Groener Wonen 04 2021

DE BESTE IDEEËN VOOR DUURZAAM WONEN

58 TWEEDEHANDS ELEKTRISCHE AUTO Accu gaat langer mee dan verwacht

70 VOGELPARADIJS MARKER WADDEN

Ecologische ramp wordt natuurgebied

BESPAAR HONDERDEN EURO’S MET ONZE SLIMME TIPS DE B E ST E I DE E Ë N V O O R DUUR Z AAM WO N EN

DUURZAAM JAREN 50-HUIS

EDITIE 11

EDITIE 11 / € 6,95

WWW.GROENERWONEN.COM

SLECHTS 10 EURO PER MAAND AAN ENERGIEKOSTEN

ALL-ELECTRIC WONEN

ZONNEBOILER, INDUCTIE, WARMTEPOMP & ZONNEPANELEN

02104

BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 3 0 0 6

DE BESTE IDEEËN VOOR DUURZAAM WONEN

58 TWEEDEHANDS ELEKTRISCHE AUTO Accu gaat langer mee dan verwacht

70 VOGELPARADIJS MARKER WADDEN

Ecologische ramp wordt natuurgebied

MET ONZE SLIMME TIPS DE BESTE ID EEËN VOO R D UURZ AAM WONEN

DUURZAAM JAREN 50-HUIS

EDITIE 11

EDITIE 11 / € 6,95

WWW.GROENERWONEN.COM

39

20

ALL-ELECTRIC WONEN

ZONNEBOILER, INDUCTIE, WARMTEPOMP & ZONNEPANELEN

PRESENTATRICE MILOUSKA MEULENS “Wij zijn de laatste generatie die het tij kan keren.”

02104

BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 3 0 0 6

GROENERWONEN

12

PROJECT JAREN 50-HUIS Wonen in een oud huis en toch maar een tientje per maand kwijt aan energiekosten?

Wieke en Alex bewijzen dat het kan!

SLECHTS 10 EURO PER MAAND AAN ENERGIEKOSTEN

4

34

GROENE TRENDS Een bed van plantaardige materialen, tanden poetsen met bamboe, duurzame lampen in je tuin en andere groene nieuwtjes en trends.

BESPAAR HONDERDEN EURO’S

Coverfoto Henny van Belkom

6

24

EEN GROEN, ELEKTRISCH HUIS Koken op inductie, verwarmen en koelen met een warmtepomp en je opgewekte energie opslaan in je thuisaccu. All-electric wonen is al lang geen toekomstvisie meer.

LAGE ENERGIEREKENING Redacteur Janneke de Wit zocht naar oplossingen om energie te besparen in de winter.

TIPS OVER ENERGIEVERBRUIK De vakman over duurzame dilemma’s.

40

GROENER WASSEN Ons wasgedrag is behoorlijk belastend voor het milieu en kost ook nog eens veel energie.

46

ISOLEREN BELANGRIJKER DAN OOIT De meest effectieve manier om je energierekening te verlagen is door isolatie.

51

ONZE KLUSBOERDERIJ Duurzame keuzes tijdens de verbouwing.

INHOUD EDITIE 11 2021

52

68

84

58

69

89

70

90

NATUURLIJK BOUWEN Hoe gaaf is dat: een huis gemaakt van plantaardige bouwmaterialen!

ELEKTRISCH TWEEDEHANDSJE Een elektrische auto toch te prijzig? De vooren nadelen van een elektrische occasion.

64

VISNET IN DE AUTO Nylon spooknetten krijgen tweede leven als automat.

DOE MEE & WIN

MAMA BOTANICA Hulp voor nieuwbakken kamerplantenouders.

GREEN MAKE OVER Op jacht naar energielekken.

DIERENLEED DOOR ZWERFAFVAL Een achtergelaten plastic verpakking kan veel ellende veroorzaken.

ECOLOGISCHE RAMP WORDT VOGELPARADIJS Natuurherstelproject Marker Wadden is een fijn recreatiegebied voor mensen en dieren.

66

76

92

DUURZAAM WARM WATER Slimme bespaartips en handige oplossingen.

EVERY DAY VEGAN Met deze recepten is plantaardig eten elke dag een feestje.

67

83

98

ZERO WASTE Minder kopen, meer repareren.

PLASTIC OP HET SPINNEWIEL Tassen en plantenpotten van afval.

GELDZAKEN Zo financier je de verduurzaming van je huis.

HYBRIDE WARMTEPOMP Werkt samen met de cv-ketel en zorgt voor een gasbesparing tot wel 70 procent.

VOLGENDE KEER & COLOFON

GROENERWONEN

5

Milouska Meulens

‘WIJ ZIJN DE LAATSTE ­GENERATIE DIE HET TIJ KAN KEREN’ Ze volgt een plantaardig dieet en maakte hier de documentaire ‘Boter, kaas, noch eieren’ over. Dit najaar debuteert ze met het kinderboek Elin, waarin ze op subtiele wijze tips geeft voor een duurzamere wereld. Duurzaamheid, het is een onderwerp dat diep in Milouska Meulens (1973) verweven zit en waar ze met veel passie over spreekt. Wij spraken met haar over haar eigen duurzame keuzes, over de politiek en over de toekomst voor de volgende generatie.

