een samengaan van meerdere van deze opties, met een permanente aandacht voor de sociaal zwakkeren, zorgbehoevenden en vervoersafhankelijken, moet de landelijke gebieden een stuk bereikbaarder kunnen maken. Oplossingen op maat, naargelang de doelgroep, dringen zich op. De transportoptie zal de concentratieoptie dienen te ondersteunen. Een aanvulling kan gevonden worden in de mobiele voorzieningenoptie, de afstemmingsoptie en de telematicaoptie. De overheid kan vooral bij de telematicaoptie een faciliterende rol vervullen.

De spreidingsoptie zou kunnen gekozen worden wanneer het gaat om het bedienen van bijvoorbeeld verspreid wonende, vervoersarme bejaarden die er voor kiezen om in hun eigen vertrouwde woonomgeving te blijven wonen. Op deze manier wordt hen recht en toegang gegeven op de nodige dagelijkse basisvoorzieningen.

Van deze bereikbaarheidsinterventies vormt mobiliteit de hoeksteen. Mobiliteit is een transversaal thema, dat de verschillende beleidsdomeinen doorkruist.

Mobiliteit verhogen kan via openbaar of privaat initiatief. De toegankelijkheid voor alle doelgroepen moet bij openbare initiatieven bewaakt worden. De dalende vraag naar openbaar vervoer in landelijke gebieden (omwille van de toegenomen automobiliteit) heeft ertoe geleid dat bepaalde lijndiensten onrendabel worden. Hier is de boodschap steeds te zoeken naar andere, vraagafhankelijke vormen van openbaar vervoer zoals de Belbus.

Het is bijna een anachronisme, te spreken over vervoersarmoede wanneer dagelijks kilometerslange files het verkeersbeeld bepalen. En toch, vervoersongelijkheid bestaat. Ze ontstaat wanneer verschillende sociale groepen een ongelijke toegang hebben tot de beschikbare vervoersmiddelen. Vervoersongelijkheid ontstaat als sociaal probleem wanneer een individu/sociale groep zich niet op een 'sociaal aanvaardbare' wijze kan verplaatsen teneinde de voor dit individu/deze sociale groep 'noodzakelijke' voorzieningen te bereiken. Dit eventuele sociale probleem kunnen we enkel oplossen door dit probleem in relatie met de mobiliteitsbehoeften (die niet voor iedereen dezelfde zijn) te zien. We kunnen de mobiliteit voor het individu/sociale groep, die hinder ondervindt/ondervingen, meer kansen geven via (vooral) openbaar vervoer.

19

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:27

Pagina 20

20

Voorgaande paragraaf maakt duidelijk dat deze aanbevelingen erop gericht zijn om een integrale benadering te verkrijgen. In de welzijnszorg zijn te weinig dwarsverbanden gericht op een integrale cliëntbenadering, een afgestemde probleemaanpak in hetzelfde territorium ontbreekt.

De samenwerking en samenhang van cliënten, doelgroepproblemen en beleidsprobleem vergt samenwerking en coördinatie. Het huidige beleid is te fragmentair gericht op het ondersteunen van pilootprojecten her en der, zonder vanuit een algemeen kader te redeneren.

Er is een tendens van behouden van voorzieningen op het platteland naar het streven naar kwaliteitsvolle voorzieningen o.m. door multifunctionaliteit, samenwerking in één gebouw, …

Dit kan bijvoorbeeld gaan om het combineren van een kinderopvang of een dagopvang met een bibliotheek. Deze diensten kan men dan gemeenschappelijk onderbrengen in bijvoorbeeld een dorpshuis. Dit principe kan kostenbesparend zijn. De Themagroep acht het onderbrengen van verschillende voorzieningen belangrijk aangezien dit niet alleen kan bijdragen tot meer kwalitatieve dienstverlening.

De geografische afweging naar inplanten van infrastructuren dient te gebeuren volgens een meerschalige analyse, waarbij het gehucht, het dorp, de gemeente en de regio tegen over elkaar afgewogen worden. Het voorzieningenaanbod wordt zodoende georiënteerd naar het meest logische schaalniveau in functie van overlevingskansen van het initiatief en mobiliteitsbehoefte.

Dit impliceert bijvoorbeeld dat het bouwen en uitbaten van voorzieningen zoals een zwembad, een cultureel centrum, een grootschalige bibliotheek, een muziekschool of een sportcomplex moet gebeuren op bovengemeentelijk niveau/ regionale schaal en niet op het niveau van de individuele gemeenten.

3.2.4. Voorstel van werkwijze Aangezien de Themagroep wenst te streven naar een zo volledig mogelijke uitwerking van dit thema, opteert de Themagroep dit thema op te delen in een aantal deelthema's: voorzieningen voor dagelijkse behoeften, welzijn en gezin, gezondheid, onderwijs, openbare diensten en 'sport cultuur en vrije tijd'. Deze deelthema's worden elk afzonderlijk behandeld met aandacht voor knelpunten en uitdagingen, beleidsopties en de verschillende doelgroepen en worden elk binnen het bovenvermelde theoretisch kader uitgewerkt.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:28

Pagina 21

3.3. Referenties Albrechts L., Vermeersch Ch., 1995. Het ruimtelijke structuurplan Vlaanderen. Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, Brussel.

