CONTAMINATION CONTROL MAGAZINE | UITGAVE VAN VCCN | JAARGANG 33 | EDITIE 3-2020

C

2

MGZN

CLEANROOM KLEDING Hoe maak je de juiste keuze en waar moet je op letten? COVID-19 BEST PRACTICE Wat kun je zelf doen om besmetting te voorkomen? ANNEX 1 GMP RICHTLIJNEN De laatste conceptversie bijna definitief

WE SHARE THE KNOWLEDGE Vereniging Contamination Control Nederland

® SCIENTIFIC CREDIBILITY

Quality has its color

is a brand of STAXS®

Discover the DOTCH® cleanroom disposables

www.staxs.eu

Op zoek naar een partner voor uw contamination control? We are your perfect fit! Wij bieden op maat gemaakte cleanroomoplossingen: huur- en reinigingsservices voor uw beschermende kleding, reinigingssystemen, brillen, matten en schoeisel. +31 (0) 515 570 820 | www.elis.com

Your contamination control partner

V O O R W O O R D

Beste lezer, Iedereen is net terug van vakantie en de vakantie is dit jaar niet geweest zoals de meesten van ons dit voor ogen hadden. Mensen zijn naar het buitenland afgereisd, maar er zijn ook een hoop mensen thuis gebleven vanwege de COVID ontwikkelingen. Zelfs in eigen land weggaan bleek nagenoeg onbetaalbaar te zijn, tenzij men er al in een vroeg stadium bij was. Het aloude vraag en aanbod principe gold ook hier. Een klein huisje voor een week op Ameland bleek maar liefst €3.500 te kosten. Voor iedereen is dit in vele opzichten nu al een jaar dat we nooit meer zullen vergeten. Denk aan de beginperiode van de coronacrisis waar er een run was op toiletpapier, handgels, etc. Veel bedrijven kregen het zwaar en hebben het nog steeds zwaar. De coronacrisis is nog niet voorbij en het virus laait ook weer op. Mensen komen weer teveel bijeen en ook te dicht bij elkaar. We wachten allen in spanning af wat de gevolgen van de vakantieperiode ten aanzien van corona zullen zijn. Wij zijn als Nederlanders toch een bereisd volk en dit zou ook consequenties kunnen hebben. De vraag naar verhoogde hygiëne standaarden zal de komende jaren alleen maar stijgen en daar zal de cleanroom industrie ook van mee profiteren. Ik hoop dat dit het geval is, maar bovenal hoop ik van harte dat wij met zijn allen in Nederland gezond blijven. Ik wens u veel leesplezier met dit nieuwe nummer van de VCCN redactie.

Arthur Lettinga

4

DE KEUZE VAN CLEANROOM KLEDING; WAAR MOET JE OPLETTEN? Binnen een cleanroom is het een vereiste dat het kledingstuk fungeert als filter tegen deeltjes en andere microbiële verontreiniging. Om een beeld te krijgen wat wordt aanbevolen binnen iedere cleanroom classificatie is een overzichtelijke tabel gemaakt om vast te stellen wat voor type kleding nodig is in de verschillende cleanroom omgevingen.

Arthur Lettinga

06

VERANDERINGEN VOOR CLEANROOM BEHEER IN NIEUWSTE CONCEPTVERSIE ANNEX 1 De Annex staat bijna vast en de verwachting is dat er binnenkort een definitieve versie zal verschijnen. Toch zijn er in de versie van februari 2020 ten opzichte van de versie van december 2017 een aantal dingen gewijzigd. In dit artikel worden de wijzigingen besproken die relevant zijn voor cleanrooms, voorzieningen voor schone lucht en contaminatiebeheersing.

Tim Sandle

12

INHOUD 04

MONITORINGSPLAN ONTWERPEN OP BASIS VAN RISICOANALYSE Het monitoren van niet levensvatbare zwevende deeltjes is cruciaal omdat zij als externe contaminant een product kunnen binnendringen en biologisch besmetten door als transportmiddel voor micro-organismen te functioneren. Er zijn verschillende systemen om deeltjes op afstand te monitoren zoals manifold-systemen en online monitoringsystemen.

Ha şim Solmaz

18

VOORWOORD Voorwoord

CLEANROOMKLEDING

06 Welk type kleding past het best bij jouw 11 12 18 22 24

cleanroom classificatie? STOFFY & BEESY Beesy spaart even zijn krachten voor de volgende uitbraak van COVID-19 CONCEPTVERSIE ANNEX 1 De belangrijkste wijzigingen in de conceptversie Annex 1 Europese GMP richtlijnen DEELTJES MONITOREN Het ontwerpen van een monitoringsplan op basis van risicoanalyse COVID-19 BEST PRACTICE DEEL 2 Wat heeft het gebruik van recirculerende lucht te maken met de besmettingkans? NIEUWE COMMISSIE ‘KENNIS’ De nieuwe commissie ‘Kennis’ wil een breed samenwerkingsverband aangaan. CURSUS UITGELICHT

26 Cursus Contamination Control 29

DATA Data congressen en cursussen

29

COLOFON Redactieleden en contactgegevens

COVID-19 BEST PRACTICE DEEL 2 We zijn ondertussen gewend aan berichtgeving over de ziekte COVID-19. Er wordt steeds meer bekend over de verspreiding van dit virus en welke acties er nodig zijn om besmetting te voorkomen. Dit is het tweede deel van dit artikel met betrekking tot contamination control. Er wordt ingegaan op contamination control met betrekking tot het coronavirus. Ter afsluiting een updated best practice voor beheersing van deze contaminatie.