Tekst: Janouk Vermaas Foto’s: Hardwich Rosebel

A

ls je het Milouska vraagt, is duurzaamheid een onderwerp dat voor haar persoonlijk steeds prangender is geworden. Waar zij op haar tiende haar ogen al opende voor de wereld om haar heen, is zij in de loop der jaren alleen maar meer gaan zien hoe belangrijk dit onderwerp is. “Toen ik jong was, hoorde ik voor het eerst over zure regen. Dat speelde heel erg in die tijd. Ik begon me toen al zorgen te maken over de wereld, maar dit is de afgelopen jaren steeds meer gaan leven.

En daar kun je denk ik ook niet meer omheen”, zegt Milouska over de huidige ontwikkelingen rondom het klimaat en de wereld om ons heen. “Het is nu echt tijd om iets te gaan doen.

Want wij zijn eigenlijk de laatste generatie die het tij kan keren.” Milouska stelt het stevig, maar plaatst hierbij ook een kanttekening. “Ik denk dat iedereen die iets kan doen, iets moet doen. Groot of klein. Maar daar zit meteen de crux. Het is namelijk niet voor iedereen weggelegd om even grote stappen te zetten.”

DUURZAAMHEIDSARMOEDE Wie een steentje wil bijdragen aan een duurzamere wereld kan het groots aanpakken.

Bijvoorbeeld door elektrisch te gaan rijden of

20

GROENERWONEN

de woning van top tot teen te verduurzamen.

Dit soort investeringen kosten vaak veel geld.

“Voor veel mensen is het niet weggelegd om hun dak vol zonnepanelen te leggen”, zegt Milouska, maar ze legt uit dat het nog verder gaat. “Ook de kleinere stappen, zoals kiezen voor duurzame kleding of biologische voeding, zijn voor sommigen te hoog gegrepen omdat het simpelweg te veel geld kost.”

Zelf koos Milouska, inmiddels al meer dan tien jaar geleden, voor een dieet zonder dierlijke producten. “Ik ben me er heel erg van bewust dat ik die keuze kon maken én toch gezond kon blijven eten. Want hoe gek het ook is, vlees, andere dierlijke producten en fastfood zijn nog altijd goedkoper dan bijvoorbeeld groenten en fruit.” Milouska legt uit dat zij in de winkel vaak bewuste keuzes probeert te maken. “Als ik kijk naar de periode waarin ik kinderen kreeg, kon ik heel bewust luiers kiezen die bijvoorbeeld van maisafval gemaakt waren of iets dergelijks. Maar voor velen is zo’n keuze gewoon niet mogelijk.”

Toch gelooft Milouska er wel in dat als iedereen iets doet, groot of klein, het verschil gemaakt kan worden. “Kies er bijvoorbeeld voor om niet naar grote ketens te gaan waar wegwerpkleding verkocht wordt. En als je budget lager is, ga dan ook eens naar de

kringloopwinkel. Probeer creatief te denken, ook als je weinig middelen hebt.”

ROL VOOR DE OVERHEID Toch steekt het dat de duurzamere keuze vaak een duurdere keuze is. “Wij mensen zijn nu eenmaal economisch ingesteld”, vertelt Milouska. “Dan zou mijns inziens de overheid veel meer moeten doen om duurzame keuzes te stimuleren en toegankelijk te maken. Denk bijvoorbeeld aan meer subsidies, zoals voor elektrisch rijden of de aanpassingen aan de woning. Maar ook voor andere zaken, zoals bijvoorbeeld reizen.” Milouska vertelt dat zij al jarenlang zo min mogelijk gebruikmaakt van het vliegtuig. De spaarzame vliegreizen gaan dan bijvoorbeeld naar Curaçao, vanwege familieomstandigheden. “Jarenlang stonden wij gewoon in Nederland op de camping, wat echt heel leuk is! Maar toen ik op een gegeven moment toch wat verder wilde kijken en me ging oriënteren op reizen met de trein, werd weer zo pijnlijk duidelijk dat zoiets alleen mogelijk is als je financieel daadkrachtig bent.”

Milouska legt uit dat de beoogde treinreis naar Italië met het gezin een veelvoud kostte van dezelfde reis met het vliegtuig. “En daar zal de overheid echt een rol in moeten spelen. Als de overheid dit niet doet, zullen bedrijven hun

‘Het is goed, dat kinderen meekrijgen hoe ze de wereld kunnen verbeteren.

Maar dan wel zonder dat zij daarvoor de verantwoordelijkheid moeten dragen.’