Meert. H. et al, 2003. Immobiel op het platteland, Koning Boudewijnstichting, Brussel. 76p.

Moseley M., 1979. Accessibility: the rural challenge. Methuen, Londen.

Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen vzw, 27 november 2003, Forumboek mobiliteit.

Onderzoek naar plattelandswinkels in Limburg (november 1999) - door ABM nv; in opdracht van Provincie Limburg.

Onderzoek naar plattelandswinkels in Meetjesland (voorjaar 2000) - door ABM nv; in opdracht van UNIZO Meetjesland.

Onderzoek naar plattelandswinkels in Vlaams-Brabant (ABM nv, november 2004).

Onderzoek naar plattelandswinkels in Westhoek (mei 2000) - door ABM nv; in opdracht van ?.

Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting, 9 november 2005, nota ter voorbereiding van de nota 'kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen'.

Thissen F., 2001. Leefbaarheid in de dorpen tussen Leie en Schelde vanuit het perspectief van de jonge bewoners, 27p.

Van Dam F., 1995. Meer voor minder - Schaalverandering en bereikbaarheid van voorzieningen in landelijke gebieden in Nederland. In: Nederlandse Geografische Studies, 188.p Vandelannoote S., 1997. Leefbaarheid in de plattelandskernen van de Westhoek - deel 2: voorzieningenonderzoek, 123p.

Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor dagelijkse behoeften, 30 maart 2006

21

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:29

Pagina 22

4

4. Achtergrond en situering bereikbaarheid en kwaliteit van voorzieningen in landelijke gebieden; deelthema 2: welzijn en gezin

4.1. Werkwijze

22

Om een duidelijk beeld van het thema 'kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen voor welzijn en gezin' te verkrijgen, werden een aantal interviews afgenomen van personen die actief zijn op het platteland rond het thema welzijn. Interviews werden afgenomen van Michel Doomst (Burgemeester Gooik), Mie Moerenhout (OOK), Monique Swinnen (KVLV), Frans De Wachter (KLJ), Henk Van Hootegem (Steunpunt tot bestrijding van armoede), Gijs Ory (Steunpunt tot bestrijding van armoede) en Guido Jacobs (VZW Oranje).

Deze interviews en aanvullend literatuuronderzoek (zie bibliografie) vormden de basis voor de besprekingen van de Themagroep.

4.1.1. Wat is welzijn?

In het ontwerpdecreet betreffende het algemeen welzijnswerk wordt welzijn omschreven als: 'Welzijn in de ruimste betekenis van het woord duidt op een kwaliteit van het menselijk bestaan. Het menselijk bestaan wordt gekenmerkt door lichamelijke, psychische, relationele, maatschappelijke en existentiële componenten. Elk van deze basisdimensies wordt gekenmerkt door specifieke mogelijkheden en behoeften waarvan de realisatie en de bevrediging telkens aanleiding geven tot een specifieke welzijnservaring. Zo kan men een onderscheid maken tussen het lichamelijke, het psychische, het relationele, het maatschappelijke en het existentiële welzijn. Deze componenten kunnen niet los van elkaar worden gescheiden. Door hun ondeelbare samenhang doordringen ze en beïnvloeden ze elkaar wederzijds. Bijgevolg kan er slechts sprake zijn van 'welzijn' wanneer tussen alle componenten van het menselijk bestaan een evenwicht ontstaat dat door de betrokken persoon als bevredigend wordt ervaren. In deze zin kan worden gesteld dat welzijn als concrete menselijke ervaring een integrale ervaring is.'

4.2. Probleemstelling De voornaamste problemen m.b.t. welzijn en gezin op het platteland hebben te maken met informatie, deskundigheid en de noodzakelijke voorwaarden rond infrastructuur, verenigingsleven en het sociaal leven. Binnen deze thema's gaat telkens specifiek aandacht uit naar jongeren, gezinnen en sociaal kwetsbare groepen en ouderen.

4.2.1. Algemene vaststellingen Uit de interviews komen een aantal vaststellingen naar voor die over de verschillende doelgroepen heen herkend werden.

Voorwaardenscheppend kader regionaal, concrete werking lokaal Voor een welzijnsbeleid op het platteland moet het beheer gecentraliseerd worden, maar tegelijkertijd de lokale autonomie verzekerd (subsidiariteitsbeginsel). z Het lokale niveau staat het dichtst bij de doelgroep en is meteen ook het operationele niveau aangezien dit het meeste aanknopingspunten biedt naar het lokaal sociaal netwerk. Nochtans is een samenspel tussen de verschillende beleidsniveaus (nationaal, provinciaal, regionaal en lokaal) de beste werkwijze. Het lokale niveau kan geïnspireerd worden door het hogere echelon dat administratieve ondersteuning kan verlenen (vb. verzekeringen van verenigingen, verspreiden van informatiefolders,…). Het regionale niveau is het aangewezen niveau om plannings- en programmatiegegevens uit te wisselen. Zo zou het goed zijn mochten de gemeenten de gegevens uitwisselen in verband met de vrije plaatsen in de kinderopvang en de rusthuizen. Deze planning mag niet te kleinschalig gebeuren, een aantal voorzieningen voor welzijn vallen helemaal niet samen met gemeentegrenzen. Het beleid dat uitgestippeld wordt rond de zorgregio's, kan hierop inhaken. Er moet echter steeds ruimte zijn voor gebiedsgerichte differentiatie.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:31

