Duiken digitaal

DUIKEN MEI 2020 REIZEN: DUITSLAND, OOSTENRIJK, ZWITSERLAND, INDONESIË . ZEELAND: DREISCHOR . REPORTAGE: REUZENHAAIEN SCHOTLAND . DUIKTASSEN: DE NIEUWSTE MODELLEN . MEDISCH: TINNITUS . ACTUEEL: KORAALSTERFTE

DUIKEN 31E JAARGANG NR.5 - MEI 2020 € 6,95

MAGAZINE OVER DE ONDERWATERWERELD | WWW.DUIKEN.NL

02005

BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 2 6 8 9

HOE MOET HET NU MET JE DUIKVAKANTIE? WIJ HEBBEN DE FACTS

SCHOTLAND

Avontuur met reuzenhaaien

ACTUEEL

Ingehaald door corona tijdens droomreis Socorro

FOTOGRAFIETIPS

ZO ZET JE JE BUDDY GAAF OP DE FOTO!

REPORTAGE

Expeditie Balti sche Zee

16

MEREN & RIVIEREN

DUITSLAND, OOSTENRIJK EN ZWITSERLAND

REIZEN

Misool, een heel bijzondere plek in Indonesië

DUIKEN INSIDE

Nieuws uit de duikwereld 4 Langs de Vloedlijn 8

REIZEN

ZOET WATER SPECIAL Steeds meer duikers ontdekken de meren en rivieren Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland.

PORTFOLIO Zo mooi zoet 10 KAART EN TIPS 16 meren en rivieren 16 VERZASCA Eersteklas rivierduiken 18 ZWITSERLAND De moeite van het ontdekken waard 22 DUITSLAND EN OOSTENRIJK Duiken in prachtige meren 26

10

INDONESIË Misool: de veelzijdigheid van een liveaboard en het comfort van een resort. 32 MEXICO Ingehaald door het coronavirus tijdens droomreis Socorro. 42

REPORTAGE

SCHOTLAND Duiken met grote haaien 52 EXPEDITIE BALTIC Duiken op maagdelijke wrakken 58

NATUUR

ACTUEEL Corona en duikreizen 40 ONZE FAVORIET Bruno Van Saen en Els Van Den Borre presenteren één van hun favoriete zeedieren.

48

16 MEREN EN RIVIEREN Glashelder water in een decor van bergen. Steeds meer duikers ontdekken de mooiste meren en rivieren in Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland.

VOORWOORD

INHOUD MEI 2020

JUDITH RIETVELD HOOFDREDACTEUR

«Ik hoop dat we dit kunnen overleven.

We hebben ons resort moeten sluiten, en de families die voor ons werken, zitten thuis. Geen inkomsten betekent ook geen salaris voor hen.» Over de mail sprak ik met een dive resort eigenaar in Indonesië.

Ik hoor dit nieuws thuis, achter mijn laptop, mijn zoon zit tegenover me druk aan de thuisstudie. Wat is de wereld veranderd sinds het coronavirus meedogenloos toesloeg. Reizen moesten geannuleerd of omgeboekt worden, dive resorts waren genoodzaakt om te sluiten en liveaboards liggen stil. Onze partner Diving World werkte met man en macht om alle gestrande duikers terug naar Nederland te krijgen en om reizen te verplaatsen. Buddy Dive Bonaire ontvangt op dit moment geen

f

ZEELAND Dreischor 64 ACHTERGROND Koraalsterfte 66 COLUMN BOOTSY’S BUBBELS 96

WETEN

■ TECHNIEK Overzicht duiktassen 70 Langs de decolijn 85 ■ MULTIMEDIA ONDERWATERFOTOGRAFIE: Getest: Onderwatermonitor 74 Making of... zo maak je een gave foto van je buddy! 78 PRAKTISCH Medisch: Coronavirus 86 Tinnitus en duizeligheid 88 COLUMN 93 WEBSITE DATABASE 94 GETIJDENTABEL 95 Onze coverfoto is gemaakt VOLGENDE MAAND 98 door Andrew Gaspar.

42

INGEHAALD DOOR HET CORONAVIRUS Dat de droomreis van Paul Koopman naar Socorro zoveel voeten in de aarde zou hebben, had hij nooit kunnen vermoeden.

#dreamathome gasten, maar heeft zich aangemeld als noodhospitaal. In Nederland en België ondervinden ook lokale duikcentra veel problemen. De duikbranche wordt keihard geraakt en we hebben jouw hulp echt nodig. Boek je reis om naar een later tijdstip of plan je droomvakantie alvast. In deze uitgave lees je alles over de voorwaarden voor jouw volgende duikreis. Verplaats je geplande cursus bij jouw duikschool naar later dit jaar of stuur je materiaal op voor onderhoud. Verdiep je vast in die BCD of nieuwe flitser die je altijd al wilde kopen - of bestel het direct online: alles is nog gewoon verkrijgbaar! Omdat veel mensen nu thuis zitten, hebben we online veel interessante content geplaatst. #dreamathome noemen we onze campagne. Want dromen mág, net zoals ik droom over de hamerhaai die ik had gehoopt te zien deze maand. Hopelijk kunnen we onze dromen spoedig waarmaken.

Samen kunnen we dit overleven. Daar ben ik van overtuigd.

5/2020

DUIKEN.NL

3

INSIDE WATER-TO-GO

Tekst: Nina Tourton

«PLASTIC MOET JE MET RESPECT BEHANDELEN: NA EEN E-MAIL TYPEN GOOI JE OOK NIET HET TOETSENBORD WEG.» Dave Shanks is de oprichter van het bedrijf Water-to-Go; waterflessen met een ingebouwd filter die ons overal ter wereld van schoon water kunnen voorzien én eenmalig gebruik van waterflessen overbodig maakt. Ja, echt!

Hoe ben je op dit idee gekomen?

Voor mijn voormalige werk reisde ik heel de wereld rond en werd veel geconfronteerd met eenmalig gebruikt plastic. Ik vond dat dit anders moest, en daardoor ontstond het idee om een herbruikbare, hervulbare, recyclebare fles te maken. Alleen toen realiseerde ik me dat ze geen nut hadden als de waterkwaliteit slecht was. Dus ging ik op zoek naar de best mogelijke filter.

In dit filter zijn drie technologieën gecombineerd, die samen tot 99,9999% microbiologische verontreinigingen en zware metalen en chemicaliën verwijderen.

Hoe zal deze uitvinding de toekomst ten goede komen?

Wereldwijd is er al een tekort aan schoon water. Ook zal de waterkwaliteit

niet beter worden gezien de opwarming van de aarde.

Met onze technologie kan vervuild water veilig worden gemaakt om te drinken.

De fles zelf is ook geheel milieuvriendelijk?

De flessen zijn gemaakt van FDA goedgekeurd BPA-plastic. Plastic is een wondermateriaal en niet het probleem op zich.

Plastic zoals de manier waarop wij het gebruiken, is het probleem. Je typt geen e-mail en gooit het toetsenbord vervolgens weg, of belt en gooit je mobiel weg. Als we plastic met respect behandelen

en waarde eraan hechten, veranderen we onze manier van denken en kunnen we alle voordelen hebben zonder de problemen.

Voor wie is de waterfles een must?

Dagelijkse gebruikers die niet van kraanwater houden, mensen die begrijpen dat flessenwater afzetterij is en iedereen die reist, naar de sportschool, Grenada of Gambia, of waar kraanwater een probleem is. We kunnen allemaal helpen plastic voor eenmalig gebruik te verminderen en tegelijkertijd onze portemonnees, onze gezondheid en onze planeet beschermen; samen kunnen we de wereld veranderen.

Eén fles, één persoon tegelijk. www.watertogo.shop

De jungle op zee De onbestrafte misdaden tegen mens en milieu op open zee. Geen plek op aarde is zo wetteloos als de oceaan. Criminelen en bedrijven kunnen daar bijna overal mee wegkomen, wat dus ook gebeurt. Maar dankzij Pulitzerprijswinnaar Ian Urbina, kan niemand meer wegkijken. De onverschrokken auteur reisde jarenlang over de wereldzeeën om verslag te doen van onopgeloste moorden, piraterij, moderne slavernij aan

ONLINE POLL

44%

VAN ONZE VOLGERS OP FACEBOOK HEEFT LAST VAN TINNITUS

4

DUIKEN.NL

5/2020

boord van grote schepen en ernstige milieumisdrijven, zoals overbevissing en vervuiling. Hij laat overtuigend zien dat deze misdaden straffeloos worden gepleegd.

Er zijn niet alleen veel menselijke slachtoffers, maar ook de planeet is de dupe van de illegale visserij, het dumpen van olie en oorlogsafval als mosterdgas en zeemijnen. De jungle op zee geeft een schokkend beeld van de criminaliteit op onze wereldzeeën.

MANTA VOOR MOEDERDAG

Zondag 10 mei is het Moederdag!

Ben je op zoek naar een mooi, origineel cadeau waarvoor je niet de deur uit hoeft én waarmee je ook nog eens de onderwaterwereld steunt? Geef jouw lieve moeder dan een eigen manta cadeau! Voor slechts 20 pond adopteer je manta ‘George the Giant’ of ‘ Mrs. Flappy’ en ontvang je een adoptiepakket met onder andere een adoptiecertificaat van je manta. Check alle info op www.mantatrust.org/adopt-a-manta

Onder redactie van: Manja Jurgens, e-mail: manja@duiken.nl

Toeptoernooi onder water Op 29 februari 2020 is voor de vierde maal het onderwatertoeptoernooi gehouden van Onderwatersport Vereniging Quintus uit Horst.

Iets wat vier jaar geleden ontstond als een ludiek evenement ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan, is inmiddels uitgegroeid tot een jaarlijks terugkomend gebeuren. In de kantine na de zwembadtrainingen werd al vaker gespeculeerd over welke sporten er onder water allemaal gespeeld kunnen worden. Al snel kwam het idee voor een toeptoernooi, dat werd tijdens diverse duikvakanties van de vereniging toch steevast al fanatiek gespeeld. Het idee was leuk, maar hoe pak je dat in de praktijk aan? Kaarten die onder water kunnen, communicatie, puntentelling bijhouden… maar voor elk probleem bleek een oplossing!

En hoewel de wedstrijden langs de kant van het zwembad natuurlijk lastig te volgen waren, zat de sfeer er goed in. Deze vierde editie van het toernooi ging de voorzitter er met de winst vandoor, de feestelijke prijsuitreiking werd gesponsord door duikgoed.nl

Your Buddies Bonaire Madness!

Elke 2e duiker duikt gratis + speciale groepskortingen!

Kijk nu al uit naar uw vakantie op Bonaire en maak gebruik van deze fantatische special voor December!

Wacht niet langer, neem contact op met ABC Travel en boek uw vakantie naar één van onze resorts! www.abctravel.nl/buddy-dive | info@abctravel.nl | T: 053 – 303 0012

FOTO: TOM VAN HOUT

INSIDE

#suuntofotostory

Heb jij een gave serie van drie onderwaterfoto’s die samen een verhaal vertellen? Drie foto’s die pats-boem duidelijk bij elkaar horen? En zo bijvoorbeeld het verhaal vertellen van het wrak de SS Thistlegorm? Of beelden gemaakt om de hoek, van een snoek, paling en een kreeftje? Je schitterende macro-serie uit Zeeland?

Dan nomineert DUIKEN jou om je fotostory met ons te delen.

Doe je mee? Dan maak je kans op de schitterende hoofdprijs: de Suunto D5 duikcomputer in horlogeformaat ter waarde van € 649! Een deskundige jury beoordeelt welke fotograaf met zijn fotostory de hoofdprijs in ontvangst mag nemen. Meedoen kan vanaf 21 april tot en met 2 juni.

SUUNTO D5 WRISTOP DUIKCOMPUTER

Voorwaarden: Meedoen kan vanaf 21 april tot en met 2 juni via www.duiken.nl/stories. Vermeld je naam in de bestandsnaam van de foto’s (maximaal 4 MB). Uiteraard is dit een wedstrijd voor amateurs; professionele fotografen zijn uitgesloten van deelname. Je mag alleen foto’s insturen die je zelf hebt gemaakt. Een deskundige jury selecteert de winnaar en beslist wie de hoofdprijs in ontvangst mag nemen. Door deel te nemen, geef je de redactie het recht om jouw foto te gebruiken op de website www.duiken.nl, onze facebookpagina, DUIKENnieuwsbrief en in DUIKEN Magazine.

6

DUIKEN.NL

5/2020

YKER FOTO: LIESELOT DE BRU

WIN DE SUPERHOOFDPRIJS!

FOTO: WIJNAND VERWEIJ

HOOFDPRIJS

Heel simpel, ga naar: www.duiken.nl/stories en upload de drie foto’s die je verhaal vertellen!

FOTO: GLENN VERHEYDE

Win een Suunto D5!

HOE WERKT HET?

Aqua Lung ocean ambassador and National Geographic Nature Photographer of the Year

Greg Lecoeur

True legends are born from respect.

LEG3ND is for the passionate, the explorers, the ones for whom diving is more than a sport. Aqua Lung, the original pioneer of the scuba regulator, brings you the most capable, coveted and advanced line of regulators ever created: This is the new LEG3ND, a masterpiece of engineering, built for all conditions, all depths and all dives. After all, the ocean is the ultimate proving ground - a place where respect is given and earned equally, where true Legends belong.

Available at better dive dealers worldwide. aqualung.com | @aqualungdivers

INSIDE

LANGS DE VLOEDLIJN DE ALLERNIEUWSTE DUIKPRODUCTEN

FOURTH ELEMENT

In neopreen droog duiken Het Hydra neopreen droogpak is speciaal ontworpen voor de koudwateravonturier.

Met een nauwsluitende, gestroomlijnde stijl is de Hydra warm en flexibel tegelijk. Met stukken van gecomprimeerd High Density Neoprene (HDN) op alle kritieke plaatsen. Het pak heeft een slijtvaste laag aan de buitenkant, terwijl aan de binnenkant een gladde voering zit om het eenvoudig aan te trekken.

Met neopreen cap en droogpaktas. Prijs: € 1249. www.divevalley.com

SEA&SEA

Vernieuwde YS-01 Sea&Sea is altijd bezig om hun producten te verbeteren - ook al zijn de bestaande modellen vaak nog goed. Zo is de YS-01 volledig gemoderniseerd, heeft een nieuwe behuizing en is voorzien van ultramoderne elektronica. Daardoor is de flitser intelligenter en betrouwbaarder geworden.

Genoeg reden voor een nieuwe naam: de YS-01 Solis. De ideale onderwaterflitser voor de gemiddelde onderwaterfotograaf.

Eenvoudig in bediening, krachtig in prestatie. Prijs: € 489. www.seaandsea.eu

CAMARO

ANCHOR DIVE LIGHTS

Doolin 4k Spot Dit is toch wel een van onze favorieten van Anchor Dive Lights: de Doolin 4k Spot. De namen van de lampen zijn geïnspireerd op befaamde Ierse duikstekken, om zo Anchors hoge kwaliteitsstandaard aan de Ierse maritieme geschiedenis te verbinden. Doolin staat bekend om de Green Holes, ook wel Devil’s Mazes, een grottenstelsel waar nog maar een fractie van is verkend. Grotduikers hebben bij hun exploratie een lamp nodig met een smalle lichtbundel en een batterij die lang meegaat. Dat is wat de Doolin biedt. Met een lichtstraal van 8 graden, diverse instellingen en een brandduur van 90 minuten op 100% of maar liefst 6 uur op 50%.

De lamp is waterdicht tot 150 meter en te combineren met een canister of een Goodman Handle. Prijs: € 595. www.anchordivelights.com

8

DUIKEN.NL

5/2020

De koning te rijk Niet ieder mens is gelijk van maat, de tijd dat iedereen een confectiemaat had, is lang geleden. Daarom heeft Camaro naast de gewone maattabel, een extra maattabel ontwikkeld: de King & Queen sizes. Hierdoor wordt de collectie confectiepakken met 20 maten verrijkt en komt het totaal op maar liefst 45 maten! Zo ook voor het Camaro Alpha Pro duikpak, verkrijgbaar in 3, 5 én 7 mm. Voor iedereen een passend pak dus! En als er dan toch nog wat aangepast moet worden, dan kan Camaro dat natuurlijk ook.

En wist je dat ze op alle duikpakken drie jaar gratis reparatieservice geven?

Prijs: € 219. www.camaro.at

Onder redactie van: Manja Jurgens

BARE

Hierin mag je gezien worden!

ONDERWATERHUIS

Paralenz superdeal De kleine Paralenz is nu verkrijgbaar in een superdeal-pakket: bij de actiecamera ontvang je tijdelijk gratis een onderhoudskit ter waarde van € 99 én een SD-kaart van 64 MB! Deze actiecamera is speciaal ontwikkeld voor duikers en past zelf kleurcorrecties toe op diepte.

Met temperatuur/dieptesensor en digitaal logboek.

Prijs € 549. www.onderwaterhuis.nl

Nieuw en verbeterd!

De 7 mm Bare Nixie Ultra heeft een modieus ontwerp waarin je gezien mag worden. Door de mix van OMNIRED™ technologie, zijdezachte neopreen materialen en Progressive Full-Stretch trek je het pak net zo eenvoudig aan als je favoriete casual outfit. De Nixie biedt de extra warmte die je nodig hebt in koudere wateren. Prijs: € 389. www.amilco.nl

SCUBAPRO

MARES

Voorproefje Op pagina 68 lees je alles over verschillende soorten duiktasssen. Om alvast een voorproefje te geven: deze superstijlvolle, lichtgewicht Cruise Dry BP18 rugzak is perfect voor het vervoeren van je duikuitrusting, terwijl het beschermd is tegen regen en wind.

Een waterdichte rugzak met een oprolbaar sluitingssysteem, ideaal voor alle watersporten en buitenactiviteiten.

Beschikbaar in twee kleuren. Prijs: € 89. www.mares.com

Wie van de drie

Het nieuwe D-Masker, in dezelfde stijl als de nieuwe D420 ademautomaat van Scubapro, is een mooi eersteklas masker voor elk type duik. En of je nu een klein of groter hoofd hebt: hij is in drie maten verkrijgbaar! Verder heeft het masker UV+420cut™ glazen die HEV (High-Energy Visible) licht en UV-stralen filteren zonder de kleur onder water teniet te doen.

Met speciaal verwisselbaar lenssysteem voor optische lenzen. Standaard geleverd in een zwarte variant, maar je kan ook kiezen voor transparant en diverse kleuropties rondom de glazen. Inclusief een adapter voor de Scubapro HUD computer en een blauw frame. Prijs: € 169. www.scubapro.com

AQUA LUNG

Cadeau van de maand Onmisbaar Vlijmscherp! Het gepatenteerde vergrendelingsmechanisme van de Aqua Lung Squeeze messen vergrendelt het mes veilig in de schede, maar laat zich gemakkelijk ontgrendelen als dat nodig is. Gewoon door in het handvat te knijpen!

Het lemmet van de Aqua Lung Micro Squeeze Safety Blade is 5,1 cm lang. Verkrijgbaar in drie varianten en op meerdere manieren te bevestigen. Prijs: € 39. www.amilco.nl

Winnen?

Vul dan de actiecode Squeeze in op www.duiken.nl en maak kans!

5/2020

DUIKEN.NL

9

NATUUR

PORTFOLIO ZOETWATERSPECIAL

ZO MOOI ZOET FOTO: WOLFGANG PÖLZER

Glashelder water, wrakken, grote vis en meren in een decor van bergen - steeds meer duikers ontdekken de mooiste meren en rivieren in Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland.

10

DUIKEN.NL

5/2020

De Samaranger See in Tirol is een van de helderste bergmeren. Zicht van wel 30 meter is geen uitzondering.

5/2020

DUIKEN.NL

11

NATUUR

PORTFOLIO ZOETWATERSPECIAL

Een waterlelie in Löbejün.

FOTO‘S: GERALD NOWAK, WOLFGANG PÖLZER, HERBERT FREI

Puur avontuur: rivierduiken in de Weissenbach in Oostenrijk is echt leuk!

De Echinger Weiher in de buurt van München heeft geweldig zicht en veel vis, zoals deze snoek.

5/2020

DUIKEN.NL

13

FOTO: ANDREW GASPAR

NATUUR

PORTFOLIO ZOETWATERSPECIAL

IJskoud, uitermate helder en prachtig: de waterval Virje in de Julische Alpen.

14

DUIKEN.NL

5/2020

Sculpture Credit: BREEF (Bahamas Reef Environment Educational Foundation)

₏ 2500 | INCLUSIEF VLUCHTEN Duik in de turkooizen diepte van een onderwaterwereld vol met vergeten scheepswrakken, onontdekte caverns en legendarische blue holes. De Bahamas zijn de thuisbasis van het derde langste barrièrerif ter wereld, waar zowel beginners als ervaren duikers onvergetelijke duiken maken. Ontdek het zelf tijdens je eigen duikavontuur!

Boek jouw droomvakantie naar de Bahamas divingworld.nl | Tel: 0314-653180

REIZEN

ZOETWATERSPECIAL KAART EN PRAKTISCHE TIPS

KREIDESEE HEMMOOR P. 28 SCHWERINER SEE P. 30

Rostock Hamburg

Bremen Berlijn Hannover

Dresden

Kassel

Duitsland

Keulen

ILSESEE P. 29 FRIEDBERGER SEE P. 28 ECHINGER WEIHER P. 27

Frankfurt

STARNBERGER SEE P. 30

Neurenberg Z

WALCHENSEE P. 31

Stuttgart

RIVIER DE AARE P. 24

Linz

ZÜRICHSEE P. 25

ZUGERSEE P. 25

München

Salzburg

Wenen

Oostenrijk

Hallstatt Basel LAC DE NEUCHÂTEL P. 22

Bern

Liechtenstein

DUIKEN.NL

Lienz VIERWÄLDSTATTERSEE P. 24

LAGO DI SASSOLO P. 23 LAC DE LUGANO S. 23

VERZASCA P. 18

16

Chur

5/2020

Graz

Innsbruck

Luzern

Zwitserland Genf

BLINDSEE P. 26

Zürich

Klagenfurt 0

100 km

HIER DUIK JE ZOET In deze zoetwaterspecial presenteren we 16 meren en rivieren in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Wij hebben ook enkele praktische tips voor je.

PRAKTISCHE TIPS UITRUSTING Als je in koud water gaat duiken, heb je een warm pak, dikke handschoenen en een cap nodig. Natuurlijk kun je in een natpak duiken, maar duik je vaak in koud water, dan is een droogpak een goede keuze. Trilaminaat of neopreen – dat maakt niet uit. Kies voor het juiste onderpak en eventueel een heated vest.

SPECIALTY De specialty Droogpakduiken is een goede investering, want naast theorie en praktische oefeningen leer je ook wat je in geval van nood moet doen.

ALPENMEER Op hoogte is de luchtdruk anders dan op zeeniveau. De nultijden zijn korter. Vergeet je computer niet in de speciale modus voor hoogteduiken te zetten.

Koudwaterconfiguratie 2

RIVIEREN Stromingsduiken in rivieren zijn niet makkelijk en dus alleen geschikt voor ervaren duikers.

VEILIGHEID Ga nooit ergens op eigen houtje duiken, ga naar een duikcentrum ter plaatse en vraag om informatie.

B

1

A

2

1

3

Gebruik altijd een fles met twee dubbelkranen die je kunt isoleren. Sluit daarop twee aparte ademautomaten aan: De primaire ademautomaat (1) bevestig je op de rechterkraan. Hierop zit de droogpakslang (2). Zo beperk je de kans op bevriezing. De secundaire ademautomaat (1) sluit je aan op de linkerkraan. Hierop zijn de inflator (2) van het trimjacket en de manometer (3) aangesloten. In geval van nood kun je trimmen via de tweede kraan.

5/2020

DUIKEN.NL

17

REIZEN

ZWITSERLAND VERZASCA

VANDAAG IS GROEN De kleur van smaragd! Of een groene toermalijn of een groene diamant?

Hoe dan ook, de Verzasca is één van de mooiste pareltjes onder de rivieren in Europa. Harald Hois heeft de magische sfeer in het Zwitserse kanton Ticino vastgelegd.

D

e kleur is één van de belangrijkste criteria bij het bepalen van de waarde van een edelsteen.

Schoonheid ligt in het oog van de kijker en ik kan gerust stellen, dat het smaragdgroene kristalheldere water van de rivier de Verzasca één van de mooiste, meest fascinerende en indrukwekkende 18

DUIKEN.NL

5/2020

rivierduikgebieden ter wereld is.

Pozzo della Misura, Pozzo delle Posse en Pozzo dei Salti zijn de bekendste spots. Eén ding hebben ze met elkaar gemeen: de oude, gigantische steenformaties in combinatie met fascinerend kraakhelder water. Boven water schitteren de deels door de zon verschoten rotsen. Enorme blokken van graniet, gneis en kwarts staan langs

de oevers. Onder water overheersen de groen- en blauwtinten die het water een magische sfeer geven. De rotsformaties zijn door het water met al zijn kracht glad geslepen en fonkelen als kristallen in het grijsbruine leisteen.

Vissen? Ja, die zijn er ook, al zijn het er niet veel. Op duikplaatsen als het Lago Mampfredo zwemmen forellen in het frisse water.

VERBORGEN SCHATTEN Als ik je een tip mag geven: de Osteria Vittoria. Deze herberg verrast zijn gasten niet alleen met streekgerechten en hotelkamers in de typische stijl van Ticino, maar is ook het perfecte uitgangspunt voor twee duiken. Om bij een plek in de Verzasca te komen waar zelden wordt gedoken (eigenlijk is het niet meer dan een beek), loop je een klein

stukje stroomopwaarts naar de Chiesa di Santa Maria degli Angeli – een kerk.

Enkele treden naar beneden en je staat bij het water. Het water stort zich via de waterval omlaag in de beek met zijn diepe smaragdgroene kleur, die nog intenser wordt door de witte lijnen in het donkere graniet met een kleine grot – zo mooi kan rivierduiken zijn. Voor alle duiken in het Verzascadal geldt dat je vast op je benen

moet staan en ook enige conditie is geen overbodige luxe. Vaak moet je via smalle en soms ook gladde paadjes steil naar beneden richting de rivier lopen. Voor de duikveiligheid kan het geen kwaad om een lange, felgele lijn mee te nemen. Zo kom je makkelijker het water in en klim je weer veilig omhoog naar de auto. Maar je kunt er vooral ook het uitstappunt mee markeren – dat maakt de stromingsduik 5/2020

DUIKEN.NL

19

ALLE FOTOS: H. HOIS

Door het kolkende water van de Verzasca zijn de rotsen glad geslepen.

REIZEN

ZWITSERLAND VERZASCA

De Romeinse brug bij Lavertezzo is een populaire duiklocatie.

De Verzasca is uniek. De witte lijnen lijken wel een kunstwerk.

In de herfst is het water kristalhelder en dat geeft een magische sfeer.

20

DUIKEN.NL

5/2020

veiliger. In mijn ogen kun je hier het beste duiken in de herfst. In september en oktober is de Verzasca helder. Waarschijnlijk is het zicht in de winter nog beter, maar dan schijnt de zon maar heel kort in het granieten bassin.

Want als je fotografeert, dan is het prettig als de zon door het groene wateroppervlak dringt. Hoe later in het jaar, des te minder zonuren. In oktober bereiken de zonnestralen bij Ponti dei Salti (Romeinse brug) alleen de bodem van de rivier tussen 10 en 14.30 uur. Een waarschuwing! Bij hoogwater en na hevige regenval moet je niet gaan duiken! Je kunt beter duiken als het langere tijd niet heeft geregend. In oktober is het zicht vaak ideaal. Je hebt genoeg aan een 10 liter. De genoemde duikplaatsen zijn afhankelijk van de waterstand niet dieper dan 14 meter en zijn maximaal 100 tot 200 meter lang. Voorzichtig als je het water uitgaat: bij vernauwingen kan er een sterke, verraderlijke stroming staan. Je moet op het juiste moment uitzwemmen, de plek markeren met felgekleurde zakken met daarin stenen en met een zo felgekleurd mogelijk touw. Langs de weg staan SOSpalen. Overal langs de Verzasca staan ook borden met het opschrift ‘cosí bello – cosí pericoloso’ want hoe mooi het ook is, de rivier kan ook gevaarlijk zijn. Steeds weer gebeuren er ongelukken omdat mensen niet voorzichtig zijn en de stroming

Lavertezzo is een idyllisch dorp in het smalle dal van de Verzasca.

REISINFO REIS Vanuit Nederland rijd je via Duitsland naar Zwitserland en volg je de A2. Bij Cadenazzo (nog voor het Lago Maggiore) ga je van de weg af richting Valle Verzasca. Je rijdt ongeveer 20 kilometer door het smalle dal omhoog, langs het stuwmeer en na nog eens vier kilometer kom je uit bij het idyllische dorpje Lavertezzo. Het is betaald parkeren en parkeerwachters controleren regelmatig!

ACCOMMODATIE Osteria Vittoria in Lavertezzo, Pension Posse bij duikplaats Pozzo delle Posse, www.aiposse.ch, Hotel

Ristorante Pizzo Vogorno in Vogorno, www.pizzovigorno.ch DUIKEN Veel warmer dan 13 graden wordt het water van de Verzasca niet.

Een droogpak of minimaal een semidroogpak wordt aangeraden.

Vullen kan bij Pension Posse - als je daar overnacht, krijg je korting. www.aiposse.ch MEER INFO Algemene info over het duiken, met kaarten en beschrijvingen van de stek in de Verzasca, staan op www.verzasca.com/river/de. Het alarmnummer in Zwitserland is 117.

REIZEN

ZWITSERLAND ZOET WATER

ZOETWATERPLEZIER

FOTO: F. BANFI

In Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland kun je duiken in prachtige meren met wrakken, grote vis, steile wanden en ijslandschappen. De moeite van het ontdekken waard!

De Milano I rust al bijna een eeuw op de bodem.

FOTO: F. BANFI

INFO Waar? Lac de Neuchâtel ligt aan de zuidvoet van de Jura-heuvelrug. Met een oppervlakte van 218 km2 is dit ook het grootste meer van het land.

Accommodatie: Camping direct aan het meer (delleyportalban.ch), ook leuk: een omgebouwde boot dient als motel en restaurant in Portalban (le-bateau.ch).

Route: Vanaf Bern via de A1 naar het westen. Afrit Avenches en dan verder naar Portalban.

Info: Het duikcentrum Octopus staat in Portalban op de zuidoostelijke oever van het meer. ssi-octopus.ch Meervallen kunnen wel vier meter lang worden.

LAC DE NEUCHÂTEL In Lac de Neuchâtel vind je echte schatten: wrakken, klippen en eigenaardige sculpturen liggen onder het rustige wateroppervlak van het meer te wachten op duikers.

Eén van de absolute hoogtepunten zijn de grote meervallen. Ze zwemmen rustig tussen de groene vegetatie boven de zandbodem.

De grote meervallen vormen in 22

DUIKEN.NL

5/2020

het heldere water en het prachtige onderwaterlandschap ook perfecte modellen voor enthousiaste onderwaterfotografen. De meerval (Siluris glanis) komt oorspronkelijk uit Oost-Europa en Azië. Hij kan wel vier meter lang en meer dan 400 kilo zwaar worden – het is één van de grootste zoetwatervissen ter wereld.

In de ogen van biologen zijn de

meervallen een gevaar voor de visfauna omdat ze altijd trek hebben, bijna alles eten en enorm snel groeien. Duikers willen deze grote vissen die zeker niet schuw zijn, maar al te graag zien.

Op de duikstek Plage kom je een grote haai tegen. Nee, geen levende, maar een sculptuur die je niet mag missen.

INFO Facts: Lac de Lugano is een gletsjermeer op de grens van Zwitserland en Italië. Het is vernoemd naar de grootste plaats die aan de oevers ligt, Lugano.

Accommodatie: In de buurt van de duiklocatie staat Hotel Svizzero. albergiristorantevizzero. com Route: Het wrak van de Milano I ligt in de jachthaven van Capolago in het zuidelijke deel van het meer.

Info: www.planetsealugano.ch en www.luganosub.ch

LAC DE LUGANO Aan de zuidkant wordt het meer in tweeën gedeeld door een dijk. In de richting van Capolago rijd je naar het station van Riva San Vitale en ga je rechtsaf. Na een paar honderd meter kom je bij een kleine haven uit.

Je kunt met een commandosprong vanaf de kade het water in of via de boothelling. Maak deze duik wel in het winterseizoen, want alleen dan krijg je toestemming om in de buurt van de haven te duiken. Tijdens het toeristenseizoen is de haven uit veiligheidsoverwegingen verboden gebied –vanwege recreatievaart en de veerboten. Het wrak van stoomboot Milano I, gebouwd in 1881, is in goede staat. Zeker als je je realiseert dat het wrak al bijna 100 jaar op de bodem van het meer ligt. Het schip was 34 meter lang en binnen de context van die tijd was het een snelle boot. De originele schoepenwielen zijn helaas niet meer aanwezig. In de nacht van 26 november 1898 kwam de Milano I terecht in een zware storm en strandde het schip in ondiep water. Het werd weer vlot getrokken, maar in 1927 werd het schip uit de vaart genomen en afgezonken. Het wrak ligt parallel aan de kust op een diepte van tien meter. De bodem loopt geleidelijk af en is erg modderig. Je moet dan ook ruim boven de bodem blijven, zodat je het zicht niet tot nul reduceert. Rond het wrak leven vele kreeftjes.

INFO

LAGO DI SASSOLO Tijdens koude winters vriest het Lago Sassolo dicht – het meer bevindt zich op een hoogte van 2.074 meter in de Alpen. De sneeuw vormt een dikke ijslaag. Grote hoeveelheden sneeuw glijden van de omliggende steile hellingen richting het meer en blijven op de ijslaag liggen. De sneeuw pakt dicht samen en zakt als gevolg van het eigen gewicht naar de bodem.

In het Lago di Sassolo vind je magische ijsformaties.

In het late voorjaar wanneer het ijs breekt, wordt het meer geteisterd door zware stormen en wordt de bevroren sneeuw nog dichter samengepakt.

Zo vormen zich indrukwekkende ijsformaties zowel boven als onder water. Voor onderwaterfotografen is dit bergmeer een absoluut hoogtepunt!

Maar duiken is onvoorspelbaar en kan gevaarlijk zijn wanneer de ijsformaties en ijsschotsen gaan schuiven vanwege de aanhoudende wind. Open water kan binnen een paar minuten weer een ijsblok vormen. Deze duik mag je alleen maken als je ijsduikervaring hebt.

5/2020

DUIKEN.NL

23

FOTO: F. BANFI

Facts: Sassolo is één van de twaalf meren in de regio Narèt.

Accommodatie: In Lavizarra zijn meerdere hotels.

Route: Je rijdt richting Fusio en passeert de dam van het Lago del Sambuco richting Campo La Torba.

Je komt dan uit bij een slagboom.

De laatste vijf kilometer naar het meer gaan over een onverharde weg.

Info: www.scubaplanet.ch

REIZEN

ZWITSERLAND ZOET WATER

FOTO: DJAMA/STOCK.ADOBE.COM

INFO

VIERWALDSTÄTTERSEE Duiken op deze plek is prachtig. Het onderwaterlandschap kenmerkt zich door een deels overhangende rotswand. Je kunt langs de steile wand op grotere diepte duiken of op verkenning gaan in de ondiepe baai.

Tussen het fonteinkruid en andere planten liggen baarzen en snoeken op de loer. Duik richting het westen als je niet al te veel ervaring hebt – daar

is het in eerste instantie ondieper en zie je imposante rotsformaties. Na ongeveer 15 minuten kom je bij een mooie, steile wand uit. Deze loopt als een terras af de diepte in naar 40 meter.

Op een diepte van 14 tot 18 meter ligt een transportband die in het water is gevallen. Iets hoger rond de 13 meter ligt een duikersklok.

Deze duikplaats bij de Seelisbergtunnel

24

DUIKEN.NL

5/2020

is afwisselend met steile wanden en prachtige begroeiing in de zomer.

In april zitten er veel padden, in de zomer veel snoeken.

De weg die langs het meer loopt tussen Stansstad en Hergiswil, gaat onder de snelweg door. Daar is een parkeerplaats. Via een ladder kun je het water in. Vanaf de parkeerplaats loopt er een weggetje naar een uitzichtpunt waar je heerlijk kunt zitten en genieten van de natuur.

INFO

FOTO: F. BANFI

RIVIER DE AARE De Aare is een 288 kilometer lange rivier die ontspringt in de Aaregletsjer in het gebied rond de Grimselsee.

Net voor de Duitse grens, bij Koblenz (CH) mondt hij uit in de Rijn. Niet ver van Bern tussen twee dammen en waterkrachtcentrales in de buurt van Ruppoldingen bevindt zich een mooi duikgebied. De rivier stroomt hier minder snel en de bodem bestaat uit slib en fijn sediment – vaak ook met vele kleine mossels. In de diepere delen zie je oud hout, slibafzettingen en grotere stenen. Vooral langs de oevers is het genieten dankzij de vele planten en honderden jonge vissen.

In de buurt van Ruppoldingen werden bij de bouw van de nieuwe centrale over een lengte van 8,4 kilometer zones met ondiep water, eilandjes en loofbossen aangelegd. De strook

Facts: De Vierwaldstättersee ligt in Centraal-Zwitserland en is omringd door hoge bergen.

De vorm heeft wel iets weg van een fjord.

Accommodatie: Mooi hotel met uitzicht over het meer in Emmetten (www.bellarosa.ch) Route: Vanaf Luzern rijd je richting Beckenried. Na de Seelisbergtunnel verlaat je de snelweg en volg je de Rütenenstrasse ongeveer twee kilometer tot je bij het recreatiegebied Rütenen uitkomt.

Info: www.idtc.ch

Ook snoeken kom je tegen in de Aare.

werd zo ingericht om de effecten van de waterkracht te verminderen en de migratie van vissen te bevorderen. Er is een 155 meter lange vispassage met een ingang in de buurt van de turbine en een 1,2 kilometer lang kanaal. Dit kanaal heeft twee armen, één met

Facts: De Aare is de langste rivier die helemaal over Zwitsers grondgebied loopt.

Accommodatie:Hotel Kreuz in Kappel (kreuzkappel.ch) Instap: Je gaat het water in bij de stuwdam van Ruppoldingen – de instap is onder de dam. Vanaf de steiger ga je richting Aarburg.

Let op de sterke stroming.

Info: Begeleide duiken via www.task.ch.

kiezel en ondiep water en een tweede arm met een groot en diep bassin. Met zijn verschillende stroomsnelheden en bodemsubstraten komt veel leven op dit kanaal af. Je kunt hier snoeken, karpers, grote meervallen, kreeftjes en palingen zien.

Uitzicht op de stad Zug aan de Zugersee.

ZUGERSEE Duiken bij Restaurant Baumgarten is voor elke duiker leuk, het maakt niet uit hoeveel ervaring je hebt.

Via een in het zandsteen gehouwen trap loop je naar het meer, dat bij de instap ongeveer 1,5 meter diep is.

Een paar meter onder het wateroppervlak kom je uit bij een rotswand. Ook minder ervaren duikers kunnen zich hier vergapen aan de

rotsformaties en het kleine leven. De wand loopt af naar meer dan 40 meter, maar dat is voorbehouden aan ervaren duikers. Vanaf de instap zwem je langs de kant met de oever aan je rechterschouder.

Op twee meter diepte vind je een buis die het begin van de steile wand markeert.

Langs deze grillige wand zie je puitalen, baarzen en serpelingen.

Tip: op ongeveer 20 meter staat er in een nis van de wand een beeld van een vis.

De duik is erg afwisselend.

Tussen de waterplanten bij de instap leeft van alles. Het plateau zelf is begroeid met waterplanten, tussen het hout zitten kreeftjes. Na de duik kun je op het terras van het restaurant met uitzicht over het meer genieten van de specialiteiten van deze streek.

Facts: De Zugersee ligt in het midden van Zwitserland op een hoogte van 413 meter.

In het meer leven meer dan 30 soorten vissen.

Accommodatie: Een aanrader is Hotel Seehof in Küssnacht (www.hotel-restaurant. seehof.ch).

Route: Komende vanaf Luzern neem je op de snelweg de afrit Küssnacht am Rigi. Ga bij de eerste rotonde linksaf richting Küssnacht en volg de borden naar Restuarant Baumgarten.

Info: www.tauch-treff.ch

INFO Facts: Dit meer ligt ten zuidoosten van de stad Zürich. Het bevindt zich op 406 meter hoogte.

Accommodatie: Gasthof zur Rebe in Herrliberg (www.rebe-herrliberg.ch) Route: Vanuit Zürich rijd je rechts langs het meer richting Rapperswil.

Ongeveer 200 meter nadat je Herrliberg bent binnengereden, kun je aan de rechterkant van de weg parkeren.

Info: www.scubaviva.ch FOTO: F. BANFI

FOTO: EVA BOCEK/STOCK.ADOBE.COM

INFO

ZÜRICHSEE Bij het dorpje Herrliberg bevindt zich een spectaculaire duiklocatie: de Matterhorn. Via een trap en de steiger ga je het water in. Let daarbij wel op de rotsen, want het meer is bij de kant erg ondiep. Vanaf de instap duik je naar rechts richting de derde boei (dicht bij de oever). Daarvandaan kun je langs

een ketting naar de wand op de bodem van het meer afdalen. Na ongeveer 15 meter stuit je op een rots aan de rechterkant. Deze volg je tot een diepte van ongeveer 20 meter (hier is ook weer een boei verankerd) om verder langs de muur te duiken. Bij goed zicht zie je links een grote rotsformatie. Wanneer

je hieromheen zwemt en naar boven kijkt, snap je waarom de duikplaats naar de Matterhorn is vernoemd; de beroemde berg. Aan de linkerkant vind je nog meer kleine rotsformaties. Het is een afwisselende duik met imposante rotsblokken, baarzen, snoeken en palingen.

5/2020

DUIKEN.NL

25

REIZEN

DUITSLAND EN OOSTENRIJK ZOET WATER

BLINDSEE De Blindsee halverwege de Fernpas geldt als één van de mooiste bergmeren in Tirol. Via een eigen weg kom je bij het water dat wordt omringd door een grandioos berglandschap. Het meer is onderverdeeld in twee bassins. Het oostelijk deel is het makkelijkst bereikbaar, vandaar dat er ook het meest wordt gedoken. Voor opleidingen zijn er in het meer drie duikplatforms op verschillende dieptes geplaatst. Bij een enorme lawine is er een compleet dennenbos in het meer beland. De boomstammen liggen bij de noordoever als een soort mikadospel op 5 tot 17 meter diepte. In dit onderwaterbos kunnen fotografen de mooiste foto’s maken. Ook snoekbaarzen zitten hier graag. Niet ver van het onderwaterbos steekt een rotswand uit in het meer – dat is meteen ook de diepste plek. In het ondiepe deel zie je boomwortels, boomstammen, forellen en zeelten. Begroeiing is er niet veel. In het onderwaterbos ligt een klein wrak. In de afgelopen jaren is de populatie van de met uitsterven bedreigde ellerlingen toegenomen.

Via een onverhard wandelpad kun je vanaf de parkeerplaats naar het tweede bassin lopen. Ook daar vind je op de bodem boomstammen en rotsblokken. Na een lange droge periode in de zomer is het zicht op zijn best. Als de sneeuw gaat smelten, doet het meer zijn naam eer aan.

26

DUIKEN.NL

5/2020

INFO Facts: De Blindsee ligt in het grensgebied tussen de Lechtaler Alpen en het Miemingergebergte op 1033 meter hoogte.

De maximale diepte is 25 meter. Je mag alleen duiken met een duikvergunning (15 euro per persoon per dag). Een dagkaart is verkrijgbaar bij Cafe il Ducatisti in Lermoos. Aan het meer kan niet worden gevuld.

Accommodatie: Mohr Life Resort. www.mohr-life-resort.at (hotelgasten hoeven niet te betalen voor de duikvergunning).

Route: A95 München-Garmisch. In Garmisch ga je richting Fernpass over de rijksweg naar de grensovergang in Griesen. Vervolgens verder naar Lermoos. Bij het Mohr Life Resort ga je richting Biberwier en Fernpass. Na drie kilometer ga je via een slagboom rechtsaf de eigen weg op.

Info: www.tauchen-in-tirol.at

ECHINGER WEIHER ‘Echi’ zoals duikers in de buurt het meer ook wel noemen, bevindt zich ten noorden van München bij het knooppunt Neufahrn.

Verwar de Echinger Weiher niet met de Echinger See - daar mag je namelijk niet duiken! Het water in het meer is afkomstig van grote grondwaterbronnen, waardoor het water zelfs in de zomer niet warmer wordt dan 13 graden. In de winter zakt de watertemperatuur niet onder de vier graden en vriest het meer dus niet dicht. Voor duikopleidingen zijn de vier platforms

ideaal. De gemiddelde diepte is zes meter, op het diepste punt is het meer niet dieper dan acht meter. De begroeiing is mooi, er zwemmen snoeken en ook macrofans zullen hier aan hun trekken komen. Dankzij de bomen en struiken op de oever die in het water hangen, krijg je als de zon schijnt een mystieke sfeer. Bij de west- en noordkant ga je het water in. Je kunt niet direct aan het meer parkeren, maar wel erheen rijden om alles uit te laden. Daarna moet je 400 meter verderop je auto parkeren.

De Echinger Weiher is onder water net een jungle.

De boomstammen zijn als het gevolg van een lawine in het water beland.

Fotogeniek: het onderwaterbos.

TEKST EN FOTO‘S: W. DRECHLSER (3)

INFO

Struiken en bomen hangen bij de oever in het water.

Facts: Wanneer je hier kunt duiken, varieert per seizoen. Je moet ook betalen - dit kan alleen door geld over te maken.

Info: echingerweiher.simdif.com Accommodatie: Echinger Hof, www.brauerei-echinger-hof.de Route: A9 vanuit Neurenberg en dan vlak voor München afrit Eching/Neufahrn en rechtsaf naar Eching. Na 300 meter op het eerste kruispunt rechtsaf de PaulKäsmaier-Strasse in. Rechtdoor en na het viaduct over de snelweg een bocht van 180 graden maken (daar is de parkeerplaats) en vervolgens naar links. Via een onverharde weg kom je bij het water.

Info: www.abc-divers.de

5/2020

DUIKEN.NL

27

REIZEN

DUITSLAND EN OOSTENRIJK ZOET WATER

KREIDESEE HEMMOOR Voor veel niet-Duitse duikers ligt Hamburg in de buurt van de Kreidesee in plaats van andersom. Het meer tussen Stade en Cuxhaven in het noorden van Duitsland is één van de bekendste duikgebieden van Europa. In de afgelopen vijftien jaar is hier een infrastructuur voor duikers ontstaan die zijn weerga niet kent. Er zijn zeven punten waar je het water in kunt gaan en toegang hebt tot een ware speelplaats voor duikers. Je vindt er resten van de groeve die hier vroeger operationeel was, zoals transportbanden, betonmixers en trechtersilo’s.

Vanaf steiger 1 zwem je via een geplaveide weg naar de beroemde Rüttler. In deze imposante, 15 meter hoge constructie werd ooit het krijt vergruisd en afgevoerd. Nu kun je in deze grote vergruizer tot 35 meter diepte duiken.

Maar de Kreidesee is voor elke duiker en daarom zijn er in de loop der jaren ook diverse objecten afgezonken, zoals auto’s, wrakjes, een vliegtuig en een ‘haai’. Technische duikers vinden tot op 50 meter diepte nog objecten, maar de steile wand of het verzonken bos zijn ook zeker de moeite waard. Vakantiehuisje boeken of menggassen vullen? Het kan allemaal. Ook is er een reddingsbrigade aanwezig.

Uitzicht op een van de zeven steigers.

INFO Facts: Dit meer staat bekend om het goede zicht, vaak meer dan 20 meter!

Accommodatie: Veel verschillende type huisjes beschikbaar.

Route: Kreidesee Hemmoor ligt ten zuiden van de Elbe aan de B73 (op 90 km ten westen van Hamburg en 44 km ten zuiden van Cuxhaven).

Info: www.kreideseetaucher.de

Klaus Kohler is de eigenaar van het duikcentrum.

TEKST & FOTO‘S: W. DRECHSLER

INFO Accommodatie: Hotel Kussmühle aan het meer; vier camperplaatsen aan het meer (max. drie dagen).

Route: op de A8 München-Stuttgart neem je afrit Friedberg (Beieren) en dan de rondweg AIC25 richting Friedberg, vervolgens de rijksweg B300 en de weg naar het meer.

Populaire spot: het wrak van een zeilboot.

FRIEDBERGER SEE De Friedberger See ligt in Beieren vlak bij Friedberg en wordt ook Kreisisee genoemd. Het duikcentrum is in de zomer op zaterdag, zondag en feestdagen geopend. De maximale diepte is twaalf meter. Duikers moeten het meer delen met waterskiërs. Bij het waterskiparcours mag je om veiligheidsredenen niet duiken als het in gebruik is. Er zijn vier platforms op verschillende dieptes voor opleidingsdoeleinden. Nachtduiken zijn toegestaan tot een uur na zonsondergang. Als het waterskiparcours dicht is, dan zijn de palen bij het startplatform een aanrader. Ook het kleine 28

DUIKEN.NL

5/2020

wrak van een zeilboot is een geliefd object. De bodem van het meer is voornamelijk begroeid met fonteinkruid, waartussen zeelten, rietvoorn, karpers, baarzen en snoeken zich ophouden.

Aan de oostkant is het dieper en zijn kleine wanden. Je kunt op twee punten het water in. Duiklocatie 1 ter hoogte van de parkeerplaats is van 1 mei tot en met 14 september dicht. De tweede instap is bij het duikcentrum. Een vulstation is aanwezig.

Om te duiken moet je betalen – dit kan bij Hotel Kussmühle en het BK-benzinestation in Friedberg.

TEKST: E. KLEMM, FOTO‘S: G. NOWAK, M. HERTRICH

ILSESEE Ongeveer elf jaar geleden werd Jürgen Scarm pachter van deze plas. De waterkwaliteit liet te wensen over – actie was nodig! De instructeur kwam met een ecologisch plan voor de duikplas. Maar hij stuitte de eerste jaren op veel weerstand.

Na vijf jaar waren de eerste positieve veranderingen zichtbaar. Sinds drie jaar is het zicht ook in de zomer erg goed. Om te duiken heb je een vergunning nodig. Als je een jaarkaart wilt hebben, moet je verplicht een biologieseminar van Jürgen bijwonen. Maar dat is geen straf, want je krijgt heel

veel biologische informatie. De Ilsesee is ontstaan uit een kiezelafgraving. Inmiddels is het een recreatiegebied. De plas zelf is maximaal 15 meter diep en is onder duikers populair vanwege de diversiteit. Naast de vele snoeken en baarzen leven er diverse soorten steur. De begroeiing is prachtig met kranswieren, fonteinkruid en vederkruid. Het duikcentrum staat op de oostoever. Je kunt daar ook eenvoudig het water in. Een tweede instappunt vind je in de zuidoostelijke hoek van de plas.

TEKST & FOTO: W. DRECHSLER

INFO

Een nieuwsgierige steur zwemt zijn rondjes.

Facts: Dag-, week-, maand- en jaarkaarten zijn verkrijgbaar. Wil je in het weekend duiken, meld je dan vooraf aan. Platform aanwezig voor opleidingen.

Accommodatie: Best-Hotel Zeller in Königsbrunn, www.hotelzeller.de Route: A8 vanuit München, afrit Gersthofen, via B17 richting Landsberg, afrit Köningsbrunn, de Augsburger Strasse volgen en bij Haunstetter Strasse linksaf. Tweede afslag rechts naar de Zeitstrasse. Deze tot aan het einde uitrijden.

Info: www.tauchbasis-ilsesee.de

5/2020

DUIKEN.NL

29

REIZEN

DUITSLAND EN OOSTENRIJK ZOET WATER

INFO

De Schweriner See is populair onder duikers in het noorden van Duitsland. In Raben Steinfeld, aan de zuidoever van het meer, staat Kosie’s D.I.V.E. Center.

Hier heeft Mario ‘Kosie’ Kosielowski gezorgd voor mooie faciliteiten zoals materiaaltafels, spoelbakken, droogruimte en een gezellig haardvuur.

Je kunt voor het duikcentrum het water in. Tijdens een duik op het ‘huisrif’ passeer je op een meter of tien platforms en afgezonken objecten zoals een auto, een telefooncel en bootjes. Vanaf zo’n dertien meter volg je de lijn naar een aantal wrakken en een tunnel op maximaal 20 meter. Grote baarzen, snoekbaarzen, snoeken en palingen zie je tijdens elke duik.

TEKST: E. KLEMM, FOTO: MICHAEL KARU

SCHWERINER SEE

Bij het autowrak zitten vaak kreeftjes.

Duiken in dit meer is populair vanwege de afwisseling. Regelmatig vaart Kosie ook naar nieuwe duikstekken.

Hoogtepunten zijn twee bijzondere wrakken. Op een paar minuten varen ligt op acht meter diepte een historisch zeilschip dat met zijn ankerlieren,

Facts: Het meer ligt in een schitterende omgeving: bezoek zeker het slot van Schwerin!

Accommodatie: Camping bij het duikcentrum, www.sueduferperle.de Route: A24 vanuit Hamburg of Berlijn. Neem bij het knooppunt Schwerin de A14. Vanaf de afrit Schwerin is het nog een kleine tien minuten naar Raben Steinfeld.

Info: Kosie’s D.I.V.E. Basis, www.dive-schwerin.de

roer en mast in goede staat verkeert.

Een ander gaaf wrak is de MiG 17.

Dit Russische jachtvliegtuig is in de jaren vijftig neergestort en staat als een dartpijl in de bodem. Het hele jaar door worden bij het meer diverse evenementen georganiseerd.

TEKST & FOTO: W. DRECHSLER

INFO

De lading van het dakpannenwrak.

STARNBERGER SEE De Starnberger See ligt ten zuidwesten van München en is een van de diepste meren in Duitsland. Er zijn duikplaatsen voor beginnende, gevorderde en technische duikers. Vroeger stond dit meer bekend als de Würmsee, vernoemd naar de enige rivier die erin uitkomt: de Würm. Aan de oostkant bij Allmannshausen bevindt zich de bekendste duikstek van de Starnberger See: de Allmannshauser Wand. Je kunt op verschillende punten het water in én het is een beschermd gebied. Je hebt dan ook een vergunning nodig om te mogen duiken. Je kunt de auto aan het begin van 30

DUIKEN.NL

5/2020

de weg kwijt of je kunt je melden bij Jürgen Börroth van Tauchakademie Bayern en daar parkeren. De wand met zijn prachtige structuur daalt af tot een diepte van 120 meter. In de scheuren en nissen zitten kwabalen. In het ondiepe deel jagen enorme snoeken op baarzen. Meerdere wrakken rusten op de bodem, zoals het ‘dakpannenwrak’. Het schip vervoerde dakpannen die bestemd waren voor de villa’s op de oostoever. Aan deze kant liggen nog drie kleine en een iets groter wrak. Meer duikplaatsen vind je aan de westkant.

Facts: Het duikcentrum en het vulstation bevinden zich aan het meer in Allmannshausen.

Bij het duikcentrum zijn enkele parkeerplaatsen. Om te duiken in de Starnberger See heb je een vergunning nodig. Info: www.tauchen-starnberg.de Accommodatie: Bed&Breakfast, www.bb-allmannshausen.com, of Landhotel Schöntag met een gezellige Biergarten in St. Heinrich, www.schoentag-starnbergersee.de Rond het meer zijn meerdere overnachtingsmogelijkheden.

Route: A95 van München naar Garmisch, afrit Starnberg/ Percha, vervolgens richting Berg/ Allmannshausen. Vanuit de richting Starnberg ga je naar rechts door de woonwijk tot je bij het meer bent.

Vervolgens sla je rechtsaf.

Info: Tauchakademie Bayern, www.tauchakademie-bayern.de

TEKST & FOTO‘S: W. DRECHSLER

Het wrak van een oude Ford ligt op 35 meter diepte op duikplaats Galerie.

Uitzicht over het meer vanaf de noordkant.

INFO Facts: Afhankelijk van het seizoen gelden andere regels, zie plaatselijk verordening Walchensee van het Landratsamt Bad Tölz. www.lra-Toelz.de Accommodatie: Hotel Karwendelblick, www.hotelkarwendelblick.de (hier is ook een vulstation) of in de vakantiewoningen van de familie Asenstorfer in Urfeld. www.asenstorfer.de. Het Café am See is een aanrader wanneer je na de duik iets lekkers wilt eten en drinken.

Route: A95 van München naar Garmisch, afrit Murnau/Kochel richting Kochel, verder via Kesselberg naar Urfeld.

Info: Begeleide duiken worden aangeboden bij Tauchakademie Bayern. www.tauchakademie-bayern.de

WALCHENSEE Zo’n 75 kilometer ten zuiden van München bevindt zich het grootste en diepste Alpenmeer van Duitsland.

Dit meer wordt ook wel de ‘Cariben van Beieren’ genoemd en is 198 meter diep. De oevers van het meer zijn niet bebouwd. De duikstekken zijn geschikt voor beginners, gevorderden en technische duikers.

Bekend en berucht is de Galerie aan de westkant. Deze massieve rotswand van zwart gesteente valt

met overhangen de diepte in. Op de bodem liggen diverse autowrakken, bootjes en zelfs vliegtuigen. Vanuit de diepte rijzen onderzeese bergen op, zoals de Desselwand waarop weinig wordt gedoken. Nog altijd wordt er gefluisterd dat hier goud verborgen ligt. Een gerucht gaat dat ook nu nog munitie en granaten uit de oorlog worden gevonden. In het meer leven meerforellen, baarzen, houting en zalmforellen. Rond het meer loopt

een weg, waar bij mooi weer veel gewandeld en gefietst wordt. Aan de noordkant mag je met de auto niet komen. De duikstekken Pioniertafel en Fleckerlspitz zijn bereikbaar per waterfiets (deze kun je in Urfeld huren).

De oostkant is bereikbaar via een tolweg. Daar vind je de duikstekken Steinbruch en Hackl, die perfect zijn voor beginners. In de wintermaanden zakt het waterpeil. Neem een touw mee zodat je veilig in het water kunt komen.

5/2020

DUIKEN.NL

31

REIZEN

INDONESIË MISOOL

Een stelletje bargibanti-pygmeezeepaardjes is in blijde verwachting van de volgende generatie.

32

DUIKEN.NL

5/2020

Tekst en foto’s: Theresa Guise en Peter de Maagt

DE VEELZIJDIGHEID VAN EEN LIVEABOARD EN HET COMFORT VAN EEN RESORT

MISOOL

Rustig ademen. Nee… nog even wachten, rustig… klik, klik, klik.

Eindelijk heb ik de aandacht van het pygmeezeepaardje. Ik kijk even rond en besef dat dit waarschijnlijk één van de meest luxueuze situaties is waar ik sinds lange tijd in gezeten heb. Geen andere duikers die in mijn nek zitten te hijgen en mijn buddy fotografeert verderop zijn ‘eigen’ zeepaardje. Gewoon, op het huisrif. Welkom op Misool!

5/2020

DUIKEN.NL

33

REIZEN

INDONESIË MISOOL

H

oe simpel kan het zijn. Je springt vanaf de pier het water in en gaat op zoek. Al na een paar dagen hebben we de kleine rakkers gelokaliseerd. Op de diepste waaierkoralen zitten een aantal Misool-pygmeezeepaardjes. Iets verderop en iets hoger verblijven enkele bargibantipygmeezeepaardjes en als je iets naar links zwemt, stuit je op verschillende Denisepygmeezeepaardjes!

niet echt fotogeniek. Een dun friemeltje dat er uitgeleefd uitziet. Maar mij hoor je niet klagen, want al die zeepaardjes zorgen voor een heus luxeprobleem. En als we het dan toch over luxe hebben… De meeste fotografen zullen wel weten dat er vaak gedragsregels opgesteld zijn voor het fotograferen van pygmeezeepaardjes.

Eén van die regels is vaak dat je het aantal foto’s moet beperken tot ‘een paar’. Maar als je in een groep duikt, zit daar vaak ook LUXEPROBLEEM een bepaalde tijdsduur aan vast. Ieder Je hebt weinig verbeelding nodig om in een krijgt vijf minuten om foto’s te maken.

Misool-pygmeezeepaardje een miniatuur Maar hier kunnen we gewoon wachten kerstmannetje te zien. Een klein mutsje op tot het pygmeezeepaardje zich op zijn zijn hoofd en klaar is Kees. Er is trouwens gemak voelt en zich steeds vaker naar je een discussie gaande of het nu een aparte toe draait. En als hij er echt geen zin in soort is, of een kleurvariant van de Denise heeft, zoek je gewoon verder naar één van die alleen hier voorkomt. Een kniesoor zijn vriendjes. We constateren al snel dat die daar een punt van maakt; gewoon als je ’s ochtends duikt, de koppeltjes vaak lekker fotograferen. Het waaierkoraal bij elkaar zitten. Wat een paradijs! Maar je met de ‘echte’ Denises zit helemaal vol. moet er wel wat voor over hebben om door We vinden er zelf ‘maar’ vier, andere de paradijspoorten te worden toegelaten. fotografen zeggen dat ze er zeven geteld Met een paar lange vluchten vlieg je naar hebben. Aangezien ze vaak als stelletjes de drukke havenstad Sorong. En dan moet leven, zal nummer acht dan ook wel ergens je nog een kleine vier uur met de speedboot in de buurt zitten. Helaas zijn de meeste Misool te bereiken. Nu hoeft dat laatste

Het resort krijgt extra cachet als je beseft dat deze locatie ooit een thuisoord was van haaienvissers

34

DUIKEN.NL

5/2020

niet per se een straf te zijn. Tijdens de tocht kom je langs idyllische bijenkorfvormige kalkstenen eilanden. Het zonnetje dat hoog aan de hemel prijkt, maakt er een sprookjesachtig geheel van. En als je eindelijk aankomt, word je opgewacht door het vriendelijke personeel van het resort met een fris doekje en een lekker glas tamarindesap.

MET DE HAND GEBOUWD Het Misool Eco Resort, gelegen op het idyllische eiland Batbitim, is erg exclusief.

Ondanks het feit dat het gebouwd is volgens de Europese normen van comfort en veiligheid, past het perfect in het landschap.

Eén van de redenen daarvoor is dat het volledig met de hand gebouwd is en dat bij de bouw uitsluitend geborgen drijfhout of gevallen hout uit het gebied gebruikt is.

Geen enkele boom is dus gekapt om het te bouwen. Het resultaat is spectaculair. De afgelegen ligging op één van de zuidelijke eilandjes van de Raja Ampat archipel, net ten zuiden van de evenaar en omzoomd met witte zandstranden en ongerepte koraalriffen, draagt daar zeker aan bij.

Maar wat denk je van de verhouding van het aantal gasten van dertig tot het aantal personeelsleden van negentig?

Het resort krijgt extra cachet als je beseft dat deze locatie ooit een thuisoord was van haaienvissers. Die sneden de vinnen van haaien af en dumpten de karkassen weer in het water. Toen de huidige eigenaren dit zagen, werd al snel het plan opgevat om actie te ondernemen. Na jaren van onderhandelen met de lokale bevolking, kregen ze de dorpsoudsten zo ver dat ze het eiland konden huren om een duikresort te bouwen dat werk verschafte aan de lokale vissers. Ze kregen ook voor elkaar dat het eiland en de omliggende riffen als eerste no-take zone in de regio werden bestempeld. Het feit dat het eiland afgelegen ligt en daardoor niet veel bevist werd, maakte het overleg wat makkelijker.

Sterker nog, door de no-take zone stijgen de vispopulaties in andere gebieden waardoor de vissers betere vangstcijfers rapporteren. Dit inzicht heeft ertoe geleid dat het no-take gebied verder uitgebreid is.

De omvang van het reservaat is nu 1.220 vierkante kilometer. Maar ondanks de Een paartje Misool- pygmeezeepaardjes vertrouwt volledig op hun camouflage in hun waaierkoraal.

Sinds het Misool Marine Reserve is uitgeroepen, is de biomassa op veel riffen gestegen met 300 procent.

win-win situatie zouden er in dit gebied toch vissers actief zijn als het niet bewaakt werd door 15 fulltime rangers. Zij hebben drie rangerstations die aan de grenzen van het gebied liggen. Sinds de implementatie van de Misool Marine Reserve is de biomassa op veel van de riffen met 300 procent toegenomen over een periode van zes jaar. Op sommige riffen wordt

zelfs 600 procent gerapporteerd. Een andere studie heeft aangetoond dat er 25 keer meer haaien in het Misool Marine Reserve verblijven dan daarbuiten. Misool is dus voor de haaien getransformeerd van schrikbeeld naar toevluchtsoord. En het goede nieuws houdt nog niet op: deze cijfers lijken elk jaar in positieve zin te stijgen!

REIZEN

INDONESIË MISOOL

Het aantal manta’s varieert; van één tot wel elf per duik.

GOED SYSTEEM De staf van het Misool duikresort is ook verantwoordelijk voor de gehele duikplanning. ‘s Avonds nemen alle liveaboards contact op met het resort. Het resort kent, gebaseerd op vraag en aanbod, verschillende slots toe per duikstek. Op deze manier wordt ervoor gezorgd dat de druk per duikstek geminimaliseerd wordt.

Alhoewel het resort formeel geen mandaat heeft om straffen toe te kennen als operators zich niet aan de regels houden, werkt het systeem wonderwel. Alle operators hebben overeenstemming bereikt dat dit de beste oplossing is voor de langere termijn. Kennelijk werkt de sociale druk 36

DUIKEN.NL

5/2020

van het noemen van naam en toenaam bij misdragingen afschrikwekkend genoeg om iedereen zich netjes aan de regels te laten houden.

Het huisrif van Misool Eco Resort is van ongekende klasse. Allereerst kun je duiken zo vaak je wilt en ten tweede kun je letterlijk het water inlopen via de trap van je huisje.

Als je het niet erg vindt om een paar meter te lopen, spring dan eens van de pier af om midden in een school van horse-eye Jacks te belanden. De pier is mooi begroeid met kleurrijk zacht koraal en tussen de palen zie je scholen ansjovis en silversides die synchroonzwemmen. De supersized zeebaarzen en de vaste sweetlips doen ook

mee. In de lagune en bij de pier zwemmen bovendien schildpadden en kleine tot middelgrote haaitjes. En dat alles op minder dan 10 meter diepte.

Als je per se iets dieper wilt gaan, dan vind je onze kleine vriendjes; de pygmeezeepaardjes. En als je zin hebt in nachtduiken: mandarijnvisjes- of flasher wrasse duiken zijn mogelijk op het huisrif!

Als je denkt dat het fotograferen van het paringsritureel van de mandarijnvisjes lastig is, probeer dan maar eens een flasher wrasse duik. Nooit geweten dat het fotograferen van deze visjes zo’n frustrerende bezigheid is! Ze vliegen als een gek heen en weer door het water en zigzaggen rond in schijnbaar

willekeurige patronen, waarbij ze af en toe hun zeilvinnen in een fotogenieke pose openvouwen. Natuurlijk maakt dergelijk gedrag flashers uitermate uitdagend om te fotograferen. De gids vertelt ons dat dit voor hen altijd leuke duiken zijn.

En dat begrijp ik. Het moet ook wel heel lachwekkend eruitzien, fotografen die verwoede pogingen doen om de flasher wrasse op beeld vast te leggen... En weer vraag ik me af waarom je met de boot mee zou gaan als dit je huisrif is.

MAGIC MOUNTAIN Maar ja, op een kwartiertje varen ligt Magic Mountain. De naam alleen al

klinkt als muziek in de oren. De magie spettert er werkelijk vanaf. Het is één van de bekendste mantapoetsstations in dit gebied, misschien zelfs van de wereld. Eigenlijk zijn het een aantal aan elkaar geschakelde poetsstations. Als je van de top van de berg op ongeveer 10 meter naar beneden afdaalt, kom je via een richel bij het tweede station op 20 meter. En nog een tiental meter dieper ligt het derde. Het is ook bekend dat je hier vaak kans maakt om de twee soorten manta’s samen te zien; de reuzenmanta en de – nog steeds flink uit de kluiten gewassen – rifmanta. Het aantal manta’s varieert; van één per duik tot wel elf per duik. De ‘vliegende tapijten’ komen om de beurt om zich te laten verwennen door de kleine visjes en de ultieme wellnesservaring te beleven. Als je zelf rustig blijft, lijkt de aanwezigheid van duikers

vechten tegen de stroming. Scholen van fuseliers maken echter dankbaar gebruik van dit spel van het water en doen zich tegoed aan het voedsel dat erin drijft.

hen niet te deren. Sierlijk zweven ze over onze hoofden heen. Maar het zijn niet alleen de manta’s die deze duikstek zijn reputatie geven. Aan de top van de berg ter grootte van een voetbalveld, wemelt het van de scholen van fuseliers, yellow striped snappers en Jacks. Napoleons laten je probleemloos dichtbij komen. Als je onder de richels kijkt, zie je dat links en rechts wobbegongs verstopt zitten. Bij Magic Mountain zijn plekken die aan een sterke stroming blootgesteld worden. Foto’s maken is dan ook iets moeilijker, maar geen nood! Meerdere jonge rifhaaien spelen verstoppertje tussen het koraal en trekken zich niets aan van die gekke duikers die

twee doorzichtige ramen die op de cover van het boek prijken. Klein probleempje; door de hevige stroming is de pilaar in het midden ondertussen zo verzwakt dat hij het begeven heeft. Maar het blijft nog steeds een iconische duikstek van Raja Ampat, met als enige verschil dat het nu één groot gat is waar de zonnestralen doorheen priemen. Deze stek heeft zeker meer te bieden dan alleen de ramen. Grote kans dat je vlakbij een school vleermuisvissen tegenkomt. Iets meer naar het zuidwesten is het rif behoorlijk steil en blootgesteld aan stroming. Hier vind je enorme vaassponzen en mooi waaierkoraal. Je hoeft je bij Boo Windows nooit te vervelen.

JE HOEFT JE NIET TE VERVELEN En dan heb je ook nog Nudibranch Rock.

De naam voor de duikstek klinkt een beetje vreemd maar als je het eenmaal gezien hebt, is duidelijk waarom het zo heet; in de rotsformatie waar twee bomen op de kop staan, herken je heel makkelijk de rinoforen. Je vindt hier een breed scala aan naaktslakken die overal verscholen zitten. De waaierkoralen zijn bezaaid met cowries en vergeet ook niet te kijken naar de overvloed aan crinoids en de in kleur bijpassende crinoid-garnaaltjes. En wie kent Boo Window niet? Iedereen die de duikgids Diving Indonesia’s Raja Ampat van Burt Jones ooit gelezen heeft, kent de

5/2020

DUIKEN.NL

37

REIZEN

INDONESIË MISOOL

INFO REIS Met KLM vlieg je rechtstreeks naar Jakarta, dit duurt 15,5 uur (inclusief stop in Kuala Lumpur). Daarna neem je een lokale vlucht naar Sorong; dit kan met verschillende vliegtuigmaatschappijen. Daarna moet je nog ongeveer 4 uur met de speedboot om bij het resort te komen.

DUIKEN Dagelijks is het mogelijk om vier bootduiken te maken (inclusief nachtduik). Op het huisrif mag je ongelimiteerd duiken. Een verplichte

vergunning voor het Misool Marine Reserve kost ongeveer € 65 per persoon.

Duikspullen huren is geen probleem. misoolfoundation.org WAT JE NOG MOET WETEN In Indonesië betaal je met de Indonesische roepia. 10.000 IDR = € 0,69.

In de steden is het mogelijk om met creditcard en pinpas geld op te nemen.

Reken er niet op dat je in Sorong zonder meer kunt pinnen. Zorg dus dat je dat in Jakarta doet of dat je genoeg contant geld bij je hebt.

Boo Windows is een legendarische duikstek. De karakteristieke pilaar in het midden heeft het helaas begeven.

Napoleons schijnen geen angst te hebben en laten je zonder problemen dichtbij komen.

38

DUIKEN.NL

5/2020

Bij Jolotia staat ook flinke stroming.

Eenmaal onder water is het dus flink peddelen om een mooie plek op het rif te vinden. Maar als we ons eenmaal verschuilen achter een paar enorme vaassponzen, genieten we van het bruisende leven. We zitten midden in een school kleine zilverkleurige visjes. De gehele school beweegt synchroon met elkaar als een onderwaterversie van een vlucht spreeuwen. Een groep Jacks schiet als een kogel door de school heen. Wat een energie straalt hiervan af. Ik kijk naar het schermpje van mijn camera. Hoe kan dat nou? Zelf met de kortste sluitertijd die mijn flitsers toestaan, krijg ik de Jacks niet scherp op de foto. Welke snelheid moeten die beesten dan wel niet hebben?

Het lijkt er meer op dat de Jacks aan het photobomben zijn dan wat anders. Dan maar gewoon even lekker genieten van dit schouwspel. We laten ons los en de stroming pikt ons op. Iets verder is weer een plek waar ik kan schuilen. Meteen kom ik in een andere school terecht.

Ook hier weer hetzelfde fenomeen. Een hypnotiserende wervelwind van vissen.

Ik zie mijn buddy iets verderop tegen de stroming vechten, dus toch maar iets meer de bescherming van het rif opzoeken. We zakken wat dieper. Ook hier is weer een enorme hoeveelheid vis te zien. Wat moet de biomassa op dit stuk rif wel niet zijn?

BIJZONDERE PLEK En als je alles ’s avonds als een film voor je ogen afspeelt, is het helemaal niet moeilijk voor te stellen dat de 3D IMAX film Journey to the South Pacific en de Shallow Seas-aflevering van de BBC-serie ‘live’ hier opgenomen zijn. Je hoeft je hoofd maar even onder water te steken om te beseffen dat dit een heel bijzondere plek is en een schoolvoorbeeld van een gezond ecosysteem. Om te zeggen dat duiken hier uitmuntend is, zou een understatement zijn. Maar je komt er op Misool al snel achter dat hele goede duiken eerder de norm zijn dan de uitzondering. In deze contreien botst de Stille Oceaan tegen de Indische Oceaan, waardoor een mengkom van mariene biodiversiteit ontstaat. Als je de aantallen soorten vis en koraal op je in laat werken, weet je dat je eigenlijk nog maar een tipje van de sluier gelicht hebt. Tja, we zullen ons maar moeten opofferen en terugkomen.

Saskia

Andre 0314-653180 | info@divingworld.nl

Beste reiziger,

Remie

Lisa

Momenteel (25-03-2020) verkeren wij allemaal in een bizarre en zeer onwerkelijke wereld. In plaats van jullie op reis helpen, zodat jullie onze prachtige onderwaterwereld kunnen gaan verkennen, hebben wij de afgelopen weken helaas veel slecht nieuws moeten brengen. De enorme impact van het coronavirus raakt ons allemaal diep. Middels deze weg willen wij jullie allen enorm bedanken voor het vertrouwen en wij blijven er álles aan doen om dat vertrouwen te behouden.

Wij begrijpen goed dat niet iedereen in deze tijd bezig is met het uitzoeken van een mooie reis. Maar juíst in deze tijd is het goed om even stil te staan bij de mooie dingen in ons leven.Vooruit te denken over die ene mooie reis die je zo graag nog eens zou willen maken…

Loes

Daarbij werken ook wij niet vanuit ons vertrouwde kantoor in Zeddam, maar de vele e-mails en telefoontjes beantwoorden wij momenteel vanuit diverse locaties. Hopelijk zitten wij binnenkort weer gezellig met zijn allen op kantoor!

Wij zijn enorm dankbaar voor de vele steun, het begrip en vele positieve reacties die wij van jullie hebben mogen ontvangen.

Dank julie wel!

Sharon

Zorg goed voor jezelf én elkaar, zodat wij straks allemaal weer zorgeloos op reis kunnen, onze fascinerende onderwaterwereld mogen ontdekken en onbezorgd kunnen genieten van het leven. Wij zien je graag weer op één van onze mooie reizen!

Team Diving World

Aukje

Rik

Maaike Liz

Priscilla

ACTUEEL

DUIKREIZEN CORONAVIRUS

Hoe moet het nu met mijn duikvakantie?

Al weken kijk je uit naar die droomreis, die ene gezellige clubreis of dat fijne weekje er even tussenuit om te gaan duiken. Alles is geregeld, nu is het aftellen. Maar daar is dan het coronavirus. In plaats van je druk te maken over welk duikpak je meeneemt, maak je je druk over hele andere zaken.

Hoe moet dat nu met mijn vakantie? Diving World is de enige volledige ANVR, SGR en Calamiteitenfonds geaccrediteerde duiktouroperator in Nederland. Als iemand onze vragen kan beantwoorden, zijn zij het wel.

Wij bellen met Maaike van Hussel.

H

et ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ) houdt samen met het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de wereldwijde situatie nauwlettend in de gaten. Via een kleurcodering wordt per land een advies gegeven. Maar wat houden die kleuren nou precies in?

Hedendaags kleurt vrijwel de hele wereld oranje. Door veiligheidsrisico’s in een oranje gekleurd land of gebied kunnen voor reizigers gevaarlijke situaties ontstaan. BZ adviseert in deze om alleen naar een oranje gebied af te reizen als dit noodzakelijk is. Bij een gebied of bestemming met deze oranje kleur, verwijst de brancheorganisatie ANVRreizigers naar de reisorganisatie om samen te bekijken of deze reis doorgang kan vinden of dat de reis aangepast dient te worden. Reisadviezen – voor gebieden waar corona voorkomt – worden regelmatig aangepast door BZ; deze zijn

40

DUIKEN.NL

5/2020

al dan niet geadviseerd door RIVM. De Nederlandse ANVR- reisorganisaties nemen deze adviezen ter harte en passen zo nodig hun reizen aan of geven de mogelijkheid tot annuleren en/of omboeken.

Mijn reis is geannuleerd. Wat nu?

Indien je reis door je ANVRreisorganisatie is geannuleerd vanwege het coronavirus, ontvang je

een reisvoucher. Wereldwijd worden reisorganisaties op dit moment geconfronteerd met annuleringen op grote schaal, terwijl voor reizen al substantiële betalingen zijn gedaan aan vliegtuigmaatschappijen, liveaboard-vloten, duikscholen en hotels. Daarnaast worden er op dit moment weinig boekingen gemaakt.

Als dit nog veel langer zo zou doorgaan,

WAT IS DE ANVR? De Algemene Nederlandse Vereniging van Reisondernemingen is een branchevereniging die de belangen behartigt van zowel de reisorganisatie als de reiziger. De ANVR garandeert de kwaliteit van de aangesloten reisorganisaties.

Zo worden organisaties gecontroleerd op financiële zekerheid, hanteren zij eerlijke voorwaarden die zijn samengesteld in samenwerking met consumentenorganisatie en heb je zekerheid bij klachten. Je kunt een ANVR-reisorganisatie herkennen aan het ANVR-logo op de website of controleer op de website van de ANVR of je reisorganisatie is aangesloten.

WAT IS DE SGR? SGR staat voor Stichting Garantiefonds Reisgelden. Als jij je vakantie boekt, wil je natuurlijk dat jouw betaling in goede handen is. Komt jouw reisorganisatie in financiële problemen? Geen zorgen!

SGR staat garant. Als je reisorganisatie failliet gaat, zal de SGR je betaalde reissom terugbetalen of ervoor zorgen dat je alsnog gewoon op reis kunt. kunnen reisbedrijven niet meer aan hun verplichtingen voldoen en moeten zij financieel onvermogen aanvragen bij SGR, ofwel; dan zouden de reisbedrijven failliet gaan. Met ingang van 16 maart 2020 is door SGR de ‘Corona Voucher’ in het leven geroepen. Met de voucher kun je als reiziger je geboekte reis uitstellen naar een later moment, is je betaalde reissom gedekt door SGR én blijft je reisorganisatie bestaan.

En wat als ik nu geen voucher wil?

Zowel Economische Zaken als de Autoriteit Consument en Markt ondersteunen het initiatief van ANVR en SGR om bij annulering van reizen vanwege de coronacrisis een Corona Voucher aan de reiziger te geven als tegoed voor een nieuwe reis. Op deze voucher is SGR-garantie van toepassing, terwijl op een vordering van de geannuleerde reissom deze dekking vervalt. Het is in deze dan ook de meest verstandige keuze om de voucher te accepteren. Het is voor reisorganisaties momenteel dan ook geoorloofd om eventuele terugbetalingen pas na zes maanden uit te voeren.

Hoogstwaarschijnlijk zal dit termijn worden opgehoogd naar zelfs twaalf maanden. De voucher ontvang je van je reisorganisatie en dien je te besteden bij het boekingskantoor van wie je de voucher hebt mogen ontvangen.

Ik heb een voucher ontvangen en wil een nieuwe reis boeken. Wat als de reis een andere prijs heeft? Natuurlijk zal je reisorganisatie er alles aan doen om je nieuwe reis om te zetten naar een reis met eenzelfde prijs en binnen je budget. Bij een duurdere reis moet je bijbetalen en indien de reis goedkoper is, ontvang je het verschil terug. Dit kan zijn in de vorm van een voucher, als restant, of als restitutie.

Ik heb een liveaboard geboekt in Egypte, maar ga liever naar de Malediven. Kan dat?

Moet je dezelfde reis boeken of mag het ook iets anders zijn? Het advies is om je oorspronkelijk geboekte reis uit te stellen naar een later moment. Zo kan die ene duikschool toch nog rekenen op jouw komst, maar dan op een later moment. Of verwelkomt de kapitein van je oorspronkelijk geboekte liveaboard je graag op een ander moment aan boord van zijn schip. Het kan natuurlijk altijd voorkomen dat je je reisplannen wijzigt of je interesse door het zien van die ene geweldige DUIKEN-vlog is gewijzigd. Overleg dan altijd even met je reisorganisatie wat de mogelijkheden zijn. Zij kijken samen met jou naar de beste oplossing, om zo iedereen tevreden te houden en jou uiteindelijk alsnog te kunnen laten genieten van die ene fantastische, welverdiende vakantie. Maar dan op een later moment.

Het is nu april, hoe moet het nu met de zomervakantie? De kleurcode van BZ is op dit moment oranje. Het is best mogelijk dat er tegen die tijd dat je op zomervakantie gaat, gewoon gereisd kan worden naar het bestemmingsland dat op dit moment misschien wordt afgeraden. De reisorganisatie kan jouw vakantiereis dan gewoon uitvoeren. Wacht dus nog even rustig af. Moet je dan al wel je reis betalen?

Ja, je bent immers een overeenkomst aangegaan met je reisorganisatie en hebt inmiddels je aanbetaling al voldaan. Je bent dan ook verplicht om je te houden aan de overeenkomst die je hebt gesloten.

Als je als reiziger niet tijdig voldoet aan de betalingsregels, heeft je reisorganisatie zelfs het recht om je reis te annuleren met de daarbij behorende kosten. Die dan voor rekening van de reiziger zijn. Zover wil je het natuurlijk niet laten komen, overleg of zij hier flexibel mee kunnen omgaan.

In vele gevallen hebben reisorganisaties namelijk ook al substantiële betalingen gedaan voor jouw reis.

Ik heb geen pakketreis geboekt via een ANVR-bedrijf. Welke regels gelden dan? Als je enkel een los ticket, verblijf op een liveaboard of in een hotel hebt geboekt, dan ben je geheel afhankelijk van de voorwaarden van de vliegtuigmaatschappij, de liveaboardvloot of het hotel. Uiteraard kan je ANVRboekingskantoor je helpen, maar het is

*De informatie in dit artikel is geldig op het moment van schrijven 31 maart 2020.

Je betaalde reissom is in goede handen én gedekt door de SGR uiteindelijk de vliegtuigmaatschappij, de vloot of het hotel die beslist. Ook zijn er verzekeraars die kosten vanwege corona vergoeden, maar dat is geheel afhankelijk van je (reis)verzekering en het pakket dat je hebt afgesloten. Hiervoor kun je dan ook het beste je verzekeraar contacteren.

Twijfel je of dit wel het juiste moment is om je duikvakantie te boeken? Wij raden je aan om bij een ‘vertrouwde partner‘ te boeken én te kiezen voor een totaalpakket.

Heb je nog een laatste advies?

Controleer de kleine lettertjes als je een reis boekt! De reis- en boekingsvoorwaarden die de ANVRreisondernemingen hanteren, zijn overeengekomen met de Consumentenbond. Dit voorkomt dat je bijvoorbeeld bij het betalen, annuleren of wijzigen van een reis met onredelijke bepalingen wordt geconfronteerd. Je betaalde reissom is in goede handen én gedekt door de SGR en je kunt veilig reizen doordat zij zijn aangesloten bij het Calamiteitenfonds. De drie belangrijkste bouwstenen voor een onbezorgde reis.

Want uitkijken naar een tijd waarin we allemaal weer onbezorgd die fantastische droomduikvakantie kunnen maken, is iets wat we allemaal graag willen…

CALAMITEITENFONDS Waar is het Calamiteitenfonds in dit verhaal? Het Calamiteitenfonds keert niet uit als het gaat om ziektes of epidemieën. Het Calamiteitenfonds is niet de organisatie die kan beslissen over repatriëring van zieke reizigers, dit is een taak van de overheid. Het Calamiteitenfonds keert enkel uit in geval van molestsituaties of natuurrampen.

Meer informatie hierover vind je op de website van het Calamiteitenfonds.

5/2020

DUIKEN.NL

41

REIZEN

MEXICO SOCORRO

INGEHAALD DOOR HET CORONA-VIRUS TIJDENS DROOMREIS MEXICO Dat zijn droomreis naar Socorro zoveel voeten in de aarde zou hebben, had hij nooit kunnen vermoeden. De eerste keer gooide een orkaan roet in het eten, de tweede keer het coronavirus. Paul Koopman doet verslag over zijn twee weken in een parallel universum.

S

ocorro. Mijn droomreis. Een onbedorven stukje oceaan waar je close encounters kunt hebben met Oceanic manta’s, verschillende soorten haaien en - vroeg in het jaar - misschien zelfs bultruggen die daar hun jongen ter wereld brengen. De voorpret strekt zich uit over een periode van bijna een jaar.

Ik kan bijna niet geloven dat ik mijzelf

42

DUIKEN.NL

5/2020

deze spectaculaire reis cadeau heb gedaan. Maar op het moment suprême gooit de storm Ciara roet in het eten. Het hoogtepunt van de storm valt precies samen met mijn voorziene vertrek vanaf Schiphol. De vlucht is 12 uur vertraagd, ik zou volgens de reisorganisatie letterlijk de boot missen in Cabo San Lucas. Ontgoocheld pak ik mijn

duikkoffers weer uit en zeg de taxi af. Ik voel me ontheemd in mijn eigen huis: dit kan toch niet waar zijn?

CORONA-EXAMEN Gelukkig vindt de reisorganisatie waar ik mee heb geboekt - Diving World - nog 1 vrije hut op een reis precies een maand later. Ik kan me daar zonder extra kosten voor inschrijven. Topservice! Maar opnieuw dreigt het lot roet in het eten te gooien. Ciara is nog niet gaan liggen of een andere, veel gevaarlijkere storm steekt op: corona. Berichten verschijnen over de lockdown in China en in Noord-Italië. Ook in Nederland zijn de eerste besmettingen geregistreerd. Maar het openbare leven is er nog niet door geraakt, laat staan het luchtverkeer. Ik ervaar het niettemin als een aanzwellend gevaar, alsof ik door het virus op de hielen word gezeten. Zou mijn vlucht opnieuw worden geannuleerd, deze keer vanwege een corona-lockdown?

Tekst en foto’s: Paul Koopman

Ik heb geluk, de vlucht vertrekt volgens schema: Amsterdam - Mexico Stad - San José del Cabo. Keurig op tijd arriveer ik in het duikcentrum van hotel Tesoro in Cabo San Lucas, waar ik geduldig wacht tot ik aan de beurt ben voor een medische check. Want de eigenaar van het schip, de Nautilus Belle Amie, wil geen risico lopen. Zou corona mij dan toch hebben ingehaald? De Brit Gary laat zijn

enige verbinding met het thuisfront is een bijzonder trage Wifi die alleen WhatsApp toestaat. Wij richten ons vizier op wat er onder de zeespiegel te vinden is. En dat is boven verwachting! De eerste duik bij het onbewoonde eiland San Benedicto is meteen al bingo. Bij een poetsstation worden we omcirkeld door rifhaaien en Galapagoshaaien. De zon raakt even verduisterd door een enorme manta

bloeddruk en temperatuur meten en zijn longen beluisteren. Is hij fit genoeg om aan boord te gaan? Daarna mag ik, met bonzend hart. Heb ik last van hoesten?

Hoofdpijn? Voel ik me wat slapjes? Slik ik koortsverlagende medicijnen? Dat kuchje en die ene paracetamol van de avond tevoren, houd ik zorgvuldig achter de kiezen. Evenals het feit dat mijn vrouw en kinderen al weken voor vertrek liepen te niezen en te snotteren.

Ik ben vastberaden en laat me deze reis niet door de neus boren. Groot is de opluchting als ik slaag voor het coronaexamen en aan boord mag! Al snel komen de bekentenissen en blijkt dat ik niet de enige ben die zijn ongemakken heeft verzwegen.

Voordat ik aan boord mag van de liveaboard, krijg ik een medische keuring. Dat kuchje van de avond tevoren houd ik zorgvuldig achter de kiezen.

MANTA’S KNUFFELEN Als de Nautilus zijn trossen losgooit en we beginnen aan de reis van 24 uur naar de Revillagigedo eilanden, raakt het coronaspook al snel op de achtergrond. Onze

die over ons heen scheert. Ik ben met mijn Braziliaanse duikbuddy Leonardo ingedeeld bij de duikgroep ‘sharks’, waarbij de afspraak is dat we onze eigen gang mogen gaan zolang we maar zicht

houden op het rif, niet te diep gaan en tijdig aan onze safetystop beginnen. Dat versterkt het gevoel van totale vrijheid.

Al snel maken we ons de routine eigen: dive, eat, sleep, repeat. Aan boord wordt geweldig gekookt, na vier duiken chillen we in de hottub met een glas vers gemixte margarita en onder de 24 passagiers en crew ontstaat al snel een hechte band. Kapitein Beto blijkt tevens een onvermoede stand-up comedian met een arsenaal aan grappen. Zo onderbreekt hij een briefing met de mededeling: «Folks, I need to say something!» Als iedereen aandachtig luistert, zegt hij droog: «Something!» en beent kalmpjes weg. De lome dagen worden veraangenaamd door videopresentaties over manta’s, haaien en bultruggen. Juan, die de meeste van deze presentaties voor zijn rekening neemt, spreidt zijn armen en verklaart: «Wij Mexicanen zijn warmbloedig. We houden van knuffels en nabijheid. Dat geldt ook voor onze manta’s en dolfijnen. Ze zoeken echt intiem contact. Dat is uniek in de wereld.» Wat ik niet wist: manta’s beschikken over verwarmde hersenen en ze kunnen met hun receptoren duikers individueel herkennen. En inderdaad: we hebben ontmoetingen die je thuis lastig geloofwaardig kunt overbrengen, tenzij je er de beelden bij kunt leveren. Manta’s met een spanwijdte tot zeven meter die recht op je afzwemmen, oogcontact maken en dan rakelings over je heen scheren omdat ze graag jouw luchtbellen op hun buik voelen kriebelen. Alsof captain Kirk met zijn Starship Enterprise even een flyby doet. Het enige wat je moet doen, is rustig blijven hangen in the blue, want het is de manta die zijn danspartner uitkiest en niet andersom.

Toch lukt het een van de gasten, Mike, niet om zich te beheersen. Hij zwemt met zijn videocamera als een dolle achter de manta’s aan. Ze zijn er duidelijk niet van gediend. Even later krijgen we bezoek van zes dolfijnen die proberen ons de diepte in te lokken, want verdraaid: ze hopen dat onze duikcomputers gaan piepen. We zijn ervoor gewaarschuwd!

Maar mijn mooiste ontmoeting is nog wel met een bultrug met een kalf, dat vlak boven de moeder zwemt.

Ik wist niet dat je onder water kunt schreeuwen, maar ik hoor toch duidelijk geschreeuw als mijn buddy Leonardo dit gevaarte op ons ziet afkomen. Maatje vrachtwagen met oplegger en aanhanger.

5/2020

DUIKEN.NL

43

REIZEN

MEXICO SOCORRO

Wij Mexicanen zijn warmbloedig.

We houden van knuffels en nabijheid. Dat geldt ook voor onze manta’s en dolfijnen.

Ze zoeken echt intiem contact.

Dat is uniek in de wereld.

Doodgemoedereerd kachelt de moeder voorbij met langzame staartslagen, zonder acht op ons te slaan. Wat een indrukwekkende ervaring met een intelligent dier dat duizenden kilometers heeft gereisd om hier haar jong ter wereld te brengen. We horen walvissen nog vaak zingen onder water, maar het blijft bij deze ene ontmoeting.

Rifhaaien, Galapagoshaaien…

Wat zijn het er veel!

44

DUIKEN.NL

5/2020

BAAN KWIJT Langzaam dringt de realiteit zich echter aan ons op. Via appjes van het thuisfront lezen we over de ernst van de situatie in de VS, Europa en Zuid-Amerika. Er ontstaan zorgen of we nog wel thuis kunnen komen, want er worden al vluchten geannuleerd. Op ons prachtige schip komt dat onwerkelijk over. Staat de wereld daar ver achter de horizon echt in brand vanwege een minuscuul virus? We fantaseren dat we de enige overlevenden zijn en straks de aarde moeten herbevolken. «Ik roep mezelf in dat geval uit tot koning, of liever: keizerin!» stelt Gary, die van zijn seksuele geaardheid geen geheim maakt. Ik word aangesteld als minister van Financiën – want ik kom tenslotte uit zuinig Nederland. We doen niet aan religie en discriminatie en beloven plechtig dat we de oceanen zullen beschermen. Want het virus, redeneren we, zal het leven in de oceanen goed doen. Naarmate we de kust naderen wijkt de meligheid steeds meer voor ongerustheid. Van de 24 duikers zijn tijdens deze reis maar liefst negen mensen hun werk of baan kwijtgeraakt.

Zoals Miranda, die al tien jaar reisgids is voor Amerikaanse toeristen die naar Europa willen. «Ik sta per onmiddellijk op straat,» verzucht ze. We vragen ons af of we de realiteit wel onder ogen willen zien.

Als kapitein Beto met een aanlokkelijk aanbod komt, is de verleiding wel erg

groot om de boze buitenwereld de rug toe te keren: we kunnen deze reis voortzetten voor de helft van de prijs. Wordt dit dan toch een survivaltocht? Maar we lezen ook dat diverse overheden al hun onderdanen in het buitenland opdragen om zo snel mogelijk te repatriëren voordat de grenzen definitief dichtgaan. Ik wil me sowieso weer bij mijn gezin voegen, maar voor de overige passagiers geeft dit dreigement de doorslag. We zetten er een punt achter en gaan naar huis.

MONDKAPJES Als de haven van Cabo San Lucas in beeld komt, voelt het onwerkelijk aan.

Het gebrul van zeeleeuwen die op de steigers liggen te zonnebaden galmt

LEZERSREIS SOCORRO 2021

ol an

or a

lifo

ni

rn iaZe e

O

n

300 km

va

La Paz

S

Cabo San Lucas

Co

0

Ca

lif

Stille Oceaan

N W

MEXICO

fv

Ca

Revillagigedo-eilanden

z

Cabo Pulmo

rte

Als we de haven binnen varen, zien we dat alle restaurants gesloten zijn en de hotels verlaten.

DUIKEN Per dag maak je vier duiken, behalve op de dag wanneer je gaat snorkelen met de zijdehaaien, dan zijn het er drie. De Nautilus Under Sea beschikt over een groot duikdek waar je de hele reis je eigen plaats hebt. We duiken in groepen van maximaal acht personen en een duikgids.

Per dag duikt een andere groep als eerste.

Op het duikdek is een grote cameratafel waar de fotografen een eigen plek krijgen toegewezen. Alles blijft hier droog en je hebt je eigen elektriciteitsaansluitingen.

Hermosillo

ja

NAUTILUS UNDER SEA De liveaboard beschikt over acht hutten en biedt plaats aan maximaal achttien duikers.

Alle hutten zijn ensuite met een eigen badkamer en wc. Naast de comfortabele hutten vind je aan boord ook een gezellige lounge met moderne eetsalon en een hoogwaardig duikdek.

USA

Tijuana

G

Het zijn nu onzekere tijden, maar we kunnen thuis vast dromen over nieuwe reizen. Staat Socorro op jouw bucketlist?

In mei 2021 organiseren wij samen met Diving World de DUIKEN Socorro Lezersreis! Er zijn nog slechts enkele plekken beschikbaar, dus geef je snel op – wij bieden een korting van ruim € 600 op deze reis! Vanaf € 2.925 inclusief vluchten, duiken en fullboard. Kijk voor alle info op www.divingworld.nl

Ba

over het water. Toch lukt het deze dieren niet om de beklemmende stilte in de stad zelf te overstemmen. Alle restaurants zijn gesloten, de hotels verlaten, de meeste winkels dicht.

Wat een contrast met het bruisende uitgaansleven toen we hier twee weken geleden vertrokken. Een enkeling waagt zich nog op straat.

Met een bezwaard gemoed bereiden we ons voor op een wereld waarin je anderhalve meter afstand moet houden en niet meer mag duiken of reizen.

Het mag nog een keer, realiseren we ons: afscheid nemen zoals we dat het liefst zouden doen. De voltallige crew en alle passagiers vliegen elkaar om de hals. Er wordt gezoend, geknuffeld en geaaid of ons leven ervan afhangt.

De Amerikaan Chad tilt kapitein Beto op en draait hem in het rond.

Wat een mooi gezicht. Een paar uur later gaat de haven van Cabo op slot.

Ik heb een van de laatste reguliere vluchten van AeroMexico naar een uitgestorven Schiphol. Naast me in het vliegtuig zitten twee Italianen uit Bergamo met mondkapjes op, die hun hele omgeving desinfecteren.

Het is een harde confrontatie met een grimmige werkelijkheid. Toch was dit een droomreis op de valreep om nooit te vergeten. Ik ga in quarantaine met een groot reservoir aan prachtige herinneringen.

San Benedicto

Roca Partida Clarión

Socorro

WATERTEMPERATUUR In november is de watertemperatuur rond de 26 graden, in januari tot maart kan het dalen tot 22 graden. In juni was de watertemperatuur 23/24 graden en in een 7 mm met cap doken we heel comfortabel.

REIS Vanaf Amsterdam vliegen we met AeroMexico/KLM naar Mexico Stad.

Daar moeten we twee uur wachten, om vervolgens door te vliegen naar San José del Cabo. De vlucht duurt 1,5 uur.

Met een taxi voor 45 dollar rijden we naar Cabo San Lucas in 40 minuten. Vanaf daar vertrekt de liveaboard.

5/2020

DUIKEN.NL

45

TUSA DUIKMES CADEAU BIJ EEN ABONNEMENT

NIEUW

Neem nu een abonnement op DUIKEN Magazine voor € 64,50 en ontvang GRATIS het TUSA FK-201 Duikmes ter waarde van € 69,95 De TUSA FK-210 Silver is een mooi en degelijk duikmes.

Met een lemmet van 14 cm en een totale lengte van 27 cm is het mes zeker niet klein. De TUSA FK-210 is uitgerust met holster en verstelbare riempjes, waardoor hij comfortabel draagt. Het mes kan makkelijk in en uit elkaar worden gehaald wat ideaal is voor goed onderhoud. Daarnaast heeft het een gekartelde rand en een speciale vlijmscherpe inkeping om snel en efficiënt een lijn door te kunnen snijden.

DUIKEN MEI 2020 REIZEN: DUITSLAND, OOSTENRIJK, ZWITSERLAND, INDONESIË . ZEELAND: DREISCHOR . REPORTAGE: REUZENHAAIEN SCHOTLAND . DUIKTASSEN: DE NIEUWSTE MODELLEN . MEDISCH: TINNITUS . ACTUEEL: KORAALSTERFTE

DUIKEN 31E JAARGANG NR.5 - MEI 2020 € 6,95

MAGAZINE OVER DE ONDERWATERWERELD | WWW.DUIKEN.NL

02005

BP 8 7 1 1 2 7 3 9 9 2 6 8 9

ACTUEEL

Ingehaald door corona tijdens droomreis Socorro SCHOTLAND

Avontuur met reuzenhaaien

FOTOGRAFIETIPS

ZO ZET JE JE BUDDY GAAF OP DE FOTO!

REPORTAGE

Expeditie Balti sche Zee

16

MEREN & RIVIEREN

DUITSLAND, OOSTENRIJK EN ZWITSERLAND

REIZEN

Misool, een heel bijzondere plek in Indonesië

Ga voor dit abonnement en andere aanbiedingen naar: duiken.mijntijdschrift.net Het abonnement is tot wederopzegging. Opzeggen van het abonnement is eenvoudig en kan per maand.

Cadeau-abonnementen stoppen automatisch. Je bijdrage in de verzendkosten bedraagt € 3,65.

AN EVOLUTION IN PERFORMANCE AND WARMTH NEW 7MM VELOCITY ULTRA MAKE WHAT’S ON THE INSIDE COUNT The Velocity Ultra is a performance driven wetsuit that features PROGRESSIVE FULL-STRETCH construction and the advancement of Ultrawarmth Celliant ® Infrared Technology. Our greatest innovations in design and development together for longer, more comfortable dives.

LEARN MORE AT BARESPORTS.COM/VELOCITY ULTRA OR WWW.AMILCOSPORTS.NL

In stock now: 7mm Black Men

@BARESPORTSBENELUX / @AMILCOSPORTS #VELOCITYULTRA

NATUUR

COLUMN GRIJZERIFHAAI

DUGONG

ONZE FAVORIET

GRIJZE RIFHAAI

ZEESCHILDPAD

WALVISHAAI

PIJLSTAARTROG

Tekst: Bruno Van Saen Foto’s: Els Van Den Borre & Bruno Van Saen

Vanaf deze maand brengen onderwaterfotografen Bruno Van Saen en Els Van Den Borre je één van hun favoriete dieren in tekst en beeld.

VOSHAAI

MANTA

TUIMELAAR

BULTRUG

5/2020

DUIKEN.NL

49

NATUUR

ONZE FAVORIET

COLUMN GRIJZE RIFHAAI

DE GRIJZE RIFHAAI Negen maanden lang brengen fotografen Bruno Van Saen en Els Van Den Borre één van hun favoriete zeedieren in tekst en beeld. Deze maand hun eerste favoriet: de grijze rifhaai.

H

aaien. De heersers van de oceanen en één van de krachtigste wezens in de zee. Bijna de helft van alle haaiensoorten is momenteel een bedreigde diersoort. Desondanks spelen ze een cruciale rol in de onderwaterwereld.

In tegenstelling tot de mens houden zij de voedselketen onder water in balans en zorgen ze dat de koraalriffen gezond blijven. Met veel plezier brengen we je hier een paar feiten die je misschien nog niet wist over haaien.

WEETJES Haaien zijn vissen, want ook zij bewegen met behulp van hun vinnen en ademen met hun kieuwen. Haaien missen wel een zwemblaas; een soort met gas gevulde ballon. Dit orgaan regelt het drijfvermogen bij de meeste vissen. Door het ontbreken van de zwemblaas moeten haaien voortdurend blijven zwemmen om hun diepte te kunnen regelen. Hierbij bieden

50

DUIKEN.NL

5/2020

hun grote vinnen en hun olieachtige lever wel wat hulp. De olie in de lever is lichter dan water, maar geeft de haai wat drijfvermogen. Het totale gewicht van de haai blijft wel zwaarder dan water en daarom zakken haaien naar de bodem wanneer ze niet in staat zijn om te zwemmen.

Ook om te ademen moeten haaien altijd in beweging blijven. Ze zwemmen meestal met open bek; op die manier stroomt water in hun bek. Aan beide zijden hebben ze vijf (soms ook wel eens zes of zeven) kieuwplaten, die zuurstof uit het water halen. Wanneer de stroming sterk genoeg is en er voldoende water door de kieuwen stroomt, kunnen sommige soorten haaien even uitrusten op de zeebodem en rustig verder ademen.

Haaien hebben geen botten. Het skelet van de haai bestaat volledig uit kraakbeen.

Deze vorm van bindweefsel kan grote druk weerstaan en is zeer elastisch. Dit

verklaart ook waarom de meeste haaien sierlijk bewegen en dat ze ook voorkomen op grote dieptes. Wanneer een haai sterft, lost het zout zijn skelet volledig op.

Hierdoor blijven uiteindelijk alleen de tanden van de haai achter.

VERHAAL ACHTER DE FOTO De allereerste ontmoeting met een haai! Ik herinner het mij nog alsof het gisteren was. Wat was ik blij dat onze begeleidende instructeur wat steviger gebouwd was. Hoe dichter de haai naar ons toe kwam, hoe meer ik mezelf ging verschuilen achter mijn trouwe buddy.

Jaren later boekten wij een reis naar Frans-Polynesië. In het zuiden van het eiland Fakarava doken we op Le mur des requins of ‘De muur van haaien’. Hier verzamelen grijze rifhaaien zich in grote aantallen. Tijdens het topseizoen zie je er soms wel 400 tot 600 stuks en… ze komen heel dichtbij. De duikplaats zelf lijkt op een soort halfpipe voor snowboarders.

De haaien zweven aan je neus voorbij.

Wanneer ze aan het begin van het rif zijn, laten ze zich meevoeren met de lichte stroming en gaan ze opnieuw achteraan in de rij hangen. Het tafereel kan dan

Je zal ons nooit een foto van een haai zien maken zonder flitslicht en wanneer de afstand tot het onderwerp meer dan vijf meter bedraagt.

opnieuw beginnen. Veertig minuten lang kan je haaien kijken en fotograferen. Ik ben hier een echte ‘shark-whisperer’ geworden.

DE GRIJZE RIFHAAI De grijze rifhaai is een middelgrote haai (maximaal 2,6 meter) met een redelijk lange, brede en afgeronde snuit en met grote vinnen en grote ogen. Hij is vooral te herkennen aan de opvallende zwarte rand van de staartvin. Ook de achterzijde van zijn borstvinnen hebben deze zwarte markering. Overdag scholen grijze rifhaaien vaak samen met andere soortgenoten tot enorme groepen in de buurt van drop-offs en rifkanalen.

HOE FOTOGRAFEER JE EEN RIFHAAI? Persoonlijk vind ik haaienfoto’s op zijn mooist wanneer ze licht opwaarts of op z’n minst op ooghoogte worden gefotografeerd. Zowel de buik als de bovenkant van de haai komen zo mooi in beeld en het grijs-witte onderwerp krijgt een goed contrast. Wanneer ze frontaal worden gefotografeerd, krijg je volgens mij ook nog eens een soort dramatisch en/ of dreigend effect te zien. In tegenstelling tot wat de meeste mensen (niet-duikers)

denken, zullen weinig haaien je zeer dicht benaderen. Als je wilt dat de grijze rifhaai net voor je lens verschijnt, adem dan heel rustig. Wij hebben gemerkt dat bij iedere uitademing de haai opschrikt en ervandoor gaat.

WAT JE BETER NIET KUNT DOEN Haaien voeden zich rond zonsopgang en zonsondergang. Het is dus ook niet aan te raden om dan te duiken met haaien, of zorg dat je extra voorzichtig bent. Wij zien veel mensen haaien fotograferen zonder door de zoeker te kijken. Voor mij persoonlijk heb je dan heel weinig kans om een mooi uitgebalanceerde foto met een sterke compositie te maken. Je zal ons praktisch nooit een foto van een haai zien maken zonder flitslicht en wanneer de afstand tot het onderwerp meer dan vijf meter bedraagt. In dit geval kan je bijna nooit om de blauwachtige waas over je foto heen. Bij het maken van de meeste onderwaterfoto’s trachten we om het onderwerp zo dicht mogelijk bij onze camera te krijgen.

TIPS & TRICKS De beste lens om grijze rifhaaien te fotograferen is een gewone groothoeklens.

Fisheye-opnames leveren een totaal ander type foto’s. Als je bekend bent met onze fameuze 90% regels, raden wij je een 1635mm of 17-70mm lens aan. De meeste haaien zijn snel bewegende dieren en wij willen onze beelden kunnen bevriezen. We gebruiken sluitertijden van 1/125 tot zelfs 1/250, welke scherpere foto’s opleveren en de kans op overbelichting van de witte onderbuik doet afnemen. Als je weet dat bij grijze rifhaaien de sluitertijd primeert, hoef je alleen nog maar op zoek te gaan naar het bijpassende diafragma en ISO om het water mooi blauw of groen gekleurd te krijgen.

OVER BRUNO & ELS Zowel Bruno Van Saen als Els Van Den Borre hebben een fulltime baan in het dagelijks leven. Samen zijn ze drie jaar geleden gestart met het Belgische bedrijf B&E Fotografie.

Hun bedrijf maakt deel uit van hun passie, maar naast onderwaterfotografie beoefenen zij beiden ook paarden-, huisdieren-, newbornen wildlife fotografie. www.brunovansaen.be 5/2020

DUIKEN.NL

51

REIZEN

SCHOTLAND BINNEN-HEBRIDEN

SCHOTSE REUZEN

FOTO: T. HOUPPERMANS

Voor fascinerende zeedieren hoef je niet speciaal naar Azië.

Ook dichter bij huis kun je duiken met grote haaien. Nane Steinhoff ging naar Schotland voor de een na grootste vis van de wereld.

Gigantisch: de plankton etende reuzenhaaien kunnen tien meter lang worden.

52

DUIKEN.NL

5/2020

H

et water is donkergroen, onrustig en koud. Voor mijn masker zie ik enorme hoeveelheden plankton en onder me is het een en al duisternis. Ik drijf bewegingloos aan de oppervlakte en tuur in de diepte tot er eindelijk een donkere schaduw opdoemt.

Dat is het moment waarvoor we hier zijn.

Langzaam komt vanuit de diepte een reuzenhaai ter grootte van een onderzeeër met wijd opengesperde bek (zeker een meter breed!) op ons af. De grijsbruine reus zwemt majestueus langs en dan pas zien we de karakteristieke rugvinnen en herkennen het onmiskenbare silhouet van de haai.

Nu dringt pas door hoe groot het dier is. De reuzenhaai (Cetorhinus maximus) is met een lichaamslengte van tot wel tien meter en een gewicht van enkele tonnen, na de walvishaai, de grootste vis ter wereld. In tegenstelling tot de meeste andere haaien filtert de reuzenhaai met zijn kieuwzeven het water en eet het achterblijvende plankton, kleine kreeftachtigen, vislarven en eencellige organismen.

Ik ben aan de westkust van Schotland, om preciezer te zijn bij Coll, een eilandje van de Binnen-Hebriden. Hier komen elk jaar tussen april en september ontelbare reuzenhaaien samen om hun honger naar plankton te stillen. Want plankton komt hier met de koude stroming met miljoenen tegelijk naar boven. Coll is dan ook één van de beste bestemmingen ter wereld om met deze reuzenhaaien te zwemmen.

«We hebben hier op één dag wel eens meer dan 100 haaien geteld,» lacht Shane Wasik, marien bioloog en oprichter van Basking Shark Scotland. Zijn bedrijf houdt zich bezig met ecotoerisme en biedt rond Coll trips met kleine groepen aan.

BRUISEND GLASGOW Ik ben mijn Schotse trip begonnen in Glasgow, een groene stad met prachtige architectuur, die bekendstaat om zijn vriendelijke mensen en het nachtleven.

Het is zeker de moeite waard om een paar dagen in deze stad door te brengen. Mijn volgende bestemming was de romantische havenstad Oban aan de westkant van de Schotse Hooglanden, twee uur rijden vanaf Glasgow. Je hebt een prachtig uitzicht op een schilderachtige baai en de omliggende eilanden. Je kunt heerlijk ronddwalen of een bezoek brengen aan de plaatselijke whisky-distilleerderij. Er zijn ook diverse duikcentra die mooie duiken aanbieden.

5/2020

DUIKEN.NL

53

REIZEN

SCHOTLAND BINNEN-HEBRIDEN

FOTO‘S: VISITSCOTLAND/PAUL TOMKINS (2), VISITSCOTLAND/KENNY LAM (1), N. STEINHOFF (2)

Hoe mooi: ons guest house staat aan het water.

Wrakkenfans komen rond Oban zeker aan hun trekken, maar Firth of Lorne, een beschermd gebied, is ook zeker de moeite waard: een onderzees gebergte met juweelanemonen, zachte koralen en hoornkoralen is een van de best bewaarde geheimen van Schotland. Oban is ook de vertrekhaven voor trips naar de Schotse Hebriden in de Atlantische Oceaan – en dat is precies de reden van mijn komst. In de zomer vertrekt dagelijks in alle vroegte een boot naar Coll. Alleen al de boottocht, die 2,5 uur duurt, is prachtig: met een kop thee geniet ik van de rauwe natuur en de steile kustlijn van het eiland Mull voordat de boot de open zee op gaat richting Coll.

PUUR NATUUR OP COLL De witte huisjes van Arinagour zijn het eerste wat ik zie als we Coll naderen.

Arinagour is de kleine hoofdstad van Coll.

Maar als je weet dat er op het eiland 200 mensen wonen, krijgt het woord hoofdstad ineens een hele andere betekenis. Meer dan een klein dorp is het niet, het heeft 100 inwoners. In dit plaatsje vind je de enige winkel van het eiland, een pub, een restaurant, een guest house, een hostel 54

DUIKEN.NL

5/2020

en een hotel. Eerst check ik in bij Tigh Na Mara Guest House. Het is slechts zeven minuten lopen van de veerhaven en de vriendelijke eigenaren ontvangen mij hartelijk. Al snel word ik opgehaald door Basking Shark Scotland en rijd met 19 andere gasten naar een strand in het noorden van het eiland. We rijden door prachtige natuur en langs hoge duinen.

Onderweg komen we heel veel schapen tegen. We komen bij een verlaten strand aan. Het is zo’n mooie baai ,dat ik er stil van word. Ik vergeet bijna mijn pak aan te trekken. Wat ik dan snorkelend onder water ga zien, had ik niet kunnen dromen.

Deze onderwaterwereld met kristalhelder water doet niet onder voor een kleurrijk koraalrif. Roodwieren, sponzen, kleurige anemonen, lila zee-egels zo groot als een hand en grote scholen met zilverkleurige vissen die de zonnestralen reflecteren – het is adembenemend. Onder me zie ik kelpwouden waar gewone en grijze zeehonden hilarische buitelingen maken.

Na deze eerste snorkeltrip wandel ik langs de baaien op zoek naar visotters.

Het avondeten in het Coll Hotel, van waar we prachtig uitzicht hebben over

de baai, bestaat uit verse vis en regionale lamsgerechten. Paula Smalley, die samen met haar man het nabijgelegen Tigh Na Mara Guest House runt, vertelt tijdens het eten meer over de samenwerking tussen Basking Shark Scotland en de inwoners van het eiland: «Basking Shark helpt ons om de natuur te beschermen. En de gasten dragen natuurlijk bij aan onze lokale economie.»

GEWELDIGE ONTMOETINGEN De volgende ochtend gaan we vroeg aan boord van de snelle boot – op weg naar de plekken waar de reuzenhaaien vaak te vinden zijn. We hebben geluk! Al na een paar minuten zien we een groep bruinvissen terwijl aan de horizon janvan-genten verticaal in het water schieten om hun ontbijt te vangen. Urenlang turen we over zee en vergapen ons aan de indrukwekkende klippen van Coll, totdat één van de twee gidsen ineens opspringt.

Hij wijst naar de markante rugvin van een reuzenhaai – het is een jong dier. Langzaam komen we naderbij, waarna de motor wordt afgezet. Onbekommerd zwemt de haai zijn rondjes. We kunnen zijn wijd open bek vlak onder het wateroppervlak bewonderen.

Dit strand mag je niet missen: Clad Beach aan de oostkant van Coll.

Van de zeehonden krijg je nooit genoeg.

We maken ons klaar om het water in te gaan. Shane geeft een briefing: «Wij laten maar vier mensen tegelijk in het water zodat we de haai niet afschrikken.» Het is duidelijk, voor Basking Shark Scotland is het welzijn van de reuzenhaaien belangrijker dan de wens van de gasten om een selfie te maken met het imposante dier. Maar deze haai heeft andere plannen: hij zwemt richting het diepere water en we verliezen hem uit het oog. De groep raakt er niet over uitgepraat en de volgende dagen zullen we nog voldoende kansen krijgen om de haaien van dichtbij te zien.

We zwemmen in de dagen die volgen, met nieuwsgierige zeehonden, we zien Amerikaanse zeearenden rondjes vliegen en worden gevolgd door een groep dolfijnen. Met een beetje geluk zie je rond Coll ook dwerg- en gewone vinvissen en tuimelaars. «We hebben zelfs een keer een mola mola en een lederschildpad gezien, en een paar maanden geleden hebben we ‘John Coe’ gespot, een orka van een zeldzame soort die hier voorkomt,» vertelt Shane. «Er leven hier nog maar acht leden

Uitzicht op de haven van Oban aan de westkust van Schotland. Hiervandaan vertrekt de veerboot naar Coll.

5/2020

DUIKEN.NL

55

REIZEN

SCHOTLAND BINNEN-HEBRIDEN

van deze orkafamilie in de Hebriden en met zijn twee meter grote rugvin valt John Coe zeker op. Het is werkelijk één van de grootste orka’s die ik ooit heb gezien,» vervolgt Shane. Ook voor vogelliefhebbers is er voldoende te beleven op Coll. Van half april tot begin augustus kun je op de onbewoonde Treshnish Isles een grote kolonie papegaaiduikers bezoeken.

Basking Shark Scotland biedt allerlei trips aan, onder andere Staffa Island met de beroemde Fingal’s Cave, een hoge basaltgrot. Er zijn ook langere trips voor duikers mogelijk met verschillende spots in de Hebriden. En onder de pier van Coll bevindt zich een kunstmatig rif met vele kleurrijke zachte koralen, naaktslakken en kreeften. En houd je van sterrenhemels?

Dan ben je op Coll op de juiste plek.

ZINVOLLE VAKANTIE De westkust van Schotland mag dan wel als één van de beste spots voor

reuzenhaaien gelden, er is jarenlang op de dieren gejaagd en dat heeft zijn tol geëist. «Zo’n 100.000 reuzenhaaien zijn de afgelopen eeuw verdwenen uit het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan,» legt Shane uit. De jacht is weliswaar sinds 1994 verboden en de soort heeft de beschermde status, maar nu worden de dieren bedreigd door microplastic, scheepvaart en spooknetten. «We weten nog niet al te veel over reuzenhaaien. Hoe meer we weten, des te beter kunnen we ze beschermen. We hebben dan ook zelf enkele onderzoeksprojecten opgezet en werken samen met universiteiten,» zegt Shane. Ook zetten Basking Shark Scotland, wetenschappers en natuurbeschermingsorganisatie zich samen in om de wateren rond Coll uit te laten roepen tot marien reservaat voor de haaien. Het vermoeden bestaat namelijk dat ze hier in de zomer niet alleen naartoe

The Island Cafe – een klein en gezellig restaurant.

56

DUIKEN.NL

5/2020

komen voor voedsel, maar ook om zich voort te planten. Dr. Susanne Henderson van Scottish Natural Heritage, een publiek orgaan dat zich hard maakt voor bescherming van het gebied, voegt eraan toe: «De beschermde status zou beteken dat de dieren voortdurend bescherming genieten en we verder onderzoek kunnen doen. Om de reuzenhaaien zo goed mogelijk te beschermen, moeten we de totale levenscyclus begrijpen.»

En daarom zijn de gasten van Basking Shark Scotland zo belangrijk. Shane legt het uit: «Onze projecten worden niet gesubsidieerd, we kunnen alleen verder onderzoek doen als er mensen op onze trips meegaan.»

De een na grootste vis ter wereld zien, genieten van de Schotse gastvrijheid, de natuur op dit afgelegen eiland beleven én tegelijk iets goeds voor het behoud van de natuur en soorten doen? Ik weet het wel… ik plan meteen mijn volgende trip.

Reuzenhaaien zwemmen met opengesperde bek. De dieren filteren per uur zo’n 1800 ton plankton.

INFO

FOTO‘S: T. HOUPPERMANS, N. STEINHOFF

REIS Je vliegt naar Glasgow of Edinburgh, waar je een auto huurt en naar Oban rijdt.

Je kunt ook de veerboot naar Newcastle nemen en met je eigen auto verder rijden. Vanaf Oban neem je de veerboot naar Coll – een retourtje kost 21 euro.

ACCOMMODATIE Oban: Het Glenroy Guest House (glenroyguesthouse. co.uk) is een stijlvol Victoriaans huis met vriendelijke service en uitzicht over de baai.

Coll: Tigh na Mara Guest House (www.trmcoll.com)

heeft gezellige kamers, een prachtig uitzicht over de baai en een heerlijk ontbijt. Het Coll Hotel (www.collhotel. com) is modern, heeft een mooie tuin, de enige pub van het eiland en verse vis op het menu. Het Coll Bunkhouse (www.collbunkhouse) is een betaalbare selfcateringaccommodatie.

DUIKEN In het seizoen van de reuzenhaaien ligt de temperatuur tussen 10 en 16 graden. Uitrusting is tegen meerprijs beschikbaar bij Basking Shark Scotland. baskingsharkscotland.co.uk

N W

O Z

Orkney-eilanden

Atlantische Oceaan

BuitenHebriden Noordzee Minchkanaal

H IG H LAN DS

Binnen-Hebriden

Oban Arinagour Met een beetje geluk zie je zeehonden tijdens het snorkelen.

EDINBURGH

5/2020

DUIKEN.NL

57

REPORTAGE

WRAKDUIKEN EXPEDITIE BALTIC

De Elbing IX met op de boeg het anker dat op de grote foto te zien is.

EXPEDITIE BALTIC

Duiken op maagdelijke wrakken in de Baltische Zee; het is er pikdonker en koud, maar ook helder en verrassend mooi!

58

DUIKEN.NL

5/2020

Tekst en foto’s: Stefan Panis

Chaotische aanblik in de machinekamer van de Edith Bosselman (onder). Edoardo inspecteert één van de ruimen van het wrak (boven).

5/2020

DUIKEN.NL

59

REPORTAGE

WRAKDUIKEN EXPEDITIE BALTIC

O

f ik interesse heb om deel te nemen aan een expeditie in Litouwen, naar wrakken in de Baltische Zee? Er zijn zes ongerepte wrakken gevonden - redelijk ver uit de kust en op een diepte van 60 tot 90 meter. Natuurlijk neem ik die uitnodiging aan! Ik neem mijn buddy Edoardo Pavia mee, een Italiaan met heel veel duikervaring en 100% betrouwbaar.

Door de grote hoeveelheid materiaal die we moeten meenemen, zoals rebreathers, scooters en camera’s, besluit ik met de auto te gaan. Ik zal Edoarda ophalen op de luchthaven van Vilnius. Het wordt een stevige trip van 2.200 km, waarbij vooral het laatste stuk door Polen en Litouwen me zal bijblijven. Het lijkt wel een reis terug in de tijd. Later, aan boord, wordt me gevraagd waarom ik niet met de nachtboot ben gekomen vanuit Duitsland... Ik krijg bijna een flauwte als ik hoor dat dit ‘slechts’ een tripje van

Edoardo ontdekt het kompashuis met stabilisatiebollen. Ze zijn nog intact!

60

DUIKEN.NL

5/2020

600 kilometer is, waarbij je lekker kan slapen aan boord van de ferry. Ik zet me eroverheen, maar neem het mee voor mijn volgende reizen naar deze contreien.

We hebben stevige pech, want door slecht weer is het schip al enkele weken niet uitgevaren. Helaas kunnen we daardoor enkel de bekendere wrakken aandoen die dicht bij de kust liggen.

EDITH BOSSELMAN We besluiten onder de kust te duiken op de Edith Bosselman, een wrak dat op zo’n 50 meter diepte ligt en in 2017 is ontdekt. Na gedegen onderzoek in de archieven en metingen op het wrak, werd het geïdentificeerd als de Edith Bosselman, een Duits stoomschip dat werd getorpedeerd door de Russische onderzeeër L-3 op 9 december 1942.

Het is mijn eerste duik in de Baltische Zee, maar we krijgen een goede briefing

We vinden het houten kompashuis, compleet met de stabilisatiebollen! zodat we weten wat ons te wachten staat: koud water, pikdonker, maar geen stroming en helder. Tijdens de afdaling wordt het inderdaad al snel gitzwart, maar de lampen doen hun werk en op het wrak hebben we zeker 10 meter zicht.

Het wrak ligt op haar zij en lijkt omhuld met netten, dus we moeten op onze hoede zijn. We zwemmen langs een grote lier waar Edoardo poseert voor een foto en gaan vervolgens naar de bodem om te zien of we iets kunnen vinden wat uit het wrak is gevallen. Onze aanpak

wordt beloond als we verderop het kompashuis vinden, compleet met de stabilisatiebollen! Het is opvallend hoe goed het houtwerk bewaard is gebleven.

We vinden intacte houten deuren, en wat verderop ligt porselein uit de keuken.

De deco begint aardig op te lopen, en we stijgen op, waarbij we midscheeps nog langs de skylights van de machinekamer zweven, een onderdeel van het wrak, dat ook goed heeft geholpen bij de identificatie.

De bel op het wrak! De Elbing IX zonk op 17 november 1914.

ELBING IX De Elbing IX is onze tweede duik. Dit schip werd gebouwd als Rijnstoomschip.

Met een lengte van 66 meter vervoerde ze vracht tussen de Rijn en de Baltische Zee. Ze zonk op 17 november 1914, nadat ze op een Russische mijn liep. Daarbij overleed enkel de stoker Julius Kรถck; hij kon niet op tijd uit de machinekamer komen.

De reserveschroef van Rijnstoomschip Elbing IX.

5/2020

DUIKEN.NL

61

REPORTAGE

WRAKDUIKEN EXPEDITIE BALTIC Een bronzen plaat, het is de bouwplaat van het schip!

Het zinken van de Elbing IX heeft ervoor gezorgd dat er die dag 1.000 mensenlevens werden gered. Hoe dat komt? Het oorlogsschip Frederich Carl was met zijn bemanning van 1.000 man op een mijn gelopen. De bemanning kon worden gered door de Augsburg, die de opvarenden naar de dichtstbijzijnde haven wilde brengen. De Elbin IX voer op dat moment ook vanuit Memel richting Frederich Carl om hulp te bieden, maar liep zelf op een mijn. Daardoor besefte men op de Augsburg dat er een mijnenveld moest liggen en werd er besloten rechtsomkeert te maken richting Danzig.

VEEL ARTIFACTEN Na de laatste checks dalen we af naar de Elbing IX. Er is geen stroming, wat het duiken een stuk aangenamer maakt. Op een diepte van 15 meter doorkruisen we de thermocline en wordt het behoorlijk koud; amper 6 graden. Op ongeveer 50 meter diepte komen we aan op het wrak, dat mooi rechtop staat, maar dat wel de bovenbouw grotendeels kwijt is geraakt.

We maken onze stones vast om straks de ankerlijn terug te kunnen vinden. Het water is erg donker, maar helder.

We doen een toer rond het wrak – het is zo goed als net-vrij. De Elbing IX is maar pas ontdekt en er liggen nog veel artifacten. Overal waar ik kijk zie ik patrijspoorten, kooilampen en zelfs de resten van een badkamer. Ik kan de fitting van een olielampje onderscheiden.

Als we midscheeps een ruim in duiken,

wordt mijn aandacht getrokken door een stukje brons. Mijn hart slaat een paar keer over als ik wat dichterbij kom: het is de bouwplaat van het schip! Ik wenk Edoardo, die gewillig poseert. Veel te snel

zit onze bodemtijd er alweer op. Jammer dat we niet op de pas ontdekte wrakken konden duiken, toch was dit absoluut de moeite waard! Ik kom zeker terug - maar dan wel met de ferry...

BALTIC SEA RESCUE HERITAGE PROJECT NZ55 Kapitein Linas Doublys kocht het voormalige patrouilleschip NZ55 en verbouwde het helemaal tot duikschip met het oog op expedities. Het is een robuust stalen schip van 23 meter, uitgerust met alles wat nodig is voor een duikexpeditie: compressor, heliumbooster en hydraulische lift. Er zijn drie tweepersoonscabines, wc en douche. De thuisbasis van de NZ55 is Klaipėda, Litouwen.

Het Baltic Sea Heritage Rescue Project is een organisatie van

62

DUIKEN.NL

5/2020

vrijwilligers, geleid door Sabine Kerkau, ter bescherming van de Baltische Zee. Ze zoeken en verwijderen spooknetten, kijken uit naar wrakken en proberen deze te identificeren en te documenteren. Dit doen ze om de geschiedenis van de wrakken levend te houden. Zelf financieren ze het merendeel van de projecten, verder is de organisatie afhankelijk van giften. Ook werken ze nauw samen met de universiteit van Klaipėda en het ministerie van archeologie.

NautilusDive.com info@nautilusdive.com WhatsApp: 604-360-9400

We will get through this together Our hearts go out to everyone affected worldwide by the COVID19 crisis.

Your friends at Nautilus Liveaboards‌

OM DE HOEK

ZEELAND DREISCHOR

Dreischor Frans Kokrif Voorzieningenniveau: ★★ Flora en Fauna: ★★★ Dichtstbijzijnde vulstation: op de duiklocatie is een vulstation aanwezig

DREISCHOR

In het weekend is het altijd heel druk op het Dreischor Frans Kokrif.

Waarschijnlijk is het op dit moment heel rustig door het coronavirus. Ik dook op deze duikstek voordat de strengere maatregelen in gingen.

D

eze duikplaats vernoemd naar de eerste duikondernemer in Zeeland, Frans Kok, is een van de twee duikstekken bij Dreischor. Als je een klein beetje doorrijdt kom je uit op duikstek Dreischor Gemaal. We parkeren op een hele grote parkeerplaats. Alle ruimte deze keer. Flessen uit de kofferbak en eerst maar even vullen. Als de sets opgebouwd zijn en wij onze checks hebben gedaan, lopen we richting de hoge dijk en beklimmen de trap, Al snel zien we het prachtige Grevelingenmeer voor ons. De instap van deze duikstek is makkelijk. Een grote steiger waar je vanaf kan springen en een duikladder om er weer uit te komen. We starten onze duik aan het eind van de steiger. Hier loopt de bodem meteen af naar een diepte van acht meter waar de reefballs beginnen. Deze reefballs zijn in 2001 op drie duikplaatsen (duikstek Scharendijke, Nieuwe

64

DUIKEN.NL

5/2020

Kerkweg en Dreischor) neergelegd. Ze zijn inmiddels flink begroeid en alleen op deze reefballs zouden we onze hele duik door kunnen brengen.

HEEL VEEL NAAKTSLAKKEN Mijn buddy spot een wat grotere garnaal die vrij rond zwemt. Hij landt op een van de reefballs en is schijnbaar helemaal niet onder de indruk van onze grote felle duiklampen. Doordat hij zo rustig is, kan ik makkelijk dichtbij komen met mijn camera en enkele close-upfoto’s maken van zijn ogen. We verlaten de reefballs op een meter of twaalf en duiken richting de vijftien meter. We zijn aangekomen op de slibgronden. Af en toe zie je hier een plukje begroeiing waar het leven op geconcentreerd is. Vooral naaktslakken zijn in overvloed aanwezig. De groene wierslak is het meest vertegenwoordigd, maar de vlokslakken zijn iets makkelijker te fotograferen. Met hun grote rhinoforen is het een mooie slak om naar te kijken. Inmiddels zijn we 40 minuten onder water en wordt het tijd om terug te keren. Nog dieper gaan op deze duikstek heeft helaas geen zin meer. Het leven is daar overigens een stuk minder en het mooiste gedeelte zit tussen de vijf en tien meter. We zwemmen richting de kant en komen aan bij de oude zeedijk.

Deze is compleet begroeid met Japanse oesters en anemonen.

In de grotere gaten en hoeken vind je kreeften en als je hier een nachtduik maakt, lopen ze vrij rond over het rif. Navigeren naar de steiger is supermakkelijk. Je volgt de dijk en komt of op acht

Tekst en foto’s: Daniel Versteeg

Vlokslakken zijn makkelijker te fotograferen dan de vele wierslakken.

Heerlijk, een steiger!

Wat een verbetering.

Een kleurrijk detail van de reefballs.

Een grondel neemt me onderzoekend op.

FOTOTIP!

Het maken van een foto is meer dan alleen een onderwerp fotograferen. Kijk verder. Probeer ook een onderwerp te zoeken met een prettige achtergrond. Deze garnaal zit voor een oranje spons.

Doordat ik met veel scherptediepte werk, wordt deze achtergrond mooi wazig en geeft dit een romige, rustige achtergrond. Het totale plaatje wordt hiermee bereikt.

meter de reefballs weer tegen of als je iets ondieper zit, zie je de palen van de steiger. Het missen van je uitstap zou dus heel knap zijn! We klimmen via de trap het water uit en lopen pratend terug naar de auto.

De warme koffie staat te wachten! Wat maakt deze duikstek nu zo populair?

Ikzelf vind het vaak fijn om een kenteringduik in de Oosterschelde te maken en de volgende duik naar de Grevelingen te rijden.

Duikstek Dreischor ligt vlak bij de Zeelandbrug en de combinatie van een vulstation, mooi onderwaterleven en makkelijke instap maken deze keuze eenvoudig.

Hopelijk kunnen we snel weer duiken in Nederland!

DUIKLOCATIE: DREISCHOR FRANS KOKRIF (5*)

Een ruime parkeerplaats, plek genoeg.

VOORZIENINGEN: een mobiel toilet in de zomermaanden, vulstation.

GETIJDE: geen STROMING: niet van toepassing

MAXIMUM DIEPTE: 20 meter WAT IS ER TE ZIEN: anemonen, krabben, kreeft, veel soorten zeenaaktslakken, reefballs.

ADRES: Zuid Langeweg, Dreischor

*Verwijst naar Duikgids Zeeland, zie www.vipwinkel.nl voor de vernieuwde gids.

5/2020

DUIKEN.NL

65

ACTUEEL

KORAALSTERFTE ACHTERGROND

KORAAL VERDWIJNT NOG DEZE EEUW Uit recent onderzoek van de universiteit van Hawaii blijkt dat er in 2100 waarschijnlijk nergens ter wereld meer koraal zal voorkomen in de oceanen. Schokkend! Door vies water en opwarming van de zee hebben de zeediertjes geen overlevingskans meer. Gaan we de allerlaatste koraalgeneratie uitzwaaien Koraalverbleking in Koh Toa, Thailand. of kunnen we het tij nog keren?

66

DUIKEN.NL

5/2020

Tekst: Nique Hanskamp Foto’s: Bert Hoeksema

STEEDS MINDER LEVEND KORAAL De universiteit van Hawaii verwacht, gebaseerd op het door haar onlangs gepubliceerde onderzoek, dat al in de komende twintig jaar 70 tot 90 procent van de riffen zullen afsterven. We spreken hierover met Bert Hoeksema, senior onderzoeker koraal en koraalriffen bij Naturalis en daarnaast honorair hoogleraar aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Hij volgt sinds 2000 de rapporten over de terugloop van koraal en is uiteraard op de hoogte van het nieuwste onderzoek. «De conditie van veel koraalriffen gaat achteruit.

Het koraalrif blijft wel bestaan maar de bedekking aan levend koraal wordt duidelijk minder. Dit gaat geleidelijk doordat verlies wordt afgewisseld door tijdelijk herstel, maar wel snel – in tientallen jaren – als je dit relateert aan

vaak voorkomen dan in de jaren tachtig.

«Als de afwezigheid van de algen te lang aanhoudt, gaat het koraal dood. Als de temperatuur echter weer daalt kunnen de algen terugkomen, mits het koraal nog leeft. Sommige koraalsoorten zijn hier gevoeliger voor dan andere,» aldus Hoeksema. Gebleekt koraal kan zich dus nog herstellen zolang het nog leeft. Is dit een lichtpuntje?

COMBINATIE VAN FACTOREN Helaas heeft koraal met nog meer ellende te maken. Zo is het water verzuurd door de verhoogde kooldioxideconcentratie.

CO2 lost in water op tot koolzuur en als gevolg daarvan daalt de pH-waarde van de oceanen elke tien jaar met 0,02. Deze verzuring is een belemmering voor de vorming van de kalkskeletten waaruit koraalriffen bestaan.

De onderwaterwereld zal er een stuk saaier en doodser uit gaan zien hoe veel tijd het kost om koraalriffen op te bouwen», aldus Hoeksema. Tropische koraalriffen hebben te kampen met de gevolgen van klimaatverandering om twee redenen: hitte en verzuring door kooldioxide.

D

at koraal verdwijnt is op zich niet nieuw. We lezen al jaren dat het grootste koraalrifcomplex ter wereld, het Great Barrier Reef in Australië, zwaar leidt onder klimaatverandering.

Door het warme zeewater verliest het koraal haar kleur en wordt het wit. Zo’n 40 procent van de planten en dieren op het rif is er slecht aan toe. Maar dat alle tropische koraalriffen het einde van deze eeuw waarschijnlijk niet zullen halen, is toch wel bijzonder treurig nieuws.

VERBLEKING DOOR OPWARMING WATER «Rifkoralen leven in symbiose met eencellige algen die zich bevinden in het dunne laagje van zacht transparant weefsel aan de buitenzijde van het dier. Die algen zorgen voor voedsel.

Binnenin vind je een hard kalkskelet, dat snel kan groeien dankzij de algen. De overwegend goudbruine algen hebben zonlicht nodig. Als de watertemperatuur te snel stijgt, kunnen ze daar niet tegen en willen ze ontsnappen, waardoor de bruine kleur verdwijnt en het witte koraalskelet zichtbaar wordt. Dit is koraalbleking», legt Hoeksema uit. Dat dit proces op de lange duur fataal is voor de poliepen, lijkt onvermijdelijk met de huidige klimaatverandering. In de afgelopen jaren zijn er wereldwijd veel temperatuurrecords gebroken.

Uit onderzoek blijkt zelfs dat meerdere golven van koraalverbleking door klimaatverandering inmiddels vijf keer zo

En alsof dat nog niet erg genoeg is, lijden koraalriffen door klimaatverandering onder de toename van de kracht van orkanen (golfslag), overbevissing en andere vormen van vervuiling.

Hoofdonderzoeker Renee Setter van de universiteit van Hawaii verwacht op basis van al deze factoren dat het merendeel van de huidige riffen al in 2045 niet langer een geschikt leefgebied vormt.

Hoeksema: «Er zal voorlopig wel ergens een stuk koraalrif kunnen overblijven in een ver, afgelegen gebied. Maar het zal steeds moeilijker worden om een koraalrif in volle glorie te vinden. Door de geleidelijke achteruitgang weten we nu amper meer hoe een gezond koraalrif eruit hoort te zien.»

MET EIGEN OGEN Hoeksema doet zelf veel onderzoek naar de soortenrijkdom op koraalriffen. Hij concentreert zich daarbij op het koraal zelf en de dieren die er afhankelijk van zijn. Hij woonde lange tijd in Indonesië en komt nog regelmatig op tropische riffen. Zo kon hij door de jaren heen met eigen ogen zien hoe koraal verbleekt, onder meer bij Jakarta, Bali en Thailand. «Ook heb ik de effecten van 5/2020

DUIKEN.NL

67

ULTRA ADJ 82X & ULTRA 72X

ULTRA ADEMCOMFORT. EXTREEM IN PRESTATIES. • 1ste trap 82X met scharnierende kop of 72X met 8 LP uitgangen voor alle duikconfiguraties • Natuurlijk DFC systeem op alle LP poorten • Pre georiënteerde HP poorten • AST - droog systeem op beide 1ste trappen • Twin Power Systeem voor "turbo" ademhaling zonder inspanning • VAD systeem voor een natuurlijke ademhaling op alle dieptes, ook in koud water • Grote pivoterende purgeer knop • Ultra ADJ met instelbaar ademcomfort Wees verstandig. Kies voor voorsprong in ademcomfort.

mares.com

KORAALSTERFTE ACHTERGROND

ACTUEEL

destructieve visserij kunnen waarnemen, met dynamiet en ghost nets. Als ik terugkeer in gebieden waar ik vroeger onderzoek heb gedaan, merk ik dat de koraalbedekking sterk achteruit is gegaan en dat het steeds moeilijker wordt om bepaalde soorten terug te vinden,» vertelt hij.

OORZAKEN AANPAKKEN Het vooruitzicht op een wereld zonder koraalriffen is bepaald niet vrolijk en heeft de nodige ingrijpende consequenties voor leven zowel onder als boven water. Hoeksema: «De onderwaterwereld zal er een stuk saaier en doodser uit gaan zien. Veel vissen en andere dieren die koraal nodig hebben om te overleven, zullen verdwijnen. Sommige van die soorten zouden belangrijk kunnen zijn voor de aanmaak van medicijnen. Ook zullen er economische consequenties zijn door minder voedsel en toerisme.» Als het aan hem lag zou er dan ook gisteren nog worden ingegrepen. «Behalve

Door de geleidelijke achteruitgang weten we nu amper meer hoe een gezond koraalrif eruit hoort te zien klimaatverandering moeten we alle oorzaken van koraalverlies tegengaan,» aldus Hoeksema. Die oorzaken zijn volgens hem: te veel nutriënten in het water (veel hotels aan de kust), te veel slib in het water (ontbossing en rivieruitstoot), destructieve visserij (explosieven), plastic afval (vooral rondzwervend vistuig), invasieve soorten en de aquariumindustrie. «Overbevissing en nutriënten in het water bevorderen de algengroei. Die algen kunnen met het koraal concurreren om ruimte,» aldus Hoeksema.

EEN KLEIN LICHTPUNTJE Toch is nog niet alle hoop verloren. Op veel plekken in de Cariben, onder meer bij Jamaica, wordt koraal succesvol terug geplant, al heeft Hoeksema

Destructieve visserij met dynamiet en visnetten in Indonesië.

daar een kanttekening bij: «Dit geeft inderdaad goede resultaten maar het betreft meestal twee soorten die snel kunnen groeien en die vooral ondiep voorkomen. Je kunt niet een heel rif vol planten met twee soorten want dan win je alleen aan koraalbedekking en niet aan biodiversiteit.»

De succesvolle terugplanting van enkele koralen kan alleen in stand worden

gehouden door een goede bescherming en beheer van een gebied; dus door scherp in de gaten houden wat er aan vervuiling in het water terechtkomt in de wateren rondom de riffen en het dumpen van afval te bestrijden.

Om de worstelende riffen als duiker een handje te helpen heeft Hoeksema enkele tips: «Probeer geen koraal te breken en voorkom vervuiling. En eet geen of zo weinig mogelijk lokale vis.» Ook kun je als er coral reef restoration projecten zijn op plekken waar jij duikt natuurlijk een dagje of langer meehelpen met het schoonmaken en aanplanten van nieuwe koralen. Dat is wel het minste wat we kunnen doen voor deze prachtige riffen… zo lang we nog van ze kunnen genieten.

BERT HOEKSEMA Bert Hoeksema is senior onderzoeker koraal en koraalriffen bij Naturalis en daarnaast honorair hoogleraar aan de Rijksuniversiteit van Groningen met als specialisatie tropische mariene biodiversiteit. Hij doet veel onderzoek in Zuidoost-Azië en de Cariben. Zuidoost-Azië omdat de Koraaldriehoek zo rijk is aan koraalsoorten

en de Cariben omdat Nederland in dat gebied mede verantwoordelijk is voor het beheer van de koraalriffen.

Naturalis is als nationaal instituut voor biodiversiteit verantwoordelijk voor desbetreffend onderzoek in die regio. Hoeksema schrijft verder regelmatig wetenschappelijke artikelen en begeleidt studenten hierbij.

5/2020

DUIKEN.NL

69

TECHNIEK

OVERVIEW DUIKTASSEN

Wat gaat er mee in je duiktas?

Een wetsuit of droogpak?

Alles mee!

De keuze uit duiktassen & co is enorm.

In dit overzicht zul je zien dat er voor elk transportprobleem een oplossing is.

D

e ideale duiktas weegt niets, je kunt er een complete uitrusting in kwijt en al valt hij drie meter naar beneden, dan nog zijn al je dure spullen goed beschermd. Droom lekker verder! Want nee, zo’n duiktas vind je nergens. Maar als je je

70

DUIKEN.NL

5/2020

vooraf bedenkt waarvoor je de tas nodig hebt en je goed laat informeren in de duikwinkel, dan vind je zeker een tas die aardig in de richting komt.

Hoe bepaal je hoe groot de tas moet zijn? Als je een warmwaterduiker bent, dan heb je vaak genoeg aan een

inhoud van 80 liter. Duik je vooral in koud water, dan ben je beter af met 100 tot 120 liter. De tas moet ook niet te groot zijn, want luchtvaartmaatschappijen stellen limieten aan de afmetingen en het gewicht.

En tot overmaat van ramp

1 veranderen die limieten nog wel eens.

TAS OP WIELTJES Populair, zeker onder reizigers die het vliegtuig pakken, zijn de rolkoffers of tassen op wieltjes. De Roller Bag 1 van Tusa

RUGZAK Als je sterk bent of als je uitrusting niet veel weegt zoals bij het freeediven, dan ben je met een rugzak vaak beter af – die is namelijk veel lichter. Belangrijk is dat je goed oplet dat de schouderbanden comfortabel zijn en dat een deel van het gewicht op de heupen rust. De tas moet dus lang genoeg zijn.

Een kwestie van proberen.

Een voorbeeld is de Drypack 5 van Fourth Element.

DUFFELTASSEN Deze tassen lijken op het eerste gezicht op de rugzakken, maar zitten anders in elkaar. Het zijn grote cilindrische tassen met aan de bovenzijde een ritssluiting.

Je kunt de tas aan de sterke hengsels dragen of over je schouder. Sommige tassen hebben ook een speciale schouderband zoals de Expedition Duffle Bag 6 van Fourth Element. Het zijn net gepimpte plunjezakken. Vaak zijn deze tassen aan bovenen onderzijde ook voorzien van een handvat zodat je hem op allerlei manieren kan tillen en makkelijker kunt opbergen. Een klassieker is de Bag Classic 7 van Aqua Lung. Deze fabrikant levert ook de duidelijke modernere Explorer II Duffle Pack 8 , die in zes kleuren verkrijgbaar is.

2

3

5 4

6 7 FOTO‘S: WOLFGANG PÖLZER (1)

bijvoorbeeld. Een hele ruime tas waar je een complete duikuitrusting in kwijt kunt.

Onze hoofdredacteur heeft deze tas ook in bezit en gaat altijd mee! Deze roltassen zijn er in allerlei varianten. Het voordeel is dat dit type tas een stabiele ‘bak’ van kunststof heeft zodat de inhoud beschermd is. Een ander voordeel is het uitschuifbare handvat waaraan je de tas mee kunt nemen. Dat is zeker handig als je een stuk moet lopen met een zware tas. Belangrijk is wel dat de wieltjes geschikt zijn voor de ondergrond waarover je de tas achter je aan trekt. Kleine gladde wieltjes zoals we die kennen van het inline-skaten, zijn geweldig op de gladde vloer van een luchthaven.

Maar zodra de ondergrond zanderig en erger nog, hobbelig wordt, heb je meer aan grotere, gestructureerde wieltjes. Een opvouwbare roltas zoals de Explorer II Folder 2 van Aqua Lung en de Cruise Backpack Roller 3 van Mares zijn aan boord van een liveaboard en ook thuis het makkelijkst op te bergen.

Een variant op dit type is een hybride tas, zoals de Dry 120 4 van Scubapro. Deze heeft wieltjes en schouderbanden zodat je hem op de rug kunt dragen als rollen niet meer lukt.

8 5/2020

DUIKEN.NL

71

TECHNIEK

OVERVIEW DUIKTASSEN

9

HANDBAGAGE Tassen die dermate klein zijn dat je ze ook mee aan boord van een vliegtuig mee kunt nemen, worden vaak ‘carry-on’ tassen genoemd.

De afmetingen van dergelijke tassen en koffers zijn zodanig dat je ze in de bagagebak boven je hoofd of onder de stoel voor je kwijt kunt.

Hieronder vallen niet alleen tassen als de Explorer II Carry-on 9 van Aqua Lung, de Cruise Journey-rugzak 10 van Mares en de Travel Backpack 11 van DAN, maar ook zachtere varianten als de Argo 12 van Fourth Element Goede tip: als je een iets grotere zachte tas niet al te vol pakt, past hij ook in de bagagebak.

KLEINE OPLOSSINGEN Het probleem van een grote tas is vaak dat je niet kunt vinden wat je nodig hebt.

Zo onoverzichtelijk! Een duiktas kan dus het beste meerdere vakken hebben.

Maar er zijn ook kleinere tassen met diverse vakken die je zo kunt inpakken dat je overal makkelijk bij kunt.

De Drysacs 13 van Fourth Element bijvoorbeeld. Op de boot of in het duikcentrum kun je daarin kwetsbare delen van de uitrusting of kleine spullen opbergen. Dat geldt ook voor de Mask & Snorkel Combo Bag 14 , een sterke, handige tas die speciaal is gemaakt om masker, snorkel en kleine spullen in mee te nemen.

72

DUIKEN.NL

5/2020

10

11

12

13

14

EXOTEN Exoten zijn tassen die voor een heel ander doel zijn ontwikkeld of vanwege nieuwe materialen van de norm afwijken. Hieronder vallen bijvoorbeeld tassen waarin je spullen droog blijven of waarin je natte materialen kunt meenemen zonder de hele omgeving onder water te zetten.

Voorbeelden zijn de Cruise Dry Attack Titan 15 van Mares en de Argo 12 , die we al eerder noemden.

Deze laatste tas is vernoemd naar een droogpak van Fourth Element en is groot genoeg voor droogpak en onderpak.

Heel anders zijn de zogenoemde meshbags.

Daar komt niet alleen water in, maar het gaat er ook weer uit. Zo kan de inhoud sneller drogen. Voorbeelden zijn de Adventurer Mesh Duffle 16 van Aqua Lung en de Dry Mesh Backpack 17 , een multifunctionele rugzak van Tusa. Deze laatste bestaat uit zwart materiaal met daarin een blauwe waterdichte rugzak die uitneembaar is.

Het beste van twee werelden dus.

Heb je liever een solide kist die je makkelijk mee kunt nemen in de auto, dan zijn de gereedschapskisten van Stanley, zoals de Fat Max 18 , een mooi alternatief.

Dergelijke kisten zie je tegenwoordig overal op de duiklocaties.

Redelijk nieuw zijn de tassen die niet bedoeld zijn om je spullen in te vervoeren, maar om afval uit het water, zoals plastic, mee te nemen. Een voorbeeld is de Hipbag 19 van Trshbg. Nee, geen schrijffout, het merk heeft uit het Engelse woord trashbag simpelweg de klinkers weggelaten. Voordeel is dat deze tas tegen het

lichaam aan ligt en je dus niet hindert tijdens het zwemmen.

Ook heb je de Ocean Clean Up Bag 20 van Scubapro die vanaf juli verkrijgbaar zal zijn en het Collecting Net 21 van SSI/Blue Ocean en de Ocean Debris Bag 22 van Fourth Element. Ze dienen hetzelfde doel en deze clip je aan je BCD.

16

15

17

18

19

MEER INFO OP: AQUA LUNG www.aqualung.com FOURTH ELEMENT www.fourthelement.com

20

21

MARES www.mares.com SCUBAPRO www.scubapro.com SSI www.divessi.com

22

DAN www.daneurope.org STANLEY www.stanleyworks.nl TRSHBG www.trshbg.com TUSA www.tusa.com

Tá an "Anchor" san Ísiltír (Nu voor anker in Nederland!)

Anchor Diving B.V. +31-23-2052801 diver@anchordiving.nl

www.anchordivelights.com

MULTIMEDIA

ANGLERFISH 4KHDMI-ONDERWATERMONITOR

Anglerfish

onderwater monitor

74

DUIKEN.NL

5/2020

Tekst en foto’s: Marco Heesbeen

Onderwatermonitoren zijn populair. Voor gevorderde filmers met uitgebreide sets zijn het grote beeldformaat en functies zoals focus peaking en histogram onmisbaar voor het maken van haarscherpe en goed belichte opnamen. Daarom gaan we onder water met de Anglerfish AFCLHD57 4K HDMI. En wist je dat een monitor voor ow-fotografen ook heel handig is?

A

ls je ogen wat moeite hebben om dichtbij goed scherp te zien, is een groot scherm - een monitor - een uitkomst. En als je graag zelf je belichting instelt of handmatig wilt scherpstellen, dan zijn de belichtingsfuncties en focus assist fijne hulpmiddelen.

Verreweg de meeste onderwatermonitoren bestaan uit een gewone field monitor (cameramonitor) en een bijbehorend onderwaterhuis. De relatief grote afmetingen en het gewicht van deze onderwatermonitoren hebben mij er altijd van weerhouden om mijn onderwatercamera ermee uit te breiden.

De gemiddelde onderwatermonitor is groter dan mijn Nauticam onderwaterhuis.

De introductie van de Anglerfish AFCL-HD57 4K HDMI-monitor brengt daar nu verandering in. Het Canadese bedrijf Anglerfish is bij onderwaterfotografen reeds bekend van de Anglerfish

De Anglerfish AFCL-HD57 4K HDMIonderwatermonitor is getest door Marco Heesbeen.

trigger slave sensor. De termen ‘ultradun ontwerp’ en ‘gewichtsvermindering’ maakten me nieuwsgierig.

Toen ik de monitor in mijn handen kreeg, was ik blij verrast. Deze is inderdaad heel compact. Die zie ik me nog wel op mijn onderwaterhuis plaatsen.

INDRUKWEKKEND De specificaties zijn indrukwekkend. De monitor zelf heeft een 4K-resolutie en is daarmee uniek in de wereld van onderwatermonitoren.

Het is een zogenaamd IPSscherm met een zeer hoog contrast en een kijkhoek van maar liefst 170 graden.

5/2020

DUIKEN.NL

75

MULTIMEDIA

ANGLERFISH 4KHDMI-ONDERWATERMONITOR

Een zonnekap wordt meegeleverd, maar die blijk ik helaas niet nodig te hebben.

De schermgrootte is 5.7” en daarmee bijna twee keer zo groot dan het 3” scherm van mijn Olympus OM-D camera.

De monitor wordt geleverd met een kabel die is voorzien van een speciale waterdichte HDMI-connector. Een zogenaamde bulkhead connector, met een interne HDMI-kabel en diverse HDMI- adaptertjes, wordt ook meegeleverd voor de verbinding naar de camera.

Anglerfish heeft geprobeerd de monitor universeel te maken, waardoor hij op de meeste onderwaterhuizen gebruikt kan worden.

76

DUIKEN.NL

5/2020

Voorwaarde is natuurlijk dat je onderwaterhuis is voorzien van een accessoirepoort of doorvoer. De meeste onderwaterhuizen voor systeemcamera’s en reflexcamera’s hebben 1 of zelfs meerdere van deze aansluitingen. Er worden adapters meegeleverd voor Nauticam, Ikelite, Sea&Sea, Seacam, Isotta, Subal en Aquatica.

AANSLUITEN Mijn Nauticam NA-EM1II onderwaterhuis heeft zowel een M14 als een M16 aansluiting. Dit huis volgt

«De scherpte en belichting van de foto’s kan ik op de monitor veel beter beoordelen»

de contouren van de camera en er is niet veel vrije ruimte in de behuizing. Het is even zoeken naar de beste ‘routing’ van de interne kabel maar daarna draai ik eenvoudig de bulkhead in de M16 poort. Om de micro HDMI-kabel in de camera te kunnen steken, heb ik één van de meegeleverde HDMI-adaptertjes nodig. Bij andere huizen heb ik gezien dat er nog meer dan een centimeter ruimte over was, maar in mijn onderwaterhuis past het maar net. Als je de juiste routing hebt gevonden, zou je de positie van de kabel kunnen fixeren met een

tiewrap. Ik denk dat ik zelf nog op zoek ga naar een kort flexibel verlengkabeltje om het aansluiten te vereenvoudigen.

Het aansluiten van de externe kabel van de monitor op de bulkhead gaat makkelijk.

De connector en de externe kabel zien er zeer degelijk uit.

Anglerfish heeft deze kabel volledig opnieuw ontworpen voor gebruik onder water en kan volgens hen een trekkracht aan van 1.000 kilo.

De monitor zelf is geschikt tot een diepte van 200 meter.

Beide limieten ga ik niet uittesten.

MEERDERE DUIKEN De monitor wordt gevoed door een Sony NP-F750 type batterij. Deze wordt niet meegeleverd, dus die moet je los aanschaffen. Ik heb een exemplaar gebruikt uit de Proline van Jupio met een capaciteit van 48Wh. Dit zou voldoende zijn voor maar liefst 6 uur gebruik.

Ook als je meerdere duiken maakt op een dag hoef je de accu dus niet te wisselen. De AFCL-HD57 is voorzien van acht drukknoppen aan de bovenzijde. Aan de linkse vier kun je iedere gewenste functie koppelen. Meer heb je onder water eigenlijk niet nodig. Ik heb ze geprogrammeerd voor overbelichting, histogram, zoom en focus assist. De instelmogelijkheden in de monitor zijn enorm uitgebreid.

Helderheid, contrast, verzadiging, scherpte, kleurtemperatuur, tint, beeldverhoudingen, etc. Het is allemaal aan te passen. Ook

Het scherm bevindt zich zo’n 20 centimeter boven de lens. Het went vrij snel.

is om de scherpte van het beeld goed te beoordelen.

Het verschil is heel groot. De overbelichtingsfunctie en EVEN WENNEN Ik monteer de monitor middels focus assist zijn handig, maar gebruik ik niet continu. De een klem boven op mijn extra grootte van het scherm onderwaterhuis en maak een blijkt voor mij al een heel leuke duik in de Grevelingen. grote toegevoegde waarde.

Het scherm zit niet in de weg en ik kan het makkelijk FRAAIE ZEEANJELIEREN van positie veranderen. Een zonnekap wordt meegeleverd, De watertemperatuur is 7 graden en het leven in de maar die blijk ik helaas niet Grevelingen begint weer een nodig te hebben. Net voor beetje op gang te komen. we te water gaan, laat het zonnetje het afweten en neemt Ik kom een aantal fraaie zeeanjelieren tegen en ga de bewolking toe. De eerste met de Backscatter Mini minuten moet ik erg wennen Flash en Optical Snoot lekker aan het feit dat de monitor aan de slag. De scherpte en niet ‘in lijn’ staat met de lens. belichting van de foto’s kan Het scherm bevindt zich, in ik op de monitor perfect tegenstelling tot de monitor beoordelen. Ik ben er zeker van mijn camera, zo’n 20 van dat ik thuis op mijn PC centimeter boven de lens. niet alsnog teleurgesteld Het went vrij snel en ik merk zal zijn. Iets waar veel na wat wisselen tussen de onderwaterfotografen interne en externe monitor, helaas toch vaak mee dat het op de grote externe geconfronteerd worden. monitor veel makkelijker zijn er diverse talen, inclusief Nederlands, te selecteren.

CONCLUSIE De Anglerfish ACLHD57 is een heel fijne 4K onderwatermonitor met een hoge beeldkwaliteit.

Het aantal functies en de instelmogelijkheden zijn enorm uitgebreid en tegelijkertijd maken de vier voorkeurknoppen hem zeer eenvoudig in gebruik.

Het 5.7” scherm maakt het beoordelen van de scherpte en belichting van je opnamen zó veel gemakkelijker. De routing en het aansluiten van de intern HDMIkabel vind ik voor mijn onderwaterhuis best lastig vanwege de zeer beperkte ruimte. Dit is onvermijdelijk en verschilt natuurlijk per type onderwaterhuis.

Het compacte formaat en beperkte gewicht maken het voor mij de eerste monitor die ik overweeg aan mijn set toe te voegen. Meer info op: www.onderwaterhuis.nl 5/2020

DUIKEN.NL

77

MULTIMEDIA

ONDERWATERFOTOGRAFIE TIPS VAN DE PRO’S

4 FOTOGRAFEN Onderwaterfotografen Brandon Cole, Tobias Friedrich, Alexander Mustard en Norbert Prost laten hun favoriete foto’s van buddy’s zien en geven je tips zodat jij ook dit soort beelden kunt maken.

BRANDON COLE Zijn favoriete camera’s zijn de Canon EOS 5D Mark IV en de EOS 1D Mark IV. De Amerikaan fotografeert ook graag met camera’s van Nikon. Altijd in een huis van Seacam.

TOBIAS FRIEDRICH Het liefst fotografeert hij met zijn Canon EOS 1DX Mark II in een Seacam-huis met Seaflash 150D flitsers. Ook heeft hij altijd zijn Canon EOS 5D Mark III bij zich.

FOTO: B. COLE

ALEXANDER MUSTARD Hij zweert bij Nikon -camera’s. Onder water kun je de Brit tegenkomen met zijn Nikon D5 in een Subal-huis, Seaflash 150 flitsers en Retra LS-D snoots.

78

NORBERT PROBST Hij maakt zijn foto’s met zijn Canon EOS 5D Mark III met Canon-lenzen in een Seacam-huis. Vaak gebruikt hij maar één flitser – de Seaflash 150D.

DUIKEN.NL

5/2020

BUDDYFOTOGR AFIE Bij grotfotografie met buddy’s probeer ik het lichtspel te vangen en tegelijk de buddy’s goed te laten uitkomen. De cenotes met hun zonnestralen op het schiereiland Yucatan zijn daar perfect voor. Om de mystieke sfeer over te brengen, zet ik de duikers niet in de kijker, maar breng hen juist als silhouet in beeld.

Camera: Canon EOS 5D Mark III Lens: 15mm fisheye ISO: 1600 Sluitertijd: 1/160 Diafragma: 8 Flitsers: 2x Ikelite DS160 BRANDON COLE

5/2020

DUIKEN.NL

79

MULTIMEDIA

ONDERWATERFOTOGRAFIE TIPS VAN DE PRO’S

BRANDON COLE

Waar? Pantar Island, Indonesië.

Waar moet je op letten?

Het koraal (Umbellulifera sp.) kan tot een meter hoog worden en vormt een surrealistisch onderwaterbos op 30 meter diepte. In het geval van buddyfotografie moeten fotograaf en buddy

goed samenwerken. In de loop der jaren hebben mijn model Melissa en ik een vorm van onderwatercommunicatie met eigen handsignalen ontwikkeld zodat we elkaar begrijpen. We bespreken vooraf altijd diverse ideeën en welke foto’s mogelijk zijn. Ook na de duik is communicatie

van belang. We bespreken dan de verbeterpunten en bedenken weer nieuwe ideeën.

Heel belangrijk is dat er geen stress onder water heerst.

Als onderwaterfotograaf mag je niet vergeten hoeveel moeite het een model kost om precies daar te hangen en er ook nog relaxt uit te zien.

Waar? Komodo National Park, Indonesië.

Waar moet je op letten?

Bennett-veersterren (Oxycomanthus bennetti) en sponzen (Porifera) in een prachtig koraalrif vormen een bijzonder mooi decor voor buddyfotografie. Bij deze ongelooflijke koraalriffen krijg je een overdosis aan prikkels.

Samen met je buddy moet je op zoek gaan naar de beste shot – samenwerken, daar gaat het om! Mijn echtgenote heeft dit kleurrijke rif gespot en we weten meteen dat dit hét rif is. Vervolgens kijk ik eerst wat de ideale instellingen voor diafragma, sluitertijd en flitsvermogen zijn. Daarna zoek ik de juiste compositie en maak ik zowel staande als

80

DUIKEN.NL

5/2020

Buddyfotografie is teamwork!

Camera: Canon EOS 5D Mark III Lens: 16-35mm ISO: 800 Diafragma: 11 Sluitertijd: 1/100 Flitsers: 2x Ikelite DS-161 Behuizing: Seacam met superdome

liggende foto’s. Mijn buddy Melissa hangt steeds weer ergens anders. Eerst zit ze dicht bij de lens en langzaamaan steeds iets verder weg.

We proberen echt alles. Voor deze foto blijven we 15 minuten op één plek en maak ik ruim 50 foto’s. Onder water bekijk ik de opnamen zodat ik de instellingen ter plekke kan aanpassen als dat nodig is.

Camera: Canon EOS 5D Mark III Lens: 8-15mm ISO: 400 Diafragma: 11 Sluitertijd: 1/200 Flitsers: 2x Ikelite DS-161 Behuizing: Seacam met superdome

TOBIAS FRIEDRICH

Waar? Tasiilaq-fjord, Groenland.

Waar moet je op letten?

Wanneer je je buddy niet altijd in dezelfde positie wilt fotograferen, moet je creatief nadenken. In sommige situaties is het de moeite waard om het perspectief te veranderen en de opname 180 graden te draaien. En dat heb ik gedaan met deze foto in Groenland, waar de freediver op een ijsberg zit. Zo’n foto maken is ook dichter bij huis mogelijk: in de winter kun je het ijs van de Oostenrijkse meren opzoeken.

Misschien heb je al eens foto’s gezien van duikers die met een ijshockeystick en puck onder het ijs in de weer zijn. In dergelijke situaties moeten modellen natuurlijk precies weten wat ze moeten

Waar? Gozo, Malta.

Waar moet je op letten?

De spiegeling van de buddy in het wateroppervlak is altijd leuk. Nog mooier is de reflectie van luchtbellen die in grotten, onder overhangen en in wrakken niet weg kunnen.

Je kunt ook je buddy eens op een heel andere manier op de foto zetten. Let wel op dat je de juiste hoek te pakken hebt want anders krijg je de spiegeling niet. Een te grote

doen en dermate goed en veilig kunnen duiken om onder water ondersteboven op het ijs te ‘staan’. Je kunt zo’n 180 graden gedraaide foto ook op de zandbodem maken, maar let op dat je het leven in de bodem niet verstoort.

Wil je niet dat het model op zijn of haar kop hangt, kun je de foto ook draaien in de fotobewerking. Als fotograaf vind je alleen de juiste compositie als je dezelfde positie inneemt als je model.

Laat het model iets naar ‘boven’ kijken. .

Camera: Canon EOS 1DX Mark II Lens: Canon 100mm macro ISO: 250 Diafragma: 8 Sluitertijd: 1/60 Flitsers: 2x Seacam Seaflash 150D Behuizing: Seacam

of te kleine hoek werkt niet – je hoeft de camera maar een beetje te draaien voor het gewenste resultaat. Een groothoekzoomlens is ideaal voor dit soort foto’s.

Camera: Canon EOS 5D Mark II Lens: Canon 17-40mm zoom ISO: 400 Diafragma: 13 Sluitertijd: 1/80 Flitsers: 2x Seacam Seaflash 150D Behuizing: Seacam

5/2020

DUIKEN.NL

81

MULTIMEDIA

ONDERWATERFOTOGRAFIE TIPS VAN DE PRO’S

ALEXANDER MUSTARD

Waar? Chandelier Cave, Micronesië.

Waar moet je op letten?

De beroemde Chandelier Cave in Palau is perfect voor sportduikers die cave diving willen ervaren. Foto’s met duikers geven de kijker een beter idee van de grot. Maar

mensen fotograferen op een donkere plek is niet eenvoudig – duikers dragen vaak een zwart pak en gaan zo helemaal op in de ook al donkere achtergrond. Het beste is dus dat je buddy een pak met fellere kleuren draagt of je de duiker tegen een lichtere achtergrond fotografeert.

Vóór deze duik heb ik met mijn buddy afgesproken dat hij stil achter een rij stalactieten zou gaan hangen met zijn gezicht naar mi toej. Hij mocht me niet aankijken zodat ik zijn gezicht met flitslicht kon uitlichten. De spiegeling van de stalactieten en de duiker geven deze foto nog iets extra’s.

Waar? Kittiwake wreck, Cayman Islands.

Waar moet je op letten?

De mooiste foto’s met buddy’s zijn vaak geen toevalstreffer, maar het resultaat van een goede planning en teamwork. Ik wil een foto van een duiker maken terwijl hij deze oude decokamer verkent. Voor de duik bespreek ik deze shoot met het model. Ik weet dat ik een lichtbron nodig heb om de duiker in het zwarte duikpak uit te lichten. Mijn oorspronkelijke plan is om daarvoor blauw licht te gebruiken zodat de foto natuurlijk overkomt. Maar mijn model merkt op dat de kijker in het geval van blauw licht zou denken dat de kamer aan twee kanten open is. Het

82

DUIKEN.NL

5/2020

Camera: Nikon D4 Lens: Nikonos 13mm ISO: 800 Diafragma: 10 Sluitertijd: 1/60 Flitsers: 2x Seacam Seaflash 150D Behuizing: Subal

plan wordt aangepast en we kiezen voor rood licht. De snapper zwemt toevallig langs.

Achteraf zou het beter geweest zijn als het model naar de vis had gekeken, maar ik had haar vooraf gebrieft dat ze naar de deur van de kamer en niet in de camera moest kijken. En deze buddy hield zich ‘helaas’ aan de afspraak.

Soms wil je ook te veel plannen!

Camera: Nikon D4 Lens: Sigma 15mm ISO: 640 Diafragma: 10 Sluitertijd: 1/125 Flitser: Subtronic met roodfilter Behuizing: Subal

NORBERT PROBST

Waar? Selayar, Zuid-Sulawesi, Indonesië.

Waar moet je op letten?

Deze doopvontschelp (Tridacna gigas), die vlak bij de instap naar het huisrif ligt, vraagt gewoon om een mooie foto! De kleuren zijn prachtig, ik kan hem perfect losmaken van de achtergrond

Waar? Lighthouse Reef, Turneffe-atol, Belize.

Waar moet je op letten?

Mijn model Johanna kijkt naar het onderwerp van de foto – de vaasspons – als er ook nog een blauwkop-lipvis langs zwemt.

De compositie en de kleur brengen dit beeld tot leven.

Zoals voor elke goede foto geldt, zie je als kijker meteen waar het om gaat. Waarom? De regel van de gulden snede: de compositie is goed – de spons staat op de juiste plek en de

en de directe omgeving werkt niet storend. De avondzon die laag staat, zorgt voor een sfeervolle achtergrond als mijn buddy Johanna elegant achter de schelp gaat hangen.

Ze richt de lamp precies goed.

Er bungelt niets los aan haar duikuitrusting en ze kijkt exact de goede kant op. We hadden

de doopvontschelp al eerder gezien en konden de foto dan ook in detail bespreken vóór de duik. We wisten wat ons te doen stond en dat scheelt misverstanden en onnodige stress.

ISO: 200 Diafragma: 11 Sluitertijd: 1/40 Flitser: Seacam Seaflash 150 Behuizing: Seacam

Camera: Canon EOS 5D Mark II Lens: 17-40mm

duiker en spons komen los van de achtergrond. De uitrusting van het model zit netjes en heeft kleur. Dankzij het grote masker zie je haar ogen. En net zo belangrijk: ze kijkt naar het onderwerp en niet in de camera.

Camera: Canon EOS 5D Mark II Lens: 17-40mm ISO: 200 Diafragma: 9 Sluitertijd: 1/80 Flitser: Seacam Seaflash 150 Behuizing: Seacam

5/2020

DUIKEN.NL

83

MADE TO EXPLORE

N

EW

4MM HDN NEOPRENE DRYSUIT

fourthelement.com

TECHNIEK

Onder redactie van: René Lipmann

LANGS DE DECOLIJN ACTUELE PRODUCTINFO

SCUBAPRO

De keuze is reuze

MARES XR

Goed zicht!

De eisen van een technisch duiker voor een duikmasker zijn simpel. We willen een goede pasvorm, zwart of donker siliconen, compact, bij voorkeur frameless en een grote enkele lens voor het beste zicht. Geen ingewikkelde bandjes, maar een simpel neopreen bandje. Het antwoord is de nieuwe Mares XRM-Stream. Een klassiek technisch duikmasker in standaard formaat voor smallere gezichten en in een matzwarte afwerking. De XRM-Classic is er voor grotere gezichten en in een glanzend zwarte afwerking. Beide maskers zijn frameless, opvouwbaar en ideaal als back-up masker, en prima geschikt voor alle Extended Range technische duiktoepassingen.

Heerlijk comfortabel siliconen met dubbel afdichtende gezichtsrand, afgewerkt met scharnierende heavy-duty gespen en standaard de Mares XR neopreen band. Prijs: XRM-Classic € 65, XRM-Stream € 69. www.mares.com

Een van de plaatsen van het lichaam waar de meeste warmte wordt afgevoerd, is je hoofd. Je hoofd is maar liefst voor ongeveer 50% verantwoordelijk van het totale warmteverlies indien onderkoeling optreedt. Alle reden om naast een goed droogpak te kijken naar een duikcap met de juiste pasvorm. De Everflex caps van Scubapro beschermen het lichaam tegen warmteverlies.

De Everflex 5/3mm Glide is nieuw. Deze cap is gemaakt van zeer elastisch Everflex nylon aan de buitenkant voor optimale flexibiliteit en 100% glad materiaal aan de binnenzijde. Deze cap is geschikt voor duiken in water met een gematigde temperatuur. Voor koud water biedt de vernieuwde Everflex 6/5/4 mm met verlengde hals en met gelaatsseal maximale warmte. Dankzij de nieuwe pluche voering makkelijk op en af te zetten. Ook verkrijgbaar zonder verlengde hals.

Prijs vanaf : € 43 - € 52. www.scubapro.com

FOURTH ELEMENT

Geen nare luchtjes

SCUBA SUPPORT

Doe het zelf Technisch duiken is materiaal intensief en vaak kom je op afgelegen locaties. Je bent dan al snel aangewezen op jezelf wat betreft een reparatie. Een goede gereedschapkoffer en een flinke voorraad onderdelen is dan onmisbaar. Zo kun je met deze 2e trap afsteltool de middendruk meten die je 1e trap geeft en je kunt tevens het cracking moment van je 2e trap afstellen. Een mooie toevoeging aan je gereedschapset dus.

Prijs: € 69,95. www.scubasupport.nl

Bij duiken in koud water is het onderpak een onmisbare laag die nog weleens wordt vergeten.

Onverstandig, want een simpel katoenen shirt houdt wel tot twintig keer zijn eigen gewicht aan vocht vast, dat maakt de huid klam en koud. Door gebruik te maken van antimicrobiële zilverionen in de stof van de J2 wordt bacteriegroei geremd bij lang en veelvuldig dragen.

De J2 van Fourth Element is comfortabel onder elk type onderpak en is een onmisbare onderkleding van elke droogpakduiker. Prijs shirt of broek: € 107,90. www.divevalley.com 5/2020

DUIKEN.NL

85

PRAKTIJK

MEDISCH COLUMN MENNO GAASTRA

Menno Gaastra, duikmedisch arts en medisch directeur DAN Europe Nederland, geeft antwoord op duikmedische vragen (redactie@duiken.nl).

CORONAVIRUS E

nkele maanden geleden leek de corona-uitbraak in Wuhan, China, een erg ver-van-ons-bed-show.

Inmiddels zijn we ingehaald en zijn de gevolgen meer dan voelbaar voor ons allemaal. Door de overheid zijn strikte maatregelen afgekondigd om verdere verspreiding van het virus zoveel mogelijk te voorkomen.

Wat betekent dat voor het duiken?

Sporten in groepen mag niet meer.

Trainingsavonden en duiklessen zijn dus vervallen. Je kan thuis wel je e-learning doen. Maar praktijklessen in het zwembad of buitenwater met meerdere mensen is niet meer toegestaan. Als je zelfstandig wilt duiken, zal je dat met een buddy doen. De aanbevolen afstand van 1,5 meter is tijdens een verplichte buddy-check niet aan te houden.

Maar ook bij gehuurde ademapparatuur is er geen garantie dat er geen virus meer op het mondstuk aanwezig is. Inmiddels zijn alle reizen afgezegd en is de buitenlandse situatie niet meer van toepassing. Bij een zwaar belast zorgsysteem is het ook niet reëel om de gevaren van decompressieziekte op te zoeken. Behandeling in een hyperbare tank kost veel mankracht en die is nu voor andere zaken nodig.

Hoe zit het dan met een duikkeuring? Duikkeuringen vallen niet onder de acute of semi-acute zorg en dienen uitgesteld te worden om die reden. Tijdens lichamelijk onderzoek van de duiker is de afstand tot de keuringsarts ook duidelijk minder dan 1,5 meter. En dat betekent een extra gezondheidsrisico dat niet echt noodzakelijk is. Ook als er veranderingen in je gezondheid zijn geweest, kan je beter afwachten met herkeuren tot de zorg weer op orde is na de corona-epidemie.

Voor de professionele duikers gelden andere normen. Al is het wel zo dat het normale advies is om niet te duiken als je verkouden bent.

Dit advies dient nu nog strikter gevolgd te worden, met name als later toch blijkt dat je corona hebt (gehad). De longaandoeningen die hierbij kunnen optreden, onder andere littekenvorming, kunnen een extra probleem gaan vormen voor je verdere duikcarrière.

We hopen met elkaar deze crisis tot een spoedig einde te brengen en weer gezellig samen eropuit te trekken naar mooie duikstekken.

De aprèsduik zullen we dan extra gaan waarderen. Op de site van de Nederlandse Vereniging van Duikgeneeskunde staat het standpunt van de vereniging. Dit zal geüpdatet worden als daar aanleiding toe is. Kijk af en toe op www.duikgeneeskunde.nl voor het medisch standpunt in deze. Blijf gezond en houd voorlopig afstand, maar blijf elkaar wel in het oog houden.

Menno Gaastra

86

DUIKEN.NL

5/2020

LATEN WE SAMEN ONTDEKKEN.

SUUNTO D5 De nieuwe Suunto D5 is zo duidelijk en gebruiksvriendelijk dat u onbezorgd de onderwaterwereld kunt verkennen en van de duik kunt genieten. Speel met stijl door de polsband met uw outfit te matchen. Na het duiken verbindt u de Suunto D5 draadloos met de Suunto-app om uw avonturen opnieuw te beleven en met vrienden te delen.

www.suunto.com

Suunto Diving

@suuntodive

PRAKTISCH

MEDISCH TINNITUS EN DUIZELIGHEID

Als niet duidelijk is waar de symptomen van de duizeligheid vandaan komen, mag je niet duiken. Onder water kan dat een levensgevaarlijke situatie opleveren.

Plotselinge doofheid, tinnitus en duizeligheid - mag je dan duiken?

Patiënten die ineens en zonder aanwijsbare reden niet meer goed horen, hebben vaak het gevoel dat er een prop watten in hun oor zit. En wat als je last hebt van tinnitus of duizeligheid? Mag je dan wel duiken?

Ons medisch team vertelt je meer over de mogelijke gevaren onder water.

A

ls iemand ineens niet meer goed hoort, is dat vaak aan één oor. Maar de symptomen van plotselinge doofheid - eigenlijk plotseling gehoorverlies (je hoort minder goed) - kunnen zo hevig zijn dat je aan dat oor ook echt doof bent. Het kan ook zijn dat de doofheid alleen geldt bij een specifiek frequentiebereik. Overigens

88

DUIKEN.NL

5/2020

komt het net zo vaak voor bij mannen als bij vrouwen, meestal in de leeftijdsklasse van 30 tot 60 jaar.

Wat gebeurt er nog meer als je ineens minder goed kunt horen? Een bijkomend symptoom kan duizeligheid of oorsuizen zijn. Meestal heb je geen pijn. Tot op de dag van vandaag zijn de oorzaken van een plotseling gehoorverlies

niet bekend. Hoe deze aandoening verder verloopt, verschilt. In veel gevallen herstelt het gehoor spontaan.

Veel mensen zullen de symptomen van tinnitus wel eens, hoe kort dan ook, ervaren hebben. Het is een auditieve stoornis, die je naast andere geluiden waarneemt.

In tegenstelling tot plotseling gehoorverlies kan tinnitus in

beide oren voorkomen. Wat je hoort, kan sterk verschillen – van een sissend, ruisend of brommend geluid tot een piepende, krakende of bonkende toon. Het geluid kan altijd gelijk zijn, maar kan ook wisselen. Er is sprake van acute tinnitus als de aandoening maximaal drie maanden aanhoudt. Hoe langer de symptomen blijven, des te kleiner wordt de kans op herstel.

DUIKEN BIJ TINNITUS In de acute fase van plotseling gehoorverlies en tinnitus mag je niet duiken. Hoewel men van beide niet weet waar het door veroorzaakt

ten opzichte van het lichaam doorgeven. Ook de tastzin verschaft info, namelijk welke delen van het lichaam contact hebben met de grond. En daarbij komen dan ook nog de ogen omdat die als het ware controleren of de overige verstrekte info wel klopt. Al deze informatie samen zorgt voor het evenwichtsgevoel, maar zodra er info ontbreekt of de informatievoorziening verstoord wordt, werkt het orgaan niet zoals het zou moeten.

DUIZELIG Het evenwichtsorgaan bevindt zich in het binnenoor, staat in verbinding met het gehoororgaan en wordt ook de booggang genoemd. Het evenwichtsorgaan bestaat uit drie halfcirkelvormige kanalen die loodrecht op elkaar staan en met vloeistof zijn gevuld. Het orgaan reageert met name op versnelling en afremming, omdat dat de vloeistof in de booggangen als het ware doet ‘klotsen’ waardoor de zenuw geprikkeld wordt. Daarbij reageert de booggang die in de richting van de versnelling wijst. Dit verklaart waarom je wel merkt dat een trein gaat rijden, maar dat je, zodra de trein in beweging is en één tempo rijdt, je geen beweging meer voelt.

De informatie uit het evenwichtsorgaan wordt doorgestuurd naar de hersenen en daar verwerkt.

Maar alleen op basis van deze info kan nog niet worden bepaald hoe het lichaam in een ruimte staat.

De hersenen hebben meer info nodig, die ze verkrijgen van ‘meetsensoren’. Dit zijn bijvoorbeeld sensoren in de spieren, pezen en gewrichten die de stand van het desbetreffende gewricht

EVENWICHTSSTOORNISSEN De werking van het evenwichtsorgaan is complex en dat betekent dat elke stoornis een veelvoud aan oorzaken kan hebben. Het hoofdsymptoom voor een beschadiging of aandoening is duizeligheid, wel of niet in combinatie met misselijkheid en braken. Voordat kan worden bepaald of iemand mag duiken, moet eerst de oorzaak van de duizeligheid bekend zijn. Heel belangrijk, want duizeligheid onder water kan fataal aflopen: door het verlies van het oriënterend vermogen, misselijkheid en braken kan er paniek

uitbreken en kan de situatie levensbedreigend worden.

Vandaar dat je met een evenwichtsstoornis niet mag duiken. Als de klachten langer dan zes maanden geleden zijn, mag je duiken. Maar alleen als je geen medicatie meer gebruikt en de werking van het evenwichtsorgaan goed is bevonden middels een test.

PLOTSELINGE DUIZELIGHEID Tijdens het duiken doen zich regelmatig situaties voor waarbij het evenwichtsorgaan verstoord wordt en je draaierig kunt worden. Bij de factoren die dit uitlokken, moeten we onderscheid maken tussen prikkeling van het evenwichtsorgaan en gevoeligheid van het evenwichtsorgaan.

Het orgaan kan op verschillende manieren geprikkeld worden, bijvoorbeeld door een plotselinge temperatuurverandering in het middenoor aan één kant. Veel duikers hebben het vast wel eens gemerkt dat ze op het moment dat er aan één kant koud water in het oor loopt, ze even een

hamer aambeeld trommelvlies

Bij overmatig lawaai lopen de zintuigcellen van het slakkenhuis schade op. Het signaal wordt verstoord, wat zich kan uiten in tinnitus.

5/2020

DUIKEN.NL

89

ALLE FOTO‘S: W. PÖLZER, HENRIE/ADOBE.STOCK.COM

wordt, bestaat het gevaar dat de aandoening door het duiken verergert. Van een contra-indicatie voor duiken is geen sprake als de tinnitus langdurig is: het duiken zelf is niet van invloed op een bestaand verminderd gehoor en tinnitus. Wel wordt in het geval van plotselinge doofheid duiken afgeraden omdat je aan één kant slechthorend of doof bent.

In dat geval kan het zijn dat je tijdens de duik last krijgt van duizeligheid. Duiken wordt eveneens afgeraden wanneer de plotselinge doofheid herhaaldelijk optreedt. Weliswaar kan met een aan zekerheid grenzende

waarschijnlijkheid worden uitgesloten dat de doofheid het gevolg is van duiken, maar het kan leiden tot een aanval van duizeligheid, wat onder water zeer gevaarlijk is. Als het enige gevolg van een plotselinge doofheid tinnitus of een iets slechtere gehoorfunctie is, dan mag je gewoon duiken. Waar je wel voor moet uitkijken, is een barotrauma van het oor. Dit kan de tinnitus of het verminderde gehoor versterken.

PRAKTISCH draaierig gevoel hebben.

Dit wordt een calorische vertigo genoemd, een vorm van draaiduizeligheid als gevolg van de temperatuur.

Dit komt omdat één van de halfcirkelvormige kanalen dicht bij het middenoor zit en bij een plotselinge temperatuurverandering geprikkeld wordt.

Een andere oorzaak kan zijn dat de gehoorgang aan één kant door oorsmeer dicht zit waardoor het binnenstromend water minder snel op temperatuur is. Wanneer het trommelvlies aan één kant scheurt en koud water plotseling het middenoor in komt, kan de duizeligheid des te erger zijn, maar zodra het water is opgewarmd, verdwijnen de symptomen.

Ook als de druk in beide oren niet gelijk is, kan er draaiduizeligheid optreden.

Dit wordt alternobare vertigo genoemd. De oorzaak is dat je aan één kant minder goed kan klaren en dus de druk in het middenoor links en rechts verschilt. Hierdoor wordt het binnenoor ongelijkmatig geprikkeld met als gevolg dat je draaierig wordt. Dit gebeurt vooral wanneer je aan de ene kant met de Valsalvamanoeuvre beter kunt klaren dan aan de andere kant. Deze vorm van draaiduizeligheid komt zelfs vaker voor tijdens de opstijging. Het klaren van het middenoor via de Buis van Eustachius – die het middenoor met de neus-/ keelholte verbindt – wordt belemmerd. Dit fenomeen komt tijdens de opstijging vaker voor omdat het klaren passief verloopt als gevolg van de uitzettende lucht in het middenoor. De werking van de Buis van Eustachius hoeft maar een klein beetje verstoord te zijn om klachten te veroorzaken.

90

DUIKEN.NL

5/2020

MEDISCH TINNITUS EN DUIZELIGHEID

Draaiduizeligheid kan ontstaan door een barotrauma van het middenoor. Je mag hiermee niet duiken.

Factoren die hiertoe bijdragen, zijn naast aangeboren afwijkingen of een verkoudheid, zwelling en prikkeling van het slijmvlies als gevolg van de kou en de droge ademlucht en vooral ook de nekseal van een droogpak die te strak zit. Dit kan een lichte bloedstuwing uitlokken, waardoor het slijmvlies opzwelt.

In het geval van

ook de oorzaak zijn voor duizeligheid tijdens de duik.

Als beide evenwichtsorganen niet even gevoelig zijn, kan de draaierigheid optreden bij een prikkel aan beide kanten. Zo kan het compensatiemechanisme falen wanneer je neutraal in het water hangt of bij verlies van de controle via de ogen vanwege slecht zicht of in het diepe blauw. Deze

DE WERKING VAN DE BUIS VAN EUSTACHIUS HOEFT MAAR EEN KLEIN BEETJE VERSTOORD TE ZIJN OM KLACHTEN TE VEROORZAKEN. FACTOREN DIE HIERTOE BIJDRAGEN ZIJN ONDER ANDERE VERKOUDHEID EN EEN TE STRAKKE NEKSEAL. draaiduizeligheid vanwege een barotrauma van het middenoor, mag je pas weer duiken als de Buis van Eustachius volledig vrij is.

Een gevoelig evenwichtsorgaan kan

vorm van draaiduizeligheid wordt ook idiopathische vertigo genoemd. Als je hier last van krijgt, moet je met de ogen een vast punt (kompas, buddy) zoeken. In de meeste gevallen worden

de symptomen minder. Is het ene evenwichtsorgaan gevoeliger voor bepaalde prikkels dan het ander, dan komt de draaiduizeligheid tijdens het duiken alleen voor als de prikkel aan beide kanten even sterk is.

Dit kan uitgelokt worden door stikstofnarcose, zuurstof- (menggasduiken) of CO2-vergiftiging. Als dit je onder water vaker overkomt en tijdens het duikmedisch onderzoek een ongelijke gevoeligheid van de evenwichtsorganen is uitgesloten, is er waarschijnlijk sprake van een idiopathische duizeligheid.

Als duidelijk is wat de symptomen heeft uitgelokt, kan je vaak weer duiken, mits de situatie waarin het zich voordoet (geen vrije afdaling en opstijging, maar langs een lijn), wordt gemeden en de vaak lichte symptomen onder controle gehouden kunnen worden.

Ten slotte kunnen ook glazen op sterkte in het masker die niet goed zijn afgesteld op je ogen, en klachten van zeeziekte die onder water

Als het trommelvlies van één van de oren scheurt, komt dat mogelijk omdat de gehoorgang als gevolg van oorsmeer dicht zit.

DUIKGLAZEN aanhouden, de oorzaak van duizeligheid tijdens de duik zijn.

KLACHTEN NA DE DUIK Als je na de duik last hebt van tinnitus of duizeligheid, kan dit een barotrauma van het binnenoor zijn. Als je tijdens het afdalen problemen met klaren hebt, wordt het trommelvlies naar binnen gedrukt en oefent het via de gehoorbeentjes druk uit op het ovale venster. Probeer je dan met veel kracht toch te klaren, dan kan door de toename van de druk in het binnenoor het membraan van het ronde venster scheuren.

Maar als het klaren ineens wel lukt, kan het binnenoor ook gevaarlijk beschadigd raken: de gehoorbeentjes worden dan samen met het trommelvlies ineens naar buiten geduwd, waardoor het ronde venster scheurt.

Dit kan ook gebeuren tijdens de opstijging wanneer de overdruk in het

middenoor ineens weg kan en de gehoorbeentjes snel in aanraking komen met het ovale venster. Hierdoor loopt er vloeistof uit het slakkenhuis – er treedt plotselinge doofheid op, maar er bestaat ook een kans op tinnitus en draaiduizeligheid.

Als dergelijk letsel wordt vermoed, moet het slachtoffer gaan liggen en zo snel mogelijk door een KNO-arts worden onderzocht. Soms kan een operatie nodig zijn. De klachten van een barotrauma en decompressieziekte van het binnenoor zijn vergelijkbaar, waardoor het probleem niet altijd wordt herkend. Net als in andere lichaamsweefsels kunnen zich in de vloeistof van het binnenoor bellen vormen die de zintuigcellen beschadigen.

Bij het vermoeden van decompressieziekte van het binnenoor moet de patiënt onmiddellijk worden behandeld in de hyperbare kamer.

op STERKTE in uw

EIGEN MASKER Type 1 standaard

Type 2* plus / min

Type 3* lees

Type 4* bifocaal

Type 6* look-under

ONZE EXPERTS Claus-Martin Muth Anesthesist en arts op de spoedeisende hulp in het ziekenhuis van Ulm.

Tim Piepho Hoofd van de afdeling anesthesie in een ziekenhuis in Trier.

*ook met cilindersterktes en prisma’s leverbaar! Gemaakt op juiste pupilafstand.

Ga voor meer informatie en om te bestellen naar voor dealers uwKijk duikwinkel of opticien in deop buurt.

www.proteye.nl

5/2020

DUIKEN.NL

91

SEE MORE. POWER THROUGH.

Serious divers demand more from their mask, and the new Paragon professional divers mask delivers. Exclusive, upgraded Freedom Technology and a reinforced TRI-MIX frame provide top-of-the-line strength and fit, while the stunning CrystalView Optical Glass protects retinas with a UV 420 lens treatment.

See more, get more, dive more.

REINFORCED TRI-MIX FRAME

FREEDOM TECHNOLOGY WITH FIT II

UV 420 LENS TREATMENT

Strength, innovation, and comfort align in a blade designed for advanced divers. PuRiMaX premium polyurethane compound enhances stiffness, so every move counts, while vortexgenerating performance ridges provide a smooth, powerful kick cycle. Meet the next evolution of the award-winning HyFlex SWITCH— the TUSA HyFlex SWITCH Pro. Go farther.

PROFESSIONAL POWER

TRAVEL FRIENDLY

VORTEX GENERATOR

Learn more at TUSA.com.

COLUMN

EGYPTE RODE ZEE

Tekst en foto’s: Anke Westerlaken

EN DAAR TUIMELT ZE DE DIEPTE IN...

Soms heb je van die momenten dat de zee heel onverwacht niet geeft, maar neemt. Het water is diep en heeft een kracht die we niet moeten onderschatten.

Zelfs als de zee kalm is, schuilt er altijd iets donkers, dieps en mysterieus in haar. Goed buddycontact, visuele referentie en om je heen kijken kan letterlijk iemand het leven redden.

D

e eerste dag tijdens de check-duik zitten Maaike en haar verloofde Mark in mijn groep. Bij het afdalen hebben zij een momentje. Mark is zeer ervaren en Divemaster - Maaike is vrij nieuw in de sport. Ze is duidelijk gespannen en Mark probeert haar duidelijk te maken wat ze moet doen. Soms is het fijn om je partner als buddy te hebben, maar soms juist niet. En dat is hier het geval, aangezien Maaike zeer gevoelig op Mark reageert en van gespannen naar gestrest gaat. Ik besluit een handje te helpen. In plaats van het haar uit te leggen, neem ik Maaike bij de hand en geef ik Mark een signaal om ons te volgen. Maaike ontspant en begint na een paar minuten van de duik te genieten. Ik blijf de hele duik dichtbij, maar het valt me op dat Maaike handsignalen lijkt te begrijpen, om vervolgens niet te doen wat er is besproken. In gedachten maak ik een notitie om dit later met haar te bespreken.

Na de duik blijkt dat Maaike de communicatie niet goed heeft begrepen. Daarom wil ik graag dat Maaike en Mark de komende dagen met mij of de andere gids duiken, gewoon om een oogje in het zeil te kunnen houden.

Deze week gaan we namelijk langs diep vallende wanden duiken met kans op een goede stroming, het wat grotere leven en dat soort dingen.

De volgende dag bij Rocky Island (Rode Zee, Egypte) zwemmen de eerste haaien al om ons heen. De Oceanic White Tip (Longimanus) is over het algemeen heel nieuwsgierig en komt erg dichtbij. Ik wil voorkomen dat de haaien recht onder de boot liggen terwijl wij springen, om onaangename contacten te vermijden. Ik spring daarom eerst om de dieren wat op afstand te houden, totdat iedereen in het water is. Ik spreek met Maaike en Mark af dat Mark eerst gaat en Maaike daarna, waarbij Mark haar naar de drop-tank brengt die naast de boot hangt.

Eenmaal in het water ben ik behoorlijk bezig met vijf nieuwsgierige haaien. Ze staan erom bekend direct op je af te zwemmen, maar ik weet dat als ik mezelf groot maak en als een macho op ze af ga, dat ze dan afbuigen (don’t try this at home). Op een gegeven moment zie ik Mark in het water en niet lang daarna ook Maaike bij de drop-tank. Door koppen te tellen weet ik dat iedereen in het water ligt en kan ik ophouden de haaien op afstand te houden.

Ik zoek naar ‘mijn’ buddypaar. Mark ligt volledig gebiologeerd te

kijken naar de rondcirkelende haaien, maar waar is Maaike? Als ik een blik onder mij werp, ontdek ik haar op diepte en ik maak een enorme bak lawaai met mijn rammelaar. Ik zie haar van links naar rechts kijken, maar niet omhoog en ze is daar alleen op die diepte.

Daarbij tuimelt zij in een spiraalvormige beweging steeds dieper en dat is een enge gedachte, aangezien er meer dan 100 meter onder de boot ligt. En dus dump ik als een malle al lucht uit mijn wing en ga als een baksteen naar beneden. Als ik Maaike bij haar kraan pak, zitten we zo’n 40 meter diep. Ze kijkt me wel aan, maar heeft een blik die me doet vermoeden dat zij er even niet bij is. Ik breng haar in de reddingsgreep rustig en gecontroleerd omhoog.

Ergens rond de 15 meter gaat haar licht aan en begint ze tegen me te glimlachen, maar ik laat haar niet los.

Eenmaal op het dek is Maaike vol van haar eerste duik met haaien.

Ik vraag haar hoe diep ze is geweest en ze zegt: «Even diep als jij.» Dan kijkt ze op haar computer en als ze de ruim 40 meter op de teller ziet staan, reageert ze vol ongeloof. Ze heeft geen enkel besef van wat er is gebeurd en we spreken er uitvoerig over. Dat zij in een diepteroes zat is duidelijk, de vraag is alleen waarom en of dit vaker gebeurt.

Als haar verloofde zich bij ons gesprek voegt, wordt duidelijk dat het niet uit te sluiten is dat dit vaker gebeurt.

Daarnaast weet ik van haar dat ze een lang gevecht tegen kanker heeft gevoerd, en dat ze tot dusver gelukkig heeft gewonnen. Ze is medisch gekeurd en mag van alle specialisten duiken. Maar ja, een flinke diepteroes als onervaren duiker in water dat enorm diep is, kan erg gevaarlijk zijn. Als ik haar niet had gezien en had opgehaald, was ze steeds verder gezakt met alle onomkeerbare gevolgen van dien. En dus besluiten we samen dat het niet verstandig is om weer in diepe wateren te duiken. Better safe than sorry. Zo zie je maar weer wat het belang is van een buddy, goed om je heen kijken en contact houden.

Love life… Blow bubbles.

Anke Westerlaken is werkzaam als liveaboard Cruise Director, duikgids, PADI-, SSI-, DAN-instructeur en NOB Instructor Trainer. Actief in Egypte, Malediven, Indonesië en Bahamas. Meer informatie: www.lovediving2.com 5/2020

DUIKEN.NL

93

ADVERTENTIES

WEBSITE DATABASE

Advertenties in deze rubriek kunnen per e-mail gestuurd worden aan Judith Rietveld: judith@duiken.nl

CURAÇAO

INDONESIË

Dive Center Scuba Do - Curaçao info@divecenterscubado.com www.divecenterscubado.com

Two Fish Divers PADI 5* IDC Center Manado/Bunaken & Lembeh Straits info@twofishdivers.com www.twofishdivers.com

EGYPTE - RODE ZEE

KENIA

Blue Paradise Diving Center bluepar@hurghada.ie-eg.com info@blueparadise.be www.blueparadise.be

PILLI PIPA DHOW Diving, snorkelling, Wasini Island, dolphins, warm waters info@pillipipa.com www.pillipipa.com

Safari Diving Lanzarote duiken@safaridiving.com www.safaridiving.nl

MALTA Dive Systems (W.S) Ltd info@divesystemsmalta.com www.divesystemsmalta.com

Maltaqua & International Diver College dive@maltaqua.com www.maltaqua.com

SPANJE Dutch Scuba Divers info@dutchscubadivers.com www.dutchscubadivers.eu

FILIPIJNEN

Poseidon Calella info@poseidoncalella.com www.poseidoncalella.com Costa Brava

Magic Resorts reservations@magicresorts.online magicresorts.online Malapascua Exotic Island Dive & Beach Resort info@malapascua.net www.malapascua.net

LANZAROTE

ST. EUSTATIUS

Dive College Lanzarote S.L. info@divecollegelanzarote.com www.divecollegelanzarote.com

Scubaqua Dive Center - STATIA dive@scubaqua.com www.scubaqua.com

Duikcentrum de de Beldert Duikcentrum Beldert tel. tel.

0344-624505 0344-624505 Facebook: Articbenelux.nl Facebook: Articbenelux.nl HetArtic Artic 450EX EXisdroogpak is het complete droogDe hetdroogpak complete met Het450 Artic 450 EX is droogpak het complete droogpak met frontzipper voorvoor de alles eisende droogfrontrits veeleisende duiker.

Geleverd pakvoor met de frontzipper de alles eisende droogpak metalen duiker.

Geleverd metT-Zip metalen of kunststof T- Tmet of kunststof rits voorzien pak duiker.

Geleverd met metalen of kunststof Zippritsbescherming, rits en 2 EX pockets met van twee pockets met Zipp ritsritsbescherming, en ritsbescherming, 2 EX pockets met bungee koord, bretels, latexlatex polsseals, latex of of ne-nebungeekoord, bretels, latex polsseals, latex of bungee koord, bretels, polsseals, latex opreen neckseal met neopreen bescherming, te-teneopreen nekseal metmet neopreen bescherming, opreen neckseal neopreen bescherming, lescopische romp enen flex soles.

Verstevigd op zit-zittelescopische romp flex-zool schoenen.

De lescopische romp en flex soles.

Verstevigd op vlak,450 kruis, arm, been en kuit gedeelte. vlak, kruis, arm, been en gedeelte.

Optioneel Artic EX is verstevigd op kuit het zitvlak,Optioneel kruis-, is neck en en polsseals in verwisselbare iskuitneck enbeengedeelte. polsseals in verwisselbare silicone arm-, Optioneelsilicone kun je uit-uitvoering.

Incl. opbergtas, ritsenwas, inflatorslang voering.

Incl. opbergtas, ritsenwas, inflatorslang ook kiezen voor verwisselbare siliconen nek- en en 6mm kap.

De overlay is inis7in kleuren leveren 6mm kap.

De overlay 7 kleuren leverpolsseals.

Inclusief opbergtas, wax, inflatorslang baar.

Perfecte pasvorm doordat pakpak gratis opop baar.

Perfecte pasvorm doordat het gratis en 6 mm cap.

Verkrijgbaar in zeshet verschillende maatmaat gemaakt kleuren en gemaakt wordtwordt. opwordt. maat gemaakt.

“Kwaliteit in maritieme praktijktrainingen en wrakduiken”

DE MEEST COMFORTABELE MANIER OM TE DUIKEN IN ZEELAND! Alleen of met groep

www.techduikshop.nl www.techduikshop.nl

WILT U MEER WETEN OVER A­ DVERTEREN IN DUIKEN?

Padi Dive Resort *****

Sealand

DIVING

Duikcursussen - Flesvullingen - Verkoop en Verhuur info@sealanddiving.nl www.sealanddiving.nl 0642651117

Center Parcs Port Zélande Port Zélande 2 3253 MG Ouddorp

MAIL DAN JUDITH@DUIKEN.NL 94

DUIKEN.NL

5/2020

CenterCamping Parcs Port Zélande Den Osse Camping Den Osse er inn Port Zélande 2 Blankersweg 4 Blankersweg 4 beg 3253 MG Ouddorp 4318 TV Brouwershaven an v 4318 TV Brouwershaven n

e ing r eid teu opl ruc I t D s A n i P t e to All

06 - 42651117 - info@sealanddiving.nl - www.sealanddiving.nl

www.getwet.nl

ACUPUNCTUUR VOOR DUIKERS!

Behandeling van klaarproblemen door chronische verkoudheid of allergie.

Janneke Vermeulen, acupuncturist -fysiotherapeut (lid NVA) en PADI-Divemaster.

Duikmedisch opgeleid door de Scott Haldane Foundation en specialist in acupunctuur bij duikproblemen!

www.mermaidmedicine.com

DUIKSCHIP PANDA tel.: 06 53 54 61 70 info@duikschip.nl www.duikschip.nl

Getijdentabel Zeeland mei 2020

VINKEVEEN Scuba-Academie Full Service Duikcentrum aan de Vinkeveense Plassen

www.scuba-academie.nl

DUITSLAND

Tauchbasis Kreidesee Hemmoor www.facebook.com/kreidesee % + 49 4771 7921 w w w. k r e i d e s e e t a u c h e r. d e

KROATIË Diving Center Mihuric Gelegen in een pittoreske baai van Selce, parel aan de Adriatische kust

www.mihuric.hr

MADEIRA Madeira Diving Center 40 jaar duikervaring op Madeira. Perfecte locatie direct bij het national park. Wij tonen je de topspots! www.madeiradivingcenter.com

Getijdeninformatie t.o.v. Zierikzee/Colijnsplaat DATUM

TIJD HOOGWATER

1 mei 2 mei 3 mei 4 mei 5 mei 6 mei 7 mei VM 8 mei 9 mei 10 mei 11 mei 12 mei 13 mei 14 mei 15 mei 16 mei 17 mei 18 mei 19 mei 20 mei 21 mei 22 mei NM 23 mei 24 mei 25 mei 26 mei 27 mei 28 mei 29 mei 30 mei EK 31 mei

10:11 11:31 00:05 01:26 02:31 03:25 04:21 05:11 05:56 06:41 07:21 08:06 08:50 09:40 10:41 11:53 00:20 01:31 02:25 03:11 03:51 04:25 05:01 05:46 06:20 07:00 07:19 08:11 09:01 10:05 11:15

22:41 -- 12:55 14:05 15:10 16:01 16:51 17:41 18:21 19:01 19:43 20:20 21:01 21:55 23:00 -- 13:05 14:11 14:55 15:30 16:13 16:47 17:26 18:01 18:35 19:11 19:40 20:20 21:21 22:25 23:40

TIJD LAAGWATER 03:40 05:01 06:15 07:29 08:31 09:25 10:11 10:59 11:40 00:00 00:49 01:30 02:19 03:10 04:10 05:15 06:35 07:30 08:31 09:15 09:45 10:20 11:01 11:30 00:01 00:29 01:11 01:51 02:41 03:39 04:40

16:20 17:50 18:59 20:11 21:00 21:49 22:35 23:20 -12:30 13:20 14:00 14:44 15:40 16:45 17:59 19:15 20:10 20:59 21:35 22:11 22:45 23:20 -12:10 12:39 13:20 14:04 15:05 16:11 17:20

Getijdenberekeningen: Rijkswaterstaat - directie Zeeland Hydro Meteo Centrum

Stroomkentering t.o.v. Zierikzee/Colijnsplaat DUIKPLAATS

HW (tijd in min)

LW (tijd in min)

Westbout -25 Burghsluis -20 Plompe Toren -15 Heerenkeet -30 Borrendamme -40 Zeelandbrug -45

-25 -20 -15 -15 -20 -25

Belangrijke telefoonnummers: ALARMNUMMER Zeeland: 112 Weerbericht KNMI waterweerlijn: 0900-4008003 Voor meldingen van schade aan vistuig en/of hinderlijk ­geplaatst vistuig, onenigheid met vissers, bel met Zevibel, tel: 0113-576066 (zevibel@zeelandnet.nl) Deze nummers bellen bij duikongevallen, vragen naar de duiker-arts: Duikmedisch Centrum Den Helder: 0223-653076 Spreekuur duikerarts: maandag tot donderdag van 13.00-14.00 uur, tel: 0223-653076 Duikmedisch Centrum Universiteitsziekenhuis Antwerpen, ­Eenheid Hyperbare Geneeskunde, tel. 0032-3-8213055 (24 uur per dag bereikbaar) Duikmedisch Centrum Zeebrugge: 0032-50-558689 of tijdens weekeinden en avonden 0032-50-558713

5/2020

DUIKEN.NL

95

BOOTSY’S BUBBELS

COLUMN EEN EIGENZINNIGE KIJK OP DE ONDERWATERFOTOGRAFIE

Tekst & foto’s: Peter Boots

RETOUCH(Y) REVISITED

Voor de APK.

H

et fatsoeneren van onderwaterfoto’s. In een ver verleden heb ik dit onderwerp al eens eerder belicht. Ik noemde het destijds gekscherend ‘retouch(y)’, dat zeker de lading dekt. Een combinatie van de woorden ‘retouch’ en ‘touchy’.

Retouch vanwege het bewerken en/of opleuken van gemaakte onderwaterfoto’s. Toch merk ik dat dit onderwerp nog erg gevoelig (touchy) ligt. Verbazingwekkend dat het verfraaien van onderwaterfoto’s nog steeds in een schimmige taboesfeer blijft hangen. Don’t-ask-don’t-tell lijkt het motto. Toch vreemd wanneer je beseft dat vrijwel elke foto, Na de retouchy. die via alle soorten van media ergens gepubliceerd wordt, geretoucheerd is. Wederom een missie om voor dit gevoelige onderwerp een lans proberen te breken. Ter verduidelijking. Ik heb het hier NIET over het echte Photosjoppen waar bijvoorbeeld digitaal een willekeurige vis wordt verplaatst in een geheel nieuw achtergronddecor. Bijvoorbeeld vanuit een hele andere wereldzee dan waar de vis oorspronkelijk zijn habitat had! Dat zou echt een mindf*ck zijn. Het maken van een GOEDE onderwaterfoto blijkt allemaal niet zo eenvoudig. Alle variabelen, zoals: sluitertijd, ISO, diafragma, flitserstand en sterkte moeten ideaal zijn. Maar ook de compositie dient in één keer volmaakt te zijn. En dit allemaal binnen een fractie van een seconde. En, met ook nog de juiste witbalans, zou dit in theorie een goede JPG-foto opleveren. Echter, in de praktijk blijkt het vaak anders. Wanneer ik op een later tijdstip met een kritische blik achter de computer kruip en op een groot scherm de inhoud van mijn geheugenkaartje bekijk, blijken de behaalde resultaten een stuk minder hoopvol. Da’s even een schrikbarende confrontatie!

De minpunten waar ik mij aan stoor: slechte witbalans, belicht zweefvuil, net niet de goede compositie, fletse kleuren, te weinig contrast, niet de belichting die ik voor ogen had... Tijd voor een APK-tje! Pfff, gelukkig heb ik nog een troefkaart in handen, want buiten JPG heb ik ook in RAW gefotografeerd! In Lightroom, het digitale ‘donkere-kamer’ programma, importeer ik allereerst alle RAW’s van de gehele SD-kaart. Here is where the magic happens!

Dit wordt mijn workflow: met een geoefend oog scheid ik snel eerst ‘het kaf van het koren’. Vele foto’s halen deze eerste schifting

96

DUIKEN.NL

5/2020

niet. Wat dat betreft is het net zoals in een talentenshow. De uitverkoren selectie die ik dan overhoud, catalogiseer en tag ik vervolgens, zodat ik ze makkelijk weer terug kan vinden. Met de hele goede foto’s ben ik eigenlijk zo klaar.

De uitdaging is om de ‘lelijke eendjes’ waar je in de eerste instantie niet veel mee kunt, een tweede kans te geven. In dit geval wordt retoucheren = reanimeren. Vanuit mijn occupatie als geluidstechnicus ben ik gewend om aan schuifjes te trekken en aan knopjes te draaien. Net als bij muziek mixen draai ik ook in Lightroom vervolgens de gewenste parameters eerst fors op en kijk naar het resultaat. Dan beoordeel ik wat ik mooi vind. Niet bang zijn om eerst wat te overdrijven en vervolgens kleine stapjes terug te gaan. De paralellen tussen muziek mixen en foto’s retoucheren zijn treffend. Het ene wordt oorstrelend en het ander wordt oogstrelend, mits je het goed doet. Mijn foto’s zijn mijn ‘kindjes’.

Ook al ben ik biologisch gezien, geen vader en noemt niemand mij papa, heb ik zo toch een hele grote familie! Ik vind het heerlijk om na de duik met mijn ‘kindjes’ bezig te zijn. Het inspireert en leert mij kijken hoe ik het de volgende keer nog beter kan doen. Heimelijk noem ik het ook post-pleasures. De een vult na zijn duik zijn logboek in. Ik heb er geen, ik ga voor het spel en niet voor de knikkers.

Het boeit mij niet echt om te weten hoe diep en hoelang ik ooit tijdens een duik ergens ben geweest. Deze variabelen zitten allemaal in mijn interne geheugen en ‘gelukkig heb ik de foto’s nog’! Het gaat mij om de herinneringen en niet om cijfers. Ik was toch altijd al slecht in rekenen, anyhow! Kennis is macht! Dus verdiep je door middel van een cursus of tutorial (nee niet die van Nicky) in het fotosoftwareprogramma en hoe je je dierbaar gemaakte foto’s kunt opleuken. Laat je verbazen!

VOLGENDE MAAND: KWESTIE VAN TI…MING Peter Boots (alias ‘Bootsy’) fotografeert met de Olympus OM-D E-M5 Mark II, duikt regelmatig in Nederland en gaat een paar keer per jaar richting warmere oorden. Hij zoekt prikkelende invalshoeken en probeert zichzelf technisch te verbeteren.

SUUNTO EXPERIENCE CENTER

ONTDEK, ERVAAR & BELEEF SUUNTO BIJ JE SUUNTO EXPERIENCE CENTER De speciaal opgeleide medewerkers van het Suunto Experience Center beschikken over een zeer uitgebreide kennis van alle Suunto duikcomputers. Ze kunnen je alles vertellen over de werking van de verschillende modellen. Bij een Suunto Experience Center kun je niet alleen alle modellen zien maar ook voelen en aanraken. In veel gevallen kun je ze zelfs lenen om eens uit te proberen! Introduceert Suunto een nieuwe duikcomputer dan zal je deze als eerste zien bij een Suunto Experience Center.

KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WWW.AMILCOSPORTS.NL/SEC OF GA EENS LANGS BIJ ÉÉN VAN DE SUUNTO EXPERIENCE CENTERS:

DE GREVELINGEN

MEGA DIVING

GLOBE MARINE

SUB LUB ROTTERDAM

LUCAS DUIKSPORT

DUIKPUNT

DIVE POST VALKENBURG (ZH)

MOBY DICK ROTTERDAM

PACIFIC DIVING UTRECHT

BUDDY DIVE WATERSPORTS BONAIRE

HERMAN LIEVEN

SCUBA SERVICE STORE

BLUE BAY DIVE RETAIL SHOP CURAÇAO

W!!

NIEU

VOLGENDE MAAND

DUIKEN JUNI

VERSCHIJNT OP 20.5.2019

DUIKEN ISSN: 0923-7607 Verschijnt maandelijks bij:

VOOR ABONNEMENTEN NEDERLAND: VIPMEDIA PUBLISHING EN SERVICES Postbus 7272, 4800 GG Breda Tel: 076-5301721 Takkebijsters 57a, 4817 BL Breda Handelsregister Breda: 20039731 VOOR ABONNEMENTEN BELGIË: VIPMEDIA PUBLISHING EN SERVICES Tel: 03/645 56 18 HOOFDREDACTEUR & SALES: Judith Rietveld CO-HOOFDREDACTEUR: René Lipmann TRAFFIC: Lidy Verdoolaege REDACTIE: Manja Jurgens, Nique Hanskamp, Carlo Vreugde, Pim Valk, Nina Tourton REDACTIEADRES VOOR NEDERLAND EN BELGIË: Postbus 7272, 4800 GG Breda Tel: 076-8507018 e-mail: redactie@duiken.nl

Zuid-Australië

VERTALING: Taalcompany, Amsterdam

FOTO: BRANDON COLE

KRISKRAS DOOR DOWN UNDER

REDACTIE TAUCHEN (DUITSLAND): Jasmin Jaerisch

Sommige reizen zijn een en al avontuur: Brandon en Melissa Cole maken een geweldige duikroadtrip door het zuiden van Australië. Ze hielden tijdens deze bijzondere ontdekkingsreis een logboek bij.

PRAKTIJK

MEDISCH Duikongevallen zijn zeldzaam. Omdat het belangrijk is om snel de juiste maatregelen te nemen, moet elke duiker een duikongeval herkennen en weten hoe te handelen.

GROTDUIK IN EEN FOUTEN LEREN WARMWATERBRON VAN DUIKPLAN Tijdens een duik raakt een

DUIKEN.NL

5/2020

buddypaar het spoor bijster en komen ze heel ergens anders uit.

FOTO: BRUNO VAN SAEN

FOTO: STE FAN PAN IS

Hoe fotografeer je een zeeschildpad en wat kun je beter niet doen? Bruno en Els geven je tips & tricks.

98

DIRECTIE: Ed Bruijns, verantwoordelijk uitgever ADVERTENTIES: Prijslijst op aanvraag, informatie bij Judith Rietveld, tel. 06-22 48 06 17 e-mail: judith@duiken.nl ABONNEMENTEN: Jaarabonnement € 64,50 (incl. verzendkosten) Abonnementen kunnen elke maand ingaan.

Een jaarabonnement of halfjaarabonnement wordt automatisch verlengd. Prijswijzigingen voorbehouden. U kunt ook gebruikmaken van ons e-mailadres: abo.duiken@vipmedia.nl.

Kijk voor abonnementaanbiedingen op pagina 92 of op www.duiken.nl.

ZEESCHILDPAD

Cueva del Agua in Spanje is een een thermale grot met water van 30 graden!

MEDEWERKERS MEINUMMER 2020: Menno Gaastra, Peter de Maagt, Marco Heesbeen, Peter Boots, Stefan Panis, Daniel Versteeg, Theresa Guise, Anke Westerlaken, Bruno Van Saen, Els Van Den Borre, Paul Koopman, Diederik Martens.

OPZEGGING ABONNEMENTEN: Schriftelijk minimaal 4 weken voor de afloop van de abonnementsperiode aan: VIPMEDIA, voor Nederland: Postbus 7272, 4800 GG Breda voor België: Komiteitstraat 46-52, 2170 Merksem Of per e-mail aan: abo.duiken@vipmedia.nl Telefonisch: 076-530 17 21, voor België: tel. 03/645 56 18.

Openingstijden abonnementenservice: Maandag t/m donderdag van 09:00-17.00 uur en vrijdag van 09:00-13:00 uur.

VERKOOPPRIJS: Losse nummers € 6,95 Duiken wordt geleverd via www.vipwinkel.nl, duiksportzaken, kiosken en per abonnement.

DISTRIBUTIE: Losse verkoop Nederland: Betapress BV Losse verkoop België: AMP NV DRUK: PreVision Graphic Solutions BV Niets van deze uitgave mag overgenomen w ­ orden zonder schriftelijke toestemming van de ­ ­ uitgever.

Opname van dit tijdschrift in een lees­ portefeuille is niet toegestaan. De redactie werkt onafhankelijk van welke organisatie dan ook. De redactie en de ­uitgever zijn tevens niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties. Ongevraagd aan ons ­toe­gezonden redactionele tekst en/of foto’s worden niet geretourneerd.

Duiken is de Nederlandse uitgave van Tauchen, ­uitgegeven door Jahr Top Special Verlag GmbH & Co KG, Troplowitzstraße 5, D - 22529 Hamburg.

Uw naam, adres en telefoonnummer worden opgenomen in ons gegevensbestand. Dit bestand wordt gebruikt voor het uitvoeren van de met u gesloten overeenkomst. Daarnaast kunnen wij uw gegevens gebruiken voor marketingdoeleinden, waaronder het ­uitvoeren van onderzoek om producten en diensten beter op de behoeften van abonnees af te kunnen stemmen.

Ook kunnen wij en derden uw gegevens gebruiken om u te informeren over producten en diensten. Als u niet wilt dat uw gegevens voor deze doeleinden gebruikt worden, dan kunt u dit schriftelijk aan ons melden.

Tevens kunt u uw eigen gegevens opvragen en ver­ ­­­­ zoeken om ze te laten corrigeren of verwijderen. Stuurt u hiertoe een verzoek aan abonnementen­administratie Duiken, Postbus 7272, 4800 GG Breda Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers.

Photo/Video & Dive Lights

SL677 € 389

Sea Dragon 2000F

Perfect for action cameras.

2000 Lumens 120° Wide Beam 60 Minutes* 330ft/100m depth

SL671 € 489

Sea Dragon 2500F

High CRI, best colors.

2500 Lumens 120° Wide Beam 60 Minutes* 330ft/100m depth

SL678 € 569

SL673 € 549

SL963 € 429

Sea Dragon 3000F Auto

Sea Dragon Fluoro-Dual Beam

Sea Dragon Universal Strobe

Auto modes, red LEDs. 3000 Lumens 120° Wide Beam 60 Minutes* 330ft/100m depth

Explore underwater fluorescence.

Flood Beam & Dual Beam - Fluoro 800 Lumen Spot Beam 65° Fluoro Beam 15° White Spot Beam

60 Minutes* 330ft/100m depth

For any Flash Camera.

Guide Number 20m 100° (with Diffuser) 150 Flashes (4-AA) 330ft/100m depth

High CRI PRO Series Sea Dragon 4500F Auto

SLKITO7 € 189

High lumen output, Auto modes.

4500 Lumens 120° Wide Beam 55 Minutes* 330ft/100m depth CRI 96

Sea Dragon Mini 1000F SL675 € 799

Compact photo-video light kit.

1000 Lumens 130° Wide Beam Up to 6.5 hours** 330ft/100m depth

SL654 € 139

Sea Dragon Mini 1300S High lumen dive light.

1300 Lumens 8° Spot Beam Up to 5.5 hours** 330ft/100m depth

Sea Dragon 5000F Auto

SL676 € 879

High lumen output, Auto modes, red LEDs. 5000 Lumens 120° Wide Beam 50 Minutes* 330ft/100m depth CRI 96

*Run times at peak power **Maximum run time CRI=Color Rendering Index Beam angles are “in air” (above water); underwater beam angles are less

SL653 € 119

Sea Dragon Mini 900S Most compact dive light.

900 Lumens 14° Spot Beam Up to 8 hours** 330ft/100m depth www.sealifebenelux.nl

SL655 € 189

Sea Dragon Mini Fluoro Pocket-sized fluoro light.

Fluoro Spot Beam 14° Spot Beam Up to 8 hours** 330ft/100m depth SeaLifeCameras

SeaLifeCameras

ADVENTURE STARTS HERE. SUUNTO EON Core

Koop je nu een Suunto EON Core dan krijg je niet alleen een compacte duikcomputer met het gloednieuw Suunto Fused ™ RGBM 2-algoritme en een gemakkelijk leesbaar kleurenscherm. De EON Core is ook draadloos met een mobiele telefoon (Suunto App) en de Suunto Tank POD te verbinden.

U krijgt er nu tijdelijk ook een Suunto 30L Drybag bij t.w.v. €39,99* !

GRATIS Drybag t.w.v. € 39,99*

* Alleen verkrijgbaar bij de erkende Suunto Dealer in de Benelux. Vraag de erkende Suunto Dealer naar de actievoorwaarden. Op=op!