Pembroke garigue children's book mt

INZURU

S-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

Ktejjeb għall-istudenti tal-Primarja

Kunsill Lokali Pembroke

MERHBA! Bi pjaċir kbir nilqagħkom ġewwa dan is-sit naturali ta’ Pembroke. Dan huwa post uniku li jiġbor fih taħlita ta’ storja, kultura u ambjent naturali. Nistedinkom biex tgawdu dan l-ambjent sabiħ, imma jekk jogħġobkom oqogħdu attenti fejn tirfsu u xi tħallu warajkom!

B’nuqqas ta’ ħsieb tista’ ssir ħafna ħsara!

Nittama li jkollkom esperjenza pożittiva u li jirnexxilkom tiltaqgħu ma’ ħafna minn sħabi l-annimali u l-pjanti.

Nerġa’ narakom, u darb’ohra ejjew mal-ħbieb u l-membri l-oħrajn tal-familja ħalli tkunu tistgħu turuhom is-sbuħija li joffri dan is-sit!

Xru

Francelle Azzopardi

2

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

FEJN QEGHDIN?

Immarka r-rotta li għaddejt minnha bil-lapes. Tista’ tuża biex timmarka minn fejn se tibda, u biex timmarka fejn se tispiċċa.

IT-TORRI TALMADLIENA

RANGES MILITARI D&E

L-IMPJANT TAR-REVERSE OSMOSIS

FUGASS PONT MILITARI KAMRA TAX-XELTER

Rocky beach

KLABB ATHLETA

RANGE B

Vie w

po

Vie w

int

po

int

KLABB MELITA PEMBROKE

KURZITÀ IŻ-ŻONA SPEĊJALI TA’ KONSERVAZZJONI TA’ PEMBROKE TINSAB FIN-NAĦA TA’ FUQ TAL-KOSTA TA’ MALTA

ĠNIEN PEMBROKE

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

PINGI DIN IL-VEDUTA!

KURZITÀ IT-TORRI TAL-MADLIENA LI JINSAB ĠEWWA PEMBROKE INBENA FIS-SENA 1658 MILL-GRANMASTRU DE REDIN.

3

4

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

TISTA’ TGHINNI?

Xru għandu missjoni li jnaddaf is-sit minn ħmieġ u affarijiet perikolużi... Tista’ tgħin lil Xru billi timmarka b’ċirku l-iskart li għandu jinġabar minn hawn.

SUGGERIMENTI Kif taħseb li nistgħu nnaqqsu l-problema ta’ ħmieġ żejjed?

HU AZZJONI TINSIEX TIRRIĊIKLA DAK LI TISTA’ U QATT TĦALLI ĦMIEĠ WARAJK!

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

GHAQQAD IN-NUMRI! 10

11

12 13

9

14 6

8

7

15 16

18 19

17

5 4 1

2

20 21

3

69

22

25 68

67 59 58

26

60 61 62 63

57 56 55 54 53

65

66

51 52

23

24

64

27 33

50 28 29

49

30

32 31

48

35 47

37 46

38

45

44

KURZITÀ

36

39 40 43

42

41

IL-ĠURDIEN TA’ GEDDUMU TWIL HUWA L-IŻGĦAR MAMMIFERU SKONT IL-PIŻ FIL-GŻEJJER MALTIN. FITTEX L-INFORMAZZJONI DWARU FUQ IL-PANNELLI U SIR AF KEMM JIŻEN!

34

5

6

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

FITTEX L-ANNIMAL!

L-annimali t’hawn taħt huma komuni ħafna fiż-żona ta’ Pembroke: il-wiżgħa, il-kamaleonte, il-gremxula, il-farfett tal-Fejġel u l-fenek selvaġġ.

1. Ikteb l-isem tal-animal fl-ispazju pprovdut.

2. Jekk irnexxielek tara l-annimal, immarka b’sinjal fil-kaxxa ż-żgħira.

KURZITÀ IŻ-ŻONA SPEĊJALI TA’ KONSERVAZZJONI F’PEMBROKE TKOPRI MADWAR 97 ETTARU TA’ ART

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

TAHWIDA BIS-SINJALI

7

Fis-sit Naturali ta’ Pembroke hemm xi sinjali.