Pagina 23

z Het intergemeentelijk aanbieden van (welzijns)voorzieningen kan een oplossing zijn om deze voorzieningen te kunnen blijven aanbieden in de verschillende (kleinere) gemeenten. De deelgemeenten zijn het aangewezen operationele niveau, maar omwille van redenen van efficiëntie zijn gemeenten vaak afhankelijk van samenwerking met buurgemeenten. Een professionele en deskundige dienstverlening kan pas gegarandeerd worden als kleine gemeente de handen in elkaar slaan (vb. de werking van de LAC's). In de kleine gemeenten van het platteland kan een oplossing gevonden worden in het samenbrengen van diensten in multifunctionele dorpshuizen.

We verwijzen hierbij naar het advies 'kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen voor dagelijkse behoeften' die enkele pilootprojecten op dorpenniveau moet mogelijk maken. Ook gedecentraliseerde dienstverlening vanuit aanwezige diensten kan soelaas bieden.

Onderzoek Voor onderzoek is het van belang de deelgemeenten als uitgangspunt te nemen, hoewel de gegevensinzameling beter gebeurt op regionaal niveau. Voor plattelandsgebieden is het belangrijk dat cijfermateriaal op een voldoende laag niveau wordt verzameld, d.w.z. op het niveau van deel_gemeenten of statistische sectoren.

Creatieve invulling huidige reglementering Veel subsidieverlening met betrekking tot welzijn is gebaseerd op inwonersdichtheid.

Erkenningsnormen zouden moeten gedifferentieerd worden naar de dichtheden op het platteland.

Zo zijn de erkenningsnormen voor dienstencentra in landelijke context te hoog. Alternatieven (vb. drie rusthuizen vragen samen één erkenning aan en verdelen het aantal uren over deze rusthuizen) moeten mogelijk gemaakt worden. Er is een duidelijke vraag van voorzieningen op het platteland om op een creatieve manier invulling te kunnen geven aan de diverse subsidiereglementeringen waardoor samenwerking kan gehonoreerd worden.

4.2.2.

Netwerk van diensten

De drempel naar de openbare dienstverlening is hoog. Laagdrempelige infrastructuur is noodzakelijk opdat iedereen zou toegang hebben tot de voorzieningen. Op het platteland is de drempel hoger dan in de stad. De sociale druk is groot en bij het OCMW komt daar nog de negatieve connotatie bij. Bovendien verhoogt de procedure de drempel: het is de Raad voor Maatschappelijk Welzijn die oordeelt en daarin zetelen in een kleine leefgemeenschap vaak bekenden.

Om dit netwerk van diensten uit te bouwen op het platteland is er nood aan een dorpsoverleg, een goed werkend sociaal huis, een doordacht informatiebeleid en een beleid naar het opbouwen van deskundigheid. Het lokaal sociaal beleid is hier het ideale aanknopingspunt.

Dorpsoverleg Naast een regionale welzijnsraad, is er nood aan een dorpsoverleg binnen de gemeenten. Dit dorpsoverleg moet bestaan uit een aantal actoren die actief zijn in de gemeente en sleutelfiguren.

Dit overleg kan een belangrijke meerwaarde bieden op het vlak van informatie-uitwisseling en het maximaliseren van de doorverwijsmogelijkheden. Door dit overleg kan men ook een beter zicht krijgen op wat er bij de mensen uit het dorp leeft. Een sterke signaalfunctie uitbouwen kan door het opzetten van een netwerk van vertrouwenspersonen die niet noodzakelijk verbonden zijn aan een professionele organisatie.

23

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:32

Pagina 24

Sociaal huis Het sociaal huis is op zich een goed initiatief maar heeft nood aan een lokaas waardoor mensen makkelijker de stap zullen zetten naar deze voorziening, bv. door het aanbieden van dienstencheques. Dit initiatief is nog niet aanwezig in alle dorpen en gemeenten waardoor de burger er nog onvoldoende vertrouwd mee is. Men ziet dit nu nog meer als een fysiek gebouw, terwijl het gaat om een netwerk van functies die aanwezig zijn in dit sociaal huis.

24

z Een goede informatiecampagne dringt zich op. z Bovendien moet het lokaal sociaal beleid voldoende differentiëren naar doelgroepen. Met de toenemende vergrijzing valt ook een stijgend armoederisico te verwachten. Voor mensen in deelgemeenten die leven in armoede (lage mobiliteit), mensen met een handicap of boeren die in armoede leven, is de stap naar het centraal gelegen OCMW een moeilijk te nemen stap.

Mensen die leven in armoede worden op het platteland vaak gestigmatiseerd.