Philip van Beek

22

Contamination Control Magazine editie 3-2020

5

KLEDINGTIPS Contaminatie controle verdient veel aandacht. De kleinste deeltjes kunnen het product verontreinigen of leiden tot storingen van elektronische apparatuur.

Arthur Lettinga

6

“

Hoe

hoger de

cleanroomclassificatie des te compacter geweven moet het materiaal

“

van de

kleding zijn.

Een kledingsoort of type moet altijd gekozen worden vanuit een specifieke behoefte. Binnen een cleanroom is het een vereiste dat het kledingstuk fungeert als filter tegen deeltjes en andere microbiële verontreiniging. Wanneer de dienst van een medewerker afloopt, zal de cleanroomkleding van de medewerker aan de binnenzijde bedekt zijn met haar, stof, huidschilfers en/of microben. De functie als filter is nu verminderd en de kleding zal moeten worden gedecontamineerd. Om een beeld te krijgen wat wordt aanbevolen binnen iedere cleanroom classificatie is een overzichtelijke tabel gemaakt om vast te stellen wat voor type kleding nodig is in de verschillende cleanroom omgevingen. Contaminatie controle is een onderwerp dat veel aandacht verdient bij alle activiteiten in een cleanroom. Zelfs de kleinste deeltjes, zoals stof of haar, kunnen het product verontreinigen of leiden tot storingen van elektronische apparatuur. Bij het werken in een cleanroom zijn twee hoofdzaken van groot belang, namelijk:

• • •

weefstructuur en comfort; onderkleding – hoe één laag het verschil kan maken; decontaminatie en sterilisatie.

Welke kleding hoort bij welke cleanroom classificatie? Een kledingsoort of type moet altijd gekozen worden vanuit een specifieke behoefte. Binnen een cleanroom is het een vereiste dat het kledingstuk fungeert als filter tegen deeltjes en eventueel andere microbiële verontreiniging. Wanneer de dienst van een medewerker afloopt, zal de cleanroom kleding van de medewerker aan de binnenzijde bedekt zijn met haar, stof, huidschilfers en/of microben. De functie als filter is nu verminderd en de kleding zal moeten worden gedecontamineerd. Om een beeld te krijgen wat aanbevolen wordt binnen iedere cleanroom classificatie is een overzichtelijke tabel gemaakt om vast te stellen wat voor type kleding nodig is in de verschillende cleanroom omgevingen.

1. het beschermen van de eindproducten tegen besmetting door personen en omgevingsfactoren; 2. het garanderen van de veiligheid en zekerheid van medewerkers die werkzaam zijn in de cleanroom. De normering EN ISO 14644 beschrijft onder meer de vereiste zuiverheid van lucht, ionische contaminatie, hygiëne van oppervlakken van apparatuur, reinigingsmiddelen en personeel in een cleanroom. Daarnaast wordt ook voorgeschreven welke toegestane concentratie van zwevende deeltjes en andere parameters bij de dagelijkse activiteiten moet worden nageleefd om aan de norm te voldoen.

Weefselstructuur en comfort Samenstelling van het materiaal Door de hoge eisen binnen de verschillende cleanroom classificaties, zijn kenmerken zoals het ontwerp en de kleur van de kleding vaak ondergeschikt bij het maken van een keuze.

De belangrijkste criteria bij de keuze van uw cleanroom kleding zijn: • geschikte kledingstukken voor verschillende cleanroom classificaties;

Overzicht cleanroom classificaties en vereiste kledingmaterialen en modellen VOORSCHRIFT

ISO14644 1 FS209D GM EU

ISO 4 10 A

ISO 5 100 A+B

ISO 6 1.000 B

ISO 7 10.000 C

ISO 8 100.000 D

KLEDINGTYPE

Overall Jas Kap

+ - + met

gezichtsbedekking

Mondmasker + Haarbedekking + Laars + Overschoen - Basiskleding + als onderkleding 100% pol.

+ - + met

+ +/+/- + + +/- - gezichtsbedekking + +/- - - + + + + + + +/- +/+/- + + als + als + als + als onderkleding

onderkleding

omloopkleding

omloopkleding

FREQUENTIE WISSELEN VAN KLEDING

Frequentie

per entry

per entry / 1x per dag

3x per wk

2x per wk

2x per wk

Contamination Control Magazine editie 3-2020

7

KLEDING

TIPS -vervolg-

Moderne cleanroom kleding is gebaseerd op geweven materiaal met kleine poriën van multifilament (oneindige vezels). De kleine poriën dienen om te voorkomen dat huidschilfers, haren, stof en/of eventuele vezels van de onderkleding door de bovenkleding dringen.

schade een grote, zo niet de grootste bron van defecten binnen de hightech industrie. Om schade te voorkomen, worden specifieke carbonvezels in de garen opgenomen om een snelle afvloeiing van de statische lading te verzekeren. Deze carbonvezels zijn zichtbaar als een grijs patroon in het weefsel.