GROENERWONEN

21

EEN GROEN, ELEKTRISCH HUIS Waar halverwege de vorige eeuw een all-electric huis - oftewel een huis dat volledig op elektriciteit draait - nog futuristisch klonk, is het tegenwoordig geen verre toekomstvisie meer. Kijk maar om je heen welke apparaten allemaal elektriciteit gebruiken. En dat zullen er alleen maar meer worden. In 2050 moet iedereen in Nederland aardgasvrij wonen en dat betekent dat we zoeken naar andere energiebronnen om mee te koken en om onze woning te verwarmen en te voorzien van warm water. Een van de meest voor de hand liggende oplossingen is een overstap naar elektriciteit. Maar wat dan? Wat als je woning volledig op elektriciteit draait? Hoe kan je daar dan slim en bewust mee omgaan?

Tekst: Janneke de Wit Foto’s: Shutterstock

24

GROENERWONEN

W

aar moet je aan denken bij een all-electric huis? In een volledig elektrisch huis werken niet alleen huishoudelijke apparaten zoals je wasmachine en vaatwasser op elektriciteit, maar verwarm en kook je ook elektrisch. Je keuken heeft een inductiekookplaat of keramische kookplaat. Warm water uit de kraan krijg je door bijvoorbeeld een boiler. Om je woning te verwarmen op koude dagen gebruik je een all-electric warmtepomp of infraroodverwarming. Wellicht heb je zelfs een elektrische auto voor de deur staan. Je kan volledig van het aardgas af en verbruikt alleen elektriciteit.

Op de website van Milieu Centraal valt te lezen dat een gemiddeld huishouden verreweg het meeste gas gebruikt voor het verwarmen van de woning, namelijk 80 procent.

De overige 20 procent wordt gebruikt voor het verwarmen van tapwater en het koken.

Overstappen naar duurzame manieren van verwarmen, zal dus veel gas besparen.

ELEKTRISCH VERWARMEN Wie de traditionele cv-ketel wil vervangen, komt al snel uit bij twee duurzamere verwarmingstechnieken: de warmtepomp en infraroodverwarming. In de vorige editie van Groener Wonen kon je al uitgebreid lezen over infraroodpanelen. Deze panelen verwarmen niet de lucht, zoals bij een radiator gebeurt, maar verwarmen door middel van stralingswarmte een object. De panelen werken op elektriciteit. Met infraroodpanelen kun alleen niet je tapwater verwarmen. Daar zul je nog een losse (zonne-)boiler voor nodig hebben. Ook bij sommige warmtepompen heb je een aparte boiler nodig.

Bij een all-electric warmtepomp hoeft dat niet. Deze volledig elektrische warmtepompen kunnen zowel je woning als het tapwater verwarmen. Waar een normale cv-ketel het water verwarmt tot een

temperatuur tussen de 70 en 90 graden, verwarmt een all-electric warmtepomp het water tot een temperatuur tussen de 35 en 45 graden. De normale afgiftesystemen in je woning zijn berekend op temperaturen van de cv-ketel. Je zult deze dus moeten aanpassen naar een systeem dat ook geschikt is voor lagere temperaturen. Daarnaast is het bij een warmtepomp noodzakelijk dat je woning goed geïsoleerd is. Alleen dan profiteer je van comfortabele warmte. Kun je (nog) niet volledig overstappen naar een all-electric warmtepomp? Dan is een hybride warmtepomp een goed alternatief.

Op momenten dat het erg koud wordt in je woning, springt de cv-ketel bij om je woning te verwarmen. Ook regelt je cv-ketel dan het tapwater. Verderop in dit nummer lees je meer over dit type warmtepomp.

HOE KOOK JE ZONDER GAS? In de keuken is elektrisch koken steeds populairder aan het worden. Volgens de Gasmonitor 2021 van Natuur & Milieu, die in september is gepubliceerd, zijn maar liefst 83 procent van de verkochte inbouwkookplaten elektrisch. Met name de inductiekookplaten worden vaak verkocht. Dat is niet zo gek, want koken op inductie lijkt veel op koken op gas. Je kan de temperatuur snel regelen. Een inductieplaat werkt door middel van magnetisme. Deze magnetische stralen veroorzaken een soort wervelstorm in het voorwerp dat je op de plaat plaatst en hierdoor ontstaat er warmte in dat voorwerp.

Dit verschijnsel wordt inductieverhitting genoemd. Door deze magnetische stralen kun je echter niet zomaar je pannen van het gasfornuis gebruiken. Je hebt speciale inductiepannen nodig.

Naast inductie, kun je ook kiezen voor een goedkopere elektrische manier: een keramische kookplaat. Deze werkt door middel van elektrische verwarmingselementen met daaroverheen een glasplaat.

Als deze elementen rood kleuren, zijn ze op temperatuur en verwarmen ze de glasplaat en dus de pannen. Net als een inductiekookplaat is ook de keramische kookplaat veiliger en eenvoudiger schoon te maken dan een gasfornuis.

Het nadeel van keramisch koken ten opzichte van koken op inductie is, dat de plaat trager reageert en je pannen een perfect gladde bodem moeten hebben. Waar bij een inductieplaat de kookzones snel afkoelen, blijven ze bij een keramische plaat langer warm. Laat daarom de plaat altijd volledig afkoelen, voordat je hem aanraakt of gaat schoonmaken.

GROENERWONEN

25

Van ecologische ramp tot vogelparadijs

HET ONTSTAAN VAN DE MARKER WADDEN 70

GROENERWONEN

De Marker Wadden bestaan uit vijf eilanden.

Het gebied beslaat bijna 1.000 hectare aan eilanden, moerassen en kreken. Samen met de Oostvaardersplassen, Lepelaarplassen, het Trintelzand en een stukje Markermeer vormen ze het Nationaal Park Nieuw Land. Het is het grootste door mensen gemaakte natuurgebied van de wereld.

De kwaliteit van het Markermeer ging al decennialang gestaag achteruit en stevende af op een ecologische ramp. Reddingsplannen buitelden over elkaar heen, maar er gebeurde niets. Totdat twee mensen tien jaar geleden de koppen bij elkaar staken en een gedurfd plan lanceerden voor een natuurarchipel; het bleek dat mensen en machines die natuur verwoesten ook natuur konden maken.

Tekst: Endre Timár Fotografie: Peter Leenen, Marten van Dijl, Dirk Wijnen, Modana De Wit-Rouw

GROENERWONEN

71

DUURZAAMHEIDSTIPS VAN VAKMAN ROB VAN DEN BERG Een vakman in hart en nieren, dat is Rob van den Berg. Als monteur bij Feenstra komt hij vaak bij mensen over de vloer. Niet alleen om technische zaken uit te voeren, maar ook om advies te geven.

Klanten stellen hem regelmatig vragen hoe ze op een veilige en zuinige manier hun energie kunnen gebruiken. Daarom geeft Rob deze keer advies over vijf duurzame dillema’s.

ZET IK MIJN VERWARMING ’S NACHTS UIT OF NIET? Het is niet aan te raden om de verwarming in de nacht helemaal uit te zetten. Het kost ’s ochtends dan veel energie om hem weer aan het werk te krijgen. Wanneer je woning goed geïsoleerd is, kun je de verwarming ’s nachts het beste op 15 graden zetten en bij vloerverwarming zelfs op 18 graden. Heb je een oud en tochtig huis? Dan kun je hem beter wel nog een paar graden extra omlaag zetten.

TREKT MIJN VENTILATIESYSTEEM WARMTE UIT MIJN WONING? Het is inderdaad zo dat reguliere ventilatiesystemen (geen warmteterugwin) warme lucht naar buiten afvoeren. Hiervoor krijg je echter droge lucht in de woning terug. Droge lucht is makkelijker om te verwarmen dan vochtige lucht. Het is wel belangrijk dat je naast het afvoeren van lucht ook weer schone lucht in je woning haalt. Zorg dus voor een goede ventilatie en laat ook in de winter je ventilatiesysteem gewoon aan staan. Het is overigens een fabel dat ventilatiesystemen alleen maar extra stroom kosten. Nieuwe ventilatiemotoren verbruiken namelijk nauwelijks energie.

IK WIL HEERLIJK OPWARMEN ONDER MIJN REGENDOUCHE, KAN MIJN CV-KETEL DAT WEL AAN? Waarschijnlijk weet je al wel dat het opwarmen van douchewater veel energie kost. Zo’n 80 procent van het warm water in huis wordt gebruikt in de douche. Uit een gewone, traditionele douchekop komt ongeveer 10 liter water per minuut. Maar bij een regendouche stroomt er in een minuut al gauw 20 tot 25 liter naar beneden. Niet erg duurzaam dus, maar het levert nog een probleem op. Niet iedere combi-cv-ketel heeft voldoende capaciteit om zulke hoeveelheden water te verwarmen. Mijn tip is daarom: Ga je een regendouche aanschaffen, check dan éérst of je cv-ketel genoeg water kan verwarmen. Kan jouw cv-ketel de watervraag van de regendouche niet aan, dan heb je verschillende mogelijkheden: een cv-ketel met een grotere capaciteit, een aparte boiler voor de douche of toch maar kiezen voor een traditionele of waterbesparende douchekop.

onnodige verspilling van energie en kan bovendien leiden tot een koolmonoxidelek. Koolmonoxide ontstaat bij een onvolledige verbranding van aardgas, hout of benzine. Het gevaar is dat je dit gas niet ruikt of proeft, maar het wel dodelijk kan zijn. Laat daarom regelmatig je cvketel controleren. Dat is veiliger én een goed werkende cv-ketel bespaart je geld. Een vakman controleert de afstelling van de ketel, checkt de rookgasafvoer en zorgt voor goed onderhoud. Overigens kan niet alleen de verwarming leiden tot een koolmonoxidevergiftiging.