Het principe van een 'één -loketsysteem' is wenselijk. Onder dit principe verstaan we een doorverwijsfunctie door mensen die reeds loketervaring hebben. Er is nood aan een kantoor waar iedereen binnenstapt, waar mensen individueel behandeld worden (met de nodige aandacht voor privacy). Er is ook nood aan vorming van de medewerkers van het OCMW of sociaal huis over klantenonthaal, hoe om te gaan met specifieke doelgroepen,… Deze vorming kan op een Vlaams niveau geregeld worden. z Veelal worden vanuit OCMW's 'bonnen' (zoals cultuurcheques, vakantiecheques) verdeeld om deel te nemen aan bijvoorbeeld het verenigingsleven, ook voor jongeren. Dit systeem van de 'bonnen' kan stigmatiserend werken. Dit systeem kan heel goed werken waar een uitgebouwd netwerk is, of waar verenigingen op een correcte manier ingeschakeld zijn. z Voor jongeren die nog thuis wonen, is de toegankelijkheid van zorg minder pertinent, aangezien ze meestal onder het zorgsysteem van de ouders vallen. Er is wel een groot schaamtegevoel bij jonge werklozen. Uit onderzoek bleek dat weinig jongeren bekend zijn met het sociaal integratiecontract dat het OCMW hanteert.

Informatie en expertise Een gebrek aan informatie is voor verschillende doelgroepen een probleem op het platteland. De uitdaging bestaat erin mensen de informatie te geven die ze op dat moment nodig hebben. z Er is nood aan een geïntegreerde aanpak voor het verzamelen en verlenen van informatie die rekening houdt met de mobiliteitsproblemen van bepaalde doelgroepen in landelijke context.

Mensen die leven in armoede of personen met een handicap hebben nood aan informatie die te vinden is op makkelijk toegankelijke plaatsen, zoals de school, de dokter, lokale verenigingen, dorpshuizen, winkels,… Ze moeten deze informatie kunnen verkrijgen zonder gestigmatiseerd te worden. Daarom is het noodzakelijk om een specifieke werking naar de dorpen uit te bouwen en informatie zo lokaal mogelijk te voorzien. Dit principe kan men combineren met de mogelijkheid van een vertrouwenspersoon die met de mensen komt praten, een soort verbindingspersoon, die kan rekenen op de input van de verschillende netwerken (dorpsoverleg, cf. supra). Vooral naar de doelgroep van ouderen is kan dit een bijdrage leveren in het vergroten van het bereik.

Ouderen die in deelgemeenten wonen, geraken moeilijker aan informatie, o.m. omwille van het feit dat de informatie veelal gecentraliseerd wordt in de hoofdgemeente. Als ouderen informatie nodig hebben bellen ze bovendien meestal naar een vertrouwenspersoon (bv; een dokter…). z Informatie en sensibilisering rond deze thema's kan vanuit Vlaanderen aan de gemeenten aangereikt worden. Vlaanderen heeft reeds goed werk geleverd rond dit thema bijvoorbeeld met de website www.gelijkekansen.be, maar dit initiatief moet uitgebreid worden.

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:33

Pagina 25

z Het jongereninformatiebeleid is een prioriteit van de Minister van Jeugd Anciaux. o Dit is positief. Maar het beleid maakt geen duidelijk onderscheid tussen jongeren in de steden en jongeren op het platteland. o Jongeren Informatiepunten (de zogenaamde JIP's) winnen aan belang bij de jongeren. Wil men deze JIP's stimuleren dan moet de gemeente kiezen om informatie te verstrekken op een manier die bij de jongerencultuur past (bv: een internetgedeelte op de site van de gemeente). Deze JIP's zijn vanzelfsprekend meestal terug te vinden in de hoofdgemeente maar niet in de deelgemeente. Vaak zijn ze ook te vinden rond de middelbare scholen. Toch bereikt het JIP de jongeren van de deelgemeenten (in een grote gemeente) moeilijker. De nieuwe media zijn een uitstekend middel om deze doelgroep beter te bereiken.

Jeugdconsulenten kunnen een rol op nemen waar nu geen JIP aanwezig is. Dit kan georganiseerd worden via het dorpsnetwerk (cf. supra). o Het hogere beleidsniveau moet het lokale niveau informeren en stimuleren maar de concrete acties komen het best van de lokale actoren. o VIP (Vlaams InformatiePunt). Dit nieuw initiatief moet ook een link maken naar de plattelandscontext. o Zelfhulplijnen winnen aan belang, net als allerhande internetsites waar jongeren met problemen terecht kunnen. Niet iedereen kan hier gebruik van maken. Daarom maakt de wijziging van het decreet jeugdwerkbeleid hier ook extra geld voor vrij.

Dit moet gestimuleerd worden want deze initiatieven zijn erg belangrijk voor jongeren.

Jongeren maken er gretig gebruik van. Ze winnen aan belang omwille van het feit dat ze nauw aansluiten bij de jongerencultuur. Een goed initiatief is bijvoorbeeld de JO-Lijn. Dit is een luister- en klachtenlijn van bijzondere jeugdbijstand. Jongeren moeten het makkelijk gemaakt worden om de weg naar deze hulplijnen te vinden. z Voor sociaal kwetsbare groepen is de toegang tot informatie vaak problematisch.