Hoe hoger de cleanroom classificatie des te compacter zal het materiaal geweven moeten zijn. Een te dichte weving met te kleine poriën kan leiden tot een verhoogd ‘pompeffect’ waardoor nog meer deeltjes vrij kunnen komen bij menselijke beweging.

Comfort van het materiaal Het is belangrijk dat medewerkers zicht prettig voelen in de cleanroom kleding die zij dragen. Er zijn drie typen comfort te onderscheiden voor het beoordelen van cleanroom kleding: 1. Thermologisch comfort: dit houdt verband met de vocht damp transmissie om te weten hoeveel hitte zich tijdens de werkzaamheden in de kleding ontwikkelt; 2. Haptisch comfort: dit wordt bepaald door de zachtheid van het materiaal, het gewicht en hoe het materiaal aanvoelt op de huid; 3. Ergonomisch comfort: pasvorm, maatvoering en bepaalde kenmerken zoals zakken, penloops etc..

Er bestaan verschillende weefselstructuren om de dichtheid van het materiaal te bepalen. In onderstaande afbeelding zijn de verschillende weefsels weergegeven, ieder met voor- en nadelen. 1/1 weving + Poriegrootte + Efficiëntie filtratie + Houdbaarheid materiaal - Comfort 2/1 weving + Goed comfort + Efficiëntie filtratie + Lange houdbaarheid materiaal 2/2 of 3/2 weving + Hoog comfort - Snel slijtage (haken) Minder wassen en/of sterilisatiecycli Afwerking (behandeling) van weefsel Een weefsel kan afgewerkt, dan wel behandeld worden met een specifieke coating voor extra functionaliteit. Het is ook mogelijk een afwerking aan een reeds bestaand materiaal te geven. De drie belangrijkste en meest gebruikte afwerkingen zijn: 1. Teflonafwerking (waterafstotende eigenschappen) 2. Antimicrobiële afwerking (vermindert bacteriële groei en geur neutraliserend) 3. Antistatische afwerking

Het is ook mogelijk een afwerking aan een reeds bestaand materiaal te geven.

8

ESD eigenschappen Mensen zijn goede geleiders van elektriciteit. Door simpelweg rond te lopen kan een statische lading opgebouwd worden van enkele duizenden volt. Ook door wrijving tussen materialen kan statische lading opgebouwd worden bij werkzaamheden van medewerkers. Deze lading trekt deeltjes aan, wat niet toelaatbaar is in een cleanroom omgeving. Bovendien is ESD gerelateerde

Ontwerp van het materiaal Bij het ontwerp van een cleanroom kledingstuk worden alleen hoogwaardige grondstoffen gebruikt voor de afdichting van randen, garen, zomen, boorden, ritssluitingen, riemen en/ of gespen. Dit dient om te verzekeren dat de cleanroom kleding van topkwaliteit is en dat de producten waarmee gewerkt wordt te allen tijde beschermd blijven (eerste hoofdzaak) en medewerkers veilig hun werk kunnen doen (tweede hoofdzaak). In het verlengde daarvan is duurzaamheid ook een aspect dat zwaar weegt, want dat bepaalt hoe lang cleanroom kleding bruikbaar blijft zonder dat producten of medewerkers in gevaar komen. Onderkleding: hoe één laag het verschil kan maken Zeker binnen ISO 5 6 (klasse A/B) is onderkleding een belangrijk onderdeel bij de keuze van uw cleanroom kleding. Onderkleding kunt u zien als een pre-filter dat verspreiding van deeltjes met maar liefst 90 procent verlaagt (bron Inner garments and filtration efficiency, Royal University of Stockholm, Sweden). Door het gebruik van onderkleding creëert de extra barrière een grotere zekerheid voor zowel de producten als de medewerkers (hoofdzaken 1 en 2 waardoor het proces nog beter geborgd is en blijft. Als polyester kleding wordt vergeleken met katoenen kleding dan geeft polyester duizend keer minder deeltjes van 0 3 µm af dan katoen (bron IEST-RP-CC 003.4). Met de bodybox bij Berendsen is een test gedaan met polyester onderkleding en katoenen onderkleding. De resultaten tussen beide stofsoorten verschillen behoorlijk.

“

Body box test onderkledingpolyester en katoen

Onderkleding kan worden gezien als een

pre-filter dat verspreiding van deeltjes met

“

maar liefst 90%

verlaagt.

