De Fumées sur les toitsvoorstellingen laten het uitzicht zien dat Léger had vanuit zijn Parijse atelier’

In de tweede helft van de 19de eeuw was Parijs ingrijpend gemoderniseerd. Veel van het middeleeuwse stratenplan en de bijbehorende bebouwing maakte plaats voor een ruim opgezette, moderne stad met de elegante architectuur die we vandaag de dag nog kennen. De wereldtentoonstellingen van 1889 en 1900 leverden een grote bijdrage aan de gedaantewisseling, met hoogstandjes als de Eifeltoren. De mélange van oud en nieuw sprak veel beeldende kunstenaars en schrijvers aan. Zij vestigden zich in de stad en vonden er tal van motieven voor hun werk. Ook Léger (1881-1955) kwam in 1900 vanuit Normandië naar Parijs. Aanvankelijk als architectuurstudent, maar in 1903 koos hij voor het kunstenaarschap. Net als veel van zijn generatiegenoten werd hij in eerste instantie beïnvloed door de impressionisten. In 1909 sloeg hij echter een modernistisch pad in.

De vlucht voorwaarts

Toen Léger in de jaren 1911-1912 de reeks Fumées sur les toits schilderde, bevond hij zich op een keerpunt in zijn carrière. Van Heugten: ‘Onder invloed van het modernisme vernietigde hij vrijwel al zijn impressionistische werk. In de galerie van Daniel-Henry Kahnweiler zag hij de werken van Picasso en Braque. Dat dreef hem tot abstractie. Cezanne was eerder al van invloed. Het sleutelmoment in die ontwikkeling is de Fumées sur les toits-serie. In een reeks van zo’n tien schilderijen, waarvan er drie in de tentoonstelling te zien zijn, zie je hoe hij stappen in de richting van een abstracter doel zet. Hij verhuist dan naar een bovenverdieping in het Quartier Latin en vindt daar het motief dat hem helpt om zijn doel te bereiken. De Fumées sur les toits-voorstellingen laten het uitzicht zien dat Léger had vanuit zijn Parijse atelier aan de rue de l’Ancienne-Comédie op nummer 13, waar hij zich in oktober 1911 vestigde. De vensters aan de achterzijde boden hem een blikveld over de daken van het Quartier Latin met in de verte de torens van de Notre-Dame. Léger raakte gefascineerd door dit uitzicht, waar rookpluimen uit de schoorstenen over de daken dreven. In die serie krijgt hij greep op abstractie en kleur en de serie loopt direct vooruit op het kubistische werk dat hij van 1913 tot in 1914 zou maken.’

Haasje over De vraag hoe goed al die kunstenaars in Parijs destijds van elkaars werk op de hoogte waren brengt een warm glimlach op Van Heugtens gelaat. Hij schildert in woorden het artistieke milieu in Parijs kort voor de Eerste Wereldoorlog: ‘Er zaten heel veel kunstenaars en schrijvers in Montparnasse en die ontmoetten elkaar doorlopend in kroegen als La Coupole en Closerie des Lilas. Er was ook het ateliergebouw La Ruche, daar zaten veel kunstenaars als Delaunay, Chagall en Archipenko. Die zagen elkaar allemaal vrijwel dagelijks. In al die ontmoetingsplekken werden meeslepende discussies over kunst gevoerd. Hun ontwikkeling verliep parallel. Het was een hele bijzondere tijd die op Légers werk van beslissende invloed is geweest.’

‘ onder een vreemde laag uit te halen heeft hij geen enkele twijfel. Dat er een schilderij onder de laag op de achterkant schuilging was altijd bekend, maar leek onherstelbaar beschadigd doordat het bedekt was met een lijmachtige substantie. Maar in 2016 vond restaurator Gwendolyn Boevé-Jones een oplossing, zegt Van Heugten: ‘Dat het Boevé-Jones na meer dan een eeuw en enkele jaren werk sinds ze in 2016 aan de restauratie begon, toch is gelukt die laag te verwijderen is op zichzelf al bijzonder.’

Nieuwe dimensie

Technisch hoogstandje

Het is het lot van de beroemde kunstenaar dat ook zijn laatste kladblaadje vroeg of laat aan een muur komt te hangen. Bij Van Gogh heeft Van Heugten daar zelf weleens vraagtekens bij gezet, maar over de missie om de achterkant van het feestelijke Le quatorze juillet

Waarom het ‘nieuwe’ schilderij precies op de achterkant staat is onbekend zegt Van Heugten: ‘De voorkant, Quatorze Juillet, gaf hij aan een vriend als huwelijkscadeau. Daar ging het om, dat is duidelijk. Maar er zijn van Léger zo weinig schilderijen uit die cruciale periode voorhanden dat het werk aan de achterzijde echt een dimensie toevoegt. Als je het op ware grootte ziet met daarachter een uitvergrote foto van het uitzicht dat hem tot het