Bij het aanbieden van informatie wordt te weinig rekening gehouden met analfabeten, blinden, slechthorenden,… Voor deze mensen is het verkrijgen van informatie een hele opdracht. o Ook een internetsite van de gemeente is vaak niet voorzien van eenvoudige symbolen waarbij men makkelijker de weg kan vinden op de gemeentesite. Deze problematiek is dezelfde voor de stedelijke context, hoewel internet een grotere rol speelt op het platteland naar het overbruggen van het bereikbaarheidsprobleem van diensten. Ouderen blijven vaak nog achter op deze ICT-ontwikkeling, hoewel de nieuwe generatie senioren hiervan steeds vaker gebruik kan maken. o Mede door de organisatie Kafka, onder leiding van staatssecretaris voor Administratieve Vereenvoudiging Vincent Van Quickenborne, zijn heel wat vereenvoudigingen voor deze doelgroep reeds doorgevoerd. Deze vereenvoudigingen maken de toegang tot informatie makkelijker en overzichtelijker. Zo moeten de parkeerkaarten voor personen met een handicap niet meer hernieuwd worden na 10 jaar. Zo is ook de procedure voor het verkrijgen van een blindenstok vereenvoudigd. z Een algemeen probleem op het platteland rond jongeren en welzijn is het ontbreken van expertise. Er ontbreekt onderzoek naar de verschillen tussen jongeren in de steden en jongeren op het platteland. Worden jongeren in de steden met dezelfde problemen geconfronteerd als jongeren op het platteland? Door het ontbreken van dergelijke expertise worden jongeren vanuit het nu gevoerde beleid in een landelijke context over dezelfde kam geschoren als jongeren uit een stedelijke omgeving. o Expertise uitbouwen is belangrijk om bepaalde effecten op het platteland te herkennen en ernaar te handelen. Wel is er de bereidheid van de minister van jeugd om te kijken wat er leeft onder jongeren op het platteland, dit is opgenomen in zijn jongerenbeleid. Dit moet aangemoedigd worden.

25

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:35

Pagina 26

o In kleine dorpen zijn de sociaal uitgesloten groepen slechts in beperkte mate aanwezig en dit heeft als gevolg dat er lokaal geen of een onvolledig beleid rond uitgewerkt wordt. Vanuit Vlaanderen wordt er meer geld vrijgemaakt voor sociaal kwetsbaardere groepen jongeren en met een duidelijke link naar het jongereninformatiebeleid. Dit gebeurt via een verfijning van het decreet op het jeugdwerkbeleid, men kan dit enkel aanmoedigen. De gemeenten kunnen de nodige aandacht schenken aan deze doelgroepen via het jeugdbeleidsplan. Een goede begeleiding en ondersteuning bij de opmaak en uitvoering van dit jeugdbeleidsplan is wenselijk. o Naar verluidt zal de minister werk maken van een onderzoek naar jongeren op het platteland vanaf 2008. Onderhandelingen met Kind en Samenleving zijn hierover lopende.

26

4.2.3. Infrastructuur, verenigingsleven en sociaal netwerk Door de migratiestroom kennen sommige dorpen uit het platteland een bevolkingstoename, terwijl andere deelgemeenten een (vaak gevoelige) terugloop kennen. De bevolkingsterugloop en het vertrek van (jonge) dynamische gezinnen vermindert de draagkracht van een gemeenschap en wordt ook als een verarming van het dorpsleven gezien.

Het klassieke verenigingsleven leeft en wint nog steeds aan belang. Ook nieuwe vormen van engagement (dorpsraden,…) blijken in de lift te zitten. De invulling is weliswaar anders en meer op de omgeving gericht. Het engagement is ook korter: het gaat hier dikwijls over een engagement van bijvoorbeeld één jaar.

Kinderen en jongeren z Het verenigingsleven blijft een belangrijke rol spelen op het platteland en bij de sociale integratie van de jongeren. Er moet naar gestreefd worden dat iedere sociale doelgroep de mogelijkheid heeft om deel te nemen aan dit lokale verenigingsleven. In dorpen zijn vaak sociaal kwetsbare groepen aanwezig, zoals kansarmen. Bij jongeren duidt deze kansarmoede veelal op generatiearmoede. Er moet op gewezen worden dat in het platteland de sociale controle sterker is dan in de steden, waardoor de drempel naar hulpverlening vaak hoger is. o Het verenigingsleven moet gestimuleerd worden en moet toegankelijk zijn voor alle jongeren (gehandicapten, kansarmen,…). Dit betekent dat iedere sociale groep moet toegang krijgen tot het verenigingsleven. Dit kan door een financieel steuntje in de rug voor kansarmen maar ook door de toegankelijkheid voor minder mobiele mensen (bijvoorbeeld de toegankelijkheidslabels in Gooik). Financiële drempels moeten weggewerkt worden om de eenvoudige reden dat het aanbod op het platteland veel minder uitgebreid is. o Het systeem van voordeelcheques is geen ideaal systeem omwille van het stigmatiserende effect. Het is beter om te werken met een systeem van een vertrouwenspersoon binnen de vereniging. Er moet vooral aandacht gaan naar sensibilisering rond de manier waarop dit georganiseerd wordt (via de leiding van een jeugdvereniging, via het dorpsnetwerk, …) o Ook jongeren met een hogere sociale afkomst die moeilijker deelnemen aan dit verenigingsleven moeten kansen krijgen om deel te nemen aan het verenigingsleven. z De jongeren moeten ruimte hebben om samen te komen, niet georganiseerd. o In de plattelandsgemeenten komt de collectieve speelruimte steeds meer onder druk te staan.