Body box test onderkleding polyester en katoen (deeltjes 0,5 µm na 2 minuten) Om die reden bestaat het aanbevolen materiaal voor onderkleding uit 100 procent synthetische vezels, wat meestal microvezels met of zonder ESD eigenschappen zijn. Deze kledingstukken moeten onder de cleanroom coveralls of cleanroom jassen worden gedragen om deeltjes en eventuele microbiële verontreinigingen te verminderen tijdens de werkzaamheden. Het wordt ook steeds populairder om onderkleding als klassieke werkkleding ofwel omloopkleding te gebruiken. Ook bij deze kleding gaat het in bijna alle gevallen om 100% synthetische vezel. Daarnaast is omloopkleding wel zwaarder dan de eerder beschreven onderkleding vanwege de hogere barrière en om de contouren van het lichaam af te zwakken. De omloopkleding wordt veelal gedragen in gecontroleerde omgevingen als ISO 7 8 en in zogenoemde controlled not classified ruimten. De voordelen van onderkleding zijn: • deeltjesreductie (verspreiding van deeltjes met maar liefst 90%); • hoge hygiënestandaard (duurzame antimicrobiële afwerking reduceert geurtjes); • comfort (onderkleding is erg licht en speciaal voor optimale afvoer van warmte) en vocht; • uniformiteit (goede uitstraling van uw medewerkers). Decontaminatie en sterilisatie Cleanroom kleding moet geschikt zijn voor een goede decontaminatie en sterilisatie. De kledingstukken worden behandeld volgens de richtlijnen van de cleanroom classificatie waarin zij worden gedragen. Doorslaggevend voor succesvolle decontaminatie en sterilisatie is de leeftijd van de kleding en haar gebruiksfrequentie. Te stellen valt dat bij gemiddeld gebruik een levensduur van drie jaar van toepassing is op cleanroom kleding. Onderkleding kan worden gedragen zolang er geen zichtbare beschadiging is en hoeft niet gesteriliseerd te worden. Daarnaast zijn er verschillende sterilisatiemethoden mogelijk voor cleanroom textiel die ieder haar voor- en nadelen kennen. De keuze voor een bepaalde sterilisatiemethode heeft ook invloed op het

aantal cycli van cleanroomtextiel. Voor- en nadelen sterilisatiemethoden Stoomsterilisatie Voordelen • Veilig en goedkoop • Relatief korte procestijd • Niet giftig • Proces kan goed geregeld en gevalideerd worden • Geschikt voor de meeste medische hulpmiddelen • Vaak in-house Nadelen • Hitte sensitief • Gevaar dat damp blijft hangen op de producten • Behandeling in één verpakking Gammasterilisatie Voordelen • Sterilisatie in de transport-verpakking • Geschikt voor alle type materialen • Geen hitte en geen vocht bij dit proces • Geen handling van de goederen in hun primaire, steriele verpakking Nadelen • Vaak extern uit te voeren (afhankelijk van sterilisatie organisatie) • Schadelijk voor medewerkers • Kostbare installatie • Dusdanig krachtig dat het invloed kan hebben op de kledingstructuur • Moeilijke back-up planning Ethyleen Oxidesterilisatie Voordelen • Sterilisatie vindt plaats in de transportverpakking • Sterilisatie bij lage temperatuur Nadelen • Vaak extern uit te voeren (afhankelijk van sterilisatie organisatie) • Uiterst giftig, brandbaar en zeer explosief • Proces is moeilijk te beheersen en te valideren • Lange procestijd • Gevaar dat residuen achterblijven in de materialen  Contamination Control Magazine editie 3-2020

9

SCHRIJF JE

IN

WORD LIDEN ! Een persoonlijk- of bedrijfslidmaatschap van VCCN is een absolute ‘must’ voor wie zich beroepsmatig bezighoudt met contamination control. Het lidmaatschap vormt een belangrijke toegevoegde waarde binnen jouw vakgebied.

DE VOORDELEN VAN VCCN

LIDMAATSCHAP • • • • • • • • •

Beschik over een platform van kennis en ervaring Ontvang 4x per jaar C2MGZN (het magazine van VCCN) Ontvang informatie over VCCN activiteiten Neem deel aan symposia en excursies tegen gereduceerd tarief Breid je netwerk uit Maak deel uit van een landelijke organisatie met internationale contacten Neem deel aan de beleidsvorming van de vereniging Participeer in innovaties binnen het vakgebied Ontvang 4x per paar CACR digitaal (Clean Air and Containment Review)

Meer informatie en inschrijven op: https://www.vccn.nl/word-lid

WE SHARE THE KNOWLEDGE

Zorg(t) voor het juiste cleanroom klimaat MEETAPPARATUUR | KALIBRATIE | ADVIES www.pedak.nl | 0475-497424

Decontaminatie-sluis TCB

We hebben de kennis, de ideeën, de materialen... Detail engineering en realisatie van de virus-productiefaciliteit TCB (ML3 GMP-B classificatie) door Cleanroom Combination Group in samenwerking met het projectteam MSD.

www.cleanroomcg.com

10

Cleanroom display Eenvoudig meetwaardes zien

Verschildruk Transmitter met autozero functie

RV/T transmitter Met levenslange garantie

Met onze kalibratieservice vertrouw je altijd op de juiste meetwaarden. Jouw onderhoud, onze zorg!

VOLG DE LA ONTWIKKELIN ATSTE GEN OP HET GEBIED VAN PRODUCT RE INHEID

MINI SYMPOSIUM PRODUCT CLEANLINESS DONDERDAG 21 JANUARI 2021 HIGH TECH CAMPUS EINDHOVEN Experts presenteren de voortgang van VCCN Richtlijn 12 en geven daarnaast een inhoudelijke bijdrage. Dagvoorzitter is Philip van Beek, mede-initiatiefnemer van projectgroep Nano, Micro, Product Reinheid.

