คู่มือหลักสูตรสรภัญญะแหล่งเรียนรู้บ้านเหล่าลิง จังหวัดร้อยเอ็ด ปศท.๒

หลักสูตรการเรียนรู้สรภัญญะ”เพื่อการอ่านและฟัง”

ศูนย์ตุ้มโฮมลูกหลาน บ้านเหล่าลิง “แหล่งเรียนรู้ตามอัธยาศัยของคนหลายวัย”

โครงการนาร่องการจัดการศึกษาแบบมีส่วนร่วมขององค์กรในชุมชนเพื่อสุขภาวะคนไทย

โดยศูนย์โฮมลูกหลาน บ้านเหล่าลิง ร่วมกับมหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์ สสส.

1

หลักสูตรการเรียนรู้สรภัญญะ”เพื่อการอ่านและฟัง” ชื่อหลักสูตร การเรียนรู้สรภัญญะ”เพื่อการอ่านและฟัง” หลักการ ธรรมชาติของวรรณกรรมพื้นบ้านจะมีคุณธรรมแฝงอยู่หลายข้อ ดังนั้นการสอดแทรก สรภัญญะเข้าไปในการเรียนการสอนนั้น จึงเป็นการฝึกให้เด็กได้เรียนรู้และเข้าใจวัฒนธรรมท้องถิ่น ของตนเองอย่างลึกซึ้ง และยังเป็นการสืบสานวัฒนธรรมท้องถิ่นให้อยู่คู่ลูกหลายสืบไป “สรภัญญะ เป็นการสวดมนต์ในทานองสังโยค คือ การสวด เป็นจังหวะหยุดตามรูปประโยคฉันทลักษณ์ บทสวด จะมีลักษณะเป็นฉันท์หรือกาพย์ก็ได้ แต่ที่นิยมกันมากคือ กาพย์ยานี 11 สาหรับเนื้อหาจะเกี่ยวข้อง กับศาสนา บาปบุญคุณโทษ นิทานชาดก วรรณกรรมท้องถิ่นของอีสาน อาทิ เรื่องพระเวสสันดร และเรื่องราวร่วมสมัยที่ผู้เชี่ยวชาญได้แต่งขึ้นเพื่อถ่ายทอดวิถีชีวิตกับการดารงชีวิต”

จุดมุ่งหมาย เพื่อให้ผู้เรียนสามารถ 1. เพื่อให้ผู้เรียนได้ฝึกอ่านร้องฟังบทสรภัญญะ 2. เพื่อปลูกฝังวรรณกรรมท้องถิ่นให้คนรุ่นใหม่ 3. เพื่อปลูกฝังคุณธรรมผ่านสื่อท้องถิ่นอีสาน 4. เพื่อสร้างความรักสามัคคีแก่กลุ่มเด็กเยาวชน

2

โครงสร้างหลักสูตร เรื่องที่ 1

เนื้อหา

ชม. ทฤษฎี

ชม. ปฏิบัติ

บทบูชาดอกไม้ บทตักบาตรเทโว

4

4

2

บทพระเวช

4

4

3

บทมัชทรี

4

4

4

บทพิมพา

4

4

5

บทแผ่นดินทาแผ่นดินทอง อื่น ๆ

4

4

รวม

20

20

สื่ออุปกรณ์ 1. สื่อบุคคล ภูมิปัญญา วิทยากร หัวหน้ากลุ่ม 2. สื่อเอกสารประกอบการเรียนรู้ 3. วัดบ้านเหล่าลิง

หมายเหตุ -ฝึกฟังต้นเสียง -ฝึกอ่าน -ฝึกร้อง -ร้องเป็นกลุ่ม -ฝึกฟังต้นเสียง -ฝึกอ่าน -ฝึกร้อง -ร้องเป็นกลุ่ม -ฝึกฟังต้นเสียง -ฝึกอ่าน -ฝึกร้อง -ร้องเป็นกลุ่ม -ฝึกฟังต้นเสียง -ฝึกอ่าน -ฝึกร้อง -ร้องเป็นกลุ่ม -ฝึกฟังต้นเสียง -ฝึกอ่าน -ฝึกร้อง -ร้องเป็นกลุ่ม

3

การวัดผลประเมินผล 1. การสังเกต 2. การร้องกลุ่ม 3. การตอบคาถาม และการซัดถาม

4

บทสรภัญญะพื้นบ้านที่เด็กและเยาวชนรวบรวมไว้ 1. บูชาดอกไม้ มาลาดวงดอกไม้ (ซ้า) มาตั้งไวัเพื่อบูชา ขอบูชาคุณพระพุทธ (ซ้า) ผู้ได้ตรัสรู้มา ขอบูชาคุณพระธรรม (ซ้า) ผู้ชักนาและพร่าสอน ขอบูชาคุณพระสงฆ์ (ซ้า) ผู้ดารงพระวินัย มาลาดวงดอกไม้ (ซ้า) มาตั้งไวัเพื่อบูชา ขอบูชาคุณพระพุทธ ขอบูชาคุณพระธรรม ขอบูชาคุณพระสงฆ์ ด้วยจิตอันน้อบน้อม (ซ้า) พร้อมทั้งครูผู้มีคุณ ขอบุญอันส่วนดี (ซ้า) จงเกิดมีแก่ข้าเทอญ

5

2. ตักบาตรเทโว วันนี้วันเทโว ทรงโปรดพระมารดา วันนี้เป็นวันตรง ฝูงหมู่เทวดา พระอินทร์ทรงบันดาล ดูแล้วงามวิไล บันไดเป็นเชิงกราน เสด็จเห็นได้ชัด ฝูงหมู่ชาวนิกร สังกัสสะนะคร พวกเราชาวโลกา จึงถือเป็นกุศล วันนี้เป็นวันเหมือน เดือนสิบเอ็ดเสด็จลง แรมค่าหนึ่งศาสดา พวกเราจึงพร้อมใจ ท่านได้บาเพ็ญมา วันนี้เป็นวันดี ขอเชิญพร้อมกันมา

องค์พุทธโธออกพรรษา ออกพรรษาดาวดึง พุทธองค์เสด็จมา เสด็จมาเป็นบริวาร ปาฏิหาริย์เป็นบันได เสด็จลงจักรวาล อินทร์บันดาลลงโลกา ที่สังกัสสะนะคร ประนมมือเป็นสอนหลอน ประนมกรโมทนา โมทนาพร้อมทุกคน ประชาชนจิตรยินดี เป็นวันเดือนพุทธองค์ ค่าหนึ่งตรงเสด็จมา เสด็จมาลงบันได บาเพ็ญไว้เพื่อรักษา เพื่อรักษาประเพณี วันดีถือออกพรรษา ออกพรรษาทาบุญเทอญ

6

3. เวสสันดร

ปางเมื่อเวสสันดร ให้หนีจากพารา วันนี้มาถึงแล้ว ขุนเคืองพระบิดา พระองค์เวสสันดร ลูกนี้จะขอลาพร้อมกัณหา และองค์นางมัทรีจาต้องหนี เพราะองค์พระบิดา พ่อชังนางมัทรี พร้อมชาลี กับทั้งตัวของข้าที่ให้ทาน โทษข้านี้มหันต์ ก้มลงกราบบิดา บัดนี้องค์กัณหา สองหลานซิขอตาม เป็นตายร้ายและดี สิบน้าพระคงคา พ่อปูุย่าบ่เลี้ยง ขอไปตามพระบิดา ชาลีชวนกัณหา กรรมเอยวะตะวน บัดนี้บุสดีฟังมัทรี โอ่โอ้ลูกสายใจ พ่อเจ้าเมามัวหลง ให้ไล่เวสสันตา พระเวสหนีจากแล้ว เช้าเย็นและกลางวัน

ถูกตัดรอนพระบิดา เพราะศรัทธาได้ทางาน ทานช้างแก้วจากชาวเมือง ไล่ศรัทธาจากนคร ประนมกรลาบิดา และชาลี จากนคร บ่ให้อยู่ในบุรี ทั้งกัณหา องค์ชัชท่าน พระโศกรรณ์แล้วก้มลา ลูกขอลา พ่อข้า เอ๋ย พร้อมชาลีก็กล่าวขาน พ่อทุกยามบ่ห่างเลย มอบชีวีแด่สถา สิบภูผาสิขอตาม จะมาเสี่ยงอยู่ทาไม หลานขอลาปูุย่า เอ่ย ก้มกราบลาปูุย่าตน หลานสองคนจาใจลา น้าตาไหล อย่าได้ไปตามพระองค์ คายุยงชาวพารา จากพาราบ่ฮาเพิง ไผ่น่อแก้วจะสืบสัน แม่ซิหันไปเพิ่งใคร

7

หมากเฟืองและหมากไฟ ชาลีเคยวอนว่า บัดนี้หนีจากแล้ว คงอยากลาบากใจ

พร้อมลาไยแม่ก็มี ทั้งกัณหาเคยแอ่วกิน มารดาแก้วจะอุ้มไผ เจ้าจากไปย่าคงตาย

บัดนี้จะได้กล่าว เป็นชีกับพระเวช พร้อมด้วยสองบุตรา ทุกวันนางมัทรีเดินขีรี ช่วยหาเอาหัวมัน จาเป็นต้องสั่งลา ลูกแก้วสองกลอยใจ พร้อมทั้งสั่งลูกแล้ว รีบด่วนเข้าในไพร นางเคยหาได้ง่ายดาย ทั้งพระอินทร์ ขาม ปูอม หมู่สม้ มอ มัทรีเพียรเอาได้ หวลถึงลูกอ่อนน้อย พอเมื่อสายัณต์ พ่าย สกุณาบินแซวๆ มัทรีศรีกันยา เสือลายกลายมากล้า มัทรี ขออ้อนวอน ช่างมีลางเหตุร้าย พอนางพญาทัย

เป็นเรื่องราวนางมัทรี อยู่ในเขตอารัญวา ไกลพาราเมืองสีพี เป็นประจา ผลไม้มาใส่เพล สองบุตราผ่องอาลัย อย่าหนีไกลพระบิดา นางขอก็จาไกล หาผลไม้ทั้งพาลา วันนี้หายสูญสิ้น ให้สั่งหรณ์ ไม่เหลือหลอในพงไพร ผลผลา พอกระเช้า เจ้าจะรอท่าแม่มา สุริยา จะลับเหลียม ร้องแจ้วๆ ในกลางไพร หามกระต่า กลับอาสม เทวดาแลงร่างมา ชูริกรลงกราบไหว้ มาคาหนทางไป กลับจากปุาหาหัวมัน

4. กลอนมัทรี

8

มาถึงอาศรมบท แต่ก่อนพระนางไท้ วันนี้มิดออนซอน ชาลีกับกัณหาสองบุตรา ทุกวันเห็นหน้าลูก วันนี้ไปไหนแท้ลกู แม่เอย ร้องไห้ทั้งกู่หา กัญหาแม่นี้เอย

เกิดรันทดในหัวใจ กลับจากไร่ลูกวิ่งต้อน สองบังอรไม่เห็นมา แม่มาแล้ว สองมาลาหล่าของแม่ ไปใหนหนอ สองบุตราทั้งอาลัย กับชาลีแม่นี้เอย

5. พระเวสสันดรร้องไห้ตามนางมัทรี มัทรีหาหัวมัน ไม่เห็นสองบุตรา เป็นลมสลบตาย พระเวสเห็นมัทรี ร้องไห้หลั่งน้าตา ทนทุกข์ทรมาน มัทรีได้ตายจาก คิดถึงยอดดวงใจ โอ้หนอมัทรีเอย เจ้าตายกะทันหัน ไปตายอยู่เมืองปูุ พี่น้องเราก็มี

ตลอดวันกลับคืนมา ทั้งกัณหาพร้อมชาลี เพราะเสียดายลูกบุตรี เสียชีวีก็สงสาร อยู่กลางปุาที่กันดาร ออกจากบ้านมาแสนไกล ได้พลัดพรากจากพี่ไป แสนอาลัยตลอดวัน เรานี้เคยอยู่รวมกัน การขบงันก็บ่มี มีหมู่คนงันเฮือดดี แต่มื้อนี้บ่มีเลย

9

6. กลอนพิมพา ฟังเถิดฟังเรื่องราว กาลนั้นนางพิมพา ไม่เห็นพัดสะดา ราหุลเอ๋ยพ่อของเจ้า พิมพาอกกระสัน หนีไปไม่รู้เหตุ ราหุลนั้นเหลือใจ ทิ้งฉันไห้เป็นฮ้าง อกเอ๋ยสิททัตถะ ครั้งเป็นนางมัทรี ทานลูกและทานเมีย โอนสิตทัตถะ ปล่อยฉันไว้กบั ราหุล กาเอยวัดถะวน

จะได้กล่าวเป็นเรื่องราว ส่งไสยาแล้วตื่นฟื้น พ่อราหุลลูกแม่เอ่ย ไม่เห็นแล้วลูกแก้วตา หัวใจนั้นเกิดหวั่นไหว ไม่สมเพสแก่ลูกเมีย ทั้งร้องไห้แลหนทาง อยู่โดดเดี่ยวเปรี่ยวเอกา ทั้งพิมพามาหลายที บวชเป็นชีอยู่ในธรรม ให้แก่พราหมน่าสงสาร จากพิมพาไม่ห่วงใย บาเพ็ญบุญไม่ห่วงใย กรรมพะจันพิมพาเอ๋ย

ผู้ใหญ่เป็นผู้นา สุราหรือเมรัย สูบฝิ่นสูบกัญชา ชีวิตจะมืดมน เล่นโบกหรือไฮโล เป็นโจรก็เหมือนกัน ตายไปจะเป็นทุกข์ หัวใจก็ปัดปูอง ทาชั่วย่อมได้ชั่ว

แผ่นดินธรรมจึงวิไล ควรให้เลิกทุกทุกคน ให้เลิกสาอย่าไปสน อย่ากังวลการพนัน เฮโรอินอย่ากินมัน ยิ่งสาคัญกรรมสนอง อบายมุกทุกข์เป็นกอง ยิ่งเศร้าหมองทุกเช้าเย็น พานาตัวมีกรรมเวร

7. แผ่นดินธรรม

10

ทาดีชื่อเสียงเด่น ทาตนเป็นคนดี จิตใจได้ฝึกฝน ทางดีก็เจริญ จงมองไปจุดกลาง คนเราก็เหมือนกัน จะอยู่หรือจะไป

ชื่อเสียงเป็นสิริมงคล มีศีลธรรมนาพาตน เหมียนหนทางได้ลาดยาง เมื่อเราเดินไปตามทาง หนทางดีไม่มีภัย ตัวสาคัญอยู่ที่ใจ ช้าหรือไวใจนั้นเอา

แผ่นดินธรรมก็เรืองรอง รวงข้าวเหลืองอร่าม ทรัพย์ในดินก็จะงาม พืชไร่ก็งามตา ปูปลามีมากมาย สมบูรณ์พูนทวี ชีวิตจะเรืองรอง เจริญสถาพร ทางานต้องขยัน รายได้เหลือประมาณ ทาไร่และไถนา มีเงินแสนก็สบาย ทุกคนให้ตื่นตัว ทุกคนอย่าเฉย เวลาก็ผ่านไป ความตายมันมานา

แผ่นดินทองก็งดงาม ทุ่งนางามตามท้องนา สินในน้าจะมีปลา ข้าวในนาเขียวขจี พากันขายราคาดี บ่ให้มีอนาทร แผ่นดินทองต้องแน่นอน นิรันดรตลอดกาล ทุกทุกวันไม่เกียจงาน ประสบการณ์ให้มากมาย หาสินค้ามาค้าขาย ไม่อดตายดอกท่านเอย อย่าเมามัวหรือนิ่งเฉย อย่าละเลยให้รีบทา อายุนับมันมาตาม ให้ทาความดีเด้อ

8. แผ่นดินทอง

11

9. อีสานเขียว 1 สมเด็จภูมิพล อดอยากแสนกันดาร ท่านคิดอยู่ในใจ บัดนี้ได้เวลา ต่อไปอีสานมี อีสานจะสุขี สั่งให้รัฐบาล เอกชนคนนับถือ อีสานบ่หน้าเหี่ยว อีสานทันสมัย น้าโขงและน้ามูล น้าชีหลายเหลือเกิน

ห่วงปวงชนถิ่นอีสาน พระองค์ท่านทรงเมตตา ตั้งใจไว้จะพัฒนา จะตั้งหน้าทาเสียที ให้อยู่ดีและกินดี เป็นทวีให้คนลือ พร้อมทหารเริ่มลงมือ ได้ลงชื่อร่วมน้าใจ บ่ ซีดเชียวดอกต่อไป ศิวิไลได้เจริญ บริบูรณ์บ่ขาดเขิน ไหลจนเพลินน้าใจนอง

อีสานเขียวที่สอง ปลูกไม้ยางพารา อาชีพให้แน่นอน อีสานบ้านเราเด่น รัฐบาลจะปรับปรุง ขุดบ่อเจาะบาดาล โครงการมีแบบแปลน ปลูกหม่อนเลี้ยงไหม ผ้าซิ่นผินแพรวา เผยแพร่ศิลปะ ชื่อเสียงก็เกริกไกล ส่งออกนอกประเทศ

รัฐบาลต้องหามา หรือเลี้ยงปลาอย่างถาวร ไม่ต้องจรไปเมืองกรุง ไม่จาเป็นจากปูาลุง อีสานรุ่งทั่วดินแดน ทั่วอีสานบ่ขาดแคลน ทาตามแผนพระราชา สายใจไทยประทานมา เป็นราคาผ้าไหมไทย วัฒนาพาสุขใจ หมอนขิดไทยชื่อเสียงดัง ไปถึงเขตเมืองฝรั่ง

10. อีสานเขียว 2

12

มาเลและปีนัง ญี่ปุนสิงคโปร์ สินค้าซื้อจากเรา

ได้สั่งซื้อจากไทยเรา ซื้อไปโซว์มิไซ่เบา เขาได้เหมาเอาหมดเลย

ตั้งใจให้พร้อมกัน เวลามาถึงแล้ว อาจารย์ท่านทั้งหลาย พระธรรมที่สอนไว้ พระสงฆ์ผู้เมตตา อาจารย์ผู้สอนสั่ง จาใจไกลกันเหิน ต่อท้ายด้วยวาจา อาจารย์ผู้เมตตา

พวกดิฉันจะขอลา ขอลาแก้วสามประการ น้อมถวายคุณพระพุทธ ยกมือไว้ขออาลา ไหว้วันทาขอลาก่อน ประนมกรสวัสดี จิตข้ามีคณานา เป็นภาษาพระบาลี จงสุขขี ทุกท่านเทอญ

11. กราบลา

13

ภาคผนวก

14

รายชื่อผู้ร่วมกิจกรรม วันที่...............เดือน.......................พ.ศ....................... ลาดับที่ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

ชื่อ – สกุล นางสาววิชุดา ตอนสันเทียะ นางสาวสุพัตรา มหามาตย์ นายวันเฉลิม ตอนสันเทียะ เด็กหญิงกาญจนา ศิริเวช เด็กหญิงพลอยไพลิน โพธิ์พล เด็กหญิงแก้วตา มีมานะ เด็กหญิงปวีณา ทองชานาญ นางศศินา กุลรักษา เด็กหญิงพรนภา นนทฤทธิ์ เด็กหญิงลลนา สมบูรณ์พันธ์ นางจุฑารัตน์ บุตรราช นางบุญสม นนทฤทธิ์ นายพัชร กุลสีดา นางสาวคุณาภรณ์ ธรรมที่ชอบ นายอรรณพ ปันคา เด็กชายประวิทย์ ธรรมที่ชอบ เด็กหญิงมนัญชยา ซาชิโย เด็กชายชยธร ซาชิโย เด็กชายปฏิภาณ ชาญสมร เด็กหญิงกุสุมา ใจอารีย์

ลายมือชื่อ

15

รายชื่อวิทยากร วันที่...............เดือน.......................พ.ศ....................... ลาดับที่ ชื่อ – สกุล 1 นางทองจันทร์ แก้วเสน่ห์ใน 2 นางกรม มหามาตย์

ลายมือชื่อ

ตารางอบรม หลักสูตรการเรียนรู้สรภัญญะ”เพื่อการอ่านและฟัง” โครงการนาร่องการจัดการศึกษาแบบมีส่วนร่วมขององค์กรในชุมชนเพื่อสุขภาวะคนไทย โดยศูนย์โฮมลูกหลาน บ้านเหล่าลิง ร่วมกับมหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์ สสส. วัน/เดือน/ปี 3 -4 ก.ย.54

เนื้อหา บทบูชาดอกไม้ บทตักบาตรเทโว 10 -11 ก.ย.54 บทพระเวช 17 ก.ย.54

บทมัชทรี

เวลา วิทยากร 09.00-12.00 น. นางทองจันทร์ แก้วเสน่ห์ใน 13.00-15.00 น.

09.00-12.00 น. นางกรม มหามาตย์ 13.00-15.00 น.

09.00-12.00 น. นางกรม มหามาตย์

18 ก.ย.54

บทพิมพา

13.00-15.00 น. นางกรม

24 -25 ก.ย.

54

บทแผ่นดินทาแผ่นดินทอง อื่น ๆ

09.00-12.00 น. นางทองจันทร์ แก้วเสน่ห์ใน 13.00-15.00 น.

หมายเหตุ : มีอาหารกลางวัน และ อาหารว่าง 1 มือ ตารางนี้อาจเปลี่ยนแปลงได้ตามความเหมาะสม

มหามาตย์

16

ตัวอย่างภาพกิจกรรมการเรียนรู้

แม่ครูสรภัญญะ แม่ทองจันทร์และคณะ แสดงเป็นตัวอย่างที่ศูนย์ตุ้มโฮมฯ

เด็ก ๆ ลองฝึกตามแม่

17

พาลูกหลานร่วมงานบุญผะเหวด 5 ตาบล ร่วมร้องสรภัญญะ

เข้าร่วมกิจกรรมทอดเทียนโฮม ตาบลบ้านดู่ ประกวดสรภัญญะหมู่

18

ชุดการแสดง ศูนย์ตุ้มโฮมลูกหลานบ้านเหล่าลิงงานบุญประเพณี สรภัญลาซิ่ง