Boerderijenstichting Fryslân nieuwsbrief editie maart 2019

Maart 2019

Nieuwsbrief

Holwerd, Medwerterwei 4; gerestaureerde boerderij met restanten van fraaie interieurs en geschilderd behangsel (JvdV).

Nieuwe functies voor oude boerderijen De jaarlijkse thema-avond en excursie staan dit jaar in het teken van nieuwe functies voor oude boerderijen.

De thema-avond kent twee sprekers. Architect Siebe van Seijen van Adema Architecten in Dokkum gaat in op het proces van respectvol ontwerpen van verbouw en restauraties van boerderijen. Johan Timmemans van Bouwbedrijf Timmermantsjoender uit Garyp gaat in op het thema: ‘vrijkomende boerderijen kunnen door nuchter herbestemmen betaalbare nieuwe functies krijgen’. Een uitdagend thema.

A

ansluitend bij dit thema worden tijdens de jaarlijkse excursie op 1 juni van dit jaar drie boerderijen bezocht in Noordoost Fryslân. Een daarvan is de statige kop-hals-rompboerderij aan de Medwerterwei 4 in Holwerd met restanten van historisch papierbehang met panoramische voorstellingen. Reden om in

dit nummer een artikel te weiden aan deze soort behangsels in Fryslân.

‘Bargehokken’, een verdwenen fenomeen

Verder in dit nummer in de reeks artikelen over bijgebouwen op het boerenerf aandacht voor de ‘bargehokken’, de laatste

getuigen van een fenomeen dat door de ontwikkelingen in de landbouw verdwenen is. Voor het onderbrengen van de varkens werden speciale hokken gebouwd. Er zijn er nog maar enkele overgebleven. Daarnaast informatie over ons project over boerderijen van het gelede en Amerikaanse type in Fryslân.

In deze editie: 1 Nieuwe functies voor oude boerderijen 2 Thema-avond en excursie in teken nieuwe functies voor historische boerderijen; Thema-avond op vrijdag 29 maart in Fries Landbouwmuseum 4 Boerderijenexcursie 2019: nieuwe functies voor historische boerderijen 6 Papieren behangsels met panoramische voorstellingen in Fryslân 9 Varkens op de ‘pleats’ en ‘bargehokken als bijgebouw 13 Project van het gelede en Amerikaanse type in Fryslân 15 Boekbespreking Heidenskipster Pleatsen 16 Aankondiging excursie en thema-avond

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 1

21-02-19 13:31

Thema-avond en excursie

Thema-avond en excursie in teken nieuwe functies voor historische boerderijen De jaarlijkse thema-avond en de excursie die de Boerderijenstichting Fryslân ieder jaar organiseert,zijn dit jaar gericht op nieuwe functies voor oude boerderijen. Zeker al zestig jaar zien we het verschijnsel dat boerderijen niet langer voor een agrarisch bedrijf worden gebruikt.

De boer stopt er mee en het gebouw verliest de functie waarvoor het in het verleden werd opgericht.

Vaak blijft alleen de woonfunctie over. In de jaren zeventig zorgde de animo om buiten te wonen in een landelijke omgeving er voor dat er genoeg belangstelling was om een vrijkomende boerderij te betrekken.

I

n de loop van de tijd zijn veel van die vrijgekomen boerderijen aan de veranderende woonwensen aangepast.

Tot omstreeks 1990 werden de meeste verbouwingen in eigen beheer en naar eigen smaak uitgevoerd. Afhankelijk van de eigen timmer- en metselbekwaamheden en het beschikbare budget werd het woongedeelte gemoderniseerd. Omdat in

de beginjaren de vrijkomende boerderijen klein en middelgroot waren, konden velen zulke verbouwingen wel in eigen beheer voor elkaar krijgen en is vaak de gehele schuur ook tot woonruimte verbouwd..

Naarmate er meer grote boerderijen op de herbestemmingsmarkt kwamen, werd het voor de goedwillende klusser steeds moeilijker om zulke grote panden te behappen. In toenemende mate werden deskundigen in de bouw ingeschakeld, wat ook in de hand werd gewerkt door de groeiende welvaart in Nederland tussen 1995 en 2008. Er waren meer mensen met genoeg geld en als je niet genoeg middelen had dan waren er allerlei hypotheekmogelijkheden. De prijzen van zowel nog niet verbouwde als verbouwde boerderijen stegen fors. Tot de financiële en economische crisis roet in het eten gooide.

In de laatste jaren herstelt de boerderijenmarkt zich weer een beetje. Nu begint ook mee te spelen dat de animo om buiten te wonen niet meer zo groot is als voorheen en bovendien gaat het heel vaak om grote boerderijen. Belangstelling zal er

zeker blijven, maar in menig geval is toch de vraag: “Wat te doen met zo’n groot pand?”

Hoe pak je zoiets aan als nieuwe eigenaar, wie schakel je in. Voor de boerderijenstichting speelt ook de vraag mee, wat zijn de mogelijkheden om het historische boerderijenbestand overeind te houden. Zijn er andere mogelijkheden om met nieuwe functies de oude boerderijen te behouden voor het Friese landschap.

In dit jaar 2019 willen we daarom aan de hand van voorbeelden, waarbij de rol van de ontwikkelaar, de architect en de bouwer wordt verduidelijkt, laten zien op welke manier oude boerderijen die de moeite waard zijn nieuwe functies krijgen. In twee themalezingen op 29 maart 2019 wordt dit onderwerp verder uitgediept en verduidelijkt. De jaarlijkse boerderijenexcursie op 1 juni a.s. voert langs een aantal zeer concrete voorbeelden, die verderop kort worden beschreven.

Tekst en foto’s Jacob van der Vaart

Thema-avond op vrijdag 29 maart 2019, in het nieuwe Fries Landbouwmuseum te Leeuwarden De monumentale boerderij van het zogenaamde ‘gelede type’ waarin sedert juni vorig jaar het Fries Landbouwmuseum is gevestigd, is dit jaar een passende plek voor het houden van onze jaarlijkse themaavond.

Het programma begint om 8 uur.

Twee inleiders tonen wat de mogelijkheden zijn om respectvol te ontwerpen bij de verbouw en de restauratie van boerderijen.

Tot slot zal de directeur van het FLM een korte uitleg geven over het nieuwe museum dat is gevestigd in de boerderij die meer dan honderd jaar geleden is ontworpen door de bekende architect W.C. de Groot.

Historische foto van de gelede boerderij van W.C. de Groot bij Goutum, nu Fries Landbouwmuseum.

2 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 2

Het gedetailleerde programma van deze avond treft u aan op de laatste bladzijde van deze nieuwsbrief.

Beide sprekers introduceren wij hierbij alvast.

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Johan Timmermans De naam is ontleend aan het lied ‘Timmermantsjoender’ van de Friese zanger Pieter Wilkens. Het gaat over een timmerman die tovert met hout. Hij geeft oude industriële gebouwen en vrijkomende boerderijen een nieuwe functie. Zo kocht hij enkele jaren terug de melkfabriek in Garyp die hij verbouwde tot woonzorgcentrum met zorgvoorzieningen, kinderopvang en levensloopbestendige woningen. Verder werd de met sloop bedreigde Mauritiuskerk te Jirnsum aangekocht en met behoud van het historische interieur herbestemd tot woonfunctie.

Vorig jaar werd een stelpboerderij in Oentsjerk aangekocht en verbouwd tot woonruimte met vijf wooneenheden.

Gedreven door zorg voor behoud van karakteristiek erfgoed ontwikkelt en realiseert Timmernans de projecten zelf, zonder subsidie en op eigen risico. Hij heeft een duidelijke visie op de aanpak van krimp en vindt dat verenigingen voor dorpsbelang lef moeten tonen bij toekomstgericht denken. Hij heeft de stichting Herbestemming Vast(erf)goed opgericht om van hieruit te kunnen werken aan zijn ambitie om in samenwerking met andere partijen projecten te realiseren die bijdragen aan een goede leefomgeving In zijn lezing gaat hij in op de manier waarop hij kans ziet de bijzondere projecten te realiseren.

Tijdens onze excursie zullen we ook een door Timmermans verbouwde boerderij bezoeken.

Architect Siebe van Seijen Architect Siebe van Seijen maakt deel uit van het sedert 1972 te Dokkum gevestigde bureau Adema Architecten. Al vanaf het begin is het bureau sterk betrokken geweest bij ons cultureel erfgoed waaronder stads- en dorpsvernieuwing en behoud / herstel van historisch waardevolle gebouwen.

Het werkveld van het inmiddels op landelijke niveau opererende bureau reikt van restauratieplannen op beperkte schaal tot complexe stads- en dorpsvernieuwingsprojecten met combinaties van restauratie- en (ver)nieuwbouwplannen.

Hierbij spelen structuur- en karakterbehoud een grote en uitdagende rol. Architect Siebe van Seijen is ondermeer betrokken bij plannen voor herbestemming, renovatie en restauraties van ons oude boerderijenbestand, waaronder rijksmonumenten. Ook hier ligt de uitdaging in het vinden van compromissen tussen gewenste functionaliteit en behoud van de historisch waardevolle elementen van het object. Veelal wordt als onderbouwing van de planvoorstellen vooraf onderzoek verricht naar de bouw- en cultuurhistorie van het betreffende gebouw en in zijn omgeving.

De architect zal ons tijdens de thema-avond vertellen over de totstandkoming van een planontwerp en de uitwerking ervan. Hierbij zal hij ook de tijdens de excursie te bezoeken boerderijen betrekken. Verder zal hij ons tijdens de excursie vergezellen en ter plekke uitleg geven over de wijze waarop de restauraties tot stand zijn gekomen.

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 3

3 21-02-19 13:31

Boerderijenexcursie 2019

Boerderijenexcursie 2019: nieuwe functies voor historische boerderijen Het verzamel- en startpunt van de Boerderijenexcursie 2019 is Hurdegaryp in hotel Van der Valk. Om precies 10 uur vertrekt de bus.

• De eerste boerderijdie kan worden bekeken is er een met een bijzondere vorm van hergebruik: Rengersweg 2 in Oentsjerk.

In deze boerderij worden vijf woningen gebouwd. Johan Timmermans van Bouwbedrijf De Timmermantsjoender uit Garyp, een van de twee inleiders op de thema-avond, verzorgt ter plekke uitleg bij dit herbestemmingsproject.

• In Garyp stoppen we bij enkele andere, al uitgevoerde projecten van de Timmermantsjoender: de voormalige zuivelfabriek, een boerderij aan de Ielke Boonstraloane waarin zeven woningen zijn gebouwd en tot slot in dit dorp langs de boerderij Eastein 19.

• Vervolgens rijden we naar Eastermar. De lunch wordt geserveerd in het oude dorpscafé van Eastermar: Herbergh De Parel.

• ‘s Middags gaan we naar de pas gerestaureerde boerderij Nieuw Stedma te Eastermar.. De boerderij uit 1912 is met veel respect voor het historische gebouw in oude luister hersteld.

Toelichting door architect Van Seijen en de eigenaar de familie Sprokkereef.

• De laatste boerderij die deze dag wordt bezocht is een kophals-romp uit 1864 net buiten Holwerd. Deze boerderij is zowel bouwkundig als historisch zeer bijzonder. Een van de pareltjes in dit pand is het geschilderde behang. In een apart artikel in deze nieuwsbrief leest u meer over dit behang.De eigenaar/ bewoners, de familie Broersma en de bij de verbouwing en restauratie betrokken architect Van Seijen verzorgen de uitleg bij wat we hier gaan zien.

In deze boerderij is ook de nazit met hapje en drankje en informatie over het project ‘Holwerd aan Zee’.

Eastermar, ‘Nieuw Stedma’

(Foto JvdV)

In 2015 kopen Arjen en Aline Sprokkereef de boerderij ‘Nieuw Stedma’, gelegen onder Eastermar. De boerderij is een rijksmonument en in 1912 gebouwd naar ontwerp van architect B.J. Gros uit Hardegarijp. Opdrachtgever was de vermogende rentenier boer en grondbezitter Dirk Gjalts Reitsma.

Door het Architectenbureau Adema uit Dokkum wordt een restauratieplan gemaakt. De gemeente verleent in september 2015 een omgevingsvergunning en in december komt er van de Provincie Fryslân subsidie los. In 2016 kan de restauratie dus haar beslag krijgen. De nieuwe eigenaar heeft in die twee jaar

4 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 4

naast een drukke baan in de weekenden eigenhandig en praktisch zonder hulp van derden het woongedeelte haar oorspronkelijke grandeur teruggegeven.

In de loop der jaren was er veel weggetimmerd, verloren gegaan door onzorgvuldig gebruik of nogal beschadigd.

Achter platen board en asbest komen de oude betimmeringen weer tevoorschijn en de geprofileerde deuren en omlijstingen van de vensters. Alles wordt weer in de oorspronkelijke staat teruggebracht.

Belgisch marmeren schouwen, betegelingen en blikken plafonds worden met uiterste precisie hersteld. Isolatie wordt aangebracht, radiatoren weggehaald en vloerverwarming geplaatst. Het platte

dak van het woonhuis wordt geheel vernieuwd en op de verdieping komen nieuwe slaapkamers en een badkamer.

Eind 2016 kan Bouwbedrijf Swart uit Eastermar aan de slag. In de schuur en de stallen worden drie grote ruime ‘dozen’ gemaakt voor woonkamers, slaapkamer en badkamer en een kantoor. De achter de boerderij gelegen, uit 1924 daterende jongveestal, wordt eveneens geheel gerenoveerd en zodanig aangepast dat hier een lang gekoesterde wens van Aline kan worden gerealiseerd: een atelier waar ze kan schilderen en exposeren. Voorjaar 2018 is de restauratie zover klaar dat de familie Sprokkereef er echt in kan wonen.

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Oentsjerk, Rengersweg 2

Aan de doorgaande weg midden in Oentsjerk ligt een grote stelpboerderij met lytshús. Doordat de boerderij in de loop der jaren is ingebouwd, is het al jaren geen actief bedrijf meer.

De laatste bewoners hielden hobbymatig nog een aantal paarden en lieten de boerderij voor wat het was. In 2017 heeft bouwbedrijf de Timmermantsjoender het aangekocht en

zijn de herbestemmingsplannen aan de gemeente gepresenteerd. In de boerderij komen vijf (koop)woningen: vier in de voormalige stallen en hooiberging en één in het bestaande voorhuis. De woningen krijgen op de begane grond een grote (zit) kamer, slaapkamer, badkamer en w.c. en op de verdieping drie slaap/werk kamers.

Bijzonder is dat er geen gasaansluiting in de woningen is. De (vloer)verwarming, de warmwatervoorziening en dergelijke, alles is elektrisch. Boven de garageboxen zijn een

groot aantal zonnepanelen aangebracht.

reinde, reinde it binnen hast like hurd as bûten.” Toch kochten ze de boerderij en gaven ze opdracht aan Adema Architecten uit Dokkum om een restauratieplan te maken. Hoewel het geen rijksmonument is, maar wel op de lijst van het Monumenten Inventarisatie Project staat, slagen ze er in om voor een subsidie van de Provinsje Fryslân in aanmerking te komen. Daarna wordt eind 2014 met de restauratie begonnen. Allereerst is het verval en achterstallig onderhoud gestopt door het dak van de grote schuur en het voorhuis aan te pakken. Er zijn gedeeltelijk nieuwe juffers, sporen en dergelijke geplaatst.

Verder kwam er nieuw riet op het dak van de schuur en zijn nieuwe goten, zinkwerk en waterafvoeren aangebracht. Gedeeltelijk is er nieuw voegwerk in de gevels aangebracht.

In 2016 na de verkoop van hun kleine boerderijtje trekken ze in het verbouwde lytshús (stal voor het jongvee) bij hun nieuwe aanwinst. Om weer in de grote boerderij met het monumentale voorhuis te kunnen wonen, is voor in het stalgedeelte een nieuwe woonkeuken gemaakt en boven slaapkamers en dergelijke.

Eind 2017 zijn de vergunningen rond gekomen en is met de verbouwing gestart.

Wanneer we op 1 juni de boerderij bezoeken is de verbouwing bijna klaar en kunnen we zien en horen van Johan Timmermans van de Timmermantsjoender hoe een en ander is gerealiseerd. Een verrassende manier van hergebruik van een boerderij.

Holwerd, Medwerterwei 4

(Foto RJW)

Bij de ‘ingang’ naar Holwerd staat een prachtige kop-hals-romp boerderij, gebouwd in 1864.

Heel lang hebben de Bierma’s er geboerd, tot de laatste in 1984 vertrok. Daarna raakt deze boerderij met een prachtig onderkelderd voorhuis langzaam maar zeker in verval. Door een gelukkig toeval is het pand in 2014 gekocht door Theo Broersma en Marjolein Boonstra. Zij hadden eerder een zeer bouwvallig keuterboerderijtje aan de rand van Holwerd van de ondergang gered en zelf met ondersteuning van een architect weer gerestaureerd.

Ze zijn beide onder de indruk van de allure van deze grote boerderij, maar beseften ook heel goed dat er veel aan de boerderij moest gebeuren. Theo: ”As it

Helaas ontbreekt hier de ruimte om te vertellen over de grote opkamers, de kelders, de gevelsteen met het Alliantiewapen van Van Cammingha en Van Donia, het pauwenbehang en de restanten van historisch beschilderd behang. De excursiegangers kunnen het allemaal gaan zien op 1 juni a.s. Het programma voor die dag en de manier van aanmelding tot deelname treft u elders in deze nieuwsbrief aan.

Tekst Jacob van der Vaart

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 5

5 21-02-19 13:31

Papieren behangsels met panoramische voorstellingen in Fryslân

Papieren behangsels met panoramische voorstellingen in Fryslân Vooral in de achttiende- en negentiende eeuw werd de belangrijkste kamer in een boerderij, bijvoorbeeld de herenkamer, en de belangrijkste kamers in de staten en de stadhuizen vaak voorzien van beschilderde linnen of leren (goudleerbehang) behangsels met panoramische voorstellingen. Een uniek voorbeeld van een beschilderd linnen behangsel bevindt zich in het Fries Scheepvaart Museum te Sneek, dat afkomstig is uit de herenkamer van een kop-rompboerderij te Ypecolsga. Het is geschilderd in 1791 en bestaat uit zes panelen met onder andere gezichten op Grouw, Stavoren, Woudsend en Ypescolga.

I

n de loop van de eerste helft van de negentiende eeuw komt het ook in de mode om kamers te voorzien van papierbehangmet illusionistische taferelen, het zogenaamde Franse panoramisch behangsel. Vaak worden er jachttaferelen op afgebeeld, maar ook exotische, mythologische, militaire en romantische.

De kamer waarin het is aangebracht wordt geheel omgeven door de schilderingen waardoor de beschouwer de suggestie krijgt in een andere tijd en/of plaats te zijn. Het bestaat uit banen papier van circa 43cm. breed. Met vierkante houten blokken waarop een deel van de afbeelding negatief in reliëf is aangebracht werden de banen bedrukt. Vele honderden drukblokken waren nodig voor deze behangsels omdat voor ieder segment en iedere kleur een ander drukblok nodig is. Bij de firma Jean Zuber in Rixheim (1773-1852) die veel behangsels aan Nederland heeft geleverd en nog altijd bestaat, worden nog originele blokken bewaard.

Aangezien dergelijk behang een belangrijk onderdeel vormt van het historische interieur en in Fryslân nog vier voorbeelden bewaard zijn gebleven, waarvan twee restanten in boerderijen, wordt in deze nieuwsbrief aandacht besteed aan dit fenomeen. Die aandacht is mede bedoeld als toelichting bij de boerderijenexcursie in juni 2019 waarbij één van die locaties wordt bezocht.

Holwerd, Medwerterwei 4

In de eind negentiende-eeuwse voorkamer van deze kop-hals-rompboerderij bevinden zich op twee muurdammen een baan panoramisch behangsel uit de serie “Grande chasse au tigre dans l’Inde”, vanaf 1818 in productie genomen door de Manufacture Velay te Parijs. De gehele voorstelling bestaat uit 25 banen. In het midden en rechts daarvan wordt op een tijger gejaagd. Geheel links zit een Engelse familie geboeid te kijken naar Indische danseressen en ernaast is de linker oever van de Ganges met vele pagodes of tempels afgebeeld. Zowel de Engelse familie als de danseressen zijn afgebeeld op de twee bewaard gebleven banen. Ze behoren dus naast elkaar.

Tekst en foto’s Rudolf Jan Wielinga

6 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 6

De twee bewaard gebleven banen (foto RJW).

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Titel optioneel vervolgtitel

Grande chasse au tigre dans l’Inde, bestaande uit 25 banen met links de taferelen op de twee bewaard gebleven restanten (Zuber)

Balk, Raadhuisstraat 4

Een compleet voorbeeld van een panoramisch behangsel bevindt zich in een kamer in het pand Raadhuisstraat 4 te Balk dat omstreeks 1835 is aangebracht.

Ook hier zijn jachttaferelen afgebeeld: “Chassedited’aprèsVernet” (CarleVernet, 1758-1836). We zien onder ander dat een hert door ruiters en honden wordt achtervolgd, het hert door de honden wordt gegrepen en twee zwanen door de honden worden verjaagd. De taferelen zijn geplaatst boven een lambrisering die deel uitmaakt van het behangsel (deze is dus ok op papier gedrukt en niet van hout gemaakt zoals we dat gewend zijn). Het behang is in 2008-2009 gerestaureerd door Judith Bohan Interieur Restauratie. Eenzelfde behang bevindt zich in de provincie Groningen in de boerderij Ernstheem, Eenrumerweg 52 te Winsum.

het hert wordt gegrepen door de honden (foto RJW).

Balk, Raadhuisstraat 4 vóór restauratie (foto RJW).

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 7

7 21-02-19 13:31

Papieren behangsels met panoramische voorstellingen in Fryslân Titel optioneel vervolgtitel Heerenveen, Heideburen 97, het huis Voormeer

In de rechter voorkamer van het huis Voormeer te Heerenveen is een schouw uit omstreeks 1870 voorzien van een 60 cm. breed schoorsteenstuk met een jachttafereel. Bij een rivier in een bos springen twee ruiters en vier honden over een omgevallen boom en achtervolgen een hert. De ene ruiter draagt een hoge hoed en de andere een pet. In de verte staan op een heuvel enkele ruïnes. Thans overheerst de kleur blauw. Mogelijk is de kleur groen door invloed van de zon zo goed als verdwenen.

twee ruiters en vier honden achtervolgen een hert (foto De kamer is voorzien van goudleerbehang (RJW).

Ternaard, Hantumerwei 21

In de in 1855 gebouwde boerderij Hantumerwei 21 te Ternaard bevindt zich in de voormalige slaapkamer (thans keuken) boven een verlaagd plafond een bedrukt papierbehang met allerlei taferelen: een kar met Franse soldaten die door twee ruiters met hoge hoeden wordt begeleid, een schetsende jongeling zittend op een boomstam met een hond aan zijn voeten, drie dames bij een nis met een brandende lamp en een schip met een roeiboot.

Omdat de taferelen worden herhaald is hier in feite geen sprake van een panoramisch

behangsel. Dit behangsel is verwant aan de zogeheten “Toiles de Jouy”-bedrukt katoen-, maar dan op papier. Dergelijk doek werd in het midden van de achttiende eeuw in Ierland geproduceerd.

Het werd razend populair waarna andere fabrieken in Engeland en Frankrijk het eveneens zijn gaan maken. Ook hier werden de taferelen met in reliëf gesneden houten blokken bedrukt, maar na 1770 werden geëtste koperplaten vanaf 1797 koperen rollen toegepast.

Het schip met roeiboot (foto RJW).

Ternaard, Hantumerwei 21; kar, schetsende jongeling en dames bij nis (foto RJW).

Schouw (foto RJW).

8 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 8

Ternaard, Hantumerwei 21; het bewaard gebleven gedeelte van het behang boven het verlaagde plafond (foto RJW).

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Varkens op de ‘pleats’ en ‘bargehokken’ als bijgebouw

E.M. Murant, zeventiende-eeuwse afbeelding met rechts varkens in een hok.

Varkens op de ‘pleats’ en ‘bargehokken’ als bijgebouw In de terpentijd, vanaf 600 voor onze jaartelling, waren de terpenboeren meer veehouders dan akkerbouwers. De koeien, die destijds duidelijk kleiner van stuk waren dan de huidige koeien, waren vanuit het economisch oogpunt het belangrijkst. Maar tot de terpenvondsten behoorden ook beenderen van schapen, varkens, geiten, paarden, honden, katten en allerlei soorten pluimvee. Een breed scala van dieren.

V

oor varkens geldt dat deze niet kieskeurig zijn voor wat betreft hun voedsel; het zijn dan ook echte afvaleters. Alle voedselresten werden op die manier benut. Bovendien liepen de varkens vaak los over de terp, zodat ze deels hun eigen kostje bij elkaar konden

scharrelen. Het vrij rondlopen van varkens heeft lang standgehouden en kwam deels nog voor tot aan het begin van de twintigste eeuw. In de winterperiode werden ze zeer waarschijnlijk in een deel van de schuur ondergebracht. Wanneer de eerste specifieke varkenshokken ontstonden kan moeilijk getraceerd worden.

Op zeventiende-eeuwse schilderijen zie je varkens vrij rond lopen, maar je ziet ze ook met hun kop door een opening van een stal naar buiten kijken. Aan het eind van de negentiende en begin twintigste eeuw zien we kleine stallen of hokken verschijnen, specifiek gebouwd voor de varkens met een uitloop naar buiten.

Een aantal bewaard gebleven exemplaren worden hieronder beschreven. Niet alleen de grote boeren hielden varkens, maar

Foto: Heerenveense huisarts Hubert Adriaan Veltman; het voeren van varkens, ca. 1920 .

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 9

9 21-02-19 13:31

Varkens op de ‘pleats’ en ‘bargehokken’ als bijgebouw

Eastermar, schuurtje voor kleinvee met deel bestemd voor varken.

Eastermar, geiten in de voormalige varkensstal met uitloop.

ook de keuterboer had minstens één zeug. Die wierp in het voorjaar een groot aantal biggen die vervolgens vetgemest werden. Een vetgemest varken kon op relatief eenvoudige wijze geslacht worden.

Tot aan het begin van de twintigste eeuw gebeurde dit nog als huisslacht. November was de slachtmaand. Vaak werd het hele gezin bij het slachten betrokken. In de boerderijen werd een speciaal rookhok in het schoorsteenkanaal benut voor het roken van het spek en de worsten. Op de verdieping was het rookhok bereikbaar middels een luikje of een deur.

In de loop van de twintigste eeuw, tijdens de snelgaande mechanisering, was er geen tijd meer voor het verzorgen van varkens.

Bovendien werd aan het slachten op de boerderij steeds strengere eisen gesteld, waardoor de huisslacht verdween.

Handelaren maar ook organisaties van landbouwers kwamen in aanmerking voor zo’n exportvergunning. Dit leidde in 1917 tot de oprichting van de Friesche

10 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 10

Coöperatie Exportslachterij in Akkrum. Deze richtte zich in de jaren daarna met name op de export van bacon naar Engeland.

De varkenshouderij, waarbij de boer zich specifiek toelegt op het houden van varkens, doet na de tweede wereldoorlog zijn intrede. Varkens als organisch onderdeel van het boerenbedrijf verdwijnt.

In 1936 werd bij de boerderij Leppedyk 46 te Akkrum nog een betonnen varkensstal met elf hokken en vijf uitlopen gebouwd.

Een eerste aanzet tot modernisering van de varkenshouderij, hier nog als onderdeel van het veeteeltbedrijf. Varkenshokken bij de boerderijdie de ontwikkeling tot nu toe hebben overleefd, hebben hun oorspronkelijke functie verloren of zijn ernstig in verval. Een veel voorkomende nieuwe functie is die van kippenhok. En het deel dat in de schuur werd ondergebracht wordt voor ander vee gebruikt, zoals in bij de boerderij Boerestreek 6 te Eastermar met geiten (zie foto´s).

Foto: J.D. de Jong; varkens eten uit de trog, ca. 1935.

Wiebe Hoekstra en Rudolf Jan Wielinga, nieuwe fotografie Rudolf Jan Wielinga

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Akkrum, Leppedyk 57

Op het erf van de boerderij Leppedyk 57 in Akkrum staat een varkenshok bestemd voor twee varkens op een rechthoekige grondslag van 2,5 x 4 meter.

Hij is opgetrokken in de eerste helft van de twintigste eeuw in gele en roodbruine baksteen en heeft een met Oud Hollandse pannen gedekt lessenaarsdak. De vooren de zijgevels zijn éénsteens dik en de achtergevel is halfsteens dik. De voorgevel heeft twee openingen die rondbogig worden beëindigd en toegang geven tot een uitloop. In de linker zijgevel is een loopdeur geplaatst. Het hok is thans in gebruik als kippenhok.

Linker zijgevel en voorgevel.

De twee openingen in de voorgevel.

Wyckel, Jeen Hornstraweg 11

Achter de stelpboerderij Jeen Hornstraweg 11 te Wyckel staat aan het eind van het erf een varkenshok op een rechthoekige grondslag van 4 x 5 meter. Hij is opgetrokken in gele baksteen en heeft een met rode Oud-Hollandse pannen gedekt zadeldak tussen topgevels. De eerste meter van de muren is tweesteens dik, de rest is éénsteens dik. De voorgevel heeft een opening die rondbogig wordt beëindigd en toegang geeft tot de uitlloop. De topgevel heeft een vierkant venster. De overige gevels zijn blind. Helaas verkeert het hok in zeer slechte staat.

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 11

11 21-02-19 13:31

Varkens op de ‘pleats’ en ‘bargehokken’ als bijgebouw Baijum, Kleasterwei 7

Aan de overkant van de weg tegenover de stelpboerderij Kleasterwei 7 te Baijum is omstreeks 1920 een hok voor één varken gebouwd. De éénsteens dikke muren bestaan uit gele baksteen. De halfsteens dikke topgevelsbestaan uit genuanceerde baksteen. Mogelijk zijn deze later aangebracht ter vervanging van schilddaken.

Oorspronkelijk zal het dak met pannen zijn belegd. Thans zijn deze vervangen door kunststofplaten. De voorgevel heeft een door een segmentboog afgesloten toegang.

Aan deze kant bevond zich een kleine uitloop. Het hok is thans in gebruik als kippenhok.

Hichtum, Schwartzenbergweg 3; ‘Wibrandastate’

Achter op het erf van de kop-rompboerderij Wibrandastate staat een in de twintigste eeuw gebouwd varkenshok op een rechthoekige grondslag. Hij is opgetrokken in gele baksteen en heeft een met pannen belegd zadeldak tussen tuitgevels. De kopgevel aan de kant van de boerderij heeft een brede deur met daarboven een ovaal venstertje. In de andere kopgevel is een doorgang voor de varkens aangebracht die toegang geeft naar de uitloop. De twee zijgevels hebben drie kleine raampjes.

Voorgevel.

Achtergevel met zicht op boerderij en koetshuis.

Akkrum, Leppedyk 46

Plattegrond, vooraanzicht en doorsnede.

Middenpad met ter weerszijden de boxen.

12 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 12

Achter de boerderij staat een volledig in beton gebouwde varkensschuur van 8 x 16 meter uit circa 1936. Hij bezit twee rijen boxen die door een middenpad worden gescheiden. De linker rij bestaat uit zes boxen die bestemd waren voor zeugen.

De rechter rij bestaat uit vijf boxen met een uitloop die bereikbaar is middels gietijzeren deurtjes. Het middenpad ontvangt daglicht door middel van een lantaarn. Het gebouw

wordt ter weerszijden van de lantaarn gedekt door een lessenaarsdak. De boxen zijn van elkaar gescheiden door lage betonnen schotten en zijn bestraat met bakstenen op hun plat. Het dak wordt ter plaatse van het middenpad gedragen door vijf betonnen kolommen. Langs de achtergevel en de linker zijgevel bevindt zich verdiept in het maaiveld een mestgootje waardoor de mest naar de sloot werd afgevoerd.

Voorgevel en linker zijgevel.

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Project Boerderijen van het gelede en het Amerikaanse type in Fryslân

Project Boerderijen van het gelede en het Amerikaanse type in Fryslân Twee jaar geleden is in onze nieuwsbief van maart 2017 gemeld dat de Boerderijenstichting Fryslân meer aandacht wil schenken aan deze twee typen agrarische gebouwen die in het begin van de vorige eeuw hun intrede deden in onze provincie. Hans de Haan en ik, beiden bestuurslid van onze

stichting, hebben in de afgelopen jaren bijna alle exemplaren van het gelede type bezocht en daarbij in archieven veel belangwekkende gegevens boven water kunnen krijgen. Het onderzoek blijkt omvangrijker dan eerst werd aangenomen. Daarom is het onderzoek ook nog niet afgerond.

Intussen hebben zij al zoveel aan het licht kunnen brengen dat dit het uitwerken ervan in boekvorm meer dan rechtvaardigt. Er wordt nu aan gewerkt het boek in 2020 uit te kunnen brengen. Dit artikel geeft u in het kort enig zicht op wat de onderzoekers zoal doen en hoe dit boerderijenonderzoek vordert.

Deze boerderij van het gelede type is gebouwd in 1909 te Dijken bij Langweer naar ontwerp van architect W.C. de Groot.

De boerderij lijkt als twee druppels water op die bij Goutum, waar nu het Fries Landbouwmuseum in is gevestigd (JvdV).

Voortschrijdend aantal en inzicht

Twee jaar geleden kon worden geschreven dat, mede door hulpvaardige meldingen van diverse personen, 35 adressen van gelede boerderijen hadden verzameld en 10 adressen van het Amerikaanse type. Zeven daarvan zijn toen bezocht en gedocumenteerd. Die respectievelijke aantallen zijn nu gegroeid tot 61 en 14.

Van die 61 adressen van het gelede type zijn intussen 60 bezocht en onderzocht.

Omdat je bij onderzoek al werkende vaak steeds meer leert over het onderzochte onderwerp, kwamen we er ook achter dat er bij die 60 pleatsen en pleatskes ook 4 zijn, die er nu weliswaar uitzien als een gelede boerderij, maar dat ze indertijd niet als zodanig zijn gebouwd. Hun vorm is voortgekomen uit een woning waarachter vroeger een veestal is gebouwd. Pas later verrees achter de stal een schuur voor onder anderen opslag van het hooi. Deze modellen worden in dit onderzoek nu betiteld als ‘schijn gelede boerderij’. Het valt daarbij wel op dat steeds de opstelling van de koeien daar op de gebruikelijke Friese manier was, dus met de koppen naar de buitenmuur. Ook werd duidelijk dat er bij sommige vroegere uitbreidingen van de stalruimte bij al bestaande boerderijen, de

stalinrichting de principes van de gelede bouw volgde. Dat houdt in dat de koeien er op een zogenaamde Hollandse stal staan met de koppen naar een centraal voerpad en dat de stalruimte hoger is dan bij de traditionele Friese stal en voorzien is van ventilatie. Van dergelijke boerderijen met vernieuwingen zijn er zeven voorbeelden verzameld, onder anderen bij Jelsum en Akkrum.

Beschrijvingen komen tot stand door een bezoek aan deze gebouwen, gesprekken met de huidige en zo mogelijk ook vroegere bewoners, dit alles in combinatie met

archiefonderzoek en het raadplegen van verschillende schriftelijke bronnen. Tevens wordt gezocht naar landbouwhistorische dwarsverbanden die van invloed kunnen zijn geweest op de bouw van de boerderij en de stalinrichting. De gebouwen worden ook fotografisch gedocumenteerd.

We gaan zo gauw mogelijk naar de boerderijen van het Amerikaanse type. Hier is al wel begonnen met voorwerk voor die adressen, wat soms ook al fraaie oude foto’s opleverde die tijdens de bouw eind jaren 1920 zijn gemaakt.

Foto uit 1927 die is gemaakt toen de bouw van een boerderij van het Amerikaanse type op de Scharren bij Huisterheide in volle gang was. (foto K. Uilkema).

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 13

13 21-02-19 13:31

Project Boerderijen van het gelede en het Amerikaanse type in Fryslân Archieven belangrijk

Gemeentelijke bouwarchieven vormen een belangrijke bron omdat daar, als alles meezit, zowel de bouwtekening als de bouwaanvraag aanwezig is. Bij het maken van de bouwhistorische beschrijvingen van de nog bestaande en de intussen gedeeltelijk of geheel verdwenen boerderijen van dit type zijn de oorspronkelijke bouwtekeningen onmisbaar. Helaas lukt het niet altijd om de bouwtekening te traceren. Tot onze spijt moeten we vaststellen dat in enkele gevallen grote delen en jaargangen van dat gemeentelijke bouwarchief niet meer aanwezig zijn. Soms hebben we nog wat geluk wanneer er op het betreffende adres bij de bewoners nog iets bewaard is gebleven.

De boerderij Heerenveenseweg 12 in Oldeberkoop van de familie Van der Hout wordt met veel zorg en liefde onderhouden en hersteld. De eigenaar runt er een melkveebedrijf en als tweede tak een bedrijf dat betonputten levert en plaatst.

We zien hier een voorhuis, dwars daarop een stal voor de koeien en dwars daar weer op een grote schuur. Deze vroegere hooischuur wordt nu gebruikt voor jongvee en opslag van materiaal. Daarmee heeft deze gebouwencombinatie alle kenmerken van een gelede boerderij. Uit gesprekken met de eigenaren werd niet meteen duidelijk dat dit niet een gelede boerderij zou zijn. Wel was de veestal in verhouding met de grote hooischuur vrij klein en was het onduidelijk hoe de stalling van de koeien er vroeger is geweest.

Ook hier bracht het archief van de gemeente Ooststellingwerf ons het verlossende antwoord. Daarin vonden we de bouwtekening uit januari 1910 van de hand van architect O.M. Meek

De huidige boerderij op Rhoderterp bij Hantumhuizen.

uit Donkerbroek. Opdrachtgever was P.L. Willinge Prins. Deze Willinge Prins had in Oldeberkoop veel landbouw- en natuurgrond in bezit naast vele panden.

Hij bedacht dat er aan het haventje van Oldeberkoop een herberg met kleine veestalling moest komen. Het ontwerp laat zien dat er een voorhuis met koffiekamer/ café, woonkamer, keuken en slaapkamer wordt gebouwd en daarachter de stal met ruimte voor vier koeien, een grote paardenstal, waarschijnlijk ten behoeve van de cafébezoekers, een kleine varkensstal, kalverstal en hooiberging. Hier is dus duidelijk geen sprake van een moderne gelede boerderij maar van een herberg met enkele koeien zoals dat bij veel herbergen op de dorpen gebruikelijk was. De grote schuur is er later aangebouwd in dezelfde stijl als het voorhuis en stal.

Uit bovenstaande blijkt dat niet iedere

boerderij die er in eerste instantie uitziet als een gelede boerderij, er ook werkelijk een is en dat archiefonderzoek uitermate belangrijk is om dit vast te stellen.

Enkele andere voorbeelden van bezoeken

Over een nog redelijk intact zijnde gelede boerderij aan de Sminiaweg in Aldtsjerk kregen we waardevolle informatie over de indeling en het dagelijkse gebruik uit een gesprek de zoon van de vroegere boer, hij kon ons nog veel vertellen over de woning, de veestal, de hooischuur en de bijgebouwen.

Op een kleine ‘ontginningsboerderij’ bij Wâlterswâld, gebouwd in 1928, waar tegenwoordig nog steeds wordt geboerd, zij het dan nu met een moderne ligboxenstal erbij. Hier kregen we aan de hand van oude foto’s uit de jaren 1930 en 1950 een prachtig beeld van de ontwikkelingen over een periode van meer dan 85 jaar.

Een derde voorbeeld is het bezoek aan een grote gelede boerderij op Rhoderterp bij Hantumhuizen. Deze wordt nog helemaal agrarisch gebruikt, maar natuurlijk wel met een moderne ligbox en stal erbij. Tot onze grote verassing bleek de huidige boer te beschikken over tientallen oorspronkelijke bouwtekeningen, waarvan vele architectonische detailtekeningen. Deze boerderij is in 1928 gebouwd door de Stad Dokkum, naar ontwerp van de toenmalige gemeentearchitect K.K. van der Heide.

Deze korte terugblik geeft u een klein beetje een idee van wat er in de toekomst in boekvorm naar buiten gaat komen. Wij hopen u dan te kunnen verrassen.

Tekst en foto’s Jacob van der Vaart

In Oldeberkoop staat naast haven het “Int Scheepken”, het vroegere ‘koffiehuis met woning en stal’ dat in 1910 is gebouwd. Later is dwars achter de veestal een grote hooischuur gebouwd, waardoor dit complex nu sterk doet denken aan een originele gelede boerderij (JvdV).

14 1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 14

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

21-02-19 13:31

Boekbespreking

Boekbespreking Heidenskipster Pleatsen, uitgegeven door de Pleatsewurkgroep fan It Heidenskip, zomer 2018.

De werkgroep die zich inzette voor het bijeenbrengen van het materiaal voor het boek bestaat uit vier leden: Michiel Galama, Dieuwke Jorritsma-Kuipers, Gerrit Twijnstra en Sjoerd Huitema. Ongeveer vijftien jaren is er gewerkt aan het bijeenbrengen van de gegevens over de geschiedenis van de boerderijen van It Heidenskip en hun achtereenvolgende bewoners. Via talrijke interviews met de huidige en vroegere bewoners, correspondentie en archiefbezoek kwam er een schat aan feiten en foto’s boven water.

Bestellen Vrijwel meteen na het verschijnen van dit friestalige en 450 bladzijden dikke boek waren de 450 exemplaren snel uitverkocht. Eind 2018 verscheen een tweede druk,die begin 2019 ook al weer op is.

Nu is er nieuwe voorraad van de derde druk beschikbaar. Het in kleur gedrukte boek kost 45 euro. Het boek is uitsluitend te bestellen op pleatsen@gmail.com

H

et boek is uiteindelijk geschreven door de twee eerstgenoemde werkgroepsleden, gesteund door Ida Hylkema.Het werk van vele jaren heeft zijn neerslag gevonden in dit twee kilo wegende kloeke boek van 450 bladzijden.

De geschiedenis van 74 boerderijen in It Heidenskip bij Workum, groot en klein, is beschreven. Op de binnenkant van het boekomslag is op kaarten aangegeven waar de boerderijen liggen in het dorpsgebied.

Naast de uitgebreide tekst per boerderij is het geheel fraai geïllustreerd met nieuwe en oude foto’s en afbeeldingen van oude documenten zoals delen van tekeningen van de bouw en verbouwingen, af en toe aangevuld met oude kadasterplattegronden van de panden. Van iedere boerderij is nagegaan wanneer deze of een voorganger ervan is gebouwd. De ontwikkeling in de loop van de tijd tot 2017 wordt eveneens uitvoerig beschreven voor zover daar documentatie over is. Het gemeentearchief in Workum met zijn bouwarchief en bevolkingsregisters leverde veel op. In Tresoar in Leeuwarden zijn o.a. Speciekohieren, Floreenkohieren uit de periode 1700-1850 en gegevens uit het Kadaster sedert 1832 geraadpleegd.

Daarnaast leverden oude kranten de werkgroepsleden na vasthoudend zwoegen een schat aan gegevens over bijvoorbeeld verkopingen en boelgoeden. Daarmee kreeg men, samen met talloze interviews bij huidige en vroegere bewoners van elke boerderij het “verhaal” boven water. Stjelpen en kop-hals-rompboerderijen passeren de revue. Maar ook de qua omvang meer bescheiden bedrijven die voortkwamen uit een woonhuis waar ooit een veestal voor 12 koeien en een hooiberg naast werd gebouwd, hebben terecht een plek in dit boek gekregen. Rond 1970 deed de vernieuwing in het boerenbedrijf ook hier zijn intrede met ligboxenstallen. Geleidelijk aan verviel

voor steeds meer oude bedrijfsgebouwen hun oorspronkelijke functie. Die duidelijk zichtbare veranderingen leiden er toe dat enkele werkgroepsleden besloten dat het tijd werd alles eens goed te gaan vastleggen.

In de inleiding schrijft Galama dat er rond 1960 zo’n 74 bedrijven in It Heidenskip melk aan de fabriek leverden, nu zijn dat er nog 32. Ook de komende jaren zal dat aantal nog teruglopen. Wat betekent dat voor al die kleine en grote gebouwen. Een andere bestemming, of misschien afbreken?

Iedere boerderij met zijn bewoners heeft zijn eigen verhaal in dit boek gekregen. “Dy ferhalenwollewygraachbewarje”, schrijft Galama. De eerste gegevens over eigenaren en bewoners dateren hier van 1633. It Heidenskip telde toen vier boerderijen. Op de Schotanuskaart van 1718 staan er zestien.

Aan elk van de 74 Heidenskipster boerderijen is een hoofdstuk van 4 à 6 bladzijden gewijd.

Bij de beschrijving is een soort vast stramien aangehouden. Er wordt begonnen van een foto van nu. Eerst is er een paragraaf over de bewoners, dan een paragraaf over de boerderij zelf met daarbij naast informatie over het gebouw in de loop der tijd ook over bijvoorbeeld de hoeveelheid land dat er bij hoorde of over de naam. Als slotparagraaf komt de geschiedenis van de bewoners en hun gezinnen op de betreffende boerderij aan bod. Elk hoofdstuk sluit af met een overzicht van de bewoners met jaartallen erbij. Achter in het boek is een handig register op persoonsnamen opgenomen.

Voor velen is zo’n register erg handig om personen in het dikke boek gemakkelijk te kunnen vinden.

Dit boek is in eerste instantie voor iedereen die belangstellend is naar het dorp It Heidenskip en haar huidige en vroegere bewoners van onschatbare waarde.

Tegelijk is het natuurlijk ook een boeiende agrarische geschiedenis van een heel dorpsgebied door de eeuwen heen. Zowel de mooie en bijzondere dingen als de treurige gebeurtenissen die zich hebben voorgedaan op al die 74 adressen komen in zo’n beschrijving van een dorp voorbij aan de hand van de boerderijen. Daarmee heeft de Werkgroep een reuzenarbeid verricht, waar niet alleen Heidenskipsters mee ingenomen zullen zijn. Ook tallozen van buiten krijgen hiermee een inkijkje in het wel en wee van een dorp. De serieuze en vasthoudende aanpak van de werkgroep is bewonderenswaardig. De methoden die zij hebben toegepast om gegevens boven water te krijgen en te controleren, kunnen voor velen die belangstellend zijn naar de geschiedenis van boerderijen van een heel dorpsgebied te lijf. Begin eerst eens met één exemplaar. Dat is vaak al zo boeiend en leerzaam dat er vanzelf meer zullen volgen.

Jacob van der Vaart, januari 2019

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 15

15 21-02-19 13:31

Aankondiging excursie en thema-avond

Excursie Boerderijenstichting Fryslân op zaterdag 1 juni 2019 Vanaf 09.15 uur Hurdegaryp, Hotel Van der Valk, koffie met gebak Rijksstraatweg 36. Gratis parkeren op het aangegeven terrein voor het hotel.

Vanaf het spoorstation Hurdegaryp ligt dit hotel op loopafstand (ca. 400 m.) .

10.00 uur Vertrek 1 Oentsjerk, Rengersweg 2 Stelpboerderij 1880, verbouwd 2018 en 2019 tot woningen.

Toelichting Johan Timmermans van de ‘Timmermantsjoender’, Garyp 2 Garyp. Langs projecten ‘Timmermantsjoender‘ • Zuivelfabriek De Eendracht, 1930, verbouwd in 2013, 2014.

Nieuwe functies:huisartsenpraktijk, fysiotherapeut, kinderopvang en levensloopbestendige woningen voor ouderen.

• Boerderij Ielke Boonstraloane 12, verbouwd in 2016, 2017.

Nieuwe functie: zeven woningen • Boerderij Eastein 19 Nog te verbouwen. Nieuwe functie: woning en kantoor Lunch Eastermar, Herbergh de Parel

3 Eastermar, Nieuw Stedma Kop-romp boerderij, 1912 Rijksmonument, gerestaureerd in 2016, 2017, 2018. Toelichting door architect S. van Seijen: Adema Architecten-Dokkum.

4 Holwerd,Medwerterwei 4 Kop-hals-romp boerderij, 1864, gerestaureerd in 2016, 2017.

Architect S. van Seijen: PowerPointpresentatie over deze boerderij.

Nazit met hapje en drankje 18.00 uur Terug in Hurdegaryp, Hotel Van der Valk Let op: penningmeester Gerrit Fokkema heeft de aanmelding overgenomen van Hans de Haan. Aanmelden per e-mail: g.b.fokkema@kpnmail.nl . Per telefoon: 06-22999362 of 0513-438007. Het maximum aantal deelnemers bedraagt 50 personen. Voor donateurs zijn de deelnamekosten € 40,00 p.p., niet-donateurs € 45,00 p.p. Dit is inclusief lunch, koffie/thee met gebak, hapje en drankje.

De inschrijving is pas definitief als de kosten voor de excursie zijn bijgeschreven op onze bankrekening NL67 RABO 0341 7831 02 t.n.v. Boerderijenstichting Fryslân, onder vermelding ‘excursie 2019’

Programma thema-avond op vrijdag 29 maart 2019

Te houden in het nieuwe Fries Landbouwmuseum te Leeuwarden, Felling 8, 8912 CG | Aanvang 20.00 uur .

19.30 – 20.00 uur: ontvangst gasten 20.00 – 20.05 uur: Welkom / mededelingen door de voorzitter 20.05 – 20.35 uur: Siebe van Seijen architect van Adema

Architecten te Dokkum over het

proces van respectvol ontwerpen van

verbouw en restauraties van

boerderijen* 20.35 – 20.45 uur: gelegenheid tot het stellen van vragen 20.45 – 21.00 uur: pauze 21.00 – 21.30 uur: Johan Timmermans van Bouwbedrijf

Timmermantsjoender te Garyp met

als titel: vrijkomende boerderijen kunnen

door nuchter herbestemmen betaalbare

nieuwe functies krijgen*

21.30 – 21.40 uur: gelegenheid tot het stellen van vragen Vanaf 21.40 uur: afsluiting officiële gedeelte Vanaf 21.45 uur: Henk Dijkstra, directeur van het Fries

Landbouwmuseum geeft kort uitleg

over het nieuwe museum gevestigd in de

door de bekende architect W.C. de Groot

ontworpen boerderij van het bijzondere langhuistype.

DAARNA VOLGT EEN RONDLEIDING

*De in de inleidingen te behandelen onderwerpen / projecten zijn afgestemd op de jaarlijkse excursie, te houden op zaterdag 1 juni a.s.. Deze keer langs boerderijen in n.o. Fryslân

Agenda 29 maart Thema-avond in FLM Leeuwarden 1 juni Excursie Noordoost Fryslân

Colofon ISSN 2214-3327 Redactie: Rudolf Jan Wielinga en Jacob van der Vaart Bijdragen van: Wiebe Hoekstra , Rudolf Jan Wielinga en Jacob van der Vaart Fotografie: Rudolf Jan Wielinga (RJW), Jacob van der Vaart (JvdV), Siebe van Seijen (SvS) en J.D. de Jong (JdJ)

Redactie: Postbus 137, 8900 AC Leeuwarden Telefoonnummer 058-2666617 E-mail mpennewaard@monumentenzorgfryslan.nl Oplage: 400 exemplaren

Boerderijenstichting Fryslân: E-mail info@boerderijenstichtingfryslan.nl Meld u nu aan via de website voor de digitale nieuwsbrief op: www.boerderijenstichtingfryslan.nl.

Vormgeving en opmaak: Van der Let & Partners

Redactiemedewerker: Wiebe Hoekstra

Nieuwsbrief Boerderijenstichting Fryslân - maart 2019

1141_1084_BS_Nieuwsbrief_FebrMaart19_A4_11022019.indd 16

16 21-02-19 13:31