MenSen
‘grote bedrijven komen weg met genocide. onvoorstelbaar!’ LYNN VERRYDT Gebeten door het internationaal recht, dat is ze. Eén zinnetje tijdens een gastcollege deed haar de wenkbrauwen fronsen. Is de bevoegdheid van het Internationaal Strafhof in Den Haag echt beperkt tot natuurlijke personen? Ze vond dat zo vreemd, dat ze het ging opzoeken. En op die manier was Lynn Verrydt aan het onderzoek voor haar thesisonderwerp begonnen, zonder dat ze het zelf besefte. Ze schreef er zo’n sterke masterproef over, dat ze er de Vlaamse Scriptieprijs mee won.
annelien keereman
modellen Van aanSprakelIjkheId ‘Voor alle duidelijkheid: ik pleit niet voor een vervanging van de persoonlijke aansprakelijkheid, ik stel voor om internationale strafrechtelijke aansprakelijkheid voor rechtspersonen toe te voegen en zowel de rechtspersoon als de natuurlijke persoon aansprakelijk te stellen. Dat komt de compensatie van het slachtoffer ten goede - soms zijn de natuurlijke personen onvermogend terwijl het bedrijf nog geld met hopen heeft. Soms is er ook geen natuurlijke persoon om aansprakelijk te stellen, omdat hij of zij gevlucht is of omdat er niet echt één persoon aan te wijzen is die de fout gemaakt heeft. Een derde, misschien eerder emotioneel, argument is dat er op die manier meer rechtvaardigheid geschiedt.’ Blijft nog de vraag: volgens welk systeem? ‘Er zijn eigenlijk vier modellen van strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen: vicarious liability approach, het aggregation model, de identification approach en het self-identity model. Bij de eerste twee is er een soort objectieve aansprakelijkheid van het bedrijf voor alle werknemers, maar het toepassingsgebied beperkt zich vooral tot de Verenigde Staten. Het derde model, het identification model, is het model dat in Europa vooral toepassing vindt. Bij dat model hanteert men een aansprakelijkheid naar analogie met het menselijk lichaam: een werknemer die een uitvoerende functie heeft, symboliseert de handen en een werknemer die beslissingsbevoegdheid heeft, is dan het menselijk brein. Het self-identity model gaat na of de inwendige bedrijfscultuur het plegen van een misdrijf uitlokt, dat model wordt vooral gebruikt in Australië.’ Verrydt kwam tot het besluit dat het identification model om meerdere redenen het beste zou zijn: ‘Het systeem werkt zonder objectieve aansprakelijkheid, dat volgens mij niet echt een plaats heeft in het strafrecht. Daarnaast sluit dat model ook erg goed aan bij artikel 25 van het Statuut van Rome van 1998, dat het Internationaal Strafhof oprichtte. Dat artikel spreekt over ‘perpetration by means’: een eerste persoon pleegt een misdrijf ‘door middel van’ een tweede persoon. Volgens de identification approach wordt die eerste persoon die de opdracht geeft, dus bij een bedrijf de bedrijfsleider, gelijkgesteld met de rechtspersoon. Daarnaast hebben internationale hoven ook de traditie om vooral personen aan te spreken die iets hoger op de ladder staan; je zult er zelden een uitvoerende soldaat terecht zien staan, maar wel Ratko Mladic, een opperbevelhebber. Dat past bij het identification model, dat het brein en niet de handen aansprakelijk stelt. Bovendien is het politiek gezien het model waarmee de meeste lidstaten bij het Internationaal Strafhof die al in strafrechtelijke aansprakelijkheid voor rechtspersonen voorzien, zich zullen kunnen identificeren. Het is iets minder vergaand dan de modellen die in de Verenigde Staten gebruikt worden, omdat niet alle werknemers maar alleen hogere functies aansprakelijkheid kunnen veroorzaken. Daarnaast zijn er echter nog
ht
ig
yr
op
C
k was ervan overtuigd dat ik niet zou winnen, ik had helemaal niet zoveel mensen uitgenodigd voor de prijsuitreiking.’ Dat vond Lynn Verrydt achteraf wel jammer. Gelukkig konden een aantal vrienden nog inpikken voor de receptie. De jury zei onder andere dat haar scriptie vlot geschreven was. Ze schrijft erg graag, overwoog nog om journalistiek te studeren, maar het werd rechten. Deels vanuit een maatschappelijke interesse, deels voor de jobzekerheid achteraf. ‘Toen ik koos, sprak de advocatuur mij erg aan. Maar je weet pas echt wat iets inhoudt, als je er eenmaal mee bezig bent en vooral internationaal recht sprak me aan. Dat is niet echt een klassieke advocatenspecialisatie.’ Voorlopig heeft ze die optie even opgeborgen. Ze koos haar vakken in de master uit interesse, niet volgens werklast, moeilijkheidsgraad of combineerbaarheid. In haar eerste masterjaar slorpte een moot court in Den Haag haast al haar tijd op, ze had nauwelijks tijd voor haar andere vakken. Het loonde: haar team behaalde de derde plaats. Ze leerde er erg veel van bij, zowel inhoudelijk als menselijk Ondertussen had ze al een thesisonderwerp gekozen, over geïnterneerden die in gewone gevangenissen opgesloten worden. Maar haar kleine onderzoek over de bevoegdheid van het Internationaal Strafhof na dat gastcollege vond ze eigenlijk interessanter. ‘Ik vond het echt onvoorstelbaar dat grote bedrijven niet internationaal aansprakelijk gesteld konden worden voor echte misdaden tegen de menselijkheid en genocide, gewoon omdat ze een rechtspersoon zijn. Je hebt rechtstreekse daders, bijvoorbeeld private military companies zoals Blackwater in Irak, maar de meest voorkomende vorm is medeplichtigheid. Eén van de bekendste voorbeelden is Shell. Shell begon te boren naar olie in de Nigerdelta en kreeg uiteraard te maken met protest van de lokale bevolking. Het plaatselijk dictatoriaal regime heeft de negen leiders van die protestbeweging na een schijnproces geëxecuteerd. De rol van Shell in deze zaak is op z’n minst gezegd dubieus.’ Ze veranderde haar thesisonderwerp en ging er voluit voor. ‘Bijna obsessief zelfs. Elke minuut ging naar mijn thesis. Hoe meer ik erover las, hoe meer ik ontdekte dat er eigenlijk weinig tot geen specifieke rechtsleer bestond over het onderwerp.’ In haar scriptie ging Lynn Verrydt de internationale strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen na. Voorlopig bestaat die nog niet. Ze onderzocht de verschillende nationale modellen van strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen. Die paste ze toe op de internationale context. Ze ging de wenselijkheid na en hoe het concept verwezenlijkt zou kunnen worden. Ze bouwde gestaag haar eigen theorie op. ‘Het spannende aan mijn onderzoek was dat op het einde ofwel alle puzzelstukken mooi in elkaar zouden passen, ofwel zou blijken dat mijn theorie ergens mank liep en ik dus eigenlijk geen besluit kon vormen. In dat geval stond ik nergens met mijn thesis. Gelukkig kreeg ik alles rond, kon ik de redenering hele-
e D
ris
Ju
© Elisabeth Broekaert
‘I
maal maken en zo een eigen theorie over het onderwerp uitwerken.’
nk te
Lynn Verrydt: ‘Shell begon te boren naar olie in de Nigerdelta en kreeg te maken met protest van de lokale bevolking. Het plaatselijk dictatoriaal regime heeft de negen leiders van die protestbeweging na een schijnproces geëxecuteerd. De rol van Shell in deze zaak is op z’n minst gezegd dubieus.’
nt ra
een heel aantal landen die het concept van strafrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersonen niet kennen. Zij vormen het grootste struikelblok voor de drie vierde meerderheid die nodig is om het Statuut aan te passen.’
1 20
UItdIepen
op welke landen nu precies op nationaal niveau voorzien in strafrechtelijke aansprakelijkheid voor rechtspersonen. Daardoor zou je dan beter kunnen inschatten of de nodige meerderheid voor een amendering van het statuut haalbaar is. Ik ben heel dankbaar dat ik aan de slag kan in het internationaal strafrecht.’ Wie internationaal strafrecht zegt, denkt natuurlijk ook onmiddellijk aan het Belgische icoon daarvan: Chris Van den Wyngaert. Met glanzende ogen: ‘Dat is echt een vrouw om naar op te kijken! Ik heb de eer gehad haar eens te ontmoeten. Ze was zo vlot en down to earth. Ze gaf me de tip om de rechtspraak van het Internationaal Strafhof te vergelijken met die van het Internationaal Joegoslavië Tribunaal voor het mentaal element van de medeplichtige, wat voor rechtspersonen heel belangrijk is. Chris Van den Wyngaert is een groot voorbeeld voor mij. Wat zij bereikt heeft, is echt indrukwekkend.’
3
‘In tegenstelling tot sommige andere studenten was ik mijn thesis niet beu, toen ik ze had ingediend. Wel de stress errond, maar het onderwerp bleef ik heel boeiend vinden. In de zoektocht naar een job wist ik vooral dat ik graag in het internationaal recht wou werken. Ik had eerst gesolliciteerd voor een doctoraat aan de UGent, maar dat ging uiteindelijk naar een andere kandidaat. Nadien heb ik geprobeerd een onbetaalde stage bij een ngo te pakken te krijgen, maar de concurrentie daar is moordend. Vaak vragen ze ook een specialisatiejaar in diplomatieke betrekkingen. Dat ben ik nu aan het bijstuderen aan de Universiteit Antwerpen. Het geeft me de kans mijn kennis uit te diepen. Ik steek vooral veel op van internationale economie, een eerder atypisch vak binnen de rechten en net daarom extra interessant.’ Maar de ngo’s zullen nog even moeten wachten, want Lynn Verrydt gaat dan toch doctoreren aan de UGent. ‘Een assistent die me goed geholpen had bij mijn thesis heeft me aangeraden om gewoon nog eens te proberen. Tijdens het onderzoek voor mijn masterproef bleek het onderwerp groter dan ik kon uitwerken en moest ik me echt beperken tot een deel ervan. Er zat nog een extra dimensie in die ik nu verder hoop uit te diepen in mijn doctoraatsonderzoek bij het Institute for International Research on Criminal Policy (IRCP). Mijn promotor is professor Gert Vermeulen. Ik hoop onder andere door middel van een vergelijkende studie meer zicht te krijgen
www.scriptiebank.be
BIOGRAFIE naam: Lynn VERRYDT °1988 loopBaan: - Master Rechten, Universiteit Gent (2012) - Winnares Vlaamse Scriptieprijs 2012 - Master Internationale Betrekkingen en Diplomatie, Universiteit Antwerpen (2013) - Doctoraatstudent en assistent Universiteit Gent (vanaf februari 2013)
30 januari 2013 - de juristenkrant | 15