Bebouwing en milieunormen zorgen ervoor dat de jongeren steeds minder ruimte hebben om samen te spelen. o Jongeren creëren veel van deze speelruimten zelf. Deze ruimten moeten zeker georganiseerd worden op deelgemeenteniveau. o De zogenaamde 'hangplaatsen' in steden zijn net zo belangrijk op het platteland en moeten toegankelijk zijn voor alle doelgroepen. Dit zouden een soort ontmoetingsplaatsen voor alle doelgroepen kunnen zijn. In de Westhoek zijn reeds dergelijke 'dorpsonthaalpunten' ingericht.

Deze zijn zowel gericht op bewoner als op bezoeker. Er moet wel rekening gehouden worden

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:36

Pagina 27

met het feit dat kleinere kinderen niet graag spelen op hangplaatsen van jongeren. o Een onderzoek naar Jeugd en Ruimte is een actiepunt uit het tweede Vlaamse Jeugdbeleidsplan maar er is momenteel nog geen concrete onderzoeksvraag geformuleerd. o Het Charter Jeugd, Natuur en Bos streeft ernaar om meer kansen te creëren voor natuurbeleving door kinderen en jongeren via recreatie in natuurgebieden en bossen. (www.bosspel.be). z Fuiven is belangrijk voor het welzijn van jongeren omwille van het sociale contact/controle. Maar de fuifproblematiek is gekend: o Iedereen wil een fuifzaal maar niemand wil een fuifzaal naast zich. o De gemeenten zouden moeten geïnformeerd worden over de mogelijkheden van een aantal kleine aanpassingen die zalen geschikt kunnen maken tot fuifzalen. Zo kunnen fuiven onder de kerktoren gestimuleerd worden omwille van de sociale controle, de bereikbaarheid en het stimuleren van de lokale verenigingen. o Veel parochiezalen staan leeg en staan te verkommeren. o Een lokaal fuifbeleid past binnen een lokaal sociaal beleid omwille van de sociale controle. o Een fuifspreidingsplan kan een mogelijke oplossing zijn. o In het decreet van 14 februari 2003 houdende de ondersteuning en stimulering van het gemeentelijk, het intergemeentelijk en het provinciaal jeugd - en jeugdwerkbeleid dat werd gewijzigd bij decreet van 23december 2005 (fase1) komen er extra middelen voor gemeentelijke infrastructuur, gekoppeld aan welbepaalde voorwaarden. o Op www.fuifpunt.be is al veel informatie terug te vinden in verband met fuiven. o De Vlaamse overheid kan op experimentele basis multifunctionele centra stimuleren in een rurale kern (zie advies rond kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen voor dagelijkse behoeften) waarbij aandacht is voor een fuifzaal.

Volwassenen (cf. theoretische uitgangspunten) z Armoede en energieproblemen komen vaak samen voor. Eén van de problemen betreft het kunnen opladen van de kaart van budgetmeters (een systeem van electriciteitslevering bij mensen met betalingsmoeilijkheden). Op het platteland zijn er weinig oplaadpunten beschikbaar, en deze zijn bovendien vaak niet voor iedereen goed bereikbaar. Het aantal oplaadpunten zou moeten uitgebreid worden, met minstens 1 per dorp, goed bereikbaar en met een 24u/24u beschikbaarheid. Een systeem gebaseerd op electronisch betalen (via Bancontact, internetbankieren, …) enzovoort, zou de toegankelijkheid enorm verhogen. z Er zijn te weinig mogelijkheden naar kinderopvang op het platteland. o Dit is ook in de steden zo, het platteland staat er niet slechter voor dan de steden. De parameter die Kind en Gezin hanteert is niet de dichtheid van de bevolking maar wel het aantal kinderen (met meer gewicht voor kansarme kinderen), het aantal kinderen in de basisscholen en het aantal arbeidsplaatsen ingevuld door vrouwen tussen 25 en 35 jaar. o Voor het toekennen van opvangplaatsen zou men voor het platteland beter uitgaan van de flux tussen de woon- en werkplaats en de programmatienormen en reglementering vanuit de woon-werkmigratie bekijken. Opnieuw een pleidooi voor een creatieve invulling van bestaande reglementeringen. Ook alternatieve pilootprojecten zoals een mobiele speelpleinwerking, kunnen soelaas bieden. o Het kinderopvanglandschap is uitgewaaierd over een heel breed scala aan opvangmogelijkheden: urgentie, flexibel, dag, specifieke zorgopvang, thuisopvang voor zieke kinderen, occasionele opvang… In Vlaanderen zijn een aantal zorgondernemingen gegroeid.

Voor kleinschalige lokale besturen of VZW's is de samenwerking met dergelijke zorgondernemingen een oplossing. o Exclusieve lokalen voor de kinderopvang, zoals bepaald door 'Kind en gezin', zijn niet haalbaar op het platteland. Men moet streven naar multifunctionele lokalen op het platteland. Een

27

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:37

Pagina 28

onderscheid stad - platteland dringt zich ook hier op. Ook hier verwijzen we weer naar het eerdere advies rond kwaliteit en bereikbaarheid van voorzieningen voor dagelijkse behoeften. o Er is een onderscheid tussen opvang onder 3 jaar (kinderdagverblijven), buitenschoolse opvang, vakantieopvang en IBO (Initiatief voor Buitenschoolse Opvang). Op het platteland is veel kinderopvang gevestigd bij mensen thuis.