Inhoud

In toenemende mate wordt aan leveranciers gevraagd producten schoon aan OEM bedrijven (Original Equipment Manufacturer) te leveren. Omdat er behoefte is aan een definitie hoe schoon het product moet zijn, heeft VCCN in 2017 de projectgroep Nano, Micro, Product Reinheid opgericht. In deze werkgroep zitten OEM bedrijven, toeleveranciers en kennisbedrijven. Al snel nadat de werkgroep startte, voelde men de behoefte om een richtlijn te ontwikkelen zodat iedereen met betrekking tot productreinheid dezelfde taal spreekt. Met de hulp van OEM bedrijven, die eisen stellen aan de reinheid van het product, is men voortvarend aan de slag om VCCN Richtlijn 12 op te stellen.

Sprekers • • • • • • • •

Koos Agricola, projectleider VCCN Richtlijn 12 Philip van Beek, Contamination Q&A, VCCN Max van de Berg, Festo Rients de Groot, Thermo Fisher Scientific Paul Krüsemann, Eurofins Material Science Netherlands B.V. Freek Molkenboer, TNO Olof Teulings, NTS Mechatronics Dirk Trienekens, ASML Netherlands B.V.

Het exacte programma zal later dit jaar bekend gemaakt worden. Voor informatie en aanmelden, bezoek www.vccn.nl/congressen.

Cleanrumours Stoffy en Beesy lopen rustig buiten en verbazen zich dat ze ook buiten mensen met mondkapjes zien lopen. ‘’Vroeger domineerden wij alles en vooral in de cleanrooms raakte men in paniek door ons’’, zegt Beesy. ‘’Moet je nou kijken’’, zegt Beesy tegen Stoffy. ‘’Neef Corona heeft zelfs buiten de cleanrooms alles in de hand.’’ Toch moet Stoffy lachen. ‘’De mondkapjes die mensen zelf fabriceren bieden niet eens bescherming voor henzelf. Ik weet zeker dat mensen nu denken dat zij zelf beschermd zijn.’’ Beesy: ‘’Nee natuurlijk niet. Je beschermt met je mondkapje juist de ander en het is nog maar de vraag of dit echt zo is, aangezien het geen medisch mondkapje betreft.’’ ‘’Ja, maar het beschermt de ander in elk geval meer dan als men geen mondkapje draagt”, zegt Stoffy. Beesy: ‘’Dat is waar, maar mensen lijken ook de andere regels aan hun laars te lappen als zij een mondkapje dragen.’’ Beesy: ‘’Ik heb ineens een fantastisch idee! We moeten neef Corona eens bellen voor een trainingscursus hoe wij de cleanrooms zo in de tang kunnen krijgen zoals neef Corona dit met de wereld heeft gedaan. Dit is de goeroe op het gebied van contaminatie.’’ Stoffy: “Geweldig, laten we dit doen! Maar we kunnen niet zo makkelijk naar Wuhan nu!” Beesy: ‘’Nee, maar we kunnen gewoon via Skype. Werkt geweldig. Ik bel hem meteen!’’

&

Stoffy Beesy WE SHARE THE KNOWLEDGE

11

GMP-RICHTLIJNEN Nieuwste conceptversie Annex 1 Europese GMP-richtlijnen belooft veranderingen voor beheer cleanrooms.

Tim Sandle

12

“

De tekst van de Annex

staat in

grote lijnen vast en binnenkort verschijnt

“

de

definitieve versie.

Het heeft een tijd geduurd voordat het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) met de volgende conceptversie van Annex 1 van de Europese GMPrichtlijnen (EU-GMP) kwam. De eerste versie, die geen versienummer had en bedoeld was om de huidige Annex (die in 2008 voor het laatst is herzien) te vervangen, werd op 22 december 2017 vrijgegeven voor een brede openbare consultatie.12 Het EMA ontving daarbij meer dan 6.000 reacties. Op 18 februari 2020 is een nieuw concept verschenen met versienummer 12. Hierin is voor het eerst te zien wat naar aanleiding van de reacties is gewijzigd.3 Dit keer mogen alleen erkende vakorganisaties binnen een periode van drie maanden reageren, en dat mag alleen op bepaalde onderdelen van de tekst. Het feit dat deze consultatie beperkter is, duidt erop dat de tekst van de Annex bijna vaststaat en dat er binnenkort een definitieve versie zal verschijnen. Toch zijn er in de versie van februari 2020 ten opzichte van de versie van december 2017 een aantal dingen gewijzigd. In dit artikel worden de wijzigingen besproken die relevant zijn voor cleanrooms, voorzieningen voor schone lucht en contaminatiebeheersing. Doel van de nieuwe Annex Het doel van Annex 1 is het vastleggen van minimumnormen voor de productie van steriele producten (zowel aseptisch gevulde producten als producten die de eindsterilisatie hebben ondergaan), die in cleanrooms en barrièrevoorzieningen plaatsvindt. De Annex legt veel nadruk op de noodzaak van een contaminatiebeheersingsstrategie4, die specifiek voor elke locatie moet worden uitgewerkt, en geeft daarbij aan dat elke producent de uitgangspunten van kwaliteitsrisicomanagement moet toepassen. Bij het opzetten van een contaminatiebeheersingsstrategie moet op vele belangrijke punten worden gelet, maar de tekst lijkt (volgens de auteur van dit artikel) het meeste gewicht toe te kennen aan: • • •

