Inspiratie voor ouders van lichamelijk en/of verstandelijk beperkte kinderen

â‚¬ 6,95

Mede mogelijk gemaakt door

KAMPEREN MET JE BEPERKTE KIND? In Dronten kan dat heel goed

MY BREATH MY MUSIC

Omdat iedereen van muziek houdt!

DOSSIER OVER KWIJLEN

Reguliere EN alternatieve behandelmethoden

AL KLAAR VOOR KONINGSDAG? Laat de oranjekoorts maar komen!

zeven, 2017

COVERMODEL Kristian

Deze stoere, vrolijke knul heet Kristian! Hij is 10 jaar en zit in groep 6 van de mytylschool. Kristian is lichamelijk beperkt door cerebrale parese (hersenbeschadiging bij de geboorte door zuurstoftekort) waardoor hij onder andere niet kan lopen. Communiceren kan hij als de beste via zijn spraakcomputer die door Kristian via zijn Adremo hoofdsteun wordt bediend. Hiermee kan hij ook zijn grootste hobby’s uitoefenen: computeren, filmpjes kijken, spelletjes spelen enzovoort. Door te e-mailen onderhoudt hij contact met familie en vrienden, hoe leuk is dat! Ook logeren bij opa en oma vindt hij fijn en later wordt hij, volgens eigen zeggen, ‘leraar’. Waarschijnlijk is het daarom dat hij schooltje spelen met zijn zusje Lisenka ‘super cool’ vindt.

De kleding van Kristian is gesponsord door: Voorwinden Modemall in ’s-Gravendeel

MODEMALL

VEINE

COLOFON

VAN DE REDACTIE

UITGEVER Stichting Veine HOOFDREDACTIE Renée Ruisch EINDREDACTIE Frieda Zebrowski ART DIRECTION ConQuest communication. creation. FOTOGRAFIE COVER Emile Peters REDACTIE Marianne Zwanenburg WEBMASTER EN DESIGN Stephan van Rijt, Talk Today DRUKKERIJ Van de Water, Schiedam VERZENDING BGS Schiedam

PUNT VAN RENÉE

COLUMNISTEN Sandra Titulaer (revalidatiearts), Sylvie Suijkerbuijk (therapeut computer en handicap), Eva Vernet (ergotherapeut), Nicole Kien (advocaat), Chris (moeder), Arie van Tienhoven (ondernemer), Anne van Zwieten (moeder), Martin Meeuwissen (expert houdingsmanagement) ABONNEMENTEN abonnee@veine.nl ADVERTENTIES advertentie@veine.nl ADRES Palladiostraat 35, 3066 AH Rotterdam BANKREKENINGNUMMER

IK HEB ‘M IN ÉÉN ADEM UITGELEZEN. HET BOEK ‘NUJEEN’ OVER EEN LICHAMELIJK BEPERKT MEISJE UIT ALEPPO, DAT MET HAAR ROLSTOEL IN EEN RUBBERBOOTJE NAAR GRIEKENLAND VLUCHT. EEN AANGRIJPEND VERHAAL. Nujeen, die op de vijfde etage

van. Bij het lezen van dit boek besef

woonde, zonder lift en toen ook nog

je maar weer eens dat het fijn is

zonder rolstoel. Haar wereld beperkte

dat in Nederland kinderen met een

zich tot haar familie, de televisie

beperking ook kansen krijgen.

NL66 INGB 0006 799 696

Copyright © 2017 Stichting Veine Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Het is niet toegestaan Veine zonder schriftelijke goedkeuring op te nemen in een leesportefeuille. Veine is niet aansprakelijk voor eventuele onjuistheden in deze uitgave en niet verantwoordelijk voor handelingen van derden welke mogelijkerwijs voortvloeien uit het lezen van deze uitgave. Veine behoudt zich het recht voor ingezonden materiaal zonder kennisgeving vooraf geheel of gedeeltelijk te publiceren. Over uitslagen

en het balkon van de flat. Haar lievelingsplek, omdat ze dan kon kijken

Over kansen kun je in deze voorjaars-

naar het leven buiten en de toen nog

Veine van alles lezen. Interessant

prachtige, statige huizen en pleinen

is onder andere het artikel over

in de stad. Wij mopperen wel eens

sensorische informatieverwerking;

op gemeente en zorgverzekeraars,

hoe kun je jouw kind helpen bij het

maar de hulpmiddelen die we

verwerken van prikkels? Zelf vond

voor onze kinderen nodig hebben,

ik het dossier over kwijlen heel

krijgen we uiteindelijk wel. En

leerzaam. Ik kende de reguliere

gelukkig hebben we als ouders

oplossingen, maar ik had er geen idee

de mogelijkheid om onze kinderen

van dat er nog veel meer methoden

voor één of meerdere dagen naar

zijn om kwijlen te verminderen. Ik ben

school of een kinderdagcentrum te

er meteen mee aan de slag gegaan

brengen. De ontmoeting met anderen,

thuis. Misschien is het ook iets voor

de uitdagingen die ze aangeboden

jou? •

van prijsvragen en/of speciale acties kan niet worden gecorrespondeerd.

krijgen, daar groeien onze kinderen

ADVERTENTIE

NEEM NU EEN ABONNEMENT OP VEINE ONTVANG VOOR € 25 PER JAAR IEDER KWARTAAL VEINE THUIS ÉN VERWEN JEZELF MET EEN SHOEBY FASHION ARRANGEMENT T.W.V. € 29,95. SHOEBY FASHION ARRANGEMENT • Een exclusieve shopervaring & verwendag in Den Haag Centrum voor 1 persoon**. Of shop je liever bij Shoeby bij jou in de buurt? Je ontvangt ook een bon voor een VIPavond voor jou met jouw vrienden en of familie. De hele winkel voor jullie alleen. • Een VIPontvangst met bubbles & bites. • Een heerlijke lunch of high tea (meerprijs high tea is € 9,95). • Stylingadvies van je eigen Shoeby stylist: jouw personal shopper. • Make-up en hairstyling, matchend bij je kleding. • 20% korting* op een nieuwe outfit.

* De korting is geldig op de originele prijs van de artikelen uit de hele collectie van Shoeby Den Haag Centrum. ** Het Fashion Arrangement is voor 1 persoon en tegen betaling uit te breiden voor meerdere personen. Te boeken van maandag t/m zondag m.u.v. feestdagen.

VEINE

4 Deze aanbieding is geldig tot 1 september 2017 of zolang de voorraad strekt. Abonnementen gelden tot wederopzegging (prijswijzigingen voorbehouden).

GA VOOR MEER INFORMATIE NAAR ONZE WEBSITE WWW.VEINE.NL

INHOUD

THERAPIE HOREN, ZIEN EN VERWERKEN

ORANJE BOVEN KONINGSDAG 2017

DOSSIER KWIJLEN

WILD LIFE BIJ DE BEESTEN AF

OOKLEUKS

COLUMN OP MAAT TILLEN

COLUMN HOUDINGSMANAGEMENT

OOKCIJFERS OVER KWIJLEN

COLUMN #ONTROERING

SPORT ÉÉN GROOT SPORTFEEST

(P)APPTALK GEK

COLUMN HOOFDSTEUN, HOOFDZAAK OF BIJZAAK?

VEINE STEUNT MY BREATH MY MUSIC

ANNA MAAKT ER WAT VAN ROLSTOELTAS

COLUMN GROOVTUBE

WAT VIND JIJ VAN VEINE?

MOOIE MENSEN CISCA VAN SLOTEN

VAKANTIE KAMPEREN, NATUURLIJK KAN DAT!

COLUMN VAN ANNE DANSEN

SOMS KRIJG IK HET GEWOON NIET VOOR ELKAAR… (ZUCHT)

DOSSIER STATAFELS

LEUK AAN MIJN KIND

COLUMN SAMEN MET OUDERS ZOEKEN NAAR OPLOSSINGEN

THERAPIE

TEKST: RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: BIJZONDER FOTOGRAFIE

HOREN, ZIEN EN VERWERKEN IN AMSTERDAM ZIJN WE UITGENODIGD BIJ GERARD AYODEJI EN MARIEKE TIJS. HUN DOCHTER SANNE IS EEN PRACHTIG, MEERVOUDIG BEPERKT MEISJE VAN ZES JAAR. GERARD SCHREEF ONS EEN ENTHOUSIASTE MAIL OVER DE SI-THERAPIE DIE SANNE KRIJGT. “HET DUURDE EEN PAAR JAAR VOORDAT WIJ KENNISMAAKTEN MET HET BEGRIP SENSORISCHE INFORMATIEVERWERKING. DIRECT VIEL ALLES OP ZIJN PLAATS; WAAROM DE LOGOPEDIE EN FYSIOTHERAPIE WEINIG LEKEN TE HELPEN EN GEEN INGANG BIJ ONZE DOCHTER WISTEN TE VINDEN”, SCHRIJFT GERARD. NATUURLIJK ZIJN WIJ NIEUWSGIERIG EN DUS GAAN WE BIJ DIT MOOIE GEZIN LANGS.

Midden in Amsterdam bezoeken we Sanne die op het moment dat we arriveren volop bezig is met therapeut Miranda Zwijgers. Miranda, van huis uit ergotherapeut, werkt voor Visio*. Zij heeft verschillende cursussen gevolgd op het gebied van SI, zowel in Nederland als in de

VEINE

VS bij Lucy Jane Miller, een volgeling van Jean Ayres, de bedenker van SI. >

THERAPIE

7 *Koninklijke Visio biedt informatie en advies, maar ook verschillende vormen van onderzoek, begeleiding, revalidatie, onderwijs en wonen. Deze diensten zijn er voor mensen die slechtziend of blind zijn, ook als zij daarnaast een verstandelijke, lichamelijke of andere zintuiglijke beperking hebben.Â

THERAPIE

Als ik vraag wat sensorische

informatieverwerking waardoor zij niet

informatieverwerking is, legt Miranda

geholpen kon worden.”

uit hoe al je zintuigen alle prikkels uit je omgeving verwerken. De prikkels

HOE BEPAALT MIRANDA DE

worden door je hersenen ontvangen

BEHANDELWIJZE VOOR EEN KIND?

en omgezet naar gedrag. Dit kan

Miranda start als zij binnenkomt bij

adequaat gedrag zijn waarbij de prikkels

een gezin altijd met een analyse. Heel

gefilterd worden. Een voorbeeld is dat

vaak wordt zij ingeschakeld door een

je een binnenkomend sms-geluidje

andere hulpverlener, bijvoorbeeld door

kunt waarnemen maar dit tegelijkertijd

een groepsbegeleider of een arts. Zij

kunt negeren. Het kan ook leiden tot

neemt dan eerst contact op met de

inadequaat gedrag. Bij een kind (met

ouders, dit kan per mail of telefonisch.

beperkingen) kan het gevolg gillen

Zij probeert dan de ouders vóór het

of schreeuwen zijn. Dit is voor het

eerste persoonlijke contact al een

betreffende kind weliswaar zijn of haar

vragenlijst te laten invullen; Sensory

manier van verwerking, maar in de

Profile-NL. De Sensory Profile-NL (SP-

verzorging geeft dit vaak problemen.

NL) is gebaseerd op kinderen zonder

Ook kan het de verdere ontwikkeling

beperking, dus Miranda neemt deze

van het kind in de weg staan.

niet klakkeloos over. Het is bovendien een momentopname. Ook weet je niet

Gerard legt uit dat de fysiotherapeut

of ouders de vragen goed hebben

niet verder kwam met Sanne omdat ze

begrepen.

geen druk verdroeg op haar voeten.

VEINE

“Tijdens dolfijntherapie in Curaçao

Miranda is zich er dus wel heel bewust

kwamen wij erachter dat dit het

van dat, ook al heeft zij de uitslag van

probleem was. Ook het eten van Sanne

de SP-NL, het heel belangrijk is dat

was jaren een ‘gevecht’ ondanks dat er

zij het kind zelf ziet om een compleet

een logopedist was ingeschakeld om

beeld te kunnen vormen. De uitslag

te helpen. Deze logopedist wist op een

van de SP-NL geeft echter wel

bepaald moment niet meer op welke

een richtlijn. Daarnaast doet zij een

manier te helpen; de gereedschapskist

dossieronderzoek. Wat heeft het kind

was als het ware volledig leeg zonder

precies en wat is er in het verleden

resultaat geboekt te hebben. Sanne

allemaal al gebeurd? Wat zijn de

leefde alleen nog op drinkvoeding.

bevindingen hiervan? Miranda: “Idealiter

Later bleek dus dat Sanne een groot

probeer ik vier keer te observeren in

probleem had met sensorische

verschillende situaties, daarna heb ik >

THERAPIE

WAT IS SI? Ouders die het begrip SI horen, denken vaak aan het gebruik van scheerschuim en bakken vol bonen en rijst waarin kinderen met hun handen spelen. Tactiele spelletjes die vaak op KDC’s worden gedaan. Het is voor veel ouders niet helemaal duidelijk waarom hiermee gewerkt wordt. Miranda Zwijgers (SI-therapeut) vertelt dat SI inderdaad een sensopathisch spel is waarbij de zintuigen worden gestimuleerd. Soms wordt er teveel standaard naar de macaroni en het scheerschuim gegrepen zonder dat er gekeken wordt naar de opbouw van prikkels en wat je ermee wil bereiken.

Sensorische informatieverwerking betekent eigenlijk niet meer dan ‘zintuiglijk’: horen, proeven, ruiken, voelen, zien. Bij sommige kinderen werken de zintuigen niet goed samen, het filtermechanisme werkt niet goed. Of er worden te weinig prikkels doorgelaten, waardoor de hersenen te weinig informatie krijgen om een leerproces te ondergaan. Of er worden teveel prikkels doorgelaten, waardoor personen overprikkeld raken en de hersenen om die reden geen leerproces kunnen ondergaan. Ze hebben dan sensorische informatieverwerkingsproblemen. Dat uit zich in hun gedrag. Ze zijn bijvoorbeeld heel onhandig of worden snel boos. Maar het kan hun gedrag ook op heel andere manieren beïnvloeden. Sommige kinderen zijn angstig, huilen snel en zijn snel overprikkeld. De zintuigingangen zijn gehoor, tast, ruiken, kijken en proeven. Daarnaast zijn er minder bekende zintuigen zoals evenwicht, beweging (je vestibulaire zintuig) en het spieren gewrichtsgevoel, het zogenaamde proprioceptieve zintuig. Ook is er nog het interoceptieve zintuig, dat wil zeggen alle prikkels, gegeven vanuit je eigen lichaam, vanuit je eigen organen. (red. www.nssi.nl voor verdere uitleg van de begrippen).

THERAPIE

een redelijk beeld van het probleem.” Dit ‘beeld’ vormt het

masseren we. Uiteindelijk vindt Sanne het zelfs een soort van

uitgangspunt van waaruit Miranda aan de slag gaat.

grappig, want ze gaat giechelen als de handelingen worden uitgevoerd.”

Bij de een is diepe druk wenselijk en bij de ander een

VEINE

borstelaanraking (red. het borstelen van het hele, liefst

Bij Sanne is met de extremiteiten (armen en benen)

blote lijf met een speciale borstel, formaat nagelborstel, is

begonnen en langzaam toegewerkt naar het centrum (haar

ook een onderdeel van SI-therapie). Bij Sanne is het zo dat

mond) zodat er in elk geval rust in haar lijfje was. Door deze

het al zoveel spanning zou oproepen om haar kleding uit

druk te voelen, ondervindt Sanne een ontspanning in haar

te trekken dat ‘borstelen’ niet zou leiden tot het gewenste

lichaam. Miranda geeft als voorbeeld dat veel mensen dit

resultaat. Daarom is in haar geval gekozen om met massage

hebben: zelfs als het zomers bloedheet is, willen veel mensen

en diepe druk te werken. Miranda gaat het hele lichaam langs

tóch een laken over zich hebben, alleen maar omdat dit een

met deze aanrakingen. “Door steeds dezelfde handelingen

ontspannen gevoel geeft zodat zij zich dan prettiger voelen

te herhalen, laten we Sanne wennen aan het idee dat zij

en rustiger kunnen slapen.

aangeraakt wordt. Het helpt haar om hardop te tellen terwijl

Daar waar Miranda zich in het verleden wel eens afvroeg

we haar voeten, kuiten enzovoort stevig aanraken. Daarna

of haar therapie bijdroeg aan een betere prikkelverwerking,

THERAPIE

Bij SI gaat het over filteren en daarna verwerken van waarnemingen die we doen. Een SI-storing kan twee redenen hebben: 1 De filter laat te weinig door, waardoor iemand veel dingen niet bewust waarneemt. 2 De filter laat teveel door en je ervaart zo veel waarnemingen tegelijk, dat je er niets meer mee kunt. Vergelijk het met studeren met veel kletsende mensen om je heen terwijl je sokken kriebelen en je honger hebt.

Daar komt nog eens bij dat de filter ook kan schommelen gedurende de dag. Het ene moment laat de filter te veel prikkels door, het andere moment kan het te weinig prikkels doorlaten.

brengt zij dat nu in kaart door GAS*

* G AS staat voor Goal Attainment Scaling;

scores bij te houden. Zo kan ze goed

een methodische manier van werken. Zo

zien wat de vorderingen zijn. â€œEn op

staat de ontwikkeling van persoonlijke

die manier kan ik ook vooraf gestelde

en zorgplannen voor mensen met

doelen nastreven met de kinderen en

een verstandelijke beperking vooral

hun ouders.â€œ

in het teken van het uitwerken van een activiteitenplan. Dit bestaat uit

Miranda filmt heel graag een SI-sessie

een meetbare opzet van een aantal

omdat zij dan later nog eens alles kan

hoofddoelen en subdoelen of concretere

terugzien, ook dingen die haar in eerste

werkdoelen (www.methodieken.nl).

instantie niet opgevallen waren. Heel vaak zijn het de details die er juist toe doen. >

THERAPIE

HOE OUD MOET EEN KIND ZIJN OM MET

om prikkels goed te kunnen verwerken. Zijn er echter nog

SI-THERAPIE TE BEGINNEN?

meer doelen waarvoor SI-therapie heel goed zou kunnen

Miranda geeft aan dat SI-therapie zowel bij kinderen als bij

worden ingezet? “Eigenlijk heeft alles wat je gedurende

volwassenen zinvol is, maar de hersenen het meest plastisch

een dag doet, te maken met prikkelverwerking. Bij

zijn tot een leeftijd van rond de acht jaar. Gedurende het

verzorgingsmomenten is het heel belangrijk, maar ook bij eten

hele leven worden nieuwe ‘banen’ aangemaakt doordat je

speelt het een grote rol. De structuur, smaak en temperatuur

bijvoorbeeld beweegt en sport. Daardoor worden allerlei

zijn hierbij bijvoorbeeld heel belangrijk. Samenvattend zou

nieuwe bewegingsprogramma’s in het hoofd aangemaakt.

je dus kunnen zeggen dat SI-therapie eigenlijk altijd in te

Denk bijvoorbeeld aan kitesurfen of skeeleren, aan deze

zetten valt bij elke prikkel waar een probleem bij is. Miranda

sporten wordt vaak op latere leeftijd begonnen. Bij kinderen

merkt dat veel mensen ietwat allergisch reageren op het

kost SI-therapie wel minder tijd dan bij volwassenen, maar

woord SI. Zelf spreekt ze vaak over het inzetten van sterke

van tevoren kan nooit worden bepaald wat er bereikt kan

zintuigingangen van een kind die gebruikt kunnen worden om

worden, simpelweg omdat we nog steeds niet in de hersenen

bepaalde doelstellingen te behalen voor dat kind.

kunnen kijken en kunnen achterhalen wat de mogelijkheden van een individu zijn. Een MRI geeft hierover ook geen

Op de vraag of je er eigenlijk ook kwaad mee kunt aanrichten,

duidelijke informatie.

legt Miranda uit dat je wel degelijk alert moet zijn. “Zo denk ik dat Sanne op het KDC waar ze zat teveel prikkels

VEINE

PRIKKELVERWERKING EN VERDER

heeft gekregen. Ik heb in het verleden een jongetje gezien

Het is dus in de eerste plaats voor kinderen heel belangrijk

dat telkens moest overgeven bij het zien van een bus

THERAPIE

scheerschuim. Het blijft een zoektocht, maar één ding is

en op welke kinderen hij of zij zich richt. Idee is wel dit op

zeker; het kost altijd meer tijd om een negatieve reactie af te

de site erbij te gaan vermelden zodat een ouder weet of de

leren dan iets positiefs aan te leren!” Binnen de SI-therapie

therapeut geschikt is voor de problemen waarmee het kind

zijn er ruimtes met tal van hulpmiddelen maar eigenlijk kun

kampt.

je met een beetje creativiteit al heel veel met alles wat je gewoon thuis hebt. Een zitzak, kussens, een iPad of een

VERGOEDING

speeltje dat geluid maakt zijn hiervan al voorbeelden. Een

Miranda is drie keer in de week aan de slag gegaan met

(aangepaste) schommel is prachtig maar door het kind op

Sanne. Door het telkens herhalen is er veel te bereiken en

schoot te nemen en te hobbelen kom je ook al heel ver. Dat

deze bezoekfrequentie is dan ook bijna een voorwaarde,

laatste heeft bovendien als voordeel dat ook de zithouding

tenzij het thuissysteem veel kan bijdragen. Het is echter wel

gelijk wordt verbeterd. Tegelijkertijd voelt Miranda hoeveel

een praktisch probleem, want de zorgverzekeraar gaat hierin

steun het kind nodig heeft zodat de spierkracht gelijk kan

niet mee. Een ingang wordt hiervoor geboden via Visio.

worden beoordeeld.

Sanne bijvoorbeeld valt onder het ‘zwaardere zorgprofiel’. Voor personen die hieronder vallen is meer zorg beschikbaar,

HOE VIND JE EEN GOEDE THERAPEUT?

alhoewel dit voor de toekomst zomaar anders kan zijn.

Op de website www.nssi.nl staan therapeuten vermeld

Aanvragen hiervoor lopen via het zorgkantoor en komen

die de SI-methode ondersteunen. Toch blijkt dat het in de

vervolgens bij de zorgverzekeraar terecht, die het advies van

praktijk niet altijd duidelijk is op welke wijze een therapeut de

deze kantoren opvolgt. •

SI-methode integreert in zijn specifieke behandelmethode

ADVERTENTIE

VEINE

COLUMN M

t in

en t

MIJN INTERESSE IN HOUDINGSMANAGEMENT Me

w is

s en -

E x per t houd

ings

n ma

MIJN INTERESSE VOOR HOUDINGSMANAGEMENT IS GEWEKT EN GEGROEID DANKZIJ EEN BIJZONDERE VRIENDSCHAP. EEN VRIENDSCHAP DIE ONTSTOND DOORDAT IK JOOST NAUTA MEERDERE KEREN BEZOCHT OM EEN TILPROBLEEM OP TE LOSSEN. Het tilprobleem van Joost was door de ernstige

vaak door bewegingsarmoede, anderzijds omdat de spier aan

vergroeiingen en contracturen een behoorlijke uitdaging.

de ene kant van het gewricht harder trekt dan de spier aan de

Omdat er veel besproken moest worden, ontstond er een

andere kant van dat gewricht. Of anders gezegd, de spier aan

onderlinge band. Tijdens een van mijn bezoekjes kwam de

de ene kant van het gewricht is korter geworden en de spier

opleiding die Joost volgde, tot maatschappelijk werker, ter

aan de andere kant van het gewricht is langer geworden. Bij

sprake. Dat verbaasde mij, hij was volledig verlamd en kon

ontspanning is er rust aan beide zijden van het gewricht.

niet meer dan twee vingers bewegen. Sterker nog, hij had

Het lichaam wordt gevormd door invloed van de zwaarte

zelf 24/7 verzorging nodig. Maar juist door zijn ernstige

kracht. De tijdsduur, de houding, de spierspanning en de

handicap, die hij al vanaf zijn geboorte had, en door zijn

mate van ontspanning van het lichaam spelen hierbij een

behoefte aan permanente verzorging, kon Joost heel goed

grote rol.

de geschiktheid van zorgverleners in bepaalde situaties inschatten. Inmiddels heeft Joost Nauta van zijn ernstige

Dus hoe langer iemand in één houding zit of ligt, hoe meer hij

handicap een heel sterk punt gemaakt. Hij runt zelf zijn eigen

of zij vervormt door die houding. Het proces van vervorming

landelijke thuiszorgorganisatie.

gaat het snelst in de remslaap en de diepslaap omdat in die fases van de slaapcyclus de spieren de minste spierspanning

En ik? Ik ging op zoek naar de vergroeiingen van Joost.

hebben. Daardoor heeft de zwaartekracht juist op die

Waardoor ontstaan niet-aangeboren vergroeiingen nou

momenten de grootste invloed op het lichaam. Belangrijk is

eigenlijk? Wat is er allemaal bekend en wat beïnvloedt het

dat als iemand tijdens het slapen zichzelf niet meer draait, hij

bot- en spierstelsel van een mens? Bij spieren ligt dat voor

of zij wordt geholpen en ondersteund om in symmetrische

de hand, deze ontwikkelen zich al naar gelang ze bewegen.

houdingen te liggen. Het liefst drie verschillende houdingen

Als beweging niet mogelijk is, blijft spierontwikkeling achter.

per nacht. Dat draaien is niet alleen van belang om

Maar op deze manier kan niet zomaar een contractuur van

vergroeiingen zoals bijvoorbeeld scoliose te voorkomen,

armen of benen ontstaan. Waarom krijgen sommigen wel

maar ook omdat de borstkas anders kan vervormen met alle

contracturen en anderen niet? Eigenlijk is dat gemakkelijk te

gevolgen van dien. Hierover vertel ik graag in mijn volgende

verklaren en te begrijpen. Contracturen ontstaan enerzijds

column. •

OOKLEUK EMOJI’S DIE BIJ JOU PASSEN

Er zijn voor appende kinderen met een beperking nu ook eigen emoji´s:

VEINE

EMOJABILITY. Een ziekenhuis in Minnesota (Amerika) ontwikkelde de app zodat jongeren met een beperking veel beter kunnen verwijzen naar hun eigen leefomgeving. | Gratis te downloaden via: supportmagazine.nl/emojis-kinderen-handicap-nieuwe-app/

De VETSAK® ZITZAKKEN uit Kaapstad (Zuid-Afrika) zijn uniek. Juist voor kinderen met een beperking is een zak die zich om je lijf vormt een veilige en comfortabele ervaring (zie ons artikel over SI). En als-ie dan zo zacht is als deze… dan wil je nooit meer ergens anders zitten. Alle ZITZAKKEN van vetsak® zijn er in twee maten (600 en 1000 liter) en in vier verschillende stoffen. | Prijs vanaf € 429,00 | ikwilzitzakken.nl

OOKLEUK OM IN WEG TE ZAKKEN

OOKLEUK EEN BEKER DIE NIET OMVALT

Een kleine REISBEKER die niet omvalt, wie wil dat niet. Hoe dat kan? Dankzij de Smartgrip technologie valt deze MIGHTY MUG niet om, maar pak je hem wel eenvoudig op. De smartgrip is zo goed dat je de beker zelfs aan de muur kan laten hangen… voor wie daar behoefte aan

VEINE

heeft. Lekdicht door middel van de silicone afsluiting, dubbelwandig, houdt drank drie uur warm of acht uur koel. Prijs € 17,95 | webshop-gouda.nl

MODDERPAKKING Deze WARMTEPAKKING is gevuld met natuurlijke heilmoor; een helende substantie die wordt verkregen uit modder. Gemakkelijk te verwarmen, bijvoorbeeld in de magnetron. De pakking is meteen prettig zwaar en neemt zeer goed de vorm van je lichaam aan. Prijs â‚¬ 21,95 | premed.nl

OOKLEUK OM TE ONTSPANNEN

OOKLEUK OM LEKKER TE KUNNEN DRAAIEN

Dit speciale GLIJLAKEN heeft een zijdeachtige en gladde kern. Daardoor kun je een kind of volwassene met een beperking makkelijk draaien bij de verzorging. Overigens is wel aan de veiligheid gedacht. Aan de randen van het laken zit juist antiglij materiaal zodat uit bed rollen wordt voorkomen. | Prijs vanaf â‚Ź 49,95 | Diverse zorgleveranciers zoals Vegro en Medipoint, meer informatie via handicare.com.

VEINE

OOKCIJFERS OVER KWIJLEN

Betekenis ‘kwijlen’ (volgens Van Dale woordenboek)

SPEEKSEL IS BELANGRIJK VOOR EETGENOEGEN. IETS WAT JE SPEEKSEL NIET KAN ONTBINDEN, HEEFT NAMELIJK GEEN SMAAK.

kwij·len (kwijlde, heeft gekwijld) 1 speeksel uit de mond laten lopen 2 zeuren

STEEK JE TONG NIET UIT ALS JE JE IDENTITEIT WIL VERBERGEN. NET ALS VINGERAFDRUKKEN, HEEFT IEDEREEN EEN UNIEKE TONGAFDRUK!

DAGELIJKS PRODUCEER JE ONGEVEER EEN TOT

1,5 LITER

SPEEKSEL. IN RUST IS ONGEVEER 0,25 TOT 0,5 MILLILITER SPEEKSEL PER MINUUT NORMAAL. BIJ KAUWEN, PROEVEN EN PRATEN HEB JE ZO’N DRIE TOT VIER KEER MEER SPEEKSEL IN DE MOND DAN WANNEER JE NIETS DOET.

TIJDENS ZIJN LEVEN PRODUCEERT DE GEMIDDELDE PERSOON ONGEVEER 25.000 LITER SPEEKSEL – GENOEG OM 2 ZWEMBADEN TE VULLEN!

MAAR LIEFST VAN SPEEKSEL BESTAAT UIT WATER EN 3% UIT ANDERE BESTANDDELEN WAARONDER VEEL VERSCHILLENDE EIWITTEN.

SPEEKSEL WORDT GEVORMD DOOR DRIE GROTE SPEEKSELKLIEREN: DE OORSPEEKSELKLIER EN TWEE MONDBODEMSPEEKSELKLIEREN. DAARNAAST HEB JE IN DE MOND OOK NOG ALLERLEI KLEINE SPEEKSELKLIERTJES, ONDER ANDERE OP JE TONG, ONDERLIP EN GEHEMELTE.

COMFORT LIGSYSTEEM TEGEN VERVORMING VAN BORSTKAS EN RUG/BEKKEN INNOCARE IS EEN INNOVATIEVE ONDERNEMING, GESPECIALISEERD IN HOUDINGSMANAGEMENT. WIJ ONTWIKKELEN EN LEVEREN PRODUCTEN DIE BIJDRAGEN AAN EEN GOEDE LICHAAMSHOUDING. VOORAL VOOR DIEGENEN DIE NIET IN STAAT ZIJN ZELFSTANDIG GOED TE LIGGEN OF TE ZITTEN. ADVERTORIAL

Een asymmetrische houding ontstaat door de invloed van de zwaartekracht op het lichaam, vooral tijdens de slaap. In het bijzonder in dat deel van de slaap waarin de tonus (spierspanning) het laagst is; in de remslaap en in de diepslaap. In deze fasen vervormt het lichaam het snelst. Met het Comfort Ligsysteem is het mogelijk om in iedere houding te ondersteunen. Met de steuntjes die je op maat kunt plaatsen, kun je in rugligging voorkomen dat de borstkas verder afvlakt of voorkomen in zijligging dat de borstkas steeds hoger wordt. Als de borstkas al erg vervormd is, kunnen de steunen verbetering bewerkstelligen. Dat kan zowel bij de borstkas als bij een kromming bij het bekken of in de rug (scoliose).

Innocare BV, Leemansweg 80, 6827 BX Arnhem Telefoon 026- 388 3598 www.innocare.nl

VEINE

RUBRIEK

COLUMN #ONTROERING #CONFRONTATIE

Chr is - m

oed

TIJDENS DE LAATSTE KERSTVIERING WERDEN DE OUDERS EN KINDEREN VAN HET KDC VAN MIJN DERTIENJARIGE DOCHTER, GETRAKTEERD OP EEN OPTREDEN VAN ACHT MUSICALMEIDEN DIE UITBUNDIG ZONGEN EN DANSTEN. EEN FEESTJE, IK KAN NIET ANDERS ZEGGEN. De meiden probeerden echt contact

allemaal zo meegeleefd. En toen kwam

zullen het nooit meer vergeten”. Ik

te maken met hun gehandicapte

het nieuws. Ze bleek ernstig beperkt,

knikte en dacht: “Tja, die tijd uit mijn

leeftijdsgenootjes. Sommigen bewogen

zou nooit kunnen lopen, praten,

leven is er veel langs mij heen gegaan.

in hun rolstoel op de muziek mee. Het

zelfstandig eten... Men dacht eigenlijk

We konden er simpelweg niets bij

mooiste moment volgde toen één van

aan een kasplantje.” Dit verhaal kende

hebben”.

de meisjes een arm om mijn dochter

ik natuurlijk maar al te goed. Als klap

sloeg en zei “Ik ken jou wel, hoor.

op de vuurpijl kregen we van die jonge

Even keek ik naar de meisjes. Het

Wij hebben samen op babymassage

neuroloog (ik kan ‘m nog zo uittekenen)

vrolijke grietje met de twee vlechten die

gezeten.” Ik was verbaasd en zei haar

ook nog te horen dat ons kindje

nu samen met mijn dochter lol maakte.

dat ze dat natuurlijk van haar moeder

niet lang zou leven. Hoe vaak heb ik

Even dacht ik dat het ook andersom

had gehoord die al snel aansloot en

haar in mijn dromen, of beter gezegd

had kunnen zijn. Best confronterend

haar aanvulde: “Ken je mij nog?”.

nachtmerries, niet begraven? Vaak, dat

om zo’n leeftijdsgenootje te zien, bij

weet ik wel.

wie alles ‘normaal’ is. Al snel verdwijnt die gedachte en maakt plaats voor

Ze konden hemel en aarde bewegen maar deze mevrouw had ik nog nooit

Dat het leven anders zou lopen, wisten

een grote glimlach. Ze poseren samen

in mijn leven gezien. Sterker nog, ik

we toen nog niet. Dat ik in dertien jaar

voor de fotograaf. Ook mijn meisje

kon mij slechts vaag herinneren dat ik

zoveel zou leren, daar had ik geen idee

kijkt lachend in de camera. Dit is

überhaupt babymassage had gedaan.

van. De vreemde moeder sprak verder:

blijkbaar waarom kerst, kerst is. Ik ben

Maar waar en met wie, ik wist het niet

“Misschien niet zo gek dat je het

ontroerd… wat een mooie meiden. •

meer. De vreemde moeder vervolgde:

allemaal niet meer weet, je had wel wat

“Je was toen al zo open. We hebben

anders aan je hoofd. Wij daarentegen

SPORT

VEINE

SPORT

TEKST: RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: MATHILDE DU SOL

ÉÉN GROOT SPORTFEEST ZONDAG 19 FEBRUARI JONGSTLEDEN WAS HET GEZELLIG DRUK OP DE SPORTBOULEVARD IN DORDRECHT. HET WAS ALWEER VOOR DE TWEEDE KEER DAT DE GIATHLON, EEN SPORTIEF WERVINGSEVENEMENT, WERD GEORGANISEERD DOOR HET FONDS GEHANDICAPTENSPORT. WAT MIJ METEEN OPVIEL WAS DE HEERLIJKE SFEER. IEDEREEN BEGROETTE ELKAAR, VALIDE EN MINDERVALIDE SPORTERS TROKKEN HAND IN HAND MET ELKAAR OP. DIVERSE BEKENDE NEDERLANDSE SPORTTALENTEN ZOALS BIBIAN MENTEL, JETZE PLAT, ARNOLD VANDERLYDE, CARL VERHEIJEN EN JISKE GRIFFIOEN WAREN AANWEZIG OM DE DEELNEMERS AAN TE MOEDIGEN. OOK AMBASSADEUR FLOORTJE DESSING WAS EVEN ‘THUIS’ OM DE SPORTERS AAN TE MOEDIGEN. HET WAS OVERDUIDELIJK DAT ALLE AANWEZIGEN HET FONDS EEN WARM HART TOEDRAGEN. >

SPORT

VEINE

Oud-bokser Arnold Vanderlyde verzorgde de warming-

EEN SPORTIEF WERVINGSEVENEMENT

up voor alle deelnemers. Met een stevige beat werden

De Giathlon 2017 leverde ruim 44.000 euro op. Fonds

alle spieren opgerekt en werden, hoe kan het anders,

Gehandicaptensport besteedt dit bedrag aan top-

boksbewegingen gebruikt om de armen warm te krijgen.

en breedtesportinitiatieven die tot doel hebben de

Toen iedereen het gevoel had dat er voldoende rek- en

sportparticipatie van mensen met een handicap te vergroten,

strekoefeningen waren gedaan, was het tijd om naar het

zodat iedereen dichtbij huis kan sporten.

zwembad te gaan. De deelnemers kleedden zich om terwijl het publiek zich naar de tribunes begaf. Toen de starttoeter

Hoe werkt zoâ€™n Giathlon? Het is feitelijk een indoor triathlon

afging, was de tweede editie van de Giathlon officieel

waarbij deelnemers zwemmend, fietsend en lopend geld

begonnen.

ophalen voor sporters met een handicap. Degenen die zich

SPORT

inschrijven zijn enerzijds valide sporters die het werk van het Fonds belangrijk vinden, anderzijds zijn dit sporters met een beperking die mede dankzij het Fonds Gehandicaptensport al

wekelijks bij een vereniging in de buurt te kunnen sporten.

jaren in staat zijn om te sporten. Voor hen zijn er aangepaste

De vereniging of sportorganisatie kan dankzij deze bijdrage

loopbanden en fietsen.

de meerkosten dekken om sport voor mensen met een handicap mogelijk te maken. Denk hierbij aan sporten

Voor deelnemers gold een inspanningsverplichting om

spelmaterialen, aanpassingen aan de locatie, speciaal vervoer

€ 150,- aan donaties op te halen. Dit bedrag is niet zomaar

en het opleiden van een professioneel kader (trainers en

gekozen. Het staat gelijk aan een sportaandeel waarmee

begeleiders). Voor kinderen gold een minimaal donatiebedrag

je één sporter met een handicap drie jaar ondersteunt om

van € 25,-. •

ADVERTORIAL

BEDANKT! HET FONDS GEHANDICAPTENSPORT BEDANKT ALLE DEELNEMERS EN HUN DONATEURS. De Giathlon is een succesvol fondsenwervend sportevenement mede dankzij onze partners: Aviko, Aon Talent Foundation, UnivÃ©, BDO, Sportlife, Dordt Sport, Ziggo en Arko Sports Media, die het event mogelijk maken.

www.fondsgehandicaptensport.nl

VEINE

ADVERTORIAL

(P)APPTALK

VEINE

LIES & LEX! TWEE MOEDERS MET ALLEBEI EEN BEPERKT KIND. ZIJ DELEN WAT SIMPELE GEDACHTEN VIA DE WHATSAPP, MAAR WEL MET EEN KNIPOOG s

(P)APPTALK

Lex! Wij maken elkaar gek!

Lies! Ik weet dat ik irritant kan zijn maar dat je er gek van wordt?!

Neeeee, ik bedoel niet jou persoonlijk maar ‘wij (vooral) moeders in het algemeen’ maar misschien moeders met een beperkt kind nog wel meer.

Vertel...

Ik merk dat ik toch wel veel onrust krijg door alle social media en dan vooral van het kijken naar wat anderen doen in hun vrije tijd. Daarna ga ik denken: “Daar gaan we weer... moet ik niet naar de dierentuin, Efteling, bos, pannenkoekenhuis? Noem het allemaal maar op.”

Ok... ik heb dat gelukkig helemaal niet, maar dit is wel iets voor jou om over na te denken. Ik hoor dit wel vaker. Op Facebook lijkt het wel of iedereen gelukkig is en altijd maar feestjes en dagjes uit heeft. Maar ik zou zeggen: “Doe gewoon waar jij je goed bij voelt en laat de rest ook hun ding doen!”

Ja dat is ook zo, want weet je wat nou zo grappig is... de kids hoeven helemaal niet zo nodig weg. Op mijn vraag of ze misschien ook naar een of andere dierentuin wilden, riep de jongste van zes: “Nou, ik wil wel naar de Intratuin!”

Haha, zo zie je maar: life is simple. Die van mij willen altijd graag naar IKEA A

En weet je wat het frappante eraan was? Later zag ik de moeder van “Facebook” in den lijve en wat denk je dat ze zei? ”Ik moest er echt even uit, zoonlief was zo vervelend dat ik even niet meer wist wat ik ermee aan moest…” Laterrrr X

X retour!

ADVERTENTIE

VEINE

COLUMN HOOFDSTEUN, HOOFDZAAK OF BIJZAAK? Ar

ie v

an T

n ie n h ove n - onder

IN ONS DAGELIJKS WERK VAN HET BEDENKEN EN MAKEN VAN OPLOSSINGEN VOOR ZITPROBLEMEN, VAAK OP EEN ROLSTOEL, ZIJN WE STEEDS BEZIG MET HET ONDERSTEUNEN VAN EEN GROTER OF KLEINER DEEL VAN HET LICHAAM. HIERBIJ KAN HET GAAN OM EEN COMPLETE ZITORTHESE DIE EEN GROOT DEEL VAN HET LICHAAM STEUNT MAAR OOK OM EEN ARMLEGGER, EEN BEEN- OF HOOFDSTEUN DIE AAN EEN KLEIN DEEL VAN HET LICHAAM ONDERSTEUNING BIEDT. Bij de manier waarop we iets willen ondersteunen moeten

steunnemen wordt geboden als je moe bent of wilt rusten.

we steeds dezelfde afweging maken. Het maakt hierbij niet

Je kunt een goede armfunctie hebben, maar een armleuning

uit of het gaat om een groot of klein deel van het lichaam dat

is op bepaalde momenten toch prettig, zeker als je er voor

ondersteuning nodig heeft. Door een verkeerde afweging

kunt kiezen. Het ondersteunen van het hoofd verdient in dit

te maken of door zelfs helemaal niet na te denken over een

kader extra aandacht. Als je googlet op “gewicht hoofd” lees

aanpassing, kan de invloed van een klein onderdeel van een

je getallen als 4 tot 5 kg of 8% van het lichaamsgewicht. Iets

rolstoel een zeer negatieve invloed hebben op de kwaliteit

in die orde van grootte. In ieder geval is het een fors gewicht

van het zitten.

dat gebalanceerd moet worden via zeven nekwervels op de romp door middel van het samenspel van vooral nekspieren.

Wat ons betreft moeten er bij iedere vorm van ondersteuning

Dit is best zwaar! Probeer maar eens een halve emmer water

in ieder geval twee afwegingen gemaakt worden: moet het

op één hand te laten balanceren. Niets in de wereld is zwart

lichaam of het lichaamsdeel gestuurd worden? Moeten we

of wit dus ook op het gebied van de hoofdsteunen bestaan er

het lichaam of het lichaamsdeel volgen of compenseren?

veel mogelijkheden en tussenvormen. Een voorbeeld is het

Sturen is soms nodig om een bepaalde afwijkende (maar

gebruikmaken van een basishoofdsteun waarbij elementen

wel corrigeerbare) stand van de benen onder controle te

zijn toe te voegen om op bepaalde plekken het accent tussen

krijgen, bijvoorbeeld door middel van een abductieklos.

sturen en compenseren te kunnen verschuiven. Zoals blijkt

Compenseren of volgen is noodzakelijk als er sprake is

vinden wij het ondersteunen van het hoofd in een rolstoel

van een daadwerkelijke vergroeiing of dwangstand die niet

zeker geen bijzaak. Vraag ons gerust naar onze mening of de

te corrigeren is. Een voorbeeld hiervan is bij een scoliose

mogelijkheden die we kunnen bieden. •

ruimte maken voor de gibbus (bochel) in de rugleuning. Compenseren kan ook zijn dat de mogelijkheid tot

Mark Huisman / Arie van Tienhoven

Arie van Tienhoven is sociaal ondernemer en eigenaar van het bedrijf Ortho Innovatief. Zijn uitspraak “Bij mij gaat het om mensen, mensen en mensen” is illustratief voor de wijze waarop Arie en zijn collega’s werken. In januari 2016 werd Arie ‘Ondernemer van het jaar’. Zoals hij zelf zegt: “Gewoon omdat het anders moet”. Vragen of opmerkingen? Schroom niet en mail naar: a.tienhoven@ortho-innovatief of m.huisman@ortho-innovatief.nl

ORANJE BOVEN

ORANJE ZEIL Als je wil gaan picknicken maar de grond is nat leg je

KONING VOOR EEN DAG Voel je koning Willem-Alexander II

toch gewoon dit vrolijke zeil onder je mand (en je billen)!

KIJK DOOR EEN ORANJE BRIL

Bijvoorbeeld 2x3 meter bij spanbandconcurrent.nl voor

Op welk feest dan ook, met deze

€ 3,56.

chique bril steel jij zeker de show. fun-en-feest.nl voor € 4,95

in deze prachtige koningsmantel. feestartikelen4u.nl | € 26

BESTEK Verkrijgbaar bij meerdere

ORANJE SCHADUW

verkoopadressen en in verschillende prijsklassen.

VEINE

ORANJE BORDJES

Multifunctioneel, deze oranje parasol. Gebruik ‘m op het strand, tegen de regen, boven op je vrijmarktkraam, op je balkonnetje of gewoon waar dan

Verkrijgbaar bij meerdere

ook, omdat je er blij van wordt.

verkoopadressen en in diverse prijsklassen.

gardisto.net | € 9,95

ORANJE BOVEN

PROOST!

ORANJE RIETJES

Zum Wohl! Cheers! Salute!

Verkrijgbaar bij meerdere

A votre santé!

verkoopadressen in

Prosit!

diverse prijsklassen.

shoppartners.nl

HOLLANDSE BIERVILTJES

€ 3,50 Pakketje van 30 stuks. shoppartners.nl | € 4,75

VOOR PRINSESSEN Bijna elk meisje wil graag een prinsesje zijn en in deze oranje jurk buigt iedereen voor je en komt de prins op zijn witte paard vast snel naar je toe. bol.com | € 15,40

ROOD, WIT, BLAUW

VROLIJK MANDJE In dit oranje, plastic mandje

Lekker gemakkelijk op

kun je van alles bewaren

je gezicht te plakken

maar het staat ook heel vrolijk

en er weer af te halen!

op de ontbijttafel met verse

(En het loopt niet uit als

croissantjes. | bellatio.nl | € 7,99

MET VLAG EN… 35

Huh, waar is die wimpel nou?

je moet huilen of als je wordt gekust.) | schmink-kopen.nl

vlaggen-winkel.nl

€ 4,50 voor 6 stuks

€ 2,60 voor 50 stuks

DOSSIER

EÃ©n ding is zeker, als kwijlen een probleem is, zijn er veel oplossingen mogelijk.

VEINE

DOSSIER

TEKST: RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: BEELDBANK EN PRIVÉCOLLECTIE

DOSSIER KWIJLEN KWIJLEN IS EEN VEELVOORKOMEND PROBLEEM BIJ KINDEREN, JONGEREN EN VOLWASSENEN MET EEN BEPERKING. SOMS ZIJN SCHRALE EN ECZEEM-ACHTIGE PLEKKEN RONDOM DE MOND EEN PROBLEEM, SOMS ZIJN DE MOMENTEN VAN SCHAAMTE OFWEL DE SOCIALE GEVOLGEN EIGENLIJK NOG VEEL GROTER. OOK PRAKTISCH KAN HET VOOR OUDERS EN VERZORGERS LASTIG ZIJN. DENK AAN HET MEERMALEN PER DAG VERSCHONEN VAN KLEDING EN SLABBEN. AL MET AL EEN PROBLEEM OM EENS UITGEBREID ONDER DE LOEP TE NEMEN. WANT WAT IS NU PRECIES DE OORZAAK? EN WAT ZIJN DE OPLOSSINGEN? WE HEBBEN ALLEMAAL WEL EENS VAN BOTOX-INJECTIES GEHOORD… MAAR ER IS NOG VEEL MEER! Kwijlen is feitelijk het ongecontroleerde speekselverlies uit de mond. Bij baby’s en peuters tot achttien maanden wordt dit als ‘normaal’ gezien. Daarna leren ze om het speeksel te voelen, te verzamelen en volautomatisch door te slikken. Kwijlen op latere leeftijd houdt verband met sensomotorische stoornissen of anatomische afwijkingen. >

DOSSIER

METEN IS WETEN

Heel veel onderzoek en studies zijn er

Wanneer er tijdens een van deze

niet. Wél is aangetoond dat de mate van

fasen iets niet goed gaat of wanneer

Een indeling naar de ernst van het

kwijlen samenhangt met zintuigelijke

een kind te weinig slikt, kan dit

kwijlen is mogelijk met behulp van

stoornissen in het mondgebied. Er

leiden tot verslikken en/of kwijlen. Bij

een speciaal ontwikkelde tabel, de

wordt bovendien aangenomen dat

kinderen met een motorische en/of

Drooling Severity and Frequency

kwijlen niet wordt veroorzaakt doordat

verstandelijke beperking kan het kwijlen

scale. Soms kan een ‘slikvideo’

er teveel speeksel wordt aangemaakt.

echter blijven bestaan. Dit kan hinderlijk

bijdragen aan het in beeld brengen van

Het gaat om de speekselverwerking

zijn voor zowel het kind als voor zijn

de problematiek.

in de mond. Onvoldoende lipsluiting

of haar omgeving. Ook kan het kind

en slechte tongmotoriek verergeren

huidirritatie krijgen of zich verslikken

DE DROOLING SEVERITY

het kwijlen. Juist bij kinderen en

in het speeksel. Dat laatste kan

AND FREQUENCY SCALE

volwassenen met een lichamelijke en/

luchtweginfecties tot gevolg hebben.

Severity/ernst

of verstandelijke beperking is hiervan

Maar er zijn nog meer gevolgen. In

1 Dry (never drools)/ droog (kwijlt

sprake. Ook medicijnen kunnen kwijlen

speeksel zit amylase, een stofje dat

verergeren (onder andere anti-epileptica

je nodig hebt bij het verteren van

en spasmolytica).

koolhydraten. Wie veel speeksel

nooit) 2 Mild (only lips wet)/mild (alleen natte

verliest kan een slechtere spijsvertering

lippen)

Ieder mens bezit drie grote

hebben. In de Chinese geneeskunst

speekselklieren die elke dag een

wordt speeksel ook nog eens gezien

halve tot anderhalve liter speeksel

als een organische vloeistof die nodig

produceren. Voor kinderen is het

is om het bloed goed door het lichaam

normaal dat ze één tot drie keer per

te laten stromen. Als je veel speeksel

objects)/overvloedig (natte handen,

minuut hun speeksel doorslikken. We

verliest zou dit kunnen leiden tot een

dienblad en andere objecten)

letten er allemaal niet zo op. Slikken

slechte doorbloeding.

3 Moderate (wet on lips and chin)/ gemiddeld (natte lippen en kin) 4 Severe (wet clothes)/ernstig (natte kleding) 5 Profuse (wet hands, tray and

doe je vaak automatisch. BEHANDELVORMEN

Frequency/ frequentie 1 Never/nooit

Het RadboutUMC spreekt over

In de reguliere geneeskunde kennen we

2 Occasionally (not every day)/soms

drie fases:

een aantal behandelvormen:

• de fase dat de mond het slikken van

• Preverbale logopedie (red.:

(niet elke dag) 3 Frequently (part of every day)/ regelmatig (dagelijks)

VEINE

4 Constantly/voortdurend

voedsel en/of speeksel voorbereidt, • de fase dat er daadwerkelijk geslikt wordt in de keel, • de fase dat de voeding en het

behandeling van eet- en drinkproblemen en/of slikstoornissen bij jonge kinderen) • Medicijnen

speeksel in de slokdarm komen en

• Botox-injecties in de speekselklieren

worden verwerkt.

• Operatie • Gedragstherapie

DOSSIER

“Kinderen die zich verstandelijk bewust zijn van hun kwijlen, kunnen ook leren om te voelen dat hun kin bijvoorbeeld nat is.” Maar er zijn ook andere zienswijzen. Voor dit dossier interviewden we Elly de Jong die vanuit de Chinese geneeskunst en voetreflexen de problematiek rondom kwijlen benadert. We spraken bovendien kinderfysiotherapeut Esther de Ru die het tapen gebruikt als middel om het slikken te verbeteren en daarmee

in feite altijd het proberen waard. Er is geen sprake van

het kwijlen te verminderen. Eén ding is zeker, als kwijlen een

medicijngebruik of ingewikkelde operaties waaraan ook altijd

probleem is, zijn er veel oplossingen mogelijk.

bijverschijnselen kleven. Het lijkt een kwestie van ´baat het niet, schaadt het niet´.

DE VIJF REGULIERE BEHANDELVORMEN Logopedie en gedragstherapie zijn twee vormen van

Het RadboutUMC geeft een goede omschrijving van de

therapie die meestal als eerste worden ingezet om kwijlen te

medicatie die vaak wordt ingezet tegen overmatig kwijlen.

verminderen. Daar waar (preverbale) logopedie zich vooral

Glycopyrronium drank vermindert de speekselproductie

richt op het verbeteren van het slikken, de mondmotoriek

zonder dat een tekort aan speeksel optreedt. Bij ongeveer

en de lipsluiting, richt gedragstherapie zich vooral op

zeven op de tien kinderen werkt het medicijn goed. Toch is

het bewustzijn van kwijlen. Kinderen die zich namelijk

men in Nederland nog terughoudend met het voorschrijven

verstandelijk bewust zijn van hun kwijlen, kunnen ook leren

van dit medicijn, met name gezien de bijwerkingen die

om te voelen dat hun kin bijvoorbeeld nat is. In dat geval

kunnen optreden in het gehele lichaam. Bijwerkingen die veel

kunnen ze zichzelf aanleren om regelmatig een doekje

voorkomen zijn obstipatie, buikpijn, een droge mond en droge

langs hun gezicht te halen. Beide vormen van therapie zijn

ogen. >

DOSSIER

Botox-injecties kunnen helpen

de speekselklieren onder de tong.

tegen overmatig kwijlen. Dat blijkt

Hierdoor wordt het speeksel achter

uit onderzoek van de Nederlandse

in de mond aangeboden, waardoor

keel-, neus- en oorarts Arthur

kinderen het sneller automatisch

Scheffer van het UMC St Radboud

wegslikken. Een tweede manier is

in Nijmegen. Scheffer gaf meer dan

het afbinden van de afvoergang van

130 patiënten tussen de 3 en 27 jaar

de onderkaakspeekselklier. Via een

onder algehele verdoving een botox-

sneetje onder de tong worden de

injectie in de speekselklieren in de

afvoergangen van de speekselklier

onderkaak. Na twee maanden was

opgezocht en vrijgelegd. Hierna worden

de speekselproductie bij 61 patiënten

er metalen clipjes geplaatst om de

met meer dan de helft afgenomen.

doorgang van speeksel te blokkeren.

Dat het goed kan werken blijkt dus

Een derde manier is het verwijderen van

wel uit onderzoek. Groot nadeel is

de onderkaakspeekselklier, waardoor

de houdbaarheid van zo´n injectie.

de productie van speeksel wordt

Gemiddeld keert na zo´n drie maanden

verminderd.

het oude kwijlpatroon weer terug. Het is dus wel een behandeling die meerdere

Hoewel een eenmalige operatie

keren per jaar herhaald moet worden.

veelal voldoende zal zijn, zijn er ook

Omdat bij deze behandeling wel een

negatieve geluiden over dit soort

narcose noodzakelijk is, vinden niet alle

operaties. Wellicht heeft speeksel

ziekenhuizen in Nederland dit wenselijk.

toch echt wel een functie. Een droge mond en bijwerkingen die we eerder

Scheffer onderzocht tevens het

noemden, zijn het gevolg. Ook wordt

effect van een operatie. Het blijkt dat

er op sommige forums gesproken over

operaties, zoals het omleiden van de

tandbederf.

afvoergangen van speekselklieren

VEINE

of het afbinden hiervan, tot een

DE CHINESE GENEESKUNST

aanmerkelijke verbetering in kwaliteit

EN VOETREFLEXTHERAPIE

van leven leiden bij 80% van de

Elly de Jong heeft met zoon

kinderen. In de praktijk, zo legt

Stan (cerebrale parese) al heel

het RadboutUMC uit, zijn er drie

wat ervaring met kwijlen. Als

manieren van opereren. Allereerst

ze thuis komt te zitten omdat

het verleggen van de afvoergang

een fulltime baan lastig is

van de onderkaakspeekselklieren

met haar zorgintensieve kind,

(rerouting) en het verwijderen van

besluit ze na een paar jaar

DOSSIER

De Chinese geneeskunst gaat simpel gezegd uit van vijf elementen: vuur, water, aarde, metaal en hout. De milt valt onder het element ‘aarde’. In het geval van overmatig kwijlen is het element aarde verzwakt. De milt controleert het speeksel, de maag, mond en spieren. Ieder orgaan kent eigen

als pedicure te hebben gewerkt een

jaren van de opleiding wordt er veel

meridiaanbanen en deze vind je door

driejarige hbo-opleiding voetreflexologie

massagetechniek gegeven en tijdens

je hele lichaam. Er zijn ongeveer 80

te gaan volgen. Daar plakte ze nog

het oefenen op Stan merkte ik dat

van deze banen maar ze zijn niet

een eenjarige opleiding medische

dit een positieve invloed op hem had.

anatomisch aanwijsbaar, je moet

basiskennis aan vast om volledig

Bij het begin van de massagesessie

ze zien als energiebanen. Deze

geschoold voetreflextherapeut te zijn,

waren zijn benen bijvoorbeeld altijd

banen zijn al eeuwen geleden door

zowel Chinees als Westers. Als je de

heel gespannen maar na afloop waren

de Chinezen bepaald. Zij wisten

oosterse met de westerse geneeskunst

deze merkbaar meer ontspannen. Al

ook al door middel van de reeds

vergelijkt, is dat heel interessant. Elly

snel merkte ik bovendien dat mijn zoon

bekende acupunctuurpunten de

is niet specifiek aanhanger van een

minder ging kwijlen.”

meridiaanbanen te bereiken. De

van beide geneeskunsten maar vindt

oplossing van kwijlen zou in deze

het juist goed dat deze elkaar kunnen

Elly besloot haar scriptie hieraan te

visie zijn dat je de meridianen

aanvullen. De manier van kijken naar

wijden. De onderzoeksvraag was ‘Kan

van de milt stimuleert met

een afwijking in het lichaam is anders.

voetreflextherapie bijdragen tot het

bijvoorbeeld acupressuur op de

Bij de westerse geneeswijze komt er

verminderen van speekselverlies bij

acupunctuurpunten. Die punten

iemand met een klacht en vervolgens

kinderen met cerebrale parese?’

vind je in de voetzolen, maar

worden de symptomen van die klacht

Ze zocht uit welke oplossingen in het

bijvoorbeeld ook in het gezicht net

behandeld. De Chinese wijze richt zich

Westen en welke oplossingen in het

naast de mond. Zachtjes drukken

meer op het ontstaan van de klacht in

Oosten worden gegeven.

en draaien op deze punten wakkert

samenhang met het hele lichaam, een

verbetering aan. Speeksel en spuug

meer holistische benadering. Elly noemt

“Daar waar in het Westen logopedie,

zijn voor de Chinese geneesheer

de Chinese geneeskunst ‘alternatief

gedragstherapie, medicatie, botox

twee verschillende dingen. Speeksel

complementair’.

en verwijdering van speekselklieren

is waterig en komt vanuit de milt.

worden gezien als oplossingen, ziet de

Spuug is meer draderig en komt

“Stan is altijd mijn proefpersoon

Chinese geneesheer het heel anders.

bij de nier vandaan. Kwijl is waterig

geweest. Hij vond het heerlijk om

Hij ziet dat de mond vaak openhangt en

maar bij sommige kinderen lijkt het

aangeraakt te worden. De eerste

hij zoekt naar de oorzaak hiervan >

meer op slijm dan op kwijl.

DOSSIER

KOSTEN EN BATEN

door naar het orgaan te kijken dat

Uiteindelijk schreef Elly een plan dat

hiermee samenhangt. Welk orgaan is

uitgaat van zeven behandelingen. Via

verzwakt? Dan kom je uit op de milt.

een facebookpagina van ouders met

Als we Elly vragen wat ze ouders

Volgens de Chinese leer heeft de milt

kinderen met CP deed Elly een oproep

nog zou willen meegeven in dit

namelijk de functie om controle over

om medewerking te vragen. Uit veel

artikel, zegt ze: “Behalve dat

de mond te houden, dus ook over de

aanmeldingen heeft Elly tenslotte drie

het klachten vermindert, worden

mondspieren en het speeksel. Volgens

kinderen gekozen en met deze kinderen

mijn behandelingen door het kind

de traditionele Chinese geneeskust

en hun ouders is zij haar protocol gaan

uiteindelijk ook als heel prettig

circuleert energie, qi genaamd, door het

volgen. Bij alle drie de kinderen was

ervaren. Ik denk dat dat ook komt

lichaam en volgt hierbij specifieke, met

het resultaat positief; het kwijlen nam

omdat de behandelingen niet in een

elkaar verbonden banen. Deze banen

af. Elly heeft de ouders handvatten

ziekenhuis plaatsvinden en er niet

worden meridianen genoemd. “Voor

gegeven waarmee zij zelf hun kinderen,

met injecties en dergelijke gewerkt

het ´kwijlprobeem´ ziet de Chinese

ook na de zeven behandelingen, verder

wordt. Het geeft dus een dubbel

geneeskundige een oplossing in het

kunnen helpen zodat de positieve

effect: het helpt én het is lekker.”

versterken van de meridianen van de

resultaten zullen blijven.

Bij een aanvullende verzekering

milt”, legt Elly uit. “Overigens was het kwijlen niet

waarin alternatieve geneeswijzen in het pakket zitten, worden de kosten

Bij deze uitleg kan ik kan slechts appelig

geheel weg na zeven behandelingen

vergoed, want sinds oktober is Elly

kijken, ik vind het bere-ingewikkeld.

maar wel heel duidelijk verminderd.

namelijk registertherapeut.

Maar het is het proberen waard.

Bij veel kinderen waren ook positieve

Hoe werkt het precies en wat zijn de

neveneffecten merkbaar. Bij een kind

resultaten?

was duidelijk dat het in plaats van een keer in de vier dagen ontlasting te

VEINE

EEN BEHANDELPLAN VOLGENS ELLY

hebben, dit nu dagelijks was. Bij een

We hebben het al gehad over de milt die

ander kind was duidelijk merkbaar dat

betrokken is bij de mondmotoriek maar

het slapen verbeterde. Spierspanning

in haar onderzoek heeft Elly ook de

in armen en benen verminderde bij de

nieren betrokken. De nierfunctie zorgt

kinderen en ze voelden zich prettiger.

voor de ontwikkeling, de voortplanting,

De algehele kwaliteit van leven werd als

de groei en vult ook de hersenen. “Bij

verbeterd ervaren terwijl de focus van

kinderen met een hersenafwijking zoals

Elly eigenlijk alleen gericht was op het

CP kun je je voorstellen dat er bij de

verminderen van het overmatig kwijlen.

nieren iets niet goed functioneert.”

De kinderen die meededen aan het

Het behandelplan dat Elly opstelde,

onderzoek gaven zelf ook aan dat ze

ging voor de zekerheid uit van beide

het prettig vonden. Er was een meisje

organen, zowel de milt als de nieren.

dat pas bij de vijfde behandeling

DOSSIER

gemasseerd kon worden omdat

Het door haar ontwikkelde S-tape

zij dit eerder niet kon verdragen.

Protocol geeft duidelijk aan hoe te

Spelenderwijs kon zij aan het eind een

handelen.

kwartier een voetmassage verdragen, een hele vooruitgang dus. Ook bij

Uit haar onderzoek bleek dat bij 25%

dit meisje kon dus een merkbare

van de onderzochte personen een

verbetering worden vastgesteld omdat

duidelijke verbetering te zien was en het

haar moeder nu ook aan de voeten van

kwijlen merkbaar in frequentie en ernst

haar dochter mocht komen.

afnam. In een aantal gevallen werden nog meer pluspunten ervaren:

HET S-TAPEJE

• Afname hoesten en kokhalzen

Dit dossier zou een redelijk nieuwe

• Verminderen van uitslag rondom de

ontwikkeling in de behandeling van overmatig kwijlen missen als we geen aandacht besteden aan het

mond • Afname van onaangename geur uit de mond

S-tapeje. Eigenlijk een stukje elastisch

• Verminderen van slabgebruik

therapeutische tape dat onder de kin

• Toename van kwaliteit en variatie

wordt geplakt en de spieren stimuleert

van tongbewegingen

om een slikbeweging te maken. Dit

• Verbeteren van mondsluiting

kleine stukje ‘plakband’ wordt gezien

• Sneller eten

als een mogelijk nieuw hulpmiddel

S-tape

bij problemen in het mondgebied.

Ester de Ru: ”Alhoewel het ’S-tapen’

Alhoewel er nog niet veel onderzoek

nog niet zoveel bekendheid geniet in

naar is verricht, tonen een aantal

Nederland zijn er toch hoopgevende

studies aan dat het S-tapeje effectief

ervaringen van gebruikers te horen. Het

kan zijn. Kinderfysiotherapeut Esther de

meest positieve argument is wel dat

Ru heeft als eerste in een case studie

gebruikers en therapeuten blij zijn met

deze S-tape applicatie beschreven.

de positieve werking van dit eenvoudige

Zij heeft tussen 2009 en 2013 data

en goedkope hulpmiddel.” •

verzameld van volwassenen en kinderen die de S-tape gebruikten. 43

ADVERTENTIE

VEINE

COLUMN OP MAAT TILLEN Ev

op p

iu s - (

th e kinder)ergo

r ap

ALS ERGOTHERAPEUT KIJK JE HOE MENSEN HANDELEN, HOE ZE ACTIVITEITEN UITVOEREN. BIJ KINDEREN MET EEN BEPERKING IS TILLEN EN GETILD WORDEN ELKE DAG EEN VEEL VOORKOMENDE ACTIVITEIT. IN EN UIT HET BED, IN EN UIT DE STOEL, IN EN UIT DE ROLSTOEL, IN EN UIT DE DOUCHESTOEL, IN EN UIT DE AUTO, OP DE GROND EN WEER TERUG IN DE STOEL, IN EEN STATAFEL. GA ZO MAAR DOOR.

Het tillen van het jonge kind is vaak nog geen probleem: alle

de verzorging op die manier daar neerleggen, rolstoel even

kleine kinderen worden getild, dus ook kinderen met een

kantelen. Deze kleine dingen kunnen net het verschil maken

beperking. Oké, die spastische benen en armen moet je als

zodat het tillen minder ‘een dingetje’ wordt voor beiden.

ouder dan even goed leren ontspannen maar daarna kun je ze meestal wel ‘als een pakketje overhevelen’. Lastiger

Soms betekent dit dus ook dat de huidige voorziening

wordt het als ze groter worden en het woord ‘tillift’ vaker

aangepast zal moeten worden. Ik denk dan bijvoorbeeld

gaat vallen. Want voordat je als ouder of begeleider die stap

aan een loophulpmiddel dat met een hendel een stukje

zet, zijn de eerste behandelingen bij de fysiotherapeut voor

naar beneden gezet kan worden zodat de transfer zonder

die hardnekkige rugklachten allang een feit. De algemene

tilmoment kan plaatsvinden. Of in de rolstoel een afneembare

tilprincipes zijn inmiddels wel bekend. Maar vaak gaat het mis

klos in plaats van een vaste zodat het kind van de zitting kan

bij het even snel doen of in die gekke tilsituatie.

schuiven en zo op de grond geholpen kan worden zonder eerst over de klos getild hoeven te worden. Dit lijken kleine

Een ergotherapeut kan thuis, op het kinderdagverblijf, bij de

dingen, maar ze zijn o zo belangrijk voor het kind en alle

rolstoelbus of in het zwembad komen kijken naar die lastige

begeleiders eromheen. De hele dag door van deze (zo op

tilmomenten en die samen met jou analyseren en waar

het oog kleine) onnodig lastige tilmomenten leveren namelijk

mogelijk makkelijker maken. Speciaal op jouw kind en de bij

irritatie, pijn, stress, soms zelfs het vermijden van transfers in

jullie aanwezige voorzieningen en fysieke ruimte toegespitst.

de hand en het kan ook anders.

Niet alleen het besef hoe je goed voor je eigen lichaam kunt

zorgen, maar ook hoe je samen met je kind die transfer op

Dus ouders, ergotherapeuten en andere adviseurs: als er

de meest adequate manier kan uitvoeren. Even de rolstoel

nieuwe voorzieningen nodig zijn, let dan ook op hoe de

aan deze kant zetten, je lichaam zo draaien, spullen voor

transfers zo soepel mogelijk kunnen gaan! •

Eva heeft een eigen praktijk in Zwartewaal en Brielle. Zij helpt en adviseert kinderen tussen vier en twintig jaar op kinderdagcentra, scholen en/of bij ouders thuis in Zwartewaal, Brielle en verre omgeving.

VEINE STEUNT

In spelvorm worden kinderen gestimuleerd om VEINE

ademhalingsoefeningen te doen

VEINE STEUNT

TEKST: RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: PRIVÉCOLLECTIE

MY BREATH MY MUSIC MUZIEK RAAKT ONS ALLEMAAL. SMAKEN VERSCHILLEN, MAAR IEDER MENS HEEFT WEL IETS MET MUZIEK. DAT GELDT OOK VOOR KINDEREN EN VOLWASSENEN MET EEN BEPERKING. LUISTEREN NAAR MUZIEK IS LEUK, MAAR ZELF MUZIEK MAKEN GEEFT VAAK NOG VEEL MEER PLEZIER. MAAR WAT NU ALS JE ONVOLDOENDE LUCHT HEBT OM EEN BLAASINSTRUMENT KLANKEN TE LATEN MAKEN? WAT ALS JE EEN INSTRUMENT NIET KUNT VASTHOUDEN? Gelukkig zijn er een aantal muziekliefhebbers die zich inzetten voor iedereen met een zware lichamelijke beperking. Met hun stichting My Breath My Music willen ze deze groep ook de mogelijkheid bieden om muziek te maken. Om dit mogelijk te maken, ontwikkelen zij op maat gemaakte elektronische instrumenten. De stichting, opgericht door Ruud van der Wel, brengt mensen met een beperking in contact met muziek. Simpel gezegd: “Als je ‘lid’ bent, mag je een elektronisch instrument lenen.” > 47

VEINE STEUNT

De deelnemers aan het

DE MAGISCHE FLUIT, OOK

goed mogelijk op peil houden. Hiervoor

uitleenprogramma van My Breath My

VOOR THERAPIE

moeten zij oefeningen doen die vaak als

Music wordt gevraagd een jaarlijkse

De Magic Flute is bijvoorbeeld een

niet leuk worden ervaren en waarvan

donatie aan de stichting te doen. Voor

blaasinstrument waarbij je je handen

het resultaat moeilijk meetbaar is.

de meeste instrumenten geldt een

niet hoeft te gebruiken. Ook is er

Doordat de GroovTube verbonden

minimaal bedrag van â‚Ź 50,- per jaar.

maar weinig longvolume voor nodig.

is met de iPad kunnen speciaal

De donaties worden vooral gebruikt

De toonhoogte bepaal je als musicus

ontwikkelde apps gebruikt worden om

voor onderhoud en het ontwikkelen

met hoofdbewegingen. Als je je

kinderen in spelvorm te stimuleren om

van nieuwe instrumenten. Ook

hoofd omhoog beweegt, gaat de toon

ademhalingsoefeningen te doen. Wel

moet er een bruikleenovereenkomst

omhoog, beweeg je omlaag dan zakt

even een stuk leuker dan de gewoonlijk

getekend worden.

de toon weer. De Magic Flute bestaat

zo saaie ademhalingsoefeningen! Meer

uit een fluit en een kastje met een

informatie vind je op groovtube.nl.

Kijk voor meer informatie op

display. Dankzij de elektronica kan er

www.mybreathmymusic.com

een enorm volume uit de fluit komen.

OPTREDEN MET NIEMAND MINDER

Bovendien kan er worden gekozen uit

DAN CANDY DULFER

128 verschillende instrumenten. Heb je

Eind vorig jaar is in Cultuurpodium

dus zin om jankende gitaarmuziek door

Boerderij in Zoetermeer een

de kamer te laten klinken, dan is dit ook

benefietconcert voor en door jonge

geen probleem (behalve misschien voor

mensen met een ernstige lichamelijke

je omgeving s).

beperking gehouden. Tijdens dit concert traden jonge musici met een

LEUK OEFENEN

fysieke beperking op. Zij werden

Voor kinderen met een chronische

bijgestaan door een aantal Nederlandse

aandoening, zoals de spierziekte

artiesten, waaronder ambassadeur

Duchenne of SMA, is het belangrijk

Candy Dulfer. â€˘

dat zij hun ademhaling en conditie zo

VEINE

VEINE STEUNT

Heb je zin om jankende gitaarmuziek door de kamer te laten klinken, dan is dit geen probleem (behalve misschien voor je omgeving t)

ANNA MAAKT ER WAT VAN

achterkant

voorkant

VEINE

ANNA

MAAKT ER WAT VAN

ROLSTOELTAS

BENODIGDHEDEN • Stof, bijvoorbeeld spijkerstof of canvas • Katoen voor de voeringtas • Stevige vlieseline • Klittenband • Eventueel applicaties

WERKBESCHRIJVING • Knip een stuk stof van 105 cm x 30 cm + 1,5 cm naad. • Knip 2x de zijkanten: 35 cm x 10 cm + 1,5 cm naad. Knip dit ook van het katoen en de vlieseline. • Knip 2x een stuk klittenband van 30 cm. • Strijk de vlieseline op de delen van katoen. • Naai de zijkanten van de stof vast aan het grote deel; zie de tekening op de pagina hiernaast. Doe hetzelfde met de katoenen delen. • Je kunt in de voeringtas eventueel een of twee zakjes naaien. • Naai aan de achterkant de ene kant van het klittenband op de tas; zie tekening. • De andere kant knip je doormidden en bevestig je alleen aan de zijkant, zodat je de tas achter de rolstoel kunt bevestigen. • Doe de voeringtas in de buitentas en naai deze rondom vast. • Op de klep kun je aan de binnenkant twee stukjes van de ene kant van het klittenband naaien en op de tas de andere kant. Op deze manier kun je de tas sluiten. Je kunt ook een andere sluiting nemen. • Tenslotte kun je de tas eventueel versieren met applicaties.

Veel succes,

ADVERTENTIE

VEINE

COLUMN GROOVTUBE

ijk er b

uijk

- therapeut comp

Ademhaling trainen op een leuke manier e te r

MIJN COLLEGA RUUD (ADEMHALINGSTHERAPEUT BIJ RIJNDAM REVALIDATIE) KWAM MET EEN GEWELDIG IDEE EN VROEG OF IK WILDE MEEDENKEN. HIJ HEEFT AL JAREN ERVARING MET DE MAGIC FLUTE, EEN BLAASINSTRUMENT DAT JE VOLLEDIG ZONDER ARM/HANDFUNCTIE KUNT BESPELEN. IK HEB HEEL VEEL KINDEREN ZIEN GENIETEN VAN HET FEIT DAT ZE OPEENS MUZIEK KONDEN MAKEN, TERWIJL ZIJ DAT NOOIT VOOR MOGELIJK GEHOUDEN HADDEN. Nu was het plan om ademhalingsoefeningen leuker en

Yrsa kijkt haar moeder met grote ogen enthousiast aan als

aantrekkelijker te maken. Via een zorginnovatieproject zijn

ze het voor elkaar krijgt om door goed in en uit te ademen

we met een klein groepje aan de slag gegaan. Nu een paar

in het PEPmasker de bel van de kop van Jut op de iPad te

jaar later staat er een mooi en uniek product, de GroovTube,

laten rinkelen. Even later zit ze vol plezier muziek te maken

met momenteel zeven leuke apps om de ademhaling en

en heeft niet eens meer in de gaten dat ze haar longen aan

mondmotoriek te trainen. De nieuwste app Groovy the

het trainen is. Ze weet van geen ophouden en is supertrots

Dragon is een adventure game, die je met je adem kunt

dat het lukt om de apps met haar adem aan te sturen. Haar

aansturen, een hit bij veel kinderen en volwassenen, weet ik

moeder Nicole vertelt: “Ik ervaar bij Yrsa de meerwaarde

uit ervaring a (www.groovtube.nl).

van het peppen met de GroovTube . Ze houdt het langer vol dan peppen zonder de apps en beleeft er zichtbaar plezier

Recent zijn we gaan proberen of ook het PEPmasker

aan. De directe ademsturing en visuele feedback van de

(Positive Expiratory Pressure) aangesloten kan worden op

apps zorgt voor een duidelijke actie-reactie die mijn dochter

de GroovTube en het is gelukt! Weer een stap verder om

begrijpt en die haar uitdaagt. Muziek maken met de Breath

het uitvoeren van ademhalingsoefeningen toegankelijker

Music app is voor haar ook een leuke en actieve manier van

te maken, nu dus ook voor kinderen die niet of nauwelijks

vrijetijdsbesteding.“

lipsluiting kunnen maken en die een PEPmasker gebruiken om de longen te trainen, door in en tegen weerstand weer

De GroovTube is, net zoals de Magic Flute, opgenomen in

uit te ademen. Het PEPmasker is een hulpmiddel waarmee

het uitleenprogramma van de stichting My Breath My Music

door uitademen tegen weerstand het longvolume vergroot

(www.mybreathmymusic.com ). Zo is onze droom uitgekomen

wordt, waardoor kinderen minder vatbaar worden voor

en is het voor een grotere groep mogelijk de GroovTube ook

longontsteking.

thuis te gebruiken. •

ADVERTENTIE

Ontdek de wijnen en de luxe vakantie Ontdek Ontdekde dewijnen wijnenen ende deluxe luxevakantie vakantie villa’s van Château de l’Horte in villa’s villa’svan vanChâteau Châteaude del’Horte l’Horteinin Zuid-Frankrijk o.a. ook comfortabele villa’s Zuid-Frankrijk Zuid-Frankrijko.a. o.a.ook ookcomfortabele comfortabelevilla’s villa’s met voorzieningen en aanpassingen voor met metvoorzieningen voorzieningenen enaanpassingen aanpassingenvoor voor minder validen. Kijk voor meer informatie minder mindervaliden. validen.Kijk Kijkvoor voormeer meerinformatie informatie op WWW.WIJNVILLAS.NL op opWWW.WIJNVILLAS.NL WWW.WIJNVILLAS.NL ROLSTOELVRIENDELIJK IN EN OM DE WONING  ZITSTOEL IN DE ROLSTOELVRIENDELIJK ROLSTOELVRIENDELIJK ININENENOM OM DEDEWONING WONING  ZITSTOEL  ZITSTOEL INDEDE DOUCHE VAN DE BADKAMER  BEUGELS IN DOUCHE EN IN TOILET DOUCHE DOUCHE VAN VANDEDEBADKAMER BADKAMER BEUGELS  BEUGELS ININDOUCHE DOUCHE ENENTOILET TOILET RUIME ROLSTOELVRIENDELIJKE BADKAMER  HOOGLAAGBED RUIME RUIME ROLSTOELVRIENDELIJKE ROLSTOELVRIENDELIJKE BADKAMER BADKAMER   HOOGLAAGBED HOOGLAAGBED OP AANVRAAG BESCHIKBAAR  VERWARMD ZWEMBAD  GRATIS OP OP AANVRAAG AANVRAAG BESCHIKBAAR BESCHIKBAAR VERWARMD ZWEMBAD ZWEMBAD  GRATIS  GRATIS WIFI EN NEDERLANDSE TV VERWARMD ZEER COMPLEET INGERICHTE WIFI WIFIENENNEDERLANDSE TV ZEER ZEERCOMPLEET COMPLEET INGERICHTE HUIZEN NEDERLANDSE PRACHTIGE TV OMGEVING MET RUST,INGERICHTE RUIMTE EN HUIZEN HUIZEN   PRACHTIGE PRACHTIGE OMGEVING OMGEVING MET MET RUST, RUST, RUIMTE RUIMTE ENEN CULTUUR  STRANDEN OP 30 AUTOMINUTEN CULTUUR CULTUUR STRANDEN  STRANDENOP OP3030AUTOMINUTEN AUTOMINUTEN

VEINE

KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP WIJNVILLAS.NL KIJK KIJKVOOR VOORMEER MEERINFORMATIE INFORMATIEOP OPWIJNVILLAS.NL WIJNVILLAS.NL

REACTIES RUBRIEK

WAT VIND JIJ VAN VEINE? REAGEER VIA ONZE WEBSITE!

• MOET EIGENLIJK HARD AAN HET WERK, MAAR MOEST TOCH EERST DE NIEUWE VEINE LEZEN! WAT IS HET EEN LEUK NUMMER GEWORDEN, MET ZOVEEL GOEDE IDEEËN CARIN VERHAGEN • SLIM OM DE WARME CHOCOMELK TE MAKEN VAN DIEETMELK. MET EEN DOT SLAGROOM EROP HEEFT DIE KLEINE METEEN WEER EEN HOOP CALORIEËN BINNEN! ANNE SCHIPPER • HET BLAD ZAG ER GOED UIT. HET OOGT EEN STUK VROLIJKER DAN VEEL ANDERE ZORGBLADEN. LINDA CHIN • WE HEBBEN DEZE MOOIE GLOSSY WEGGEGEVEN TIJDENS DE NIEUWJAARSBIJEENKOMST! MARIANNE DE MOOR • WAT IS IE MOOI! HEB HET GISTEREN AL AAN EEN AANTAL GEÏNTERESSEERDE OUDERS LATEN ZIEN, DIE GAAN HET TIJDSCHRIFT GELIJK KOPEN! JUDITH SIMON • KAN IK EEN PAAR TOEGESTUURD KRIJGEN VOOR ONZE MEDEWERKSTERS VAN HET MEDISCH KINDERDAGCENTRUM? JANNEKE DE GOEIJ • HET TIJDSCHRIFT HEB IK ONDERTUSSEN ONTVANGEN EN IK VIND HET ZELF OOK MOOI GEWORDEN!! a COVERMODEL ANIEK • INITIATIEF VAN OUDERS VAN EEN BEPERKT KIND, DAT MERK JE. PIET DEN HOEVER • WIJ KREGEN MET KERST EEN ABONNEMENT CADEAU VAN ONZE WERKGEVER OMDAT HET EEN MOOIE AANVULLING OP ONS WERK IS a WIN/WIN SITUATIE DUS. GUUSJE

MOOIE MENSEN

VEERKRACHT; DAT IS WAT JE BIJ SOMMIGE MENSEN ZÓ GOED KUNT ZIEN. NEEM NOU CISCA VAN SLOTEN, EEN MOOIE, SPONTANE VROUW DIE LACHEND NAAR ONS TOEKWAM OP DE SUPPORTBEURS AFGELOPEN JAAR. ZE HEEFT NIET ÉÉN BEPERKT KIND, CISCA HEEFT ZOWEL EEN ZOON ALS EEN DOCHTER MET ERNSTIGE BEPERKINGEN ALS GEVOLG VAN EEN STOFWISSELINGSZIEKTE. DE FRIESE IS ECHTER NIET BIJ DE PAKKEN NEER GAAN ZITTEN. TOEN ZE MERKTE DAT HET LASTIG WAS OM CONTACT TE MAKEN MET HAAR TWEE JONGSTE KINDEREN, DJAVI EN CHARO, BLEEK MUZIEK EEN GOEDE INGANG TE ZIJN. ZE BESLOOT DE OPLEIDING MUZIEKTHERAPIE TE GAAN VOLGEN.

VEINE

TEKST: RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: PRIVÉCOLLECTIE

MOOIE MENSEN

Inmiddels is Cisca muziektherapeute

veel zorgboerderijen zijn, zijn er maar

en heeft ze een eigen praktijk in

weinig geschikt voor kinderen met

Leeuwarden; Klinkende Klanken. Bij

een meervoudige beperking.” Haar

Klinkende Klanken vind je (aangepaste)

droom was geboren. En die droom

muzieklessen en begeleiding via muziek

is een zorgboerderij of beter gezegd

die vooral bedoeld is voor kinderen,

een ‘warm thuis’ gecombineerd met

jongeren en volwassenen met een

een therapeutisch centrum en een

verstandelijke beperking al dan niet

therapeutisch zwembad. “Lekker

in combinatie met een lichamelijke

genieten van het buitenleven met

beperking en/of autisme.

boerderijdieren. Dat zie ik echt als meerwaarde.” En dan komt het mooiste

En van stilzitten heeft Cisca nog nooit

nog. “Wij willen ons onderscheiden

gehoord! Op dit moment volgt zij een

door één of twee kamelen te houden.

opleiding als therapiehondbegeleider.

Deze kamelen kunnen verzorgd worden

Ze heeft een hond gekocht die wordt

door de bewoners en hun begeleiders.

opgeleid als hulphond voor haar zoon

Fijne bijkomstigheid is dat er dan

Djavi. Deze hond traint zij zelf en op dit

excursies en feestjes georganiseerd

moment kan de hond al deurtjes open-

kunnen worden in combinatie met

en dichtdoen, iemands jas uittrekken,

muziekworkshops, pannenkoeken

zijn veters losmaken en zijn sokken

eten en kamelenmelk drinken. Om wat

uittrekken.

extra inkomsten te genereren, willen we daarnaast ook kamelenproducten

En alsof Cisca het met haar kinderen,

verkopen.”

de nieuwe hulphond en praktijk nog niet druk genoeg heeft, heeft ze ook nog

Ik vind het een geniaal plan en wie wil

een stichting in het leven geroepen;

nou niet zo’n gezellige plek voor zijn of

stichting De Zonnesteen. Een stichting

haar kind?

die als doel heeft een zorgboerderij te Stichting De Zonnesteen zamelt

realiseren.

inmiddels geld in om haar doelen te “Soms is het fijn voor ouders om

kunnen realiseren. Wil jij Cisca helpen

even te kunnen bijtanken en tijd vrij

of zou je graag geld doneren? Dat kan

te maken voor zichzelf en voor hun

natuurlijk! Kijk even op de website of

andere kinderen. Dat blijkt echter niet

volg Stichting De Zonnesteen via

zo eenvoudig. Hoewel er ontzettend

Facebook. •

www.stichtingdezonnesteen.nl

ONBEPERKT GENIETEN BIJ SAILWISE!

ADVERTORIAL

IN EEN ROLSTOEL OF BLIND, LICHAMELIJK OF VERSTANDELIJK BEPERKT... EN TOCH ZELFSTANDIG ZEILEN? JA NATUURLIJK! SAILWISE LAAT IEDEREEN ONBEPERKT GENIETEN OP HET WATER. ‘IEDEREEN KAN WATERSPORTEN!’ IS DE LIJFSPREUK VAN SAILWISE.

NORMAAL WAT NORMAAL KAN

MEER DAN EEN VAKANTIE

Al meer dan 40 jaar verzorgt SailWise

Watersporten bij SailWise is meer dan

watersportvakanties en -activiteiten voor

alleen genieten van een vakantie. Door

mensen met een beperking. Onder het motto

actief te zijn op het water kan iedereen -

‘normaal wat normaal kan, speciaal wat speciaal

ongeacht de mate van beperking - weer een

moet’ zorgen we op onze accommodaties

gevoel van zelfstandigheid, eigenwaarde en

voor uitdagende watersportprogramma’s. Het

onafhankelijkheid ervaren. Bij SailWise word

spreekt voor zich dat we rekening houden

je aangesproken op wat je nog wél kunt. Met

met ieders wensen en mogelijkheden en

de juiste aanpassingen is het voor iedereen

dat veiligheid voorop staat. Je kunt kiezen

mogelijk om te (leren) watersporten.

uit verschillende rolstoeltoegankelijke accommodaties:

IT SAILHÛS

• Watersporteiland Robinson Crusoe in de

Henriëtte verbleef vorig jaar een lang weekend

Loosdrechtse Plassen. Hier kun je zeilen,

met haar gezin in It Sailhûs, de nieuwste

kanoën, waterskiën en nog veel meer.

accommodatie van SailWise. Zij raadt het

• Tweemastklipper Lutgerdina, daarmee maak je een meerdaagse avontuurlijke zeiltocht

steeds naar het raam renden om te kijken of

over het IJsselmeer en de Wadden.

de bootjes al terug waren. Het uitzicht was

• It Sailhûs met catamaran Beatrix. Met

VEINE

iedereen aan: “Het leukste was dat de kinderen

fantastisch, het leeft daar! We zijn allemaal gek

de catamaran Beatrix maak je actieve

op water en hebben heerlijk aan de waterkant

zeiltochten over de Friese Meren en het

gezeten. Bij It Sailhûs voelden we ons veilig. Het

IJsselmeer. Je overnacht in onze volledig

huis is erg ruim en schoon. SailWise biedt een

aangepaste appartementen van It Sailhûs.

prachtige locatie met topvoorzieningen voor de

Het is ook mogelijk om in It Sailhûs alleen

ideale vakantie in eigen land.”

een appartement te boeken.

IT SAILHÛS: IDEAAL VOOR GEZINNEN! It Sailhûs is een multifunctioneel watersportcentrum voor mensen met een handicap (Elahuizen, Friesland). Het centrum beschikt over vier prachtige, volledig toegankelijke 4- tot 6-persoons appartementen en aangepast vaarmateriaal. De appartementen zijn ruim van opzet en voorzien van alle comfort: naast een grote woonkamer zijn er twee slaapkamers en twee badkamers. Elk appartement is rolstoeltoegankelijk

hoog/laag sanitair, tilliften en een toegankelijke keuken.

Robin, geboren met dystonie: “Tijdens het zeilen voel ik me niet gehandicapt. Op het water ben ik vrij en sterk en verleg ik steeds mijn grenzen, omdat ik meer kan dan ik denk. Als ik terugkom van mijn zeilvakantie op de Lutgerdina geniet ik altijd nog weken na, ik heb dan zelfs een beetje heimwee.”

ADVERTORIAL

en onder andere voorzien van

Voor meer informatie over onze reizen en appartementen: www.sailwise.nl 0228-350 756 boekingen@sailwise.nl

WILD LIFE

WARME VOETEN Lekkere warme voetjes in stijl. Deze luipaardvoetjes koop je bij Bellatio.nl voor € 9,95

KIKKER OP JE HOOFD! Laat de regen maar komen! Met dit regenhoedje, dat ook in rood en geel verkrijgbaar is, ga je vrolijk naar buiten. Bestel ‘m voor € 4,99 op shoppartners.nl

JE EIGEN LANGNEK Dikkertje Dap is er fan van maar ook wij zijn dol op een giraffe. Voel je voor even een langnek met dit verkleedsetje dat je kunt kopen voor € 6,95 bij fun-en-feest.nl

VEINE

ZEBRA IN JE HAAR Voor een stoere look maar lieve prijs van € 1,60 koop je deze haarspeldjes met zebraprint bij knuffels-webshop.nl

WILD LIFE

IN DE AAP GELOGEERD? Welnee, juist niet, want met deze aap kun je alle kanten op! Verwarm hem twee minuten in de magnetron en je hebt een kruik. En als je koorts hebt geeft ‘ie verkoeling als je hem drie uur in de vriezer hebt gelegd.

Gevuld met gierst en lavendel (dus hij ruikt ook nog eens heerlijk). Je vindt de aap bij for-you-only.nl voor € 20,00.

VROLIJKE VETERS Elke schoen vrolijkt ervan op: veters met een zebralook!

De veters zijn te koop bij skatestore.nl voor € 3,95.

WILD LIFE

PLAKKERIGE OLIFANTEN Twijfel je waar je deze dikhuiden wil plakken? Plak ze gewoon overal, je hebt er genoeg. Je bestelt deze olifantenstickers voor € 1,49 bij viavoordeel.nl

KNUFFELTIJGER

VEINE

Dit lieve tijgertje doet precies wat jij wil! Hij is van zacht pluche, past om elke hand en houdt héél veel van knuffelen.

Te koop bij knuffelparadijs.nl voor € 7,95.

WILD LIFE

KOE IN DE REGEN Altijd handig, vooral voor kinderen die in een rolstoel zitten; de regenponcho. En deze koe is dan wel heel Hollands.

Je kunt deze vrolijke poncho bestellen bij feestartikelen4u.nl voor € 12,99.

N(I)ET ECHT

PRATEND MASKER

Deze tijger is niet echt! Heerlijk

Niet schrikken: deze

om op te zitten, maar vooral ook

giraffe kan praten!

leuk in je kamer. Verkrijgbaar bij Bellatio.nl voor € 21,95.

Verkrijgbaar bij shoppartners.nl voor € 5,95.

VAKANTIE

TEKST: RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: PRIVÉCOLLECTIE

KAMPEREN, NATUURLIJK KAN DAT! DE VROLIJKE TJITSKE EN HAAR MAN HEBBEN DRIE KINDEREN VAN NEGEN, ZEVEN EN VIER JAAR. DE ZEVENJARIGE JITZE IS ALS GEVOLG VAN EEN STOFWISSELINGSZIEKTE MEERVOUDIG BEPERKT. “MIJN ERVARING IS DAT BUITENSTAANDERS HET VEEL PITTIGER VINDEN DAN IKZELF, WE ZITTEN ER NOU EENMAAL MIDDENIN, DAN WEET JE NIET BETER!”, VERTELT DE FRIESE TJITSKE ONS. DIE NUCHTERHEID ZIE JE OOK TERUG IN DE MANIER VAN VAKANTIEVIEREN. “WIJ ZIJN ECHTE KAMPEERDERS. TOEN ‘GEWOON’ KAMPEREN MET JITZE LASTIG WERD, HEBBEN WE EEN KEER EEN HUISJE GEHUURD. MAAR DAT PAST ECHT NIET BIJ ONS. DUS MOESTEN WE OP ZOEK NAAR EEN CAMPING WAAR WE TERECHTKUNNEN MET ONZE ZOON. EN DIE HEBBEN WE GEVONDEN, HOOR. CAMPING DE RUIMTE IN DRONTEN IS VOOR ONS HELEMAAL DE UITKOMST!” Jitze is vooral een vrolijk en ondeugend mannetje. Zijn rolstoel biedt hem de vrijheid om te gaan waar hij wil. In de praktijk is dat thuis lastig. Op straat is het al snel gevaarlijk. En dat is zo fijn van het logeren op de camping. Het is

VEINE

een groot terrein waar je kinderen ook even los kunt laten. En dat geldt ook voor Jitze. Zijn ouders laten hem gewoon lekker rondrijden en zijn eigen weg kiezen. Onderweg kan er best eens een obstakel zijn, maar op deze camping helpen andere kinderen hem net zo gemakkelijk. >

VAKANTIE

â€œWij wilden geen camping waar alleen maar gezinnen met hun gehandicapte kind komen, er moeten ook voldoende vriendjes en vriendinnetjes zijn voor de andere twee.â€?

VAKANTIE

DE ZOEKTOCHT

douchebrancard voorhanden hadden.

Toen Jitze wat kleiner was, bezocht de

Er waren zelfs vier sanitaire ruimtes

familie altijd gewone campings. Toen

met hulpmiddelen voor mensen met

hij groter werd en in een rolstoel zat,

een beperking. De eigenaren die de

werd dat lastiger. Ook liepen zij tegen

camping hebben opgezet, hadden een

bepaalde zaken aan die ze misten

totaal andere achtergrond. De vrouw

wat betreft de verzorging van Jitze.

was werkzaam in de zorg en dat heeft

De familie is echt fan van kamperen.

er ongetwijfeld toe geleid dat ze een

Na een keer een huisje te hebben

‘aangepaste’ camping wilden zijn”,

geprobeerd, zijn ze daar gelijk van

legt Tjitske ons uit. “De eigenaren

teruggekomen. Niets voor hen, dat is

helpen ook bij het huren van zaken

geen vakantie.

die kampeerders extra nodig hebben zoals hoog-laagbedden. De sfeer is

Voor Tjitske en haar man was het vooral

heel gemoedelijk. Als je rondrijdt in je

belangrijk om een camping te vinden

rolstoel wordt er niet gekeken omdat

waar mogelijkheden waren voor Jitze,

je in een rolstoel zit, maar meer naar

maar waar ook de andere kinderen zich

het merk van de rolstoel; het is heel

thuis zouden voelen.

gewoon om in een rolstoel te zitten daar. Er is ook een recreatieteam via

VEINE

“Wij wilden geen camping waar alleen

De Wielewaal, dat alle kinderen daar

maar gezinnen met hun gehandicapte

kan bezighouden, zowel beperkte als

kind komen, er moeten ook voldoende

niet-beperkte kinderen. Je kunt er zelfs

vriendjes en vriendinnetjes zijn voor

een PGB-er inhuren van De Wielewaal,

de andere twee. Ik heb behoorlijk

voor een dagdeel of langer.”

moeten spitten, want er zijn niet veel ‘aangepaste’ campings. Maar juist

VAN TENT NAAR CARAVAN

om de hoek in de Flevopolder vond ik

Hoewel de familie het liefst eeuwig in

camping De Ruimte. Ik las dat ze daar

een tent was blijven kamperen, hebben

in elk geval verschoningsmatten en een

ze er inmiddels toch voor gekozen om >

VAKANTIE

In het hoogseizoen kun je voor een gezin van vier al voor 34 euro per dag een plekje huren op camping De Ruimte. Voor wie het niet ziet zitten om een tent of caravan mee te nemen… Er zijn ook volledig ingerichte rolstoeltoegankelijke bungalowtenten en kampeerbungalows (tenthuisjes) te huur. De bungalowtenten zijn voorzien van een houten vloer. De tent heeft twee gewone slaapcabines waarvan één extra grote, waarin voldoende ruimte is voor een hoog-laagbed met tillift.

Er kunnen hoog-laag-bedden, tilliften of andere hulpmiddelen op de camping worden afgeleverd. Zelfs verpleegkundige hulp of thuiszorg op de camping behoort tot de mogelijkheden.

Meer informatie vind je op campingderuimte.nl

VEINE

VAKANTIE

een caravan te kopen. Dat laatste had

CAMPING DE RUIMTE

ook te maken met het feit dat ze graag

Langs de Veluwerandmeren, midden

een heel seizoen wilden blijven staan.

in het bos, ligt Camping De Ruimte.

Nu kunnen ze er ook in de weekenden

Het is een niet zo heel grote camping;

gemakkelijk even naar toe.

110 plaatsen. Het is er overzichtelijk. Je kunt er ook tenthuisjes huren die zijn

“En dus gingen we op zoek naar

aangepast. Maar je mag natuurlijk ook

een caravan die we zouden kunnen

met je eigen tent of caravan komen.

aanpassen. We stuitten op een enorme

Er is veel gras en de nieuwe eigenaren

‘Tabbert’. De caravan is 2.50 meter

(onlangs is de camping verkocht)

breed in tegenstelling tot de meeste

hebben grootse plannen om de paden

caravans die 2.20 meter breed zijn.

rolstoelvriendelijk te maken. Zij hebben

Binnen hebben we daardoor meer

ook de kampeerders gevraagd mee te

ruimte voor de rolstoel. Onze

denken over dit soort zaken.

caravan is ook nog eens acht meter lang”, legt Tjitske uit. De deur van de

Er is een rolstoeltoegankelijk

caravan is verbreed zodat de rolstoel

spetterbad. Het is geen zwembad

er doorheen kan. In plaats van 55 cm

maar wel een heel gezellige

breed is deze nu 90 cm breed. Ze

ontmoetingsplaats waar alle kinderen

hebben de vaste zitplaatsen eruit

op de camping veel plezier van

gesloopt. Daarvan hebben zij bedden

hebben. Er zit een speeltafel bij met

gemaakt waarbij Jitze op hoogte slaapt.

waterspuitdingen. Er zijn onderrijdbare

Aan de zijkant is een stapelbed voor

zandtafels, een rolstoelwipwap en een

de meisjes geplaatst. Er is ook nog een

vogelnestschommel. Er zijn plannen om

zitje zodat de familie binnen kan eten

een snoezelruimte te maken. Er is een

als dat noodzakelijk is met slecht weer.

kleine kampwinkel. Het is heel relaxed, de kinderen willen eigenlijk niet van de

Jitze wordt nu nog de caravan in getild

camping af dus ouders komen er echt

en binnen in zijn rolstoel gezet. “Later

tot rust.

willen we een plateaulift of rolstoelplaat plaatsen. Met een beetje inventiviteit

Aan het Drontermeer is een vissteiger

kom je al een eind.” De verzorging

voor gehandicapten waar het goed

van Jitze gebeurt voor het grootste

toeven is. Op de camping hebben

deel in de caravan, maar voor het

ze tandems en een elektrische

douchen gaan ze natuurlijk naar de

rolstoelbakfiets. •

gemeenschappelijke ruimte.

COLUMN VAN ANNE

DANSEN

VEINE

ONLANGS LAS IK IN EEN ONDERZOEK OVER GELUK DAT HET BIJ HET GELUKSGEVOEL NIET GAAT OM GROTE ZAKEN ZOALS WERK OF EEN MOOI HUIS, MAAR OM MOMENTEN. DAARBIJ IS NU WETENSCHAPPELIJK BEWEZEN DAT WE HET GELUKKIGST WORDEN VAN DANSEN EN DE LIEFDE BEDRIJVEN TOT DE OCHTENDSTOND. GOH. ZELF DANS IK AL MIJN HELE LEVEN EN NOG STEEDS MAAKT HET ME INDERDAAD VRESELIJK BLIJ. DES TE VERDRIETIGER VOND IK HET DAT NADJA DAT NOOIT ZOU ERVAREN.

COLUMN VAN ANNE

Oké, Nadja heeft een periode op rolstoeldansen gezeten en

Aangemoedigd door het meisje boog Nadja, wild zwaaiend

natuurlijk zeiden we vrolijk: “Zie je, Nadja kan ook dansen,

met haar armen, haar bovenlijf van links naar rechts.

hoor!” Maar een onverdeeld succes was het niet. Want het

Dat kleine blonde meisje was het die me de eyeopener

was niet bepaald dat Nadja pirouettes draaide op één wiel en

gaf. Dansen gaat niet om de perfecte passen, maar om de

de snoeiharde housemuziek hielp ook niet echt mee. Ach, je

beleving. Dit was geluk. En niet alleen voor Nadja, ook de

kunt gewoon niet alles relativeren, daar komt het op neer.

mensen eromheen keken ineens gelukkiger.

Toch kan ik er sinds Koningsdag anders naar kijken. Middenin

De laatste maanden is het een vast ritueel. Thuis uit school

het dorp, tussen de uitstallingen, stond een meisje viool te

trekt Nadja na wat drinken en het eten van een koekje

spelen. Haar zusje liep rond met een geldblikje. We stonden

haar zelfbenoemde danskleren aan: een joggingbroek en

er een poosje te luisteren. Tot Nadja haar wielen in beweging

een doodgewoon T-shirt. Maar wederom: het gaat om de

bracht en rondjes begon te draaien. Mensen keken. “Ja,

beleving. Ze zet een muziekje aan, zingt op haar manier

leuk!”, riep het meisje met het geldblikje, “Dans maar hoor,

mee en springt op haar knieën in het rond. Iedere middag

dat is veel gezelliger dan alleen kijken.”

momenten van geluk. Je snapt: deze Koningsdag gaan we weer dansen tussen de kraampjes. En wie weet neem ik zelf een geldblikje mee! •

ADVERTENTIE

VEINE

COLUMN SOMS KRIJG IK HET GEWOON NIET VOOR ELKAAR… (ZUCHT) Nic

ole K ie

SOMS ZIT HET TEGEN. OOK ALS ADVOCAAT IN DE ZORG. ZO TRAD IK ONLANGS OP NAMENS EEN PATIËNTE DIE IN EEN INSTELLING ZIT. DAAR WERD GEWEIGERD HAAR ZORGPLAN ZO AAN TE PASSEN ZOALS ZIJ DAT WILDE. DE INSTELLING VOND HET ZORGPLAN GOED, MAAR DE PATIËNTE MEENDE DAT VEEL BELANGRIJKE INFORMATIE ONTBRAK.

n - a d vo c

a at

wat de klachtencommissie daar na een paar maanden van gaat vinden.

U zult begrijpen dat ik dit niet alleen onbegrijpelijk maar ook ontzettend gênant vind. Hoe kan ik mijn cliënte nu uitleggen dat ze onnodige pijn nog maar een paar maanden moet ondergaan omdat haar situatie niet ernstig genoeg gevonden wordt? Misschien biedt de regelgeving niet de mogelijkheid om de instelling te dwingen dat zorgplan aan te passen, maar we kunnen toch niet toestaan dat mensen gewoon maar

Zo ontbrak daar bijvoorbeeld in dat aan deze patiënte maar

onnodig pijn lijden? Ik weet zeker dat als ik doorprocedeer, ik

heel zacht een rechterhand mag worden gegeven omdat ze

echt wel ergens gelijk ga krijgen, maar het lijkt me ongewenst

anders heel veel pijn heeft. Bij nieuwe medewerkers pakte

dat ik drie rechtszaken moet voeren voor zoiets eenvoudigs.

dat altijd heel vervelend uit. Die gaven mijn cliënte een ferme

Bijna iedereen die dit leest kan zich wel indenken dat we dit

rechterhand. Mijn cliënte had vervolgens urenlang ernstige

toch veel eenvoudiger en sneller moeten kunnen corrigeren.

pijn. Ook ontbrak in datzelfde plan een goede omschrijving

Ook voor mij, als juridisch professional in de zorg, geldt dus

hoe bepaalde kledingstukken moeten worden aan- en

dat ik wel eens nagelbijtend moet vertellen dat ik iets niet

uitgedaan. Ook dat, vooral weer bij nieuwe medewerkers,

voor elkaar kan krijgen binnen een aanvaardbaar budget en

was een groot probleem. Zij deden dat zo onhandig dat

tijdsbestek.

mijn cliënte urenlang pijn had. Bij de rechter heb ik voor deze patiënte gevraagd om een gebod aan de instelling op

Het zal u misschien bekend voorkomen. Dat gevoel van

te leggen om het betreffende zorgplan aan te passen om

onmacht om een logge machine op een redelijke manier in

daarmee die risicovolle situaties die veel pijn veroorzaken te

beweging te krijgen. En toch moeten we het blijven proberen.

voorkomen. De rechter vond de situatie niet nijpend en niet

Want als we het systeem niet onder druk blijven zetten,

spoedeisend genoeg om dat in een kort geding toe te wijzen.

denkt iedereen dat het altijd oké is. En het voorbeeld wat ik

Het verzoek tot aanpassing legde ik ook aan de bevoegde

vandaag heb beschreven, laat zien dat het systeem níet altijd

autoriteiten voor. Ook die vonden de situatie niet urgent

oké is. Dus, ook al krijg ik het vandaag niet voor elkaar op

genoeg om de instelling te gebieden het zorgplan aan te

deze manier, dan ga ik het morgen toch gewoon weer op een

passen. Het enige dat we nu dus kunnen doen is afwachten

andere wijze proberen. Waarvan akte! •

Nicole Kien is één van de topadvocaten in de gezondheidszorg en staat aan de basis van de succesvolle ontwikkeling van LS&H Lawyers. Meer informatie: www.lshlawyers.nl

DOSSIER

Het is goed om als ouder VEINE

na te denken over hoe je jouw kind in een statafel zet.

DOSSIER

TEKST RENÉE RUISCH | FOTOGRAFIE: LEVERANCIERS

DOSSIER STATAFELS HOEWEL VEINE VOORAL IS BEDOELD OM OP EEN ONTSPANNEN MOMENT (LEKKER ’S AVONDS OP DE BANK) TE KUNNEN LEZEN, IS HET MISSCHIEN EEN IDEE OM TIJDENS HET LEZEN VAN DIT DOSSIER TE GAAN STAAN. WANT STAAN IS HARTSTIKKE GOED. Onze beenspieren, de grootste spiergroep in ons lijf, moeten dan aan het werk. En dat is niet slecht. De gemiddelde Nederlander zit wel acht tot negen uur per dag. Onder volwassenen zonder beperkingen die te veel zitten, zou onderzoek uitwijzen dat diegenen die dagelijks acht tot elf uur zitten, vijftien procent meer kans hebben om binnen drie jaar te overlijden dan mensen die minder dan vier uur per dag zitten. Hoe meer je aan je stoel plakt, des te groter zou namelijk het risico op harten vaatziekten, diabetes, obesitas en depressie zijn… Maar hoe zit dat met onze kinderen die een lichamelijke beperking hebben? Kinderen die überhaupt niet zelfstandig kunnen staan of lopen. Voor deze kinderen weten we dat de bloedsomloop wordt gestimuleerd als liggen, zitten en staan met elkaar worden afgewisseld. En zo voorkomen we ook ‘doorligproblemen’, met een mooi woord ‘decubitus’. We zien dat staan positief is om contracturen rondom enkels, knieën en heupen te voorkomen. Ook om de stofwisseling te verbeteren en spasticiteit en botontkalking te verminderen is staan essentieel. >

DOSSIER

“Voor mijn kind betekent staan dat de

dat je een kind gemakkelijk en veilig in

ontlasting op gang komt. Als ik haar

de statafel neerlegt en in die positie de

alleen laat zitten of liggen hebben we

gordel en banden vastmaakt. Je kunt

continu obstipatieproblemen”, vertelt

het kind daarna langzaam tot staan

een moeder. Een andere moeder vult

kantelen. Deze kantelfuncties kunnen

aan: “Voor mijn zoon is staan in zijn

soms handmatig, hydraulisch of zelfs

statafel zo belangrijk omdat hij er dan

elektrisch gebruikt worden. Eén ding is

echt bij hoort. Zijn broers staan rond

zeker: het is goed om als ouder na te

etenstijd ook altijd te hangen bij het

denken hoe je jouw kind in een statafel

aanrecht. Dat is onze ‘bijpraatplek’ elke

zet. Heb je daarbij altijd hulp nodig of

avond.”

kun je dat alleen? Kan jouw kind enige steun nemen op zijn of haar benen? Dit

DE STATAFEL ALS HULPMIDDEL

zijn enkele vragen die je vooraf kunt

Als zelfstandig staan niet mogelijk

stellen om te bepalen welke statafel het

is, kunnen we een statafel gebruiken

meest geschikt is voor jouw kind.

om het onmogelijke toch mogelijk te maken. Grofweg zijn er al snel wat verschillen aan te geven. Zo bestaan er dorsale en ventrale statafels. Bij een dorsale statafel leunt een kind (of volwassene) met zijn rug tegen een

Ernie en Bert

steun, terwijl bij een ventrale statafel een persoon met zijn buik leunt tegen de statafel. Verder beschikken diverse statafels over een kantelmechanisme. Een meer rechtopstaande of iets naar voren gekantelde positie helpt de wervelkolom te strekken en het gewicht beter te verdelen. Dit is erg belangrijk om de botdichtheid en botvorming te verbeteren. Een gestrekte positie wordt

VEINE

aanbevolen om de spieren soepeler te

VENTRALE OF DORSALE STATAFELS

maken en contracturen te voorkomen.

Ongetwijfeld de meest bekende statafels met steun nemen aan

Sommige statafels kunnen zo ver

de buikzijde zijn de Ernie en Bert

kantelen dat een liggende positie

van de firma Atlas. De broertjes

mogelijk is. Dat heeft als groot voordeel

(klein en groot) zijn in te zetten voor

DOSSIER

kinderen die een lengte hebben tot ongeveer 1 meter 50. Door

Gazelle PS

zijn kantelmogelijkheid van 60 tot 90 graden kan een kind geleidelijk verticaal worden gezet. De kantelverstelling is met name bedoeld om strekking van de romp te stimuleren. Deze instelling moet wel handmatig worden gedaan en het is niet eenvoudig voor ouders om dat zelf te doen.

De Bever is de kleine uitvoering van de groep dorsale staortheses en is geschikt voor kinderen

abductiestand (beenspreiding) van maximaal 30 graden te plaatsen.

waarbij volledig verticaal

Hierdoor wordt het risico op

staan heel moeilijk is. De

heupdysplasie sterk verminderd.

Bever kan door middel van

Het is klinisch bewezen dat een

een gasveer van horizontaal

stapositie met beenspreiding

naar verticaal gekanteld worden. Dit geeft de mogelijkheid het kind

(abductie) kan leiden tot een betere formatie van het heupgewricht.

liggend op de rug in de staorthese te plaatsen en zo langzaamaan

Bewegingsprogramma’s voor jonge

verticaal te zetten. De hoogte van de

kinderen zouden aandacht moeten

Bever in horizontale positie is 85 cm

besteden aan heupabductie. In een

waardoor het relatief eenvoudig is

reeks casestudies (Martinsson

een transfer naar de staorthese uit

en Himmelmann 2011) werd onderzocht wat het effect was van

te voeren. De Bever

gewichtdragende, geabduceerde MEERDERE FUNCTIES IN ÉÉN

heupen op heupdysplasie. De conclusie van het onderzoek was

Er zijn ook heel wat statafels die

dat een jaar gewichtsbelasting met

zowel een dorsale als een ventrale

de maximaal haalbare abductie

functie in één bieden. Een mooi

(25-30 graden) en minstens één uur

voorbeeld is de Gazelle PS van

per week 0 graden heupextensie,

R82. Bijzonder aan deze statafel is

een gunstige impact hadden op de

de mogelijkheid om elk been in een

heupvorming. >

DOSSIER

Mygo Stander

Ook de Mygo Stander (van

de Mygo Stander en de Gazelle PS,

Pom Revalidatie) is een drie-in-

zowel dorsaal als ventraal gebruikt

één staorthese waarin rechtop,

worden. Doordat de staorthese

voorover geleund en achterover

elektrisch gekanteld kan worden tot

geleund gestaan kan worden. De

horizontaal, is het mogelijk om een

staorthese kan zelfs gebruikt worden

kind vanuit een liggende positie in een

bij contracturen van 25 graden.

staande positie te brengen.

De Horizon Stahulp (ook van Pom

Heel praktisch: de statafel kan zonder

revalidatie) is elektrisch kantelbaar.

gereedschap ingesteld worden, terwijl

Deze robuuste statafel kan, net als

het kind in De Horizon staat.

VEINE

Horizon Stahulp

DOSSIER

Caribou

Bijzonder qua uiterlijk is de

ALLEEN RECHTOP

Caribou van R82; een modern

Er zijn ook nog statafels zonder

ogende statafel, die zowel als

kantelfunctie voor kinderen die dat niet

buik-, of als rugstatafel gebruikt

nodig hebben. Zo is de Blixembosch

kan worden. En ook deze

van Atlas ontwikkeld in nauwe

statafel kan volledig horizontaal.

samenwerking met het gelijknamige

De Caribou is beschikbaar met

revalidatiecentrum in Eindhoven.

zowel manuele als elektrische

Deze statafel kenmerkt zich door een

kantelverstelling en is verkrijgbaar

wegklapbare heiligbeen- en rugsteun

in vier maten voor kinderen van één

en een extra lage instap, zodat een

tot achttien jaar.

kind gemakkelijk in de staorthese kan plaatsnemen. Deze statafel kenmerkt

Pronk Ergo Basic

zich door de rechtopstaande houding en ondersteuning tot aan het bekken. Dit stimuleert de hoofd- en rompbalans. Bovendien is de Blixembosch uitermate geschikt om met eenvoudige ingrepen een steeds actievere houding te bewerkstelligen, met name door het verminderen of weglaten van steun. •

ZELF GAAN STAAN Voor jongvolwassenen (vanaf 1 meter 50) die ertoe in staat zijn, worden er ook statafels gemaakt waarin de gebruiker zelf kan gaan staan. De Pronk Ergo Basic is er zo een. Door een zitbroek vast te maken, wordt de gebruiker maximaal ondersteund. Pronk Ergo levert ook een elektrisch model. De adolescent kan met behulp van het elektrische

oprolsysteem tot stand komen. Het model is voorzien van steunbuizen waaraan hij of zij zich tijdens de beweging vast kan houden.

Blixembosch

ALLES KAN MET ABENA BIJ ABENA VINDEN WE DAT EEN LUIER NIEMAND MAG WEERHOUDEN OM LEUKE DINGEN TE DOEN. DAAROM HEEFT ABENA OPLOSSINGEN VOOR IEDEREEN. VOOR DIK EN DUN, VOOR GROOT EN KLEIN, VOOR JONG EN OUD.

Dankzij de producten van Abena kun je alles doen

ADVERTORIAL

wat je leuk vindt. Samen met Veine organiseren we de actie Alles kan met Abena met in iedere nieuwe editie van Veine de kans om deel te nemen aan een bijzondere activiteit.

DE HOOGTE IN MET JE ROLSTOEL Voor Veine 8 gaan we klimmen en klauteren op een spannend hoogteparcours. Door middel van aangepaste hoogteonderdelen, touwtechnieken en aangepaste klimgordels is het parcours ook geschikt voor mensen met een beperking.

Ga naar abena.nl/alleskan, geef je kind op en wij bezorgen hem of haar net als Fox (professionele fotoshoot) en Indy (Legoland) de dag van hun leven. Wie durft het aan?

VEINE

www.abena.nl/alleskan

ADVERTENTIE

VEINE

LEUK AAN MIJN KIND

ESMÉE IS GEBOREN MET ERNSTIGE ASFYXIE (EEN ZUURSTOFTEKORT IN DE HERSENEN) OMDAT MIJN PLACENTA LOSLIET. FOUTJE VAN DE NATUUR. ER STERVEN JAARLIJKS WERELDWIJD 900.000 BABY´S DOOR DEZE AANDOENING. GESCHAT WORDT DAT BIJ 1 OP DE 100 BABY´S IN NEDERLAND SPRAKE IS VAN ASFYXIE RONDOM DE GEBOORTE. DE GEVOLGEN KUNNEN GROOT ZIJN. ZO OOK VOOR ESMÉE… Het resultaat was een meisje dat tot haar

Maar tegen alle prognoses in herkende ze ons

geboorte kerngezond was, maar dat daarna aan

na twee maanden en ging ons volgen. Ze is

allemaal slangetjes vastzat om te kunnen blijven

enorm tevreden en vrolijk en laat ons zien dat we

leven. Er volgden vier dagen van onzekerheid,

vooral van alle kleine dingen tussendoor moeten

wachtend op een MRI die heel slecht bleek te

genieten. Haar grote zus Sophie is gek op haar

zijn… Maar Esmée is ons wonderkind. Ze werd

en als de meiden samen aan het spelen zijn, dan

geboren met een diagnose die bijna niet met het

is niets op de wereld mooier. Esmée heeft een

leven verenigbaar zou zijn, maar we hebben nu,

onvoorwaardelijke glimlach en of iets nu lukt

een jaar later, een op het oog doodnormaal kind.

of niet, de glimlach blijft. De grootste mijlpaal die we tot nu toe bereikten, is dat ze één jaar is

In één jaar tijd hebben we toch enorm mooie

geworden. We hopen dat er nog veel van deze

momenten meegemaakt juist doordat een

mijlpalen mogen volgen.

donderwolk van afscheid moeten nemen van Esmée boven ons hoofd hing.

Sanne van den Dool

In deze rubriek vragen wij je om op te schrijven wat jouw Veine-momentjes zijn met je kind. Mail dit naar klantenservice@veine.nl en wie weet staat jouw kind in de volgende uitgave van Veine!

ADVERTENTIE

VEINE

COLUMN KWIJLEN

samen met ouders zoeken naar oplossingen Sa

T itu

l aer - kinderreva

ti e li d a

ALS KINDEREN EEN JAAR OF DRIE, VIER ZIJN VOER IK MET OUDERS VAAK GESPREKKEN OVER KWIJLEN EN DE HINDER DIE DAARBIJ KOMT KIJKEN. IMMERS, BIJ EEN HEEL JONG KINDJE WORDT HET ALS NORMAAL ERVAREN DAT HIJ OF ZIJ EEN SLAB DRAAGT. MAAR WAT OUDERE KWIJLENDE KINDEREN KRIJGEN VAAK METEEN HET STEMPEL ‘GEESTELIJK NIET IN ORDE’. OPMERKINGEN ALS ‘ALS JE KWIJLT ZAL JE WEL DOM ZIJN’ KWETSEN DE KINDEREN EN HUN OUDERS. HET SOCIALE PROBLEEM VOOR KWIJLENDE KINDEREN EN HUN OUDERS IS GROOT EN WORDT VAAK ONDERSCHAT. ANDERZIJDS ERVAREN OUDERS OOK HET LICHAMELIJK ONGEMAK VAN HUN KIND DOOR HET ONTSTAAN VAN WONDJES OP DE KIN EN NAAST DE MOND. Als kind en ouders met vragen bij mij komen, kijk ik eerst of

Bij ouders van kinderen met een verstandelijke beperking die

het betreffende kind kan aanleren om (meer) te gaan slikken

zich niet bewust zijn van hun kwijlgedrag, kijk ik samen met

door het verbeteren van de mondmotoriek. Eigenlijk laat ik

hen naar oplossingen die niet direct op het sociale maar meer

kinderen altijd goede logopedie volgen. Mijns inziens zoek je

op het praktische vlak liggen. Deze problemen kunnen zijn

eerst uit wat er kan zónder medicatie en operaties. Als dat

dat wondjes kunnen ontstaan en dat vlekken op kleding als

allemaal niets helpt, verwijs ik kinderen door. In Rotterdam

viezig ervaren kunnen worden. Ik kijk samen met ouders of

en omstreken wordt na een eenmalige botoxbehandeling al

een oplossing tegen het kwijlen ook voor hen een oplossing

snel overgegaan tot een operatie. In Nijmegen daarentegen

biedt. Als het bijvoorbeeld blijft bij twee maal daags een slab

proberen ze een aantal botoxbehandelingen alvorens tot

verwisselen kan dit aanvaardbaar zijn, maar als er elk kwartier

operatie over te gaan. Nadeel van botox is dat het slechts

een nieuwe slab moet komen, kan dit voor een praktisch

een tijdelijke oplossing voor drie maanden biedt. Als je dan

probleem zorgen en moet verder gekeken worden.

daarnaast nog bedenkt dat een botoxbehandeling ook niet

Veel ouders weten niet dat zij met behulp van sjaaltjes en

heel eenvoudig kan worden uitgevoerd (kinderen moeten

gevoerde slabben veel beter ‘de boel’ kunnen opvangen

onder narcose), is een operatie wellicht een keus die

dan met gewone babyslabben en dat je het veel leuker

daardoor makkelijker wordt. De optie van medicatie geef

kunt maken op deze manier. Er zijn op internet firma’s en

ik ook. Dit kan zeker een goede aanpak zijn al moet wel

leuke patronen te vinden die hierbij kunnen helpen en een

rekening gehouden worden met bijwerkingen die kunnen

‘volwassen slab’ kunnen bieden. Ik maak ouders vooral

optreden.

wegwijs en laat de keuzes aan hen over. •

ADVERTENTIE

VEINE

VEINE MAGAZINE NUMMER ACHT komt uit in juni 2017

MEDICINALE WIET of liever niet? Voetjes van de VLOER in de DISCO STRANDTASSEN in overvloed

Met natuurlijk de vaste columnisten, sport, hulpmiddelen, OOKLEUKS, enzovoort!

veine

Published on Jan 27, 2019

Veine zeven

Magazine met informatie en inspiratie voor ouders van kinderen met een beperking.

Veine zeven

Published on Jan 27, 2019

Magazine met informatie en inspiratie voor ouders van kinderen met een beperking.

veine

Go explore