Minister Vervotte besliste om in 2006-2007 ongeveer 3000 nieuwe kinderopvangplaatsen te voorzien. Dit is een positief gegeven.

28

z Ons land telt steeds meer zorgbehoevende ouderen, door de vergrijzing zal dit fenomeen alleen nog maar toenemen. Er zijn ook heel wat jonge mensen die wegens een zware ziekte of handicap afhankelijk zijn voor zorg van anderen. De stijgende vergrijzing kan niet onbeperkt worden opgevangen door de residentiële sector. Bij een zwakke of afzwakkende informele dienstverlening komt de druk te liggen op de informele netwerken. Veel zorgbehoevenden moeten dus een beroep doen op anderen om hen op te vangen, zoals de partner, een familielid, een buur of een vriend(in): de zogenaamde mantelzorgers. Ongeveer 6% van de Vlaamse bevolking vanaf 16 jaar is mantelzorger. o Mantelzorg is nog veel te weinig bekend en erkend in onze maatschappij, toch wint deze vorm van zorg alleen maar aan belang. Op het platteland gaat het slechts om een beperkte groep. o Mantelzorgers ervaren een tekort aan professionele hulp, vooral aan oppashulp. Het probleem hierbij is vaak de mobiliteit. Zo kan een mantelzorger bijvoorbeeld 's avonds niet op stap gaan omdat hij of zij de zorgbehoevende niet alleen thuis kan laten. o Respijtzorg is een verzamelbegrip voor voorzieningen die tijdelijk, beroepsmatig of vrijwillig de mantelzorg overnemen. Respijtzorg heeft tot doel om mantelzorgers op adem te laten komen of tijd te laten besteden aan ontspanning, zorg voor zichzelf of aan andere activiteiten.

Rusthuizen bieden bv. kortverblijf aan, een tijdelijk verblijf van de zorgbehoevende oudere in het rusthuis. Deze initiatieven moeten ondersteund worden. o Mantelzorger worden financieel weinig gewaardeerd. Zo zou een kilometervergoeding een steuntje in de rug kunnen zijn. Er zou een betere financiële tegemoetkoming moeten zijn voor de mantelzorgers omwille van de grote afstanden die ze dikwijls moeten overbruggen. Het blijft in essentie een mobiliteitsprobleem. o Het tijdskrediet is reeds een positieve noot.

Ouderen z Voor ouderen op het platteland is het essentieel dat er een koppeling moet zijn tussen de thuis situatie en de beschikbare dienstverlening. Ouderen willen zo lang mogelijk blijven wonen op hun huidige woonplaats voor zolang ze zelfstandig kunnen wonen. Eens ze zorg behoeven, is aanwezigheid van dienstverlening een noodzaak. o Er moet gestreefd worden naar een integrale aanpak. Thuis wonen en genieten van de zorg van het rusthuis bijvoorbeeld. Thuiszorg is noodzakelijk op het platteland. o Ouderen op het platteland zullen niet snel verhuizen naar rusthuizen in dorpen of steden die ze niet kennen. Nochtans maken de meeste ouderen een verhuisbeweging richting een centrum waar een grotere concentratie aan dienstverlening aanwezig is. Op het platteland hierop ingespeeld worden door het uitbouwen van woonzorgzones waar een concentratie aan dienstverlening wordt aangeboden. Een verhuispremie kan dit aanmoedigen, de erkenning van de thuiszorgdiensten kan omgebogen worden in de richting van woonzorgzones,… z Ook kangoeroewonen komt op het platteland veelvuldig voor. Kangoeroewonen is een woonformule waarbij een oudere of een ouder koppel het gelijkvloers van een woning betrekt. Een jong gezin (meestal en bij voorkeur geen familie van de oudere) bewoont de andere verdiepingen.

Kangoeroewonen is reeds erkend door de Vlaamse regering in 2004 en dit fenomeen wint aan belang. Vaak is hier een onduidelijkheid wat het lokaal bestuur kan doen. Wil men deze huizen inrichten dan heeft men te maken met de wetgeving op de ruimtelijke ordening en overheerst de angst dat men van één huis naar een dubbele woning zou gaan. Hierbij moet gewezen worden

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:39

Pagina 29

op de verhoging van het kadastraal inkomen door het feit dat er twee wooneenheden worden gecreëerd. Een oplossing voor dit fenomeen dringt zich op.

4.3. Referenties Baert, H. (2001). Solidariteit: is daar een dienst voor? Over welzijnswerk als solidariteitswerk.

Tijdschrift voor welzijnswerk, 25,(233),5-11 Huysmans H. (2004). Jeugd en welzijn. De vlag die diverse ladingen dekt. In D. Burssens, S. De Groof, H.Huysmans, I. Sinnaeve, F. Stevens, K. Van Nuffel, N. Vettenburg, M. Elchardus, L. Walgrave & M. De Bie (Eds.), jeugdonderzoek belicht. Voorlopig syntheserapport van wetenschappelijk onderzoek naar Vlaamse kinderen en jongeren(2000-2004) (pp.141-160). Onuitgegeven onderzoeksrapport,K.U.Leuven & UGent Koning Boudewijn stichting, (2001). De hand aan de ploeg…, sociale uitsluiting in plattelandsgebieden, 90pp.

