MOS_Duurzamescholenstraffescholen_jaarverslag_2020.pdf

MOS

duurzame scholen straffe scholen

Jaarverslag MOS 2020 MOS, duurzame scholen, straffe scholen

DEPARTEMENT OMGEVING

mosvlaanderen.be

COLOFON VLAAMSE OVERHEID Departement Omgeving Afdeling Partnerschappen met Besturen en Maatschappij MOS www.mosvlaanderen.be, mos@vlaanderen.be

MOS-BEGELEIDING Elke Hermans, Katrien Hoeylaerts, Veerle Moons (Antwerpen); Hilde Boiten, Karel Coenen, Bieke Geukens, Philippe Plessers (Limburg); Mike Stoens, Sandra Vandevelde, Wouter De Tandt (Oost-Vlaanderen); Herwig Kevelaerts, Philippe Moreau, Ann Thienpont (Vlaams-Brabant); Donald Dupon, Joke Oosterlijnck, Elien De Pelsmaeker (West-Vlaanderen); Véronique Bidée (Brussels Hoofdstedelijk Gewest).

MOS-COÖRDINATIE: Gilles Bavay, Veronique De Grave, Tinne Jansen, Linda Van Meersche, Ingrid Vander Linden

Jaarverslag MOS 2020

Inleiding MOS is een gezamenlijk initiatief van 7 partners: de Vlaamse overheid, de vijf Vlaamse provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

MOS helpt leerkrachten en directies om van hun school een milieuvriendelijke en duurzame leer- en leefomgeving te maken, samen met de leerlingen, het schoolteam en het netwerk van de school.

Scholen die zich registreren op de Groene Kaart van MOS worden een MOS-school. Vanaf dan maken ze deel uit van een groeiende community van “duurzame scholen, straffe scholen”. MOS ondersteunt deze scholen via haar gratis aanbod maar geeft vrijheid en verantwoordelijkheid aan de school om te komen tot een maximaal draagvlak en een maximale verankering van duurzaamheid in de lessen, in het schoolbeleid en in de schoolcultuur.

MOS bestaat al sinds 2002 en is ondertussen een sterk merk geworden. Vele leerkrachten en leerlingen zijn vertrouwd met de naam en de visie van MOS. Dankzij de MOS-werking op hun school, leerden verschillende generaties van leerlingen milieu- en duurzaamheidsvraagstukken van nabij kennen en zochten ze naar manieren om hier gepast mee om te gaan.

In dit jaarverslag wordt een overzicht gegeven van de voornaamste activiteiten en verwezenlijkingen van MOS in 2020. Ook voor MOS was 2020 een bijzonder jaar. De coronapandemie had een niet te onderschatten impact op de MOS-werking. Scholen gingen tijdelijk dicht en schakelden over op afstandsonderwijs. Daardoor werden schoolbezoeken en vormingsmomenten uitgesteld, afgelast of online georganiseerd. Heel wat scholen hadden het zwaar te verduren waardoor hun MOS-werking op een lager pitje werd gezet. Gelukkig waren er ook veel kansen zoals de extra aandacht voor enkele MOS-thema’s zoals buiten lesgeven, binnenluchtkwaliteit, natuurbeleving,..

Dit verslag bevat zowel kwantitatieve gegevens zoals cijfers over het aantal MOS-scholen en MOS-vormingen, maar ook heel wat kwalitatieve elementen zoals korte verslagen over interessante MOS-projecten.

3

4

Jaarverslag MOS 2020

Inhoud Inleiding_____________________________________________________________________ 3 Samenvatting van de huidige MOS-werking______________________________ 6 MOS-aanbod _______________________________________________________________ 8 MOS in 2020; kwantitatief en kwalitatief_________________________________ 9 1. MOS-trajectbegeleidingen op maat_______________________________ 9 2. MOS-passen en MOS-schakels_____________________________________ 10 3. MOS netwerk- en vormingsmomenten en MOS-workshops ______ 10 4. Nieuwe ontwikkelde ondersteunende materialen _______________ 12 5. Scholen op de Groene Kaart van MOS ____________________________ 14 6. Communicatie ____________________________________________________ 14 7. Eco-Schools _______________________________________________________ 16 8. Actiedagen________________________________________________________ 17 9. Partnerschap met de provincies en de VGC ______________________ 18 10. Opvolgen actieonderzoek en proefprojecten_____________________ 22

5

6

Samenvatting van de huidige MOS-werking In 2019 liep het MOS-programma 2015-2019 af. Naar aanleiding daarvan werd het MOS-programma via een participatief proces in 2017-2018 geactualiseerd. Het geactualiseerde programma werd op 21 december 2018 door de Vlaamse Regering goedgekeurd en de MOS-bestuursovereenkomsten werden verlengd voor de periode 2020-2024.

MOS-programma 2020-2024: Visie Een duurzame toekomst begint in het onderwijs.

We willen een maatschappij die sociaal rechtvaardig is binnen de grenzen van de draagkracht van de planeet.

We zijn ervan overtuigd dat educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO) op school hiervoor een noodzakelijke motor is en een katalysator vormt voor kwaliteitsvol onderwijs.

Missie MOS versterkt scholen om educatief aan de slag te gaan met duurzaamheidsvraagstukken vertrekkende vanuit lokaal relevante omgevingsthema’s. MOS verbindt betekenisvol deze milieu- en ruimtethema’s die spelen in de buurt van de school met de globale duurzame ontwikkelingsdoelstellingen. Dit doet MOS door leerkrachten en directies te professionaliseren en scholen te begeleiden en te inspireren vanuit een integrale schoolbenadering.

Ondersteunend stimuleert MOS een ondernemend klimaat voor EDO op school via netwerken en partnerschappen.

Op deze manier wordt de school een duurzame leer- en leefomgeving.

Strategische doelstelling 1 MOS-scholen brengen EDO in de praktijk. Daarvoor grijpen ze lokaal relevante omgevingsthema’s aan in relatie tot de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen vanuit een integrale schoolbenadering.

Operationele doelstellingen: 1. MOS begeleidt scholen om lokale omgevingsthema’s en duurzame ontwikkelingsdoelstellingen betekenisvol te kunnen aangrijpen als relevante leercontext.

2. MOS verbindt scholen met lokale partners om met EDO aan de slag te gaan.

3. MOS helpt scholen via EDO bij het realiseren van hun curriculum en hun pedagogisch project vanuit een integrale schoolbenadering.

Strategische doelstelling 2 Leerkrachten en directies hebben de kennis, vaardigheden en attitude om EDO mogelijk te maken op school.

Operationele doelstellingen: 1. MOS inspireert en motiveert leerkrachten en directies over EDO en een integrale schoolbenadering.

2. MOS ontwikkelt professionaliseringsmodules voor leerkrachten en directies over EDO als kennismaking, verdieping en reflectie in co-creatie met doelgroep en partners en afgestemd op de curriculumdoelen.

3. MOS biedt de modules aan voor leerkrachten en directies.

4. MOS zet in op de integratie van de modules in het bestaande professionaliseringsaanbod.

Jaarverslag MOS 2020

Strategische doelstelling 3

Strategische doelstelling 4

MOS-scholen inspireren elkaar en worden gewaardeerd.

De EDO-praktijken op school, het aanbod en de dienstverlening van MOS verbeteren voortdurend en dragen bij aan kwaliteitsvol onderwijs.

Operationele doelstellingen: MOS bouwt een community uit van scholen die EDO in de praktijk brengen.

1. MOS stimuleert internationale uitwisseling.

2. MOS erkent en waardeert MOS-scholen. Dit kan door MOS-scholen zichtbaarheid te geven, toonmomenten te organiseren, green flag uit te reiken,…

3. MOS voert een sterke communicatie om de werking kenbaar te maken.

Operationele doelstellingen: 1. MOS gaat partnerschappen aan rond EDO en stemt zijn aanbod en dienstverlening af met doelgroep en het veld.

2. MOS koppelt actie-onderzoek aan de EDO-praktijken op school.

3. MOS detecteert nieuwe kennis en verwerkt dit in het MOS-aanbod en de dienstverlening.

4. MOS speelt in op actualiteit en beleidsprioriteiten.

5. MOS meet, evalueert en stuurt het MOS-aanbod en -dienstverlening bij.

7

8

MOS-aanbod* Om de MOS-doelstellingen te bereiken heeft MOS een gratis aanbod uitgewerkt waar scholen vrijblijvend gebruik van kunnen maken.

Op deze in 2020 nieuw gemaakte MOS-flyer wordt een kort overzicht gegeven van dit aanbod. Een volledig en actueel overzicht is te raadplegen op de MOS-website www.mosvlaanderen.be

Zo helpt MOS jou • persoonlijke begeleiding per provincie • trajectbegeleiding op maat van je school rond klimaat, vergroening, buiten lesgeven, mobiliteit …

• samen met de leerlingen, het schoolteam en het netwerk rond je school

MOS

duurzame scholen straffe scholen

TIP Neem een kijkje op www.mosvlaanderen.be om te zien wat we ook voor jouw school kunnen doen.

WORD LID VAN DE MOS-COMMUNITY! Maak je van je school graag een milieuvriendelijke en duurzame omgeving?

Wil je je leerlingen inspireren om duurzame keuzes te maken, nu en later?

MOS helpt jou! mosvlaanderen.be

*

Het volledige MOS-aanbod wordt gratis ter beschikking gesteld.

V.U.: Peter Cabus, Secretaris-generaal Departement Omgeving Koning Albert II laan 20, bus 8, 1000 Brussel

Een greep uit ons aanbod • leermiddelen en tools om eindtermen rond duurzame ontwikkeling af te vinken • tal van boeiende studiedagen, inspirerende vormingen en netwerkmomenten • actiedagen en promomateriaal om de hele school te motiveren • een nieuwsbrief met toptips en toffe inspiratie • de MOS-pas voor gratis vervoer met de bus of tram van De Lijn • hulp bij de zoektocht naar subsidies

Ga jij er ook voor?

• mosvlaanderen.be voor alle info over MOS, thema’s en leermiddelen • klascement.net/mos voor extra lesideeën • www.mosvlaanderen.be/doe-mee als je van aanpakken weet en meteen wil inschrijven @mosvlaanderen voor nog meer geestdrift

Jaarverslag MOS 2020

MOS in 2020; kwantitatief en kwalitatief MOS bepaalde een aantal op te volgen kwantitatieve indicatoren op basis van de strategische doelstellingen om op deze manier op te volgen of de doelstellingen bereikt worden. Door te werken met een nieuwe set indicatoren kunnen de meeste cijfers niet vergeleken worden met voorgaande jaren omdat er toen andere indicatoren werden bijgehouden. Per strategische doelstelling worden ook een aantal kwalitatieve zaken opgenomen die in 2020 door MOS werden gerealiseerd en die bijdragen aan (in hoofdzaak) deze doelstelling.

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1 MOS-scholen brengen EDO in de praktijk. Daarvoor grijpen ze lokaal relevante omgevingsthema’s aan in relatie tot de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen vanuit een integrale schoolbenadering.

1. MOS-TRAJECTBEGELEIDINGEN OP MAAT Geregistreerde MOS-scholen kunnen een beroep doen op de expertise en coaching van de provinciale MOS-begeleiders. Tijdens enkele schoolbezoeken ondersteunt de MOS-begeleider de school. Deze begeleiding is steeds op maat van de school en kan dus heel verschillend zijn afhankelijk van de noden van de school. Voor deze begeleidingstrajecten schuift MOS de klimaattrajecten en vergroeningstrajecten naar voor maar ook andere trajecten zijn mogelijk.

In 2020 werden in totaal juist 400 scholen door een provinciale MOS-begeleider begeleid in een MOS-traject op maat van de school.

2020

aantal

Totaal aantal begeleide basisscholen (unieke scholen, geen dubbeltelling) Aantal basisscholen begeleid in een klimaattraject Aantal basisscholen begeleid in een vergroeningstraject Aantal basisscholen begeleid in een ander traject (nog onzeker welk traject of een traject met focus op een ander thema) Totaal aantal begeleide secundaire scholen (unieke scholen, geen dubbeltelling)

311 68 212 29 89

Aantal secundaire scholen begeleid in een klimaattraject

31

Aantal secundaire scholen begeleid in een vergroeningstraject

59

Aantal secundaire scholen begeleid in een ander traject (nog onzeker welk traject of een traject met focus op een ander thema)

17

Met de klimaattrajecten wil MOS de scholen motiveren en helpen om samen op een positieve, bevattelijke en onderzoekende manier de leerlingen bewust te maken van de klimaatverandering en acties op te zetten om klimaatverandering tegen te gaan.

9

10

Met de vergroeningstrajecten wil MOS scholen motiveren en ondersteunen om hun grijze speelplaats te veranderen tot een groene speel- en leeromgeving. Naast ondersteuning in het proces voor de uitvoering, zet MOS ook in op het beter gebruik van de buitenruimte, zodat leerlingen kunnen leren van, over en in de natuur.

In de periode september 2018 t.e.m. december 2019 liepen er in totaal 160 klimaattrajecten en 388 vergroeningstrajecten. In 2020 zijn dat er respectievelijk 99 en 271. Deze daling is wellicht te wijten aan de korte periode en een dalende vraag naar trajecten wegens corona.

2. MOS-PASSEN EN MOS-SCHAKELS MOS moedigt scholen aan om ook MOS-gerelateerde schooluitstappen te organiseren. Daarvoor zetten we in op MOS-passen en MOS-schakels.

Scholen kunnen met de MOS-pas gratis gebruik maken van de bussen en trams van De Lijn om een uitstap te maken in het kader van educatie voor duurzame ontwikkeling (EDO). MOS heeft daarvoor een overeenkomst met de Vlaamse Vervoermaatschappij De Lijn. In 2020 werden in totaal 800 vouchers of MOS-passen uitgeschreven.

Met 1 voucher kan een volledige klas (tot maximaal 30 personen) op de bus of tram stappen.

De afgelopen jaren reikten we tussen de 1500 en 2000 MOS-passen per jaar uit. Zoals te verwachten heeft de coronapandemie voor een serieuze daling gezorgd.

Elke organisatie met een educatief aanbod in verband met duurzame ontwikkeling kan zich als MOS-schakel laten opnemen op de MOS-website*. Op die manier stimuleert MOS zowel de organisaties (om in hun educatief aanbod te focussen op duurzaamheid) als de scholen (om de organisaties te bezoeken met het openbaar vervoer).

Eind 2020 waren er 115 MOS-schakels opgenomen op de MOS-website.

STRATEGISCHE DOELSTELLING 2 Leerkrachten en directies hebben de kennis, vaardigheden en attitude om EDO mogelijk te maken op school.

Om deze doelstelling te bereiken zet MOS in op professionalisering van leerkrachten en directieleden. Dit gebeurt voornamelijk via het organiseren van vormingen, (pedagogische) studiedagen, workshops, MOS-cafés, lerende netwerken, netwerkmomenten, workshops,…

3. MOS NETWERK- EN VORMINGSMOMENTEN EN MOS-WORKSHOPS 2020

aantal

Totaal aantal georganiseerde MOS-netwerk-en vormingsmomenten

60

Totaal aantal individuele deelnemers

1564

Aantal vertegenwoordigde (“deelnemende”) basisscholen

320

Aantal vertegenwoordigde (“deelnemende”) secundaire scholen

207

Aantal gegeven MOS-workshops door provinciale MOS-begeleiders Aantal gegeven MOS-workshops door MOS-coördinatoren Deze cijfers werden in het verleden niet bijgehouden en daardoor kunnen we ze niet vergelijken.

Ook hier heeft corona zeker een impact gehad. Een aantal vormingsmomenten werd geannuleerd of vervangen door digitale vormingsmomenten.

Hieronder is een selectie opgenomen van enkele MOS-netwerk- en vormingsmomenten en MOS-workshops die plaatsvonden in 2020.

MOS selecteert en keurt MOS-schakels niet. MOS staat niet garant voor de kwaliteit van het educatieve aanbod van de MOS-schakels.

*

25 1

Jaarverslag MOS 2020

SDG-ATELIER Om de website ‘SDGs@school’ en bijhorende tools te kunnen ontwikkelen organiseerde MOS twee SDG-ateliers. Hiervoor werden leerkrachten basis en secundair uitgenodigd.

16 geïnteresseerden hadden zich voor de twee SDG-ateliers ingeschreven. Deze ateliers vonden plaats op 15/01/20 en 12/02/20 telkens in de namiddag. Onder leiding van ‘Route 2030’ hebben de deelnemers heel wat informatie, ideeën en tips gegeven. Deze informatie werd meegenomen in de uitwerking van de website.

TEACH UP! 2030 Op 12 maart 2020, net voor de lockdown, organiseerde MOS samen met Kruit en 11.11.11 een eerste Teach up! 2030.

Deze inspiratiedag vond plaats in het Herman Teirlinck gebouw van de Vlaamse overheid. Met deze dag spoorden we de verschillende partners, leerkrachten, educatief personeel en educatieve aanbieders aansporen en inspireren om op school aan de slag te gaan met duurzame en mondiale thema’s. De SDGs – Sustainable Development Goals – van de VN vormen de inhoudelijke rode draad van deze dag. Het programma bestond uit een plenair gedeelte met daarna verschillende workshops.

MOS ANTWERPEN: MOS BUITENKANSEN Een sleutel tot duurzaam denken en handelen is de verbondenheid met de natuur. Op welke manier kunnen we deze ontwikkelen bij leerlingen in het secundair onderwijs? Kunnen we in de provincie Antwerpen inzetten op ‘buiten leren’ in de secundaire scholen door een combinatie van buitenlesactiviteiten op school en excursies in de natuur? Wat is leren? En wat is de taak van de school in het herstellen van de verbondenheid met natuur? Via een lerend netwerk “Buiten leren voor secundair onderwijs” buigt MOS Antwerpen zich over dit soort vragen. Dit lerend netwerk wordt ondersteund door Learning Path.

Wegens corona kon het lerend netwerk niet live van start gaan en werd er gekozen voor een digitale inleiding op het netwerk met de MOS Buitenkansen. MOS Buitenkansen bestaat uit 6 laagdrempelige opdrachten voor de leerkracht met uitdagingen en extra uitleg. De opdrachten zijn zo gekozen dat je, vanuit je eigen beleving en met jouw vak in het achterhoofd, op zoek gaat naar leerkansen in de natuur/buitenlucht voor jouw leerlingen. Door samen met andere leerkrachten te leren wordt buiten leren in het secundair onderwijs haalbaar en concreet.’ MOS Buitenkansen krijgt een vervolg in 2021.

MOS LIMBURG: NASCHOLING “BIJEN OP SCHOOL? NATUURLIJK” Bijen zijn onmisbaar voor de productie van ons voedsel. Ze hebben bijvriendelijke bloemen nodig om te overleven. Ze steken niet, en je kan sommige soorten aantrekken met een bijenhotel. Ook op school!

Op dinsdag 11 februari 2020 leerden leerkrachten hoe ze samen met hun leerlingen het schooldomein bijvriendelijker en groener maken. Goed voor de biodiversiteit en natuurbeleving op school.

MOS LIMBURG: WEBINAR #MISSIEMINDER Om leerkrachten warm te maken voor de eerste editie van #MissieMinder, organiseerde MOS-Limburg op dinsdag 10 oktober 2020 een interactief webinar voor het basisonderwijs: ‘Hoe samen meer consuminderen”. Leerkrachten maakten tijdens dit webinar kennis met de gloednieuwe MOS-actiedag en de piraminder. Verder wisselden ze inzichten en ideeën uit met gelijkgestemden en werden ze geïnspireerd om hun eigen actie tegen voedselverlies op touw te zetten MOS OOST-VLAANDEREN: GEBRUIK VAN LOSSE MATERIALEN In het najaar 2020 vond een volzette vorming rond het gebruik van losse materialen voor het basis- en buso onderwijs plaats. Deze studiedag kwam tot stand in samenwerking met ‘Speelmakers’. Leerkrachten en directies werden geïnformeerd over de kracht en voordelen van spelen met losse materialen. We stonden stil bij de praktische organisatie en de veiligheid en ten slotte werd ook de brug gemaakt met de educatieve mogelijkheden.

11

12

4. NIEUWE ONTWIKKELDE ONDERSTEUNENDE MATERIALEN: Als ondersteuning bij MOS-projecten en -trajecten voorziet MOS ondersteunende materialen. Hieronder is een overzicht opgenomen van materialen die in 2020 ontwikkeld werden en dus nieuw zijn in het aanbod.

DE MOS-STAPSTENEN Om de stappen van een trajectbegeleiding of een begeleiding op maat visueel te maken heeft MOS stapstenen ontwikkeld.

De MOS-begeleiders gebruiken deze stapstenen om het MOS-traject op een MOS-school in beeld te brengen. Bij de stapstenen hoort ook een mindmap om het volledige traject in beeld te brengen. De scholen kunnen de stapstenen downloaden en afdrukken om het proces dat ze met MOS lopen kenbaar te maken op hun school. www.mosvlaanderen.be/begeleiding-op-maat DE KLIMAATMINDMAP Klimaat is dé uitdaging van de 21ste eeuw. Omdat uit onderzoek is gebleken dat leerkrachten én jongeren onvoldoende kennis bezitten over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering, heeft MOS een mindmap gemaakt met een bijhorende tekst. Deze mindmap en brochure zijn bedoeld om de leerkrachten van het basis- en secundair onderwijs te ondersteunen en inzichten te geven in dat omvangrijke thema. Zowel de mindmap als de bijhorende brochure kunnen door de leerkrachten worden gedownload om in de klas te gebruiken. www.mosvlaanderen.be/klimaatverandering-oorzakengevolgen-en-oplossingen-mindmap-en-tekst DE KAMOSHIWIJZERS Omdat EDO (Educatie voor Duurzame Ontwikkeling) geen gemakkelijk thema is om in het kleuteronderwijs binnen te brengen, heeft MOS 13 EDO-verhalen geschreven in de vorm van KaMOShibai-verhalen. Hierin zitten heel wat interessante elementen die kleuterleerkrachten kunnen gebruiken om het bewustwordingsproces van de kleuters te stimuleren. Daarom is MOS gestart om de verhalen te ondersteunen met pedagogische fiches in de vorm van KaMOShiwijzers.

Deze wijzers bevatten heel veel tips en informatie om de leerkrachten op weg te helpen in die educatie voor duurzame ontwikkeling. Dit jaar heeft MOS vijf kaMOShiwijzers gemaakt. Elke kaMOShiwijzer kan worden geraadpleegd op de MOS-website.

MOS is ook lid van de Foundation for Environmental Education (FEE) en voert het Eco-Schoolsprogramma uit in Vlaanderen. In dat kader werden de kaMOShibai-verhalen en wijzers ook in het Engels vertaald. Op deze manier worden gebruikte methodieken met andere internationale scholen uitgewisseld.

Jaarverslag MOS 2020

DE CO2-CALCULATOR: SCHOLEN VOOR MINDER CO2 De CO2-calculator is een digitale tool die het mogelijk maakt om de CO2-uitstoot van een basis- of secundaire school te monitoren en in te zetten bij klimaateducatie. De leerlingen voeren metingen uit en vullen de gegevens in. De CO2-calculator rekent alles om naar CO2-uitstoot en geeft deze bevattelijk weer. Door deze tool educatief in te zetten, wordt het eenvoudig om CO2-doelstellingen voor de school te formuleren, op te volgen en te bereiken. Met de tool is het bovendien mogelijk om de impact van verschillende klimaatacties op school te simuleren. Op die manier helpt de CO2-calculator om de meest impactvolle klimaatacties op te zetten.

De CO2-calculator werd oorspronkelijk door de provincie Vlaams-Brabant uitgewerkt. MOS-Vlaanderen heeft deze tool overgenomen en bijgestuurd.

MOS-ACTIEFICHE: WE ZEGGEN ‘NEEN’ TEGEN AFVAL De wereld kijkt tegen een gigantische afvalberg aan. Een deel daarvan werd slechts eenmaal of nauwelijks gebruikt (bv. een drankblikje). Bovendien komt een niet te onderschatten deel van het afval in de natuur terecht (plastic soep, zwerfvuil, sluikstort). Niet meteen een fraai plaatje, toch? In Vlaanderen zijn we sorteerkampioen. Dat is fijn. Maar ook het ophalen en verwerken van ons afval kost energie en brengt bovendien extra luchtvervuiling met zich mee. Veel van dat afval kan vermeden worden. Dat moet dus anders kunnen.

Om scholen te stimuleren voor minder afval te gaan, ontwikkelden we de actiefiche ‘We zeggen ‘NEEN’ tegen afval’. www.mosvlaanderen.be/mos-actiefiche-we-zeggen-neen-tegen-afval

MOS-ACTIEFICHE: EEN ONTBIJT MET LEF! Heel wat basisscholen organiseren jaarlijks minstens wel een ontbijt, een paasbrunch, of een andere (ochtendlijke) activiteit die met gezonde voeding te maken heeft. Hoe maak je als school echter een ontbijt of brunch, met en voor je leerlingen, dat èn echt gezond is, èn rekening houdt met moeder aarde, èn betaalbaar blijft? Een ontbijt of brunch met LEF (Lokaal, Ecologisch, Fair). Deze actiefiche helpt de leerkracht om samen met de leerlingen een duurzaam ontbijt klaar te maken. www.mosvlaanderen.be/mos-actiefiche-een-ontbijt-met-lef

13

14

STRATEGISCHE DOELSTELLING 3 MOS-scholen inspireren elkaar en worden gewaardeerd.

MOS wil bouwen aan een MOS-community, een levend netwerk waarbinnen uitwisseling is van MOS-praktijken en waar scholen graag deel van willen uitmaken. Om dat te bereiken zet MOS in op communicatie, het Eco-Schoolsprogramma en actiedagen.

5. SCHOLEN OP DE GROENE KAART VAN MOS Vanaf 2014 registreren scholen zich op de Groene Kaart van MOS via de website (www.mosvlaanderen.be/doe-mee/word-mosschool). Scholen die zich registreren zijn MOS-scholen, “duurzame scholen, straffe scholen”. Door zich te registreren als MOS-school, treedt de school toe tot de MOS-community en geeft de school haar duurzaam engagement een gezicht. De “Groene Kaart” toont de geografische spreiding van de MOS-scholen.

Elke donkergroene druppel op de kaart is een MOS-school. De lichtgroene vlagjes zijn de Eco-Schools (zie verder).

Het aantal MOS-scholen blijft verder toenemen. Ten opzichte van eind december 2019 zijn er 232 nieuw geregistreerde MOS-scholen. Dat brengt het totaal op 2332 scholen Totaal aantal geregistreerde MOS-scholen (vestigingen) die zich sinds 2014 registreerden op de Groene Kaart van MOS. Bij de telling gaan we niet uit van het aantal hoofdscholen, maar van het aantal vestigingsplaatsen. De ervaring leert immers dat het voornamelijk vestigingsplaatsen 1424 1538 1813 2101 2332 zijn die in het MOS-project stappen (eventueel onder 2015-2016 2016-2017 2018-2019 dec. 2019 dec. 2020 invloed van een scholengroep, scholengemeenschap of hoofdschool) Sommige hoofdscholen hebben verschillende vestigingsplaatsen met in elke vestigingsplaats een eigen schoolteam en werking. De ene vestiging kan een MOS-school zijn zonder dat de andere dat is.

Het percentage van alle scholen die een MOS-school zijn, komt daarmee naar schatting uit op ongeveer 45%.

Voor Basischolen is dat naar schatting 47,5%, voor secundaire scholen ongeveer 39%. Dit is een schatting omdat de cijfers over het aantal scholen die door het departement Onderwijs en Vorming ter beschikking worden gesteld ofwel het aantal hoofdzetels ofwel het aantal vestigingen én lesplaatsen betreft (data-onderwijs. vlaanderen.be/onderwijsaanbod/default.aspx/lijsten). Het ene cijfer geeft een overschatting, het andere een onderschatting (vooral voor het secundair onderwijs) als je het gebruikt om het percentage te berekenen.

De provinciale MOS-werkingen houden daarom zelf gegevens bij van het aantal schoolvestigingen op hun grondgebied. Op basis deze gegevens wordt de schatting gemaakt.

6. COMMUNICATIE

MOS-WEBSITE MOS lanceerde in februari 2020 een gloednieuwe website www.mosvlaanderen.be. Met deze nieuwe website vinden scholen gemakkelijker de weg naar het MOS-aanbod.

Website (online vanaf februari 2020) Aantal bezoeken in 2020 (geteld vanaf februari 2020)

27.533

Aantal paginaweergaven in 2020

75.665

Meest bekeken pagina’s

startpagina, aan de slag, missieminder, wat is mos, elke dag buitenlesdag in het basisonderwijs, MOS-pas, leuke voorbeelden, buitenlesdag, wie zijn wij, inspirerende acties voor missieminder

Jaarverslag MOS 2020

Op de nieuwe website krijgen de MOS-scholen zelf een duidelijkere plaats (MOS-community). Via de “Leuke voorbeelden” en “MOS-helden” waarderen we de scholen en leerkrachten die zich dagelijks inzetten voor MOS en inspireren we andere scholen.

MOS-helden Met het nieuwe concept van de ‘MOS-helden’ zetten we ongeveer iedere maand een andere MOS-trekker in de kijker die een echte ambassadeursrol opneemt binnen en/of buiten de eigen school. Dit kan een leerkracht zijn, een directielid, een MOS-team,… In 2020 plaatsten we 7 inspirerende portretten op de website en de Facebookpagina. Alle MOS-helden krijgen een plekje op de ‘Wall of Fame’. www.mosvlaanderen.be/mos-helden-wall-of-fame Leuke voorbeelden Heel wat scholen willen hun expertise delen en tonen hoe zij duurzaamheidsthema’s aanpakken. MOS stuurde reporters naar scholen om deze inspirerende ideeën te sprokkelen. De reporters maakten in iedere school een filmpje en schreven een korte tekst die gedeeld werd via de MOS-website en de Facebookpagina. In 2020 werden er 2 leuke voorbeelden gerealiseerd: “Bijenhotel doet kinderen spelen” van “De Negensprong in Evergem” en “Leren in het echt: buitenlessen in het groen” van “De Vlindertuin in Lille”. Oorspronkelijk waren er meer leuke voorbeelden gepland, maar wegens de coronamaatregelen was het niet altijd mogelijk om naar de scholen te gaan. De uitgestelde leuke voorbeelden worden in 2021 uitgewerkt. www.mosvlaanderen.be/leuke-voorbeelden PROVINCIALE NIEUWSBRIEVEN De provinciale MOS-werking stuurt op regelmatige basis nieuwsbrieven naar de contactpersonen van de MOS-scholen. Daarin worden zowel algemene MOS-nieuwsitems (bestemd voor alle Vlaamse en Nederlandstalige Brusselse scholen), als lokale/provinciale nieuwtjes opgenomen.

2020 Aantal verzonden provinciale nieuwsbrieven BaO Aantal abonnees op de provinciale nieuwsbrieven BaO Aantal verzonden provinciale nieuwsbrieven SO Aantal abonnees op de provinciale nieuwsbrieven SO Totaal aantal verzonden provinciale nieuwsbrieven Totaal aantal abonnees op de provinciale nieuwsbrieven

aantal 17 2.372 16 1.429 51 13.103

DEELSITE KLASCEMENT MOS lanceerde op 15 februari 2019 een KlasCement-deelsite waar leermiddelen die verband houden met MOS, duurzaamheid, EDO,… worden samengebracht. De deelsite bevat heel wat materiaal van MOS zelf, maar ook van andere organisaties en leerkrachten. Leermiddelen met het trefwoord ‘MOS’ of ‘duurzaam’, verschijnen automatisch op deze deelsite. www.klascement.net/mos/ Leermiddelen op KlasCement deelsite

Aantal

1 januari 2020

622

1 januari 2021

821

15

16

MOS-FACEBOOKPAGINA www.facebook.com/mosvlaanderen/ MOS zet ook in op communicatie via sociale media. Items rond actualiteit, promotie van initiatieven van MOS zelf of van partners, inspiratie, leuke voorbeelden worden er op regelmatige basis gepost. In 2020 zien we een forse toename in aantal volgers en aantal pagina “vind-ik-leuks” (zie cijfers hieronder).

MOS-Vlaanderen Facebookpagina

Aantal pagina-vind-ik-leuks

Aantal volgers

1 september 2018

1.772

1.781

31 december 2019

2.172

2.248

31 december 2020

2.473

2.613

7. ECO-SCHOOLS MOS is “affiliate member” van de FEE (Foundation for Environmental Education) en is in Vlaanderen verantwoordelijk voor het Eco-Schoolsprogramma.

Als ‘national operator’ mag alleen MOS de Groene Vlag aan scholen in Vlaanderen en (voor het Nederlandstalig onderwijs in) Brussel uitreiken.

Eco-Schools zijn de ambassadeursscholen van MOS. Het zijn basisscholen en secundaire scholen die zich actief inzetten om duurzaam denken en doen centraal te stellen in de school en zijn omgeving. Het Eco-Schoolsprogramma biedt bovendien de mogelijkheid om ervaringen te delen met collega’s in binnenen buitenland.

Vlaamse en (Nederlandstalige) Brusselse scholen kunnen Eco-School worden als ze voldoen aan de 7 succesfactoren binnen het Eco-Schoolsprogramma. Deze criteria zijn: (1) een duurzaamheidsscan uitvoeren, (2) SMART-doelen en een actieplanning opstellen, (3) meten en evalueren, (4) verbinden met het curriculum, (5) inzetten op draagvlak en leerlingenbetrokkenheid, (6) informeren en communiceren, (7) een ECO-code ontwerpen.

Een school kan zelf kandideren om Eco-School te worden maar kan ook genomindeerd worden door een MOS-begeleider.

Scholen kunnen zelfstandig aan de 7 succesfactoren werken, maar kunnen ook rekenen op begeleiding van MOS indien ze dit wensen. In 2020 vereenvoudigde MOS de procedure om een Eco-School te worden om de planlast bij leerkrachten te verlagen. MOS ontwierp een interactieve werksessie “Op Weg naar de Groene Vlag” van een halve dag waarbij een MOS-coördinator, MOS-begeleider en het MOS-team van de school, bestaande uit leerlingen, leerkrachten, directie, ouders, enz. (10 personen) via het spel, samen ontdekken of ze voldoen aan de 7 succesfactoren. Indien de school slaagt in haar opzet, ontvangt ze de Groen Vlag, het internationale label van Eco-Schools, voor drie schooljaren. Indien er nog groeipotentieel is, gaat MOS na minimum één jaar langs om het groeiproces te bespreken. Bij voldoende groei ontvangt de school de Groene Vlag.

In 2020 gingen er wegens COVID-19 slechts 6 Eco-Schoolswerksessies door. Sommige sessies gingen door in levende lijve, maar als de coronamaatregelen het niet toelieten konden scholen ook opteren voor een digitale sessie. De deelnemende scholen kregen allemaal een positief advies en behaalden de Groene Vlag. De overige werksessies werden verplaatst naar 2021.

Eco-schools

basis

secundair

totaal

Aantal werksessies in 2020

5

1

6

Aantal uitgereikte Groene vlaggen in 2020

5

1

6

Totaal aantal Eco-Schools op 31 december 2020

23

8

31

Jaarverslag MOS 2020

Laureaten Groene Vlag 2020 • GO! Basisschool Sterrenbos, Zouavenstraat 1A, 9220 Hamme • Middenschool Sjabi, Kerkplein 15, 2870 Puurs • Kleuterschool GEKKO, Dorp 19, 2820 Bonheiden • The Courtyard International School, Stationsstraat 49A, 3080 Tervuren • Sint-Paulusschool, Burgemeester Felix de Bethunelaan 1, 8500 Kortrijk • GBS Dworp, Alsembergsesteenweg 569, 1653 Dworp Het Groene Vlagfeest stond gepland op 13 oktober, maar werd wegens COVID-19 geannuleerd. De 6 laureaten van 2020 worden uitgenodigd op het Groene Vlagfeest in 2021.

8. ACTIEDAGEN Om scholen laagdrempelig te bereiken en om MOS in de aandacht te brengen, worden scholen aangemoedigd om deel te nemen aan verschillende actiedagen. In 2020 organiseerde MOS, al dan niet samen met partners, drie actiedagen: Wereldwaterdag@school, Buitenlesdag en #MissieMinder. #MissieMinder is een gloednieuwe MOS-actiedag en kende haar eerste editie in 2020.

Ook Dikketruiendag, een initiatief van Departement Omgeving, wordt door MOS mee gecommuniceerd, maar daarover verzamelde MOS in 2020 geen cijfermateriaal.

2020 Wereldwaterdag@school Buitenlesdag #MissieMinder

Aantal Aantal officieel geregistreerde basisscholen

30

Aantal officieel geregistreerde secundaire scholen

12

Aantal officieel geregistreerde basisscholen

11

Aantal officieel geregistreerde secundaire scholen

0

Aantal officieel geregistreerde basisscholen

23

Aantal officieel geregistreerde secundaire scholen TOTAAL

6 82

WERELDWATERDAG@SCHOOL, VRIJDAG 21 MAART 2020 Wereldwaterdag@school 2020 “iedereen waterdrager” is een gezamenlijke campagne van MOS, Join For Water, GoodPlanet en De Kringwinkel. www.wereldwaterdagatschool.be/ Wie om water geeft, geeft (om) een T-shirt. Dat is de insteek van de bewustmakingscampagne ‘Iedereen Waterdrager’ rond duurzaam watergebruik.

Om één T-shirt te produceren is 2.700 liter water nodig. Katoen voor T-shirts wordt veelal in het Zuiden geproduceerd, vaak in landen die reeds met waterschaarste kampen.

Wereldwaterdag@school was ingepland op vrijdag 21 maart 2020, maar wegens de lockdown waren op dat moment de scholen gesloten. Sommige scholen deden alsnog, vanop afstand mee. Andere namen de actie op een later moment op. Uit alle toch geregistreerde scholen werden 6 scholen geloot. Zij ontvingen een mooie prijs.

17

18

BUITENLESDAG 2020 WERD ‘ELKE DAG BUITENLESDAG’ Buitenlesdag van 30 april 2020 viel te midden van de eerste coronapiek, toen veel scholen gebruik maakten van afstandsonderwijs. Aangezien buitenopdrachten ook voor afstandslessen een enorme troef zijn, doopten we de actiedag om tot ‘Elke dag Buitenlesdag’. Scholen konden gedurende het hele derde trimester deelnemen.

Om hen te inspireren plaatsten we zowel voor basisscholen als voor secundaire scholen lesideeën voor buitenopdrachten online. Deze buitenopdrachten zetten aan tot filosoferen, waarnemen, benoemen, onderzoeken, vergelijken, uitdagen en actie ondernemen. Registreren via de website was niet verplicht. Scholen konden ook via social media kenbaar maken dat ze deelnamen. We registreerden 11 scholen, enkel basisscholen.

Omdat we de deelnemende scholen een hart onder de riem wilden steken voor hun bijzondere inspanningen om tijdens de coronapandemie hun leerlingen toch extra te motiveren om naar buiten te gaan, heeft MOS 2 prijzen uitgereikt: Basisschool - Sint-Pietersschool uit Mechelen en Basisschool Stippe Stap uit Genk kregen op 24 september 2020 een gastles van Veerle Malschaert. #MISSIEMINDER: VRIJDAG 27 NOVEMBER 2020 Op 27 november 2020 organiseerde MOS #MissieMinder, een gloednieuwe actiedag voor scholen. Pira de rat laat leerlingen kennismaken met de Piraminder van Netwerk Bewust Verbruiken.Niet toevallig valt deze actiedag in de Europese Week van de Afvalvermindering en op Black Friday. #MissieMinder biedt een antwoord op de koopwoede die samengaat met Black Friday en de afvalberg die erdoor wordt gecreëerd. #MissieMinder is een nieuwe jaarlijkse MOS-actiedag. Ieder jaar staat een ander thema in de schijnwerpers. In 2020 richten we de spots op voedselverlies.

Om de link te leggen met Black Friday kozen we voor een beeld met ‘soldenbollen’.

Om leerkrachten ideeën en tips mee te geven maakte MOS een lijst met educatief aanbod voor zowel basisscholen als secundaire scholen.

Voor deze eerste nieuwe actiedag registreerden zich 29 scholen. Daarvan waren er 12 kleuterscholen, 23 lagere scholen en 6 secundaire scholen. Alle deelnemende scholen ontvingen een prijs.

STRATEGISCHE DOELSTELLING 4 De EDO-praktijken op school, het aanbod en de dienstverlening van MOS verbeteren voortdurend en dragen bij aan kwaliteitsvol onderwijs.

Om MOS zelf en de effecten van MOS steeds te verbeteren wordt ingezet op netwerken, partnerschappen en opvolgen van relevant actieonderzoek.

9. PARTNERSCHAP MET DE PROVINCIES EN DE VGC Het MOS-programma is onderdeel van een overeenkomst tussen de Vlaamse overheid, de Vlaamse provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie. Meerdere provinciale en Brusselse initiatieven dragen bij tot het behalen van de strategische doelstellingen van het MOS-programma en versterken op die manier de algemene MOS-werking. De lokale inbedding maakt het mogelijk om sterk in te zetten op samenwerking met lokale besturen en andere lokale partners.

Ook op administratief vlak biedt de MOS-overeenkomst met de provincies en de VGC voordelen voor MOS. Zo kunnen de MOS-medewerkers rekenen op verscheidene vormen van administratieve ondersteuning.

Hieronder een selectie van enkele MOS-realisaties die mede mogelijk gemaakt worden dankzij de nauwe samenwerking met de provincies en de VGC.

Jaarverslag MOS 2020

MOS ANTWERPEN Het MOS-team van provincie Antwerpen heeft het PIME – Provinciaal Instituut voor Milieu Educatie – te Lier als uitvalsbasis. In het PIME is er een eerstelijns educatief aanbod voor lagere en secundaire scholen. De begeleidingen van schoolteams door MOS zijn hiermee complementair. Samen werken ze aan het versterken van EDO-competenties bij leerlingen en leerkrachten.

MOS Antwerpen beschikt via de provincie over subsidies voor vergroeningsprojecten en klimaatprojecten op school. Met de subsidie wil MOS Antwerpen bijdragen tot het verhogen van de biodiversiteit en het leren in, van en over de natuur stimuleren. De taken binnen de begeleiding van de scholen in een subsidieproject worden verdeeld tussen MOS, de Antwerpse Regionale Landschappen (RL’n) en Landschapspark Zuidrand (LPZ).

Ook voor twee proeftuinen ontharding (Sch2olen en Kempense scholen) zorgt MOS Antwerpen, samen met de Antwerpse Regionale Landschappen voor de algemene projectopvolging en procesbegeleiding op de 23 betrokken scholen. Binnen deze procesbegeleiding zijn vormingsmomenten voorzien (o.a. veerkrachtige visie voor een groene speelplaats en participatie, educatie en het creëren van een draagvlak creëren en educatieve inbedding binnen het vergroeningsproces).

MOS Antwerpen heeft nauwe contacten met de Universiteit van Antwerpen. Bij geplande onderzoeken en proefprojecten krijgt MOS steeds de kans om input aan te leveren en om het onderzoek van nabij op te volgen als de projectaanvraag wordt goedgekeurd (bvb B@seball, the GREENER project, Interreg project Zuivere lucht, Klimaatlink) MOS werkt in de stad Antwerpen ook samen met EcoScholen. Hierdoor ontvingen de scholen naast financiële en logistieke ondersteuning ook procesbegeleiding van MOS. Ecoscholen trekt nu de kaart van klimaattrajecten waarbij MOS ook instaat voor procesbegeleiding op verschillende scholen. Antwerpse scholen doorlopen een voortraject om zich kandidaat te stellen voor de klimaattrajecten van EcoScholen. 2 keer per jaar worden dossiers beoordeeld door op een jury waar ook MOS deel van uitmaakt. MOS begeleidde dit jaar 5 klimaatrobuuste scholen (3 basisscholen en 2 secundaire scholen).

Binnen de provincie Antwerpen is er een sterk NME-EDO netwerk waar MOS Antwerpen deel van uitmaakt. Op initiatief van MOS Antwerpen werd in 2020 vanuit het netwerk werk gemaakt van een gemeenschappelijke visie en aanbod om buiten leren te stimuleren in de provincie Antwerpen.

De provincie Antwerpen maakt via financiële steun proefprojecten mogelijk waarin MOS kan participeren, expertise delen en leren. Een voorbeeld is het Interreg project 2 Imprezs/Energy Challenges (2018 –2021). www.provincieantwerpen.be/aanbod/dlm/klimaat/scholen/2imprezs-en-energy-challenges.html Doordat MOS Antwerpen ingebed is in de provincie kan MOS ook voor zichtbaarheid zorgen binnen de provinciale communicatie zoals het online magazine Zuurstof (departement Leefmilieu) en Proviant (intranet provincie Antwerpen).

MOS LIMBURG MOS Limburg is geïntegreerd binnen het educatief team van het Provinciaal Natuurcentrum. Dat biedt kansen voor een aantal unieke samenwerkingsverbanden die de overkoepelende MOS-werking ten goede komen: de samenwerking met de verschillende teams binnen het Provinciaal Natuurcentrum, met andere provinciale diensten, met externen en de internationale samenwerking.

De provincie Limburg participeert actief in het MOS-programma. De MOS-medewerkers maken deel uit van het educatief team en vormen een belangrijk onderdeel van de scholenwerking van het Provinciaal Natuurcentrum.

Het Provinciaal Natuurcentrum participeert in en coördineert tal van projecten waardoor de Limburgse MOS-begeleiders expertise opdoen en meedragen naar het MOS-programma (bv. SEAS (LORET), Netwerk Educatie, Netwerk Citizen Science). Via deze Limburgse netwerken krijgt MOS extra zichtbaarheid. MOS-Limburg werkt regelmatig samen met het PLEC (educatief centrum provincie Limburg) in functie van nascholingen. MOS heeft via het PLEC een netwerk en communicatiekanaal naar hun leden in de scholen.

Provinciale campagnes dragen ook bij aan het behalen van de MOS-doelstellingen. In 2020 resulteerde de samenwerking o.m. in volgende campagnes: ‘Klimaatboom zkt. Speelplaats’, een vogelposter, een wolvententoonstelling, een scholencampagne rond bijen, de bijhorende samenwerking met Bokrijk in het kader van ‘Week van de Bij’ en bijentrajecten die daaruit voortvloeien.

19

20

Ook op administratief vlak biedt de integratie in het Provinciaal Natuurcentrum voordelen voor MOS. Zo kunnen de MOS-medewerkers rekenen op administratieve ondersteuning (MOS-pas, vergroeningssubsidiedossiers, catering, …) en personeelsondersteuning op MOS-activiteiten (onthaal, foto’s, …).Voor het beheer van de educatieve materialen (klimaatcasino, energiekoffers, …) kunnen de Limburgse MOS-medewerkers rekenen op administratieve en logistieke ondersteuning van het documentatiecentrum van het Provinciaal Natuurcentrum. De communicatieverantwoordelijken van het Provinciaal Natuurcentrum en de provincie staan mee in voor de communicatie in functie van MOS. MOS-nieuws wordt bovendien via verschillende provinciale communicatiekanalen naar de scholen verspreid. MOS haalt op die manier regelmatig het nieuws via de lokale pers.

Naast inhoudelijke en administratieve ondersteuning levert het Provinciaal Natuurcentrum structurele, financiële steun aan scholen in het kader van hun MOS-werking.

• Voor vergroening van schooldomeinen biedt het Provinciaal Natuurcentrum succesvolle subsidies aan. De educatieve medewerkers (inclusief de MOS-begeleiders) en de medewerkers van het team biodiversiteit werken hiervoor samen en versterken elkaar.

• Ter ondersteuning van MOS-klimaattrajecten biedt het Provinciaal Natuurcentrum in samenwerking met de provinciale dienst Milieu en Natuur subsidies aan voor kleine, duurzame projecten.

MOS Limburg streeft naar een structurele samenwerking met de lerarenopleidingen van de Limburgse hogescholen (PXL en UCLL) en de UHasselt. Concreet vertaalt dit zich in het geven van workshops aan toekomstige leerkrachten, het opstellen van interactieve MOS-standen op evenementen van de hogescholen/universiteit, het begeleiden van bachelorproeven, stages en vrijwilligerswerk in functie van de MOS-werking.

Via het biodiversiteitsteam van het PNC en via de dienst MiNa heeft MOS-Limburg linken met de gemeenten die op hun beurt de MOS-werking op scholen kunnen ondersteunen. In 2020 stapten 11 extra scholen in een MOS-vergroeningstraject door een unieke samenwerking met de stad Hasselt in het project ‘Natuur in je buurt’. De samenwerking met stad Herk-de-Stad en de scholen op haar grondgebied in de vorm van een MOS-klimaatbende resulteerde in een win-winsituatie: de MOS-werking in de scholen kreeg een boost en ook voor MOS zelf is de klimaatbende een meerwaarde.

Verschillende andere provinciale samenwerkingsverbanden bewezen reeds hun meerwaarde voor de MOS-werking: het project ‘Grasduinen, van bos tot boer’, de samenwerking met de Regionale landschappen, met de provinciale afdelingen van ngo’s, met PXL MakerSpace, …

De Limburgse MOS-medewerkers verkennen ook op internationaal vlak nieuwe horizonten. Zij werken samen met collega’s van Nederlands Limburg, bijvoorbeeld van IVN, de provincie, en Universiteit Maastricht (in de projecten Groene Speelpleinen en Gezonde Speelpleinen). Bovendien nemen zij deel aan de ISGA-conferentie en andere internationale studiedagen en samenwerkingsverbanden. Op deze manier krijgen zij ook een bredere kijk op de algemene MOS-werking MOS OOST-VLAANDEREN De thuisbasis van MOS Oost-Vlaanderen is De Kaaihoeve, het Provinciaal Natuureducatief Centrum.

Het MOS-team Oost-Vlaanderen speelt een belangrijke rol in de begeleiding van scholen via het provinciale traject ‘Klimaatgezonde Speelplaatsen’. Binnen dit traject begeleidt MOS scholen naar een groene, educatieve, avontuurlijke en klimaatgezondere speelplaats. Scholen worden ondersteund bij het realiseren van een klimaatgezonde speelplaats in 20 stappen. Bij elke stap zorgt MOS voor ondersteuning i.s.m. met collega’s van de provinciale NME-dienst en externe experten via allerhande workshops.

Dankzij de lokale inbedding kan MOS Oost-Vlaanderen sterk inzetten op samenwerking met lokale besturen en andere lokale partners. Omwille van corona draaiden structurele samenwerkingen met partners als stad Aalst, stad Sint-Niklaas, stad Gent, Haaltert, Sint-Lievens-Houtem, Geraardsbergen, Destelbergen en Maldegem in 2020 op een lager pitje.

Jaarverslag MOS 2020

MOS VLAAMS-BRABANT MOS Vlaams-Brabant is gehuisvest in het Provinciehuis in Leuven. De MOS-medewerkers zitten daardoor letterlijk dicht bij verschillende provinciale diensten en lokale initiatieven. Vanuit de provincie Vlaams-Brabant wordt MOS op verschillende manieren versterkt: • De provincie ondersteunt de scholen financieel (Natuur Op School subsidie), technisch en educatief bij het vergroenen van de schoolomgeving • De samenwerkingsovereenkomst met de Regionale Landschappen voorziet in een ondersteuning door de RL voor de scholen tijdens hun vergroeningstraject.

• De provincie voorziet in voldoende financiële middelen om de MOS-werking mogelijk te maken. Bv: Er werden middelen vrijgemaakt om de MOS-energiekoffers uitleenklaar te maken vanaf schooljaar ’20-‘21 • Het project Energieke Scholen Leuven dat door de provincie Vlaams-Brabant gefinancierd en opgevolgd wordt, wordt vanaf september 2020 verdergezet en uitgebreid met de scholen uit het officieel onderwijs.

Alle secundaire scholen in Leuven nemen deel aan dit project.

Verschillende samenwerkingen met externe lokale organisaties maken het mogelijk om de provinciale MOS-werking verder uit te rollen, te verdiepen en te vernieuwen. Enkele voorbeelden: • In samenwerking met de gemeenten werden 3 MOS-klimaatbendes opgezet in 2020.

• Met RTC Vlaams-Brabant en Woodwize (houtsector) wordt het vormingstraject voor leerlingen en leerkrachten houtbewerking verdergezet en uitgebreid met een aanbod ivm circulaire economie.

• SCH2030L is een samenwerking tussen stad Leuven, MOS en NGO’s om de Leuvense scholen efficiënter te ondersteunen in hun zoektocht naar duurzame ontwikkeling.

• MOS Vlaams-Brabant en het PISO Tienen zijn in een pilootproject van de KUL gestapt om te onderzoeken hoe EDO aan STEM kan gekoppeld worden. Covid-19 zorgde binnen dat project echter voor een vertraging in de planning.

MOS BRUSSEL Het Onderwijscentrum Brussel (OCB) is de Brusselse thuisbasis en kernpartner van MOS Brussel. Binnen het team van de bijna 100 actieve onderwijsondersteuners wordt MOS Brussel regelmatig geraadpleegd rond duurzame thema’s op school. MOS Brussel heeft dankzij de samenwerking met de onderwijsondersteuners een groter aanbod voor en een breder bereik binnen de Brusselse scholen. MOS Brussel zet actief andere partnerschappen op met het Brusselse NME-EDO netwerk.

Beter Buiten is een 3-jarig pilootproject waarbij MOS Brussel als kernpartner in 2018 een laagdrempelig minitraject op leerkrachtniveau opzette rond outdoor learning in de regio’s Schaarbeek en Watermaal-Bosvoorde.

In 2020 en 2021 loopt het laatste pilootjaar en bouwt MOS Brussel aan een inhoudelijk krachtig en schaalbaar vervolg om zo outdoor learning in Brussel te versterken en ook klassen in andere Brusselse regio’s naar buiten te krijgen. Samen met Leefmilieu Brussel wordt nagedacht over een lerend netwerk, een traject en verschillende complementaire vormingen rond outdoor learning in Brussel.

NME Brussel is een project van Leefmilieu Brussel, ingevuld door Goodplanet. Het actieterrein en de doelen van NME Brussel, Leefmilieu Brussel en MOS Brussel zijn deels overlappend, en grotendeels complementair. Samen bouwen deze organisaties actief aan een versterking van NME-EDO in Brussel. Binnen deze samenwerking zoeken we actief naar kansen die ons bereik en de activering van scholen vergroten, maken we een gedeeld en op elkaar afgestemd aanbod, dragen we dit aanbod actief uit binnen onze scholencontacten, en roepen we elkaars unieke expertise in.

MOS WEST-VLAANDEREN MOS West-Vlaanderen valt onder de Provinciale Dienst Natuur- en Milieueducatie. De provincie zorgt voor financiële, administratieve en inhoudelijke ondersteuning van het provinciale MOS-team.

Financiële ondersteuning • De provincie voorziet in jaarlijkse werkingsmiddelen en communicatiemiddelen voor het MOS-programma.

• West-Vlaanderen stelt met de oproep ‘Natuur op school’ provinciale subsidiemiddelen ter beschikking voor de vergroening van schooldomeinen. Deze subsidie wordt gekoppeld aan intensieve begeleiding vanuit MOS, de regionale landschappen en stadslandschappen en de sectie NME. Dankzij deze subsidies bereikt MOS dus veel scholen met vergroeningstrajecten.

• Met de financiële steun van de provincie werd in 2020 een ‘Inspiratieboek speelplaatsvergroening’ gerealiseerd.

21

22

Administratieve ondersteuning vanuit de sectie NME • Het MOS-team kan rekenen op ondersteuning bij communicatieopdrachten zoals: de aanmaak van inschrijvingsformulieren, de administratie in verband met vergroeningssubsidie, de opmaak van folders en brochures, de provinciale MOS-nieuwsbrief en website,…

• Intensieve begeleiding en ondersteuning van vergroeningstrajecten vanuit de regionale landschappen, stadlandschappen, regiowerking Kust en sectie NME. • De organisatie van een groepsaankoop van herbruikbare bekers voor 23 scholen in het schooljaar 20192020, met een totaal van bijna 16.000 bekers.

Inhoudelijke ondersteuning • Samenwerking met NME-dienst en NME-educatoren • Samenwerking in functie van vormingen (wilgenhutten, Natuur-op-schooliinspiratiedag…).

• Samenwerking in functie van adviesgroep basisonderwijs en secundair onderwijs.

• Samenwerking met steden en gemeenten (bv. in SDG-trajecten, MOS-klimaatbendes, …)

Op lokaal niveau worden vaak duurzame beleidskeuzes uitgerold waarbij men op MOS beroep doet om scholen mee te krijgen. Voor steden en gemeentes met een klimaatplan vormen de MOS-klimaatbendes bijvoorbeeld een antwoord op het streven naar CO2-reductie. Andere gemeentes hanteren het SDG-kader om hun beleidskeuzes op af te stemmen en zij willen ook de burger hierover inlichten en op laten anticiperen). MOS ondersteunt scholen en lokale initiatieven en bouwt hierbij ook zelf nieuwe expertise op.

10. OPVOLGEN ACTIEONDERZOEK EN PROEFPROJECTEN ACTIEONDERZOEK In 2020 volgde MOS deze actieonderzoeken actief op met de bedoeling om eruit bij te leren en om het MOS-aanbod waar nodig bij te sturen.

• EDO-Valies www.edo-valies.be/ • SEAS (LORET) www.cdo.ugent.be/project/science-education-action-and-engagement-towards-sustainability-seas • Keep it Cool www.vvob.org/nl/programmas/zuid-afrika-keep-it-cool-klimaatonderwijs Reeds bij de projectaanvraag van onderzoeksprojecten wordt MOS geregeld bevraagd om input te leveren. Dat was het geval bij • B@seball www.uantwerpen.be/nl/projecten/baseball/ • The GREENER project (Greening schools for a healthy and wealthy future, FWO-projectaanvraag in 2020) • Klimaatlink www.uantwerpen.be/nl/projecten/global-change-ecology-uantwerpen-gce/ burgerwetenschap-communicatie/klimaatlink/ PROEFPROJECTEN In 2020 participeerde MOS Antwerpen in het Interreg-project “Energy Challenges”. Dit is een internationaal project tussen België, Duitsland, Engeland, Nederland en Denemarken waar gedrag en techniek samenkomen en jongeren het verschil maken. northsearegion.eu/2imprezs/

Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 Brussel mosvlaanderen.be