Ook een brand, een verstopte schoorsteen of binnen in je woning barbecueën kan de oorzaak zijn. Het is daarom áltijd verstandig om een koolmonoxidemelder te plaatsen. Gelukkig is met de veiligere concentrische rookgasafvoer, die wij tegenwoordig bij alle nieuwe cv-ketels plaatsen, de kans op koolmonoxidevergiftiging minimaal.

LAAT JE CV-KETEL NIET ONNODIG AANSLAAN Laat je jouw mengkraan in de badkamer of keuken weleens halverwege tussen warm en koud staan? Dan vraagt je kraan de volgende keer om zowel koud als warm water, waardoor je cv-ketel aanslaat. Let er daarom op dat je de mengkranen echt op koud zet. Dan slaat je cv-ketel niet onnodig aan en bespaar je aardig wat energiekosten op jaarbasis.

Meer weten over veilig en duurzaam wonen?

Kijk op zorgeloos.nu

IS ONDERHOUD ECHT NOODZAKELIJK? Een defect in je verwarming- of warmwaterapparatuur, zoals een kachel, open haard, geiser, cv- of combiketel, of de afvoer daarvan, zorgt voor

GROENERWONEN

39

DOSSIER

DUURZAAM WASSEN

Kleine wasjes, grote wasjes?

ALLES OVER GROENER WASSEN Vrijwel alle aspecten van ons dagelijks leven kunnen we verduurzamen, zo ook ons wasgedrag. Over milieubewust wassen bestaan veel ideeën, zoals het gebruik van wasnoten en speciale waszakken. Welke trucjes van onze voorouders kunnen we opnieuw gebruiken? Wassen we eigenlijk niet veel te vaak? En is de ecostand op de wasmachine écht milieuvriendelijker?

Wij zochten het voor je uit.

Tekst: Ruth Smeets en Emma Jansen Foto’s: Sofie De Middelaer en Shutterstock

40

GROENERWONEN

GAS BESPAREN MET DE HYBRIDE WARMTEPOMP Zeker nu de gasprijzen zo onzeker zijn, is het een goed moment om je te oriënteren op duurzamere verwarmingstechnieken. Met een hybride warmtepomp kun je jouw gasverbruik met 70 procent naar beneden brengen. Hij verwarmt je woning door middel van elektriciteit en gebruikt alleen gas vanuit de cv-ketel voor tapwater en om je woning op heel koude dagen te verwarmen. Jan Liefting, senior productmanager bij Feenstra, beantwoordt veel gestelde vragen over deze duurzame oplossing.

Tekst: Janneke de Wit Foto’s: Feenstra

HOEVEEL GAS KAN IK BESPAREN? “Als je kijkt naar de verwarming van je woning, zul je met een hybride warmtepomp 70 procent minder gas gebruiken. Een cv-ketel zorgt voor warm tapwater voor je douche en kranen en maakt warm water voor je verwarming. Een gemiddelde woning gebruikt ongeveer 1500 m3 gas, waarvan grofweg 300 m3 voor de badkamer gebruikt wordt en 1200 m3 voor verwarming.

Met een hybride warmtepomp kun je dan 840 m3 besparen. Je hebt de cv-ketel nog wel nodig voor het tapwater, maar dat is ook een voordeel. Het opwarmen van tapwater vraagt namelijk veel vermogen en de cv-ketel kan dat leveren. Je hebt dus - in tegenstelling tot volledig elektrische warmtepompen - geen aparte boiler nodig.

Zeker in bestaande woningen waar we toch al niet zoveel ruimte hebben, is een hybride warmtepomp een perfecte combinatie. Je plaatst weliswaar nog steeds een extra apparaat in je huis, maar je verliest veel minder ruimte dan wanneer je ook nog

een voorraadvat van 300 liter nodig hebt voor je warm tapwater.”

HOE WEET IK OF MIJN AFGIFTE­ SYSTEEM GESCHIKT IS VOOR EEN HYBRIDE WARMTEPOMP?

MOET IK VEEL AANPASSINGEN DOEN IN MIJN WONING?

“Bij Feenstra kijken wij voor de installatie altijd naar de kwaliteit van het afgiftesysteem en of deze geschikt is voor de hybride warmtepomp. Het systeem werkt altijd efficiënter als je met een wat lagere aanvoertemperatuur kan werken. Stel dat jij de winter zou doorkomen met een aanvoertemperatuur van 50 graden, dan weet je dat de hybride warmtepomp beter zal werken dan wanneer je 70 graden nodig hebt om het comfortabel warm te krijgen in huis. Het systeem zal dan namelijk minder snel de cv-ketel bijschakelen. Vaak zijn de bestaande systemen goed geschikt.

Ben je benieuwd of jouw systeem geschikt is? Kijk dan eens samen met je installateur of de aanvoertemperatuur terug kan naar 50 graden. Als je woning dan nog steeds op de juiste temperatuur blijft, weet je dat je met een warmtepomp een goed rendement gaat halen en je het comfortabel warm blijft houden in de wintermaanden.”

“In principe kan je een hybride warmtepomp gewoon op je bestaande afgiftesysteem laten draaien, dus het werkt met bestaande radiatoren of met vloerverwarming die je al hebt. Een voordeel van dit type warmtepomp is daarnaast dat je woning niet tiptop geïsoleerd hoeft te zijn. Woningen vanaf 1990 zijn vaak al geschikt. Rond die tijd stond in het Bouwbesluit al dat er een minimale hoeveelheid isolatie aanwezig moet zijn en dat is eigenlijk al voldoende. Woningen die ouder zijn en zijn nageïsoleerd, kunnen ook een hybride warmtepomp gebruiken. Het is dus - in tegenstelling tot een volledig elektrische warmtepomp - geen noodzaak om je hele huis te isoleren. Natuurlijk blijft isoleren altijd een goede investering. De warmte blijft langer in je woning, waardoor je dus ook minder hoeft op te wekken.”

Een voordeel van de hybride warmtepomp is, dat je woning niet tiptop geïsoleerd hoeft te zijn.

90

GROENERWONEN

IN HOEVERRE BEPERK IK MIJN CO2-UITSTOOT? “Doordat een hybride warmtepomp elektriciteit gebruikt voor het verwarmen van je woning, stoot je veel minder CO2 uit. Bij

De hoge gasprijzen schrikken toch af en met een hybride warmtepomp kun je direct besparen. een gemiddelde woning kan dat oplopen tot een besparing van zo’n 40 procent. Het heeft dus direct een positieve impact op het milieu, maar je bent nog niet CO2-neutraal.

Wat je je moet realiseren, is dat je met een hybride warmtepomp weliswaar gas bespaart, maar wel relatief meer elektriciteit gaat verbruiken. Je uitstoot wordt wel minder, maar is nog niet neutraal.

Dat komt doordat het opwekken van elektriciteit vaak nog gebeurt in centrales waar fossiele brandstoffen worden verbrand.

Gelukkig wordt steeds meer elektriciteit duurzaam opgewekt. De verwachting is dat elektriciteit over een aantal jaren heel duurzaam is. In combinatie met groen gas ben je dan meteen CO2-neutraal.”

KAN IK NIET BETER DIRECT OVER­ STAPPEN NAAR EEN VOLLEDIG ELEKTRISCHE WARMTEPOMP EN AARDGASVRIJ ZIJN? “Dat kan, maar hoeft niet. Als je je woning verder gaat isoleren, is een hybride warmte-

pomp misschien alleen maar een tussenoplossing. Dan zal je na 15 jaar, wanneer de hybride warmtepomp vervangen zou moeten worden, misschien wel een volledig elektrische warmtepomp installeren.

Maar het is ook een prima eindoplossing.

Als je in de toekomst groen gas hebt, dan kan je jouw woning prima op een duurzame manier met een hybride warmtepomp verwarmen. Waar je eigenlijk altijd over na moet denken is: ‘Kan ik mijn huis nog beter isoleren?’ en ‘Kan ik mijn huis energieefficiënter maken?’. Daar moet je altijd in blijven investeren, want energie die je niet hoeft te gebruiken of op te wekken, scheelt weer in de CO2-uitstoot.

Uiteindelijk zullen een hoop woningen zodanig geïsoleerd worden dat een volledig elektrische warmtepomp prima toepasbaar is. Maar er zullen ook huizen zijn waar het gewoon niet lukt. Er zijn huizen die je niet kostenefficiënt kan isoleren en dan biedt een hybride warmtepomp de uitkomst.”

IS EEN HYBRIDE WARMTEPOMP DAN NIET BELASTEND VOOR HET NET? “Als iedereen overstapt naar elektrisch verwarmen, wordt het net ook extra belast.

Maar in praktijk blijkt de belasting van het elektriciteitsnet door een hybride warmtepomp mee te vallen. Dat komt omdat het vermogen niet zo groot hoeft te zijn. Als je een volledig elektrische warmtepomp neemt voor je woning, vraagt het systeem aardig wat stroom. Bij een hybride hoeft dat niet, omdat het eigenlijk alleen maar verwarmt in díe periodes waarin het niet al te koud is. Hij heeft daardoor minder vermogen nodig. Als je kijkt naar ons klimaat, dan is het maar een aantal dagen in het jaar echt heel koud. Op zulke momenten voldoet je hybride warmtepomp wellicht niet volledig aan je warmtevraag en dan springt de cv-ketel bij. Ook om het net minder te belasten, is de hybride warmtepomp dus een fijne oplossing.”

Meer weten over de hybride warmtepomp?

Kijk op zorgeloos.nu

GROENERWONEN

91

BOUWEN MET PLANTAARDIGE MATERIALEN Een huis met een houten skelet, geïsoleerd met stro en afgewerkt met leem. Bouwen met natuurlijke materialen is steeds meer in opkomst, maar de norm is het nog lang niet. Wat zijn de voor- en nadelen van bouwen met deze materialen? We spreken met professionals uit de bio-based sector over de ins en outs van het bouwen met plantaardige materialen.

Tekst: Lisa Verdoorn-Middelkoop Foto’s: Wouter Klijn, Platform M3 architecten, Pepijn Herman, Shutterstock

52

GROENERWONEN

VOORDELEN NATUURLIJKE ISOLATIEMATERIALEN Thomas Pijnenborgh van Groene Bouwmateralen geeft enkele voordelen van verschillende plantaardige isolatiematerialen: * Stro: hoge thermische massa, nagroeibaar en circulair product zonder kunststoffen en brandvertragers.

Vochtregulerende functie. Beschikbaar in prefab gevelelementen en inblaas stro. * Kalkhennep: verkrijgbaar in isolatieblokken, daardoor gemakkelijk te verwerken. Matige isolatiewaarde (vergelijkbaar met gasbeton) en zeer hoge thermische massa. Nagroeibaar product. Vochtregulerende functie.

Onafgewerkt al 73 minuten brandwerend. * Houtvezel: hoge thermische massa, restproduct uit de houtverwerkingsindustrie. Vochtregulerende functie.

Goede bouwfysische prestaties, goede isolatiewaarde. Meerdere producenten, zowel flexibele als drukvaste isolatie, en ruim beschikbaar voor allerlei toepassingen. * Vlas: flexibel materiaal, gemakkelijk te verwerken en toe te passen in prefab dakelementen. Nagroeibaar en circulair product. * Hennep flex: flexibel materiaal, gemakkelijk te verwerken, toe te passen in prefab dakelementen.

Vochtregulerende functie. Nagroeibaar en circulair product. * Schapenwol: flexibel materiaal, gemakkelijk te verwerken en toe te passen in prefab dakelementen.

Hoogste isolatiewaarde van alle biologische isolatiematerialen. Vochtregulerende functie tot 33% van eigen gewicht. Indien van reststroom van natuurschapen: nagroeibaar en circulair product.

Kijk voor meer informatie over verschillende isolatie- en bouwmaterialen op www.groenebouwmaterialen.nl

GROENERWONEN

57

VOOR ELKE DAG EN ELK MOMENT Met heerlijke, kleurrijke en vooral makkelijke recepten bewijst Lenna Omrani elke dag weer hoe lekker en simpel vegan eten kan zijn. In haar boek Every Day Vegan biedt ze volop inspiratie voor iedereen die af en toe - of elke dag - lekker, bewust en healthy wil eten en zichzelf op zijn tijd wil verwennen, want de recepten zijn onweerstaanbaar. Een voorproefje!

Recepten en foto’s: Lenna Omrani

Spinaziepannenkoeken Voor 8 sojavrije pannenkoeken

INGREDIËNTEN Voor de pannenkoeken ∙ 300 g verse spinazie ∙ 200 g (spelt)bloem ∙ 375 ml amandelmelk ∙ snufje zout ∙ 1-2 el olijfolie Toppings (optioneel) ∙ hummus ∙ cherrytomaatjes ∙ kikkererwten ∙ rode ui ∙ verse peterselie ∙ peper en zout ∙ knoflookpoeder Extra nodig ∙ keukenmachine of blender, koekenpan BEREIDING Was de spinazie en laat het goed uitlekken.

Doe voor de pannenkoeken de spinazie

92

GROENERWONEN

samen met alle andere ingrediënten, behalve de olijfolie, in een keukenmachine of blender en mix tot een glad beslag. Het beslag moet een beetje dik zijn, maar nog steeds dun genoeg dat het zich in de pan kan verspreiden. Voeg bloem toe als het te dun is en wat amandelmelk als het te dik is.

Verhit een kleine hoeveelheid olijfolie in een koekenpan op middelhoog vuur. Zorg ervoor dat de olie goed heet wordt. Giet wat beslag in het midden, til de pan op en kantel hem om het beslag over de hele pan te verdelen. Als de bovenkant van de pannenkoek gaar is (en bubbeltjes krijgt

aan de bovenkant), maak hem dan los en draai hem om met een spatel. Bak de pannenkoek nog 1 minuut tot de andere kant lichtbruin is. Herhaal dit vervolgens met de rest van het beslag.

Serveer de pannenkoeken vers uit de pan of houd ze warm in de oven op lage temperatuur, afgedekt met een theedoek. Beleg de pannenkoeken met hummus, cherrytomaatjes, kikkererwten, rode ui, verse peterselie en wat peper, zout en knoflookpoeder, of kies je eigen favoriete toppings.

BEREIDINGSTIJD 3 minuten KOOKTIJD 15 minuten

Dit gerechtje is niet alleen makkelijk en voedzaam, het is ook nog eens gluten- en sojavrij.

Perfect als lunch of hartig ontbijt.

Lasagnesoep 94 GROENERWONEN

76

GROENERWONEN

DUURZAAM OMGAAN MET WARM WATER Niets fijner dan uitgebreid te douchen. Met lekker geurende zeep en een scrubje. Maar wist je dat bijna de helft van het water dat we gebruiken warm tapwater is? En dat daar zo’n 20% van je gas- of (energie)verbruik aan op gaat? Met de stijgende energieprijzen is het slim om eens even goed te kijken naar ons warmwatergebruik en hoe we hierop kunnen besparen.

Tekst: Janouk Vermaas Foto’s: Shutterstock

GROENERWONEN

77

VOLGENDE EDITIE

COLOFON

DE BESTE IDEEËN VOOR DUURZAAM WONEN

∙ ZO COMBINEER JE ZONNEPANELEN MET EEN GROEN DAK ∙ TWEEDEHANDS PANELEN & RECYCLEN ZONNEPANELEN ∙ ZONWERING EN GEÏSOLEERD GLAS: LEKKER KOEL EN HEERLIJK WARM

EERLIJK DELEN

VAN DEELAUTO TOT DEELTUIN GROEN DOEN

TIPS VOOR KLIMAATBESTENDIG TUINIEREN IN DE KLEDINGCONTAINER

DE ROUTE VAN EEN AFGEDANKTE SPIJKERBROEK TINY HOUSE

BETAALBAAR, ENERGIEZUINIG EN ZELF TE BOUWEN EROPUIT

DUURZAME VAKANTIES

Wijzigingen voorbehouden. Foto: Shutterstock

GROOT DOSSIER ZON

Uitgever Vipmedia Publishing & Services Postbus 7272, 4800 GG Breda (NL) Tel. 076 – 572 25 32 Komiteitstraat 46-52 2170 Merksem (BE) Tel. 03 – 645 42 94 groenerwonen@vipmedia.nl www.groenerwonen.com Hoofdredactie Jacqueline Leenders Eindredactie Monique van der Voort Redactie Janouk Vermaas, Annemarie Görts, Lisa Middelkoop,Ruth Smeets, Janneke de Wit, Kristel Engelen, Emma Jansen (stagiaire), Mireille van den Hooven (stagiaire) Redactieraad Binnenklimaat Nederland, Elsa van der Zwan Bloemenbureau Holland, Isabel Groot De Nederlandse Verwarmingsindustrie, Peter Koelewijn EPA-adviseur, Karin de Ferrante Feenstra, Mirjam Visser GEP Nederland, Fred Prins Kalkhennep Nederland, Ralf van Tongeren Romazo Professionals, Jeroen de Roos SGZE Stichting Garantiefonds ZonneEnergie, Matthew Beelaerts Stichting Passief Bouwen, Gerben Bos Stichting Roof Update, Sander Scheper Strobouw Nederland, Wouter Klijn Tuinbranche Nederland, Brenda Horstra VER Vereniging Elektrische Rijders, Koos Burgman VIBA Vereniging Integrale Bio-Logische Architectuur, Joop Bensdorp VKG Vereniging Kunststof Gevelelementen­industrie, Kitty Rossen Marketing Chiara van Roeyen Media Consultant Johan Heystek Tel. Nederland 076 - 850 70 18 Tel. België 0031 - 76 - 850 70 18 johan@vipmedia.nl Directie Michel Florisson (verantwoordelijk uitgever) Edwin Fijnaut (commercieel directeur) Vormgeving Iris Verheijen Druk PreVision Graphic Solutions BV Abonnement Een abonnement op Groener Wonen kost € 23,50 voor 4 nummers.

Abonneren kan via www.groenerwonen.nl of bel 076 - 850 70 12 (NL) 03 - 645 11 02 (BE) Distributie losse verkoop Betapress BV (NL) AMP NV (BE) Niets van deze uitgave mag worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

ISSN: 2666-6618

EDITIE 12 VAN GROENER WONEN LIGT VANAF 3 MAART IN DE WINKEL.

98

GROENERWONEN

Zorgeloos Wonen Wilt u duurzaam wonen?

Wat zijn de voor- en nadelen van een warmtepomp?

Overstappen op ‘groene’ waterstof?

Wat zijn de kosten voor de energietransitie voor mij?

Wel of geen elektrische cv-ketel?

Want thuis daar draait het om.

In een wereld waar alles steeds sneller gaat en ingewikkelder wordt, is thuis dé plek waar alles veilig, prettig en vertrouwd is.

De vakmensen van Feenstra zorgen voor een comfortabel, veilig en duurzaam huis. Een fijne temperatuur in de woonkamer, een warme douche, gezonde lucht in huis, een veilig gevoel of een lage energierekening.

‘Zorgeloos wonen’ is de digitale inspiratiebron van de professionals van Feenstra. Vol tips, opinieverhalen, nieuws, ervaringen en achtergrondinformatie over duurzaam en comfortabel wonen van de vakmensen die verstand hebben van verwarming, ventilatie, beveiliging en duurzame energie.

Meer duurzaamheidsadviezen en bespaartips of achtergrondinformatie over duurzaam en comfortabel wonen?

Ga naar www.zorgeloos.nu