Għin lil Xru jqabbel it-tifsira mas-sinjal ta’ pariġġu!

1)

a) Nibżgħu għan-natura. Żomm mal-passaġġ

2)

b) Mhux permess jitqabbdu nirien

3)

c) Tħammiġx. Agħmel użu mir-reċipjenti tal-iskart.

4)

d) Irrispetta n-natura.

Taqtax fjuri u tkissirx siġar.

5)

e) Mhux permess sewqan ta’ vetturi.

6)

f) Annimali għandhom jinżammu b’ċinga. Jekk iħammġu, naddaf warajhom.

HU AZZJONI ARA U TPAXXA, IMMA ĦALLI KOLLOX KIF INHU!!

8

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

TAHT IL-BAHAR

Xru mar jogħdos ’il barra minn Pembroke.

X’meravilja sab! Għinu jagħraf x’inhuma dawn ilpjanti u annimali tal-baħar.

HJIEL Segwi s-sinjali fit-triq!

KURZITÀ 90.5% TAL-KOSTA MALTIJA HIJA MAGĦMULA MINN XTUT BIL-BLAT!

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

SIB IDDIFFERENZA!

9

Is-suldat Ingliż Xru jinsab lest għall-battalja fis-sena 1850!

Imma għad fadallu xi affarijiet qabel ikun jista’ jiddefendi l-fortizza ta’ Pembroke

Sib 5 differenzi bejn iż-żewġ stampi!

KURZITÀ IL-BARRAKKI TA’ PEMBROKE INBNEW MILL-ARMATA INGLIŻA BEJN L-1859 U L-1862.

DAWN ĠEW IMSEMMIJA GĦAL SAN ĠORĠ, IL-QADDIS PATRUN TAL-INGILTERRA!

10

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

TRID INPINGU?

L-ambjent tax-xagħri

Ix -xagħri u l-isteppa huma komuni ħafna f’Malta speċjalment fis-sit Natura 2000 ta’ Pembroke.

L-ambjent tal-isteppa

FIl-paġna li jmiss pinġi dak li tara fix-xagħri ta’ Pembroke.

M’hemmx għalfejn iddur kullimkien – li tmur f’post wieħed huwa biżżejjed. Kemm-il pjanta u fjura differenti irnexxielek issib?

Kien hemm insetti u annimali? Ikteb id-data ta’ meta għamilt din it-tpinġija. Erġa’ mur fl-istess post fi żmien differenti tas-sena. Ikteb x’irnexxielek issib li huwa differenti minn qabel.

Għaliex taħseb li dan is-sit ivarja skont l-istaġuni?

KURZITÀ IL-KAMPANJA MALTIJA FIHA ĦAFNA BIODIVERSITÀ

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

11

12

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

SIB IL-KLIEM

Dawn il-pjanti, annimali u insetti kollha ssibhom fis-sit naturali ta’ Pembroke. Tista’ ssibhom?

K

U

R

R

A

T

C

M

A

L

T

I

J

L

K

A

B

H

K

A

M

A

L

E

J

O

N

T

E

J

P

R

Ż

E

B

B

U

Ġ

A

Q

E

D

S

Ċ

J

P

I

D

W

P

U

S

Q

W

E

L

E

C

V

Ġ

A

M

Ż

D

L

S

S

H

A

S

V

Q

B

A

S

R

B

S

A

S

U

N

I

M

Q

A

N

F

U

D

A

A

V

C

Q

F

E

N

E

K

Ġ

Q

Z

C

Ż

Q

Ġ

S

A

G

Ħ

T

A

R

H

Ġ

R

T

B

Ħ

F

M

F

A

R

F

E

T

T

A

N

W

S

Z

G

DNKK:M Ɖ D:II:K: Ɖ œ>;;Nù: L:@ÿM:K Ɖ ?>G>D Ɖ J:G?N= Ɖ ;KBF;: D:F:E>CHGM> Ɖ ?:K?>MM

KURZITÀ DAWN ĠIELI RAJT BĦALHOM? ĦAFNA MINNHOM QED ISIRU RARI!

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

EJJA NSAJRU!

13

Fis-sit naturali ta’ Pembroke insibu xi ikel u ħxejjex aromatiċi lokali.

Taf tipprepara din ir-riċetta?

Tajba mmens... sew fit-togħma u sew għas-saħħa!

Ara li xi ħadd adult qed jgħinek biex tipprepara l-ingredjenti

TAHLITA TA’ ZEBBUG U KAPPAR · Żewġ imgħaref żebbuġ imqatta’ · Mgħarfa kappar · Ftit weraq tan-nagħniegħ jew ħabaq imqatta’ · Nofs basla mqatta’ biċċiet żgħar · 2 tadamiet imqatta’ biċċiet żgħar · Mgħarfa żejt taż-żebbuġa Qatta’ l-ingredjenti kollha f’biċċiet żgħar u ħallat kollox flimkien. Ħallihom jimmarinaw għal ftit minuti qabel isservi.

Tista’ anki tuża t-taħlita bħala dipp mal-galletti, tifrixha fuq ħobż tal-Malti mixwi, jew tużaha bħala mili ġo ftira mdellka bilkunserva. Mmmmmm!!

KURZITÀ IL-KAPPAR U Ż-ŻEBBUĠ NUŻAWHOM F’ĦAFNA RIĊETTI TIPIĊI MALTIN, U NSIBUHOM UKOLL FIL-PARK NATURALI TA’ PEMBROKE

14

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

HAGA MOHGAGA

Tista’ tgħin lil Xru jaqta’ dawn il-mistoqsijiet ta’ taħbil il-moħħ?

Ir-risposti kollha jirreferu għall-annimali li jinsabu fis-sit naturali ta’ Pembroke.

K E N FE

E T N O A J E TT Ħ L E G A F Ż I R M A A W F K Naqbeż niġri ġol-widien Fjuri nara kullimkien Mini nagħmel bħall-firien Traċċi nħalli kullimkien

Dixxendenti għandi jien Dinosawru qisni jien Niekol u niċċaqlaq bħalu Imma d-daqs mhux li kien ta’ bħalu!

Fosos għandi jien fuq dahri Nitla’ mal-ħitan fix-xagħri Nemus niekol - tagħmlux bħali!

Xejn ma ndejjaq ’l ta’ madwari

Ġwienaħ għandi bil-kuluri Lili ssibni fuq il-fjuri Ma tantx għadek tara bħali Taqbdunix għax ħa nsir rari!

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

SPLUZJONI TA’ KULURI

15

Fir-Rebbiegħa niltaqgħu ma’ ħafna fjuri b’kuluri differenti.

Qabbel il-kulur mal-fjura: roża, vjola, abjad, isfar, blu

HJIEL Segwi s-sinjali fit-triq!

Kulur

Kulur

Kulur

Isem

Isem

Isem

Kulur

Kulur

Isem

Isem

KURZITÀ L-ORKIDA PIRAMIDALI TA’ MALTA HIJA PJANTA ENDEMIKA, JIĠIFIERI SSIBHA BISS F’MALTA!

Iltqajt ma’ xi fjura oħra b’ kulur differenti?

Pinġi l-fjura fil-kaxxa t’hawn fuq u agħtiha l-kulur! Inti u miexi tista’ wkoll tipprova ssib dawn il-fjuri fuq il-pannelli li hemm fiż-żona.

16

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

INSIBU T-TEZOR!

Tista’ tgħinni nsib dawn it-teżori?

Kollha għandhom importanza fl-istorja tal-post.

Jien inbnejt mill-Granmastru De Redin biex nipproteġi lil Malta mill-għadu li jkun ġej mill-baħar.

Jien nintuża mis-suldati biex jipprattikaw l-isparar.

Jien inbnejt biex infixkel lill-għadu milli jasal Malta.

Jien għandi forma ta’ kaxxa u daqs żgħir, biex ma tantx nidher.

Jien inbnejt fis-seklu 19 mill-armata Ingliża biex nipproteġi l-gżira mill-għadu.

Jiena l-ewwel kumpless ta’ barracks li nbnew f’Pembroke, u semmewni għall-Qaddis Patrun tal-Ingilterra

Inbnejt fl-1903, u jien l-iktar bini għoli f’Pembroke.

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

POGGINA F’POSTNA!