• • • • •

•

instandhouding van de kritieke productiezone het aseptisch in elkaar zetten van vulapparatuur aseptische verbindingen (deze dienen waar dat haalbaar is gestoomsteriliseerd te worden (steam-in-place) speciale aandacht voor aseptisch bereiden en mengen de risico’s rond het bijvullen van steriele producten, houders en afsluitingen problemen bij het verwijderen en koelen van items uit hittesterilisatoren het klaarzetten en automatisch verplaatsen van steriele primaire verpakkingen het aseptisch vullen, afsluiten en verplaatsen van open of gedeeltelijk afgesloten flesjes, mét interventies het vullen en leegmaken van vriesdrogers

Het is niet verwonderlijk dat al deze punten over aseptische productie gaan, want dat is bij farmaceutische productie de grootste

risicofactor. De vorige conceptversie van de Annex is eerder al in CACR besproken5, en het is niet de bedoeling om hier de aspecten te herhalen die ten opzichte van die vorige versie ongewijzigd zijn gebleven. In dit artikel wordt in kaart gebracht wat de verschillen zijn met betrekking tot het gebruik en beheer van cleanrooms. De belangrijkste wijzigingen in het nieuwe concept voor cleanrooms en voorzieningen voor schone lucht. Ontwerp en kwalificatie van cleanrooms Net als in de vorige conceptversie van de Annex wordt wat de juiste kwalificatie van apparatuur betreft verwezen naar Annex 15 van de EU GMP guide (‘Kwalificatie en validatie’)6. Er wordt – behalve voor deeltjestellingen – niet meer naar de ISO-norm 14644 verwezen. In plaats daarvan benoemt de tekst een specifieke reeks tests die voor de kwalificatie van een cleanroom vereist zijn, namelijk (voor zover voor het betreffende ontwerp van toepassing): • • • • • • • • •

lekkage- en integriteitstest bij geplaatste filters luchtstroommeting (volume en snelheid) (lucht)drukverschilmeting richting en visualisatie van luchtstromen microbiële contaminatie in de lucht en op oppervlakken temperatuurmetingen meting van de relatieve vochtigheid hersteltest containment-test

Opmerkelijk is de taak ‘microbiologisch monitoren’ (‘microbiologische concentratie’), waarmee de geschiktheid van cleanrooms moet worden beoordeeld. Dit betekent dat erkende bemonsteringsmethoden moeten worden gebruikt (actieve luchtbemonstering, petriplaten en oppervlaktemonsters) in combinatie met een risicogebaseerde methode om de juiste bemonsteringslocaties te bepalen.7 De toevoeging van dit microbiologische aspect aan de kwalificatie van cleanrooms komt aan de orde in ISO-norm 14698, over de controle op biocontaminatie8 (wordt herzien) en EN 1714l9 (in voorbereiding) en is een verplicht onderdeel voor het Contamination Control Magazine editie 3-2020

13

GMPRICHTLIJNEN -vervolg-

afgeven van cleanroom certificaten op grond van de nieuwe concept- Annex 1. Wat de beoordeling van deeltjes betreft, handhaaft de Annex de eis dat deeltjes in de lucht geteld moeten worden die 0,5 en 5 µm groot of groter zijn. Voor de classificatie van klasse A-zones en voor klasse B in rust geldt echter dat alleen deeltjes die 0,5 µm of groter zijn hoeven te worden geteld (het argument dat het meten van grotere deeltjes statistische beperkingen heeft, dat bij de actualisatie van ISO 14644 deel 1 in 2015 een rol speelde, lijkt te zijn verwerkt). Het meten van grotere deeltjes in klasse A- en klasse B-ruimten wordt genoemd als iets dat overwogen kan worden. De eisen die bij de classificatie van een cleanroom van toepassing zijn, gelden voor de situaties ‘in rust’ en ‘in gebruik’. Bij de situatie ‘in gebruik’ wordt voorgesteld om dit in ruimtes voor aseptische productie tijdens een ‘media fill’ (een processimulatie met een groeimedium) te doen, om het ‘worst case scenario’ te meten. Voor het selecteren van de juiste plekken voor deeltjesbemonstering geeft de concept- Annex aan dat de methode van ISO 14644 moet worden gevolgd, waarbij als aanvullende eis wordt gesteld dat de bemonsteringslocaties in ruimten voor aseptische productie zo moeten worden gekozen dat alle kritieke productiezones, (zoals het vulpunt en trilvullers) afgedekt worden. Dit dient op basis van een schriftelijk vastgelegde risicobeoordeling te gebeuren. De frequentie van herkwalificatie is gelijk gebleven (klasse A en B elke zes maanden en klasse C en D eens per jaar), maar er is extra tekst toegevoegd waarin wordt aangegeven dat een herkwalificatie moet worden uitgevoerd na reparaties of verbeteringen aan apparatuur, wanneer op de locatie werkzaamheden moeten worden verricht of nieuwe apparatuur aan de cleanroom wordt toegevoegd, en dat deze herkwalificatie op basis van wijzigingsbeheer moet worden beoordeeld. Andere redenen om tot herkwalificatie over te gaan zijn onder andere veranderingen in het gebruik van de ruimte en na stroomuitval.