Memorandum (2004) Werkgroep Thuisverzorgers vzw. Memorandum naar aanleiding van de samensteling van de nieuwe Vlaamse Regering 2004 OOK - Actueel,2004., driemaandelijkse nieuwsbrief van het Vlaams Ouderen Overleg Komitee vzw, jaargang 5, nr. 3 OOK, 2005., Ouderenweek 2005 - ouderen plannen mee,40pp.

Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting, Armoede uitbannen, Een bijdrage aan politiek debat en politieke actie, Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding, 119 pp.

Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor welzijn en gezin met Michel Doomst, 6juni 2006 Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor welzijn en gezin met Mie Moerenhout, 12juni 2006 Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor welzijn en gezin met Monique Swinnen, 16juni 2006 Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor welzijn en gezin met Frans De Wachter, 19juni 2006 Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor welzijn en gezin met Steunpunt tot bestrijding van armoede, 21 juni 2006 Verslag interview m.b.t. voorzieningen voor welzijn en gezin met VZW Oranje, 22 juni 2006

29

welzijnengezindefinitief.qxd

30

29/11/2007

1:40

Pagina 30

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:41

Pagina 31

5

5. Werking Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) 5.1. Het doel

Het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) is het kader voor een brede dialoog over het Vlaamse platteland, vertrekkend vanuit het oogpunt van een duurzame, kwaliteitsvolle en dynamische ontwikkeling. Het Ondersteunende IPO-overleg resulteert op geregelde tijdstippen in adviezen, naar aanleiding van een vraag van (één van) de leden (Ondersteunend of Bestuurlijk overleg).

Een advies bevat beschouwingen of standpunten die geformuleerd worden naar aanleiding van specifieke of algemene noden, problemen of mogelijkheden die zich voordoen in het landelijke gebied. In het advies kan een gerichte vraag of opdracht omschreven worden die gericht is naar (een lid of meerdere leden van) de Vlaamse regering, (een commissie of meerdere commissies van) het Vlaams Parlement, de provincie- of gemeentebesturen.

Deze adviezen kunnen aanleiding geven tot nader onderzoek, verdere bespreking, het opzetten, uitwerken en beoordelen van ervaringsprojecten en pilootprojecten, vernieuwende initiatieven en concrete voorstellen en suggesties naar het beleid en de beleidsvoerders toe. Voorstellen en suggesties kunnen worden gezien als oplossingen voor knelpunten en tegenstrijdigheden in regelgeving, overheidsinstrumenten en acties.

5.2. Samenstelling IPO

20 personen

Bestuurlijk Overleg 10 Vlaamse Ministers, 5 Provinciale Gedeputeerden Plattelandsbeleid, 5 Burgemeesters Ondersteunend Overleg Kerngroep Onafhankelijke Deskundigen, Wetenschappers, Maatschappelijke Belangenorganisaties, themavoorzitters, WSG, VVP, Kabinet voor Plattelandsbeleid, VLM - Afdeling Platteland

20-tal personen

Themagroepen niet limitatief

IPO-Raad Vertegenwoordigers van de Overheid (Vlaams, Provinciaal en Lokaal), Wetenschappers, Deskundigen en Maatschappelijke Belangenorganisaties

Interbestuurlijk Plattelandsoverleg

Interbestuurlijk Plattelandsoverleg

In het Bestuurlijk overleg, waar de politieke besluitvorming gebeurt, zetelen politieke mandatarissen vanuit de drie bestuursniveaus. Het Ondersteunend overleg bestaat uit een IPO-raad, van waaruit de Themagroepen worden gevormd, en een Kerngroep welke instaat voor een gecoördineerde inhoudelijke en beleidsdomeinoverschrijdende afstemming van de thema's.

5.3. Besluitvormingsprocedure aangaande een advies over een thema In de Themagroep streeft men maximale consensus na. Indien geen consensus wordt bereikt, noteert men het meerderheidsstandpunt. Aan de leden van de Themagroep en de administraties op wiens beleidsdomein het advies betrekking heeft, wordt gevraagd hun mening of advies te geven t.a.v. het voorgestelde meerderheids-standpunt.

De beslissingen in het Bestuurlijk overleg worden genomen bij consensus. Onthoudingen zijn mogelijk, zonder dat deze de beslissingen blokkeren.

5.4. Meer informatie T. +32 2 543 69 73, www.ipo-online.be, coördinator: Sarah De Baets, ipo@vlm.be.

31

welzijnengezindefinitief.qxd

29/11/2007

1:42

Pagina 32

www.vlm.be www.plattelandonline.be Vlaamse Landmaatschappij ~ Afdeling Platteland Dienst Vlaams Geïntegreerd Plattelandsbeleid en Advisering T. 02 543 69 73 ~ ipo@vlm.be Gulden Vlieslaan 72 ~ 1060 Brussel

fotografie: VLM, Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid in opdracht van VLM, www.prospector.be