17

Fil-kaxxa t’isfel hemm ħafna ismijiet ta’ fawna Maltija.

Taf tpoġġihom fejn suppost?

FAWNA INVERTEBRATI

VERTEBRATI

Annimali li m’għandhomx sinsla. Eżempju: il-bebbuxu

Annimali li għandhom sinsla. Eżempju: il-ġurdien

RETTILI Annimali li għandhom il-ġilda miksija bil-qxur, jistgħu jbidu, u mhumiex mammiferu jew għasfur. Eżempju: il-gremxula

MOLLUSKI Annimali li għandhom ġisimhom artab u li normalment ikollhom qoxra iebsa li tipproteġihom. Eżempju: il-bebbuxu

Nemla

Qanfud

Bebbuxu

Ġurat

INSETTI

GĦASAFAR

Ħlejjaq li jitkaxkru, li normalment ikollhom 6 saqajn u żewġt iqrun f’rashom.

Eżempju: in-nemla

Naħla

Vertebrati, għandhom il-pil fuq ġisimhom, jipproduċu l-ħalib biex jitimgħu liżżgħar tagħhom.

Eżempju: qanfud

L-għasafar għandhom ir-rix, il-ġwienaħ, ibidu u jtiru. Eżempju: l-għasfur tal-bejt

Gamiema

Gremxula

MAMMIFERI ŻGĦAR

Serp

Werżieq

Għasfur tal-bejt

Farfett

Fenek salvaġġ

Ġurdien ta’ geddumu twil

Bugħarwien

Wiżgħa

18

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

GENJI FL-ISTORJA 1

3

2

4

5

6

7

8

9

2

10

Mimdudin 2.

Jiena nħares lejn il-baħar. Kont nintuża biex nipproteġi l-kosta Maltija mill-għadu. It-Torri tal-___ (8)

4.

6.

Weqfin 1.

Pembroke jinstab fil-gżira ta’ ___ (5)

2. L-ogħla bini ġo Pembroke; jintuża wkoll biex juri l-ħin. (6)

L-impjant tar- ___ ___ li nsibu

3. Kemm għandu għajnejn Xru? (5)

f’Pembroke jbiddel l-ilma baħar

5. Is-___ jipprattikaw l-isparar fil-

f’ilma tajjeb għax-xorb. (7,7)

Pembroke shooting range. (7)

Malta ħadet l- ___ fil- 21 ta’

7. Il-Gran Mastru li bena t-torri

Settembru 1964. (12)

f’Pembroke. (2,5)

9.

Ġlieda kbira. (6)

8. Bini żgħir li kien jintuża mis-

10.

L-isem tal-qaddis patrun tal-

suldati biex jgħassu l-inħawi ta’

Ingilterra. (4)

Pembroke. (4,3)

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

ROKNA GURNALISTIKA

19

Xru kellu intervista fis-sit ta’ Pembroke ma’ ġurnalist. Iżda ma kienx ċert fuq ittweġibiet. Tista’ tgħinu?

Veru Falz 1. Fis-sit naturali ta’ Pembroke nsibu varjetà ta’ flora u fawna 2. Fis-sit naturali ta’ Pembroke insibu komunitajiet ta’ steppa u xagħri 3. Kaċċa tista’ ssir ġewwa dan is-sit 4. Karozzi mhumiex permessi f’dan is-sit ta’ Natura 2000 5. Fil-baħar nistgħu nsibu starfish 6. Ix-’shooting range’ ta’ Pembroke nbniet fl-2001 7. Fis-sit naturali ta’ Pembroke nistgħu nsibu bajja bil-ġebel 8. Kull rettilu li nsibu f’dan is-sit naturali ta’ Pembroke hu protett bil-liġi. Ma jistax jinqabad jew jinqatel.

9. Picnics jistgħu jsiru basta ma jitħalliex ħmieġ u skart mal-art 10. In-nies jistgħu jmorru biss filgħodu u fi tmiem il-ġimgħa

GURNALIST GHALL-AMBJENT! Immaġina li int ġurnalist. Ħu ritratt u/ jew ikteb artiklu qasir għall-gazzetti biex tagħmel riklam għals-sit naturali ta’ Pembroke u tgħid lin-nies kif jistgħu jieħdu ħsiebu. Ibgħat il-kitba tiegħek lill-gazzetti biex tiġi ppubblikata. Agħmel dak li tista’… il-bidla madwarek tibda minnek!

20

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

X’SE NSIB FILKWADRAT?

Ix-xjentisti spiss ikollhom bżonn jgħoddu l-popolazzjoni ta’ annimali ħajjin ġo post partikulari. F’din l-attività Xru x-xjentist għandu bżonnok biex jgħodd kemm hemm affarijiet ħajjin f’post li tgħidlu l-għalliema tiegħu.

Ingħaqdu fi gruppi ta’ ħamsa u lestu ruħkom!

Se jkollkom bżonn rutella u kwadrat.

1. Ħares sew madwarek u ikteb 10 affarijiet ħajjin li tista’ tara.

2. Agħżel annimal u pjanta li se tgħodd il-popolazzjoni tagħhom.

3. Ikkonferma mat-timijiet l-oħra biex ma tagħżlux l-istess, u b’hekk tkunu tafu kemm hemm varjetà u biodiversità fil-post!

4. Uża r-rutella biex tkejjel l-area li ħa tkun qed tistudja (eż. 6 x 6 metri) ___________ 5. Ipprova aqta’ l-popolazzjoni taż-żewġ affarijiet ħajjin li għażilt u niżżilhom fil-kaxxa t’hawn taħt.

6. Ħu kwadrat ta’ metru, waddbu kif jiġi fl-art u ifli sew l-area fejn jaqa’.

7. Għodd sew in-numru ta’ affarijiet ħajjin li qed tfittex u niżżilhom fil-kaxxa ta’ taħt. Irrepeti għal 5 darbiet f’5 postijiet differenti.

Kemm għoddejt Guess

1

2

3

4

5

Total (għodd il-kolonni 1+5)

Popolazzjoni 1 Popolazzjoni 2

8. Għaż-żewġ popolazzjonijiet ikkalkula hekk: Popolazzjoni totali 1 x area totali (eż. 36m2) 5m2 (jekk il-kwadrat użajtu 5 darbiet) STIMA GĦALL-POPOLAZZJONI 1

STIMA GĦALL-POPOLAZZJONI 2

ATTIVITAJIET GHALL-ISTUDENTI

21

PINGI POSTER Uża l-karattru ta’ Xru biex tpinġi poster b’messaġġ edukattiv biex tippromwovi dan is-sit naturali ta’ Pembroke. Tista’ ddaħħal suġġerimenti fuq kif jista’ jinżamm fi stat tajjeb.

Ftakar li trid tuża karatteristiċi minn dan is-sit li tgħallimt minn dan il-ktejjeb u mill-mawra tiegħek fis-sit naturali ta’ Pembroke u t-torri tal-Madliena, bħal Pill Box, flora u fawna u l-madwar in ġenerali.

Tista’ tuża water colours, lapsiiet, crayons jew taħlita tat-tlieta.

Uża l-aħħar żewġ paġni fl-aħħar ta’ dan il-ktejjeb. L-aħjar tpinġijiet li jintbagħtu ħa jittellgħu fuq is-sit www.mta.com.mt Imla l-formola t’hawn taħt u ibgħatha fuq dan l-indirizz, flimkien mat-tpinġija tiegħek: Nature Trust (Malta), Wied Għollieqa Environment Centre, l-Università ta’ Malta, l-Imsida, MSD 2080 Kull suġġeriment jiġi aċċettat!

Isem Indirizz

Skola Suġġerimenti

Età

22

IS-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE

TWEGIBIET K U R R A T C M A L T I J L K A B H K A M A L E J O N T E J P R

E B B U

A Q E D S

J

P I D W P U S Q W E L E C V A M

D L S S H A S V Q B A S

R B S A S U N I M Q A N F U D A A V C Q F E N E K

Q Z C

Q

R T B

S A G

T A R H

F M F A R F E T T A N W S Z G

Uża dan l-ispazju biex tpinġi l-poster

INZURU

S-SIT NATURALI TA’ PEMBROKE Ktejjeb għall-istudenti tal-Primarja

www.visitmalta.com/en/info/pembroke-garigue