De technologie voor steriele productie is verbeterd en aseptische verbindingen kunnen onder bepaalde voorwaarden, worden gemaakt.

14

Naast geclassificeerde cleanrooms worden ook ‘gecontroleerde maar niet-geclassificeerde ruimten’ genoemd. Verplaatsingen van materiaal vanuit de gecontroleerde maar niet-geclassificeerde ruimte naar een klasse C-ruimte dient op basis van risicomanagement te gebeuren; dit houdt in dat het niveau van reiniging en desinfectie en de controle op het materiaal in verhouding dient te staan tot het bepaalde risiconiveau. Bezetting van cleanrooms Overal in de bijlage wordt gewezen op het maximale aantal operators dat in een

cleanroom en een kleedruimte aanwezig mag zijn. In ruimten voor aseptische productie wordt het maximale aantal bepaald op basis van een processimulatie met een groeimedium; voor andere cleanrooms dient dit op basis van een risicoanalyse bepaald te worden. Nieuwe richtlijnen voor klasse D Deze conceptversie van de Annex is de eerste die een richtlijn voor klasse D-deeltjes bevat, zij het alleen voor de toestand ‘in rust’ en niet voor ‘in gebruik’. Voor deeltjes van ≥0.5 µm wordt een maximum van 29.000 deeltjes aangegeven. In de huidige Annex staat voor klasse D-deeltjes alleen ‘afzonderlijk te bepalen’, zonder verdere richtlijnen. Meer flexibiliteit bij snelheid unidirectionele luchtstromen De concept- Annex biedt meer ruimte met betrekking tot de snelheden van unidirectionele luchtstromen (opvallend is dat nu consequent in de hele tekst het begrip ‘unidirectioneel’ wordt gebruikt en het verouderde begrip ‘laminair’ niet meer voorkomt). Voor de luchtsnelheid blijft een bereik tussen 0,36-0,54 m/s de algemene eis op werkhoogte, maar dit wordt minder streng omschreven. Bedrijven krijgen dus de ruimte om producten voor schone lucht te ontwerpen en te gebruiken die buiten dit bereik vallen, mits de keuze wetenschappelijk verantwoord is en deze in de contaminatiebeheersingsstrategie is uitgewerkt. Deze verantwoording moet onder andere de meetlocatie bevatten en wordt onderbouwd door op basis van luchtstroomvisualisaties (‘rookstudies’) de geschiktheid van de luchtstromen te meten en te verifiëren. De concept- Annex stelt als eis dat na een aanpassing van luchtsnelheden voor gekwalificeerde apparaten voor dat onderdeel van de acceptatie van het bijgestelde volume een luchtstroomvisualisatie moet worden uitgevoerd. De Annex erkent dat bij ‘gesloten’ isolatoren de luchtstroom niet altijd unidirectioneel is. Barrièretechnologie De Annex stelt het gebruik van barrièretechnologie niet verplicht, maar raadt fabrikanten wel aan om ‘geschikte technologieën’ toe te passen, zoals restricted access barriers systems (RAB’s) of isolatoren. Daarbij wordt ook aanbevolen om robotsystemen in te zetten, zodat minder menselijk ingrijpen nodig is. De Annex legt dus de nadruk op het gebruik van barrièretechnologie, en stelt de eis dat voor andere oplossingen een grondige risicoanalyse moet worden uitgevoerd. Met betrekking tot isolatietechnologie stelt de

“

De Annex

handhaaft de eis

dat deeltjes van

0,5 en 5 µm of groter, in de lucht

“

geteld

moeten

worden.

tekst dat het binnenbrengen van materiaal tijdens de productie tot een minimum beperkt moet worden en bij voorkeur met behulp van technologieën voor snelle verplaatsing (rapid transfer technologies) of isolatoren moet worden uitgevoerd. Dat handschoenen de zwakste schakel in een isolatorsysteem zijn, wordt onderkend, en dus wordt de eis gesteld dat deze minimaal voorafgaand aan en na afloop van elke batch aan een lektest moeten worden onderworpen. Ook wordt het belang van het kiezen van de juiste isolatorhandschoenen benoemd; dat zijn handschoenen met een goede mechanische en chemische weerstand.

kweekmethoden ook andere technieken toegepast mogen worden (het gebruik van snelle en alternatieve microbiologische methoden is toegestaan, mits de locatie heeft aangetoond dat ze gelijkwaardig of beter zijn). De overige microbiologische grenswaarden zijn niet gewijzigd.

Omgevingscondities De huidige versie van de Annex benoemt grenswaarden voor de temperatuur in klasse B-ruimtes. In de nieuwe conceptversie worden deze niet meer benoemd, maar wordt bepaald dat de temperatuur- en vochtigheidseisen voor cleanrooms van alle klassen op basis van een risicogebaseerde aanpak moeten worden vastgesteld. De concept- Annex gaat hier verder niet op in, maar het is belangrijk dat de operator zich prettig voelt – zowel voor de operator zelf als voor het verminderen van overmatig verlies van huidcellen, die in de omgeving terechtkomen.

De Annex stelt het gebruik van barrièretechnologie niet verplicht, maar raadt fabrikanten wel aan om ‘geschikte technologieën’ toe te passen, zoals restricted access barriers systems (RAB’s) of isolatoren. Daarbij wordt ook aanbevolen om robotsystemen in te zetten, zodat minder menselijk ingrijpen nodig is.

De huidige Annex stelt de eis dat alle verbindingen ten behoeve van aseptische productie (bijvoorbeeld ‘vessel to manifold’) onder klasse A-condities moeten worden uitgevoerd. De conceptversie onderkent dat de technologie voor steriele productie inmiddels verbeterd is en aseptische verbindingen in omgevingen met een lagere classificatie nu met intrinsiek steriele verbindingsonderdelen, die ontworpen zijn om elke vorm van contaminatie vanuit de directe omgeving te minimaliseren, gemaakt kunnen worden, mits het verbindingsonderdeel naar behoren is gevalideerd en daarbij aangetoond is dat geen microbiële contaminatie binnendringt. Monitoring van levensvatbare deeltjes Wat het monitoren van levensvatbare deeltjes betreft wordt extra informatie gegeven over het kiezen van bemonsteringslocaties, waarin is opgenomen dat dit op een risicoanalyse gebaseerd moet zijn en, voor zover van toepassing, op basis van een analyse van luchtstroomvisualisaties moet worden bepaald. De grenswaarde voor klasse A van de Europese GMP-richtlijn is aangepast van 1 CFU naar ‘geen groei’. Deze wijziging geeft aan dat in een klasse A-omgeving normaal gesproken gewoon geen micro-organismen verwacht mogen worden (en dat elk geval waarbij ze worden aangetroffen, moet worden onderzocht), én dat in plaats van de klassieke

Een andere wijziging in de toon van de Annex betreft omgevingsmonitoring: continue monitoring is vereist. Voor klasse A is dit verplicht, voor klasse B wordt het aanbevolen. Deze ‘continue monitoring’ betreft luchtmonsters (petriplaten of volumetrische luchtbemonsteringsapparaten).

Kleding en kwalificaties van operators De eisen met betrekking tot het betreden van omkleedruimten die toegang bieden tot klasse B- en C-ruimten, zijn aangescherpt. In de conceptversie staat nu dat kleding die buiten gedragen wordt (met uitzondering van eigen ondergoed) niet mee de omkleedruimte ingenomen mag worden (in de vorige conceptversie was dit nog een ‘aanbeveling’). Nieuw is onder andere dat bij klasse C pakken lange mouwen moeten worden gedragen (voor klasse B was dit altijd al zo) en bij beide klassen cleanroomsokken moeten worden gedragen voordat men de ruimte betreedt – om contaminatie bij het binnengaan van omkleedruimten te minimaliseren. Ook mobiele telefoons mogen volgens de nieuwe Annex niet in schone ruimten worden meegenomen (hiermee wordt onderkend dat dit soort apparaten tegenwoordig overal aanwezig zijn). Cleanroom-operators die een ruimte voor aseptische productie binnengaan, moeten een kledingtest doen (dit is een combinatie van een visuele controle en microbiologisch monitoren). In de nieuwe conceptversie is de lijst van plekken op de kleding van de operator die in het kader van de kledingkwalificatie bij voorkeur gemonitord moeten worden, uitgebreid: handen, armen, borst en voorhoofd moeten gemonitord worden. Elk van deze plekken heeft eigen microbiologische contaminatierisico’s wat de soorten organismen en de contaminatieroute betreft. Ook worden voor het eerst microbiologische grenswaarden aangegeven voor kweektests op kleding (met dezelfde maximale waarden als voor kweektests van vingers). Ten slotte schrijft de nieuwe conceptversie Contamination Control Magazine editie 3-2020

15

GMPRICHTLIJNEN -vervolg-

J. Laurensse A. Vrancken M. Ernest

voor dat een maximale draagtijd voor kleding moet worden bepaald. Voldoende gekwalificeerd personeel Alle medewerkers die in cleanrooms werkzaam zijn, dienen kennis te hebben van hygiëne, cleanroompraktijken, contaminatiebeheersing en aseptische technieken. Zij dienen te weten welke gevolgen het voor de veiligheid van de patiënt kan hebben als een product niet steriel is en dienen basiskennis van microbiologie te hebben. De nieuwe conceptversie van de Annex stelt niet alleen de eis dat personeel voldoende gekwalificeerd moet zijn voor het werken in cleanrooms, maar ook dat op elke locatie medewerkers aanwezig moeten zijn die specifieke ervaring hebben met microbiologie, een regime van omgevingsmonitoring en het uitvoeren van microbiologisch onderzoek. Overige wijzigingen De bijlage is ook op andere punten herzien die consequenties hebben voor de productie in cleanrooms. Er wordt bijvoorbeeld extra informatie gegeven over ‘media fills’ (aseptische processimulaties met een groeimedium), waarbij criteria zijn toegevoegd die iets over de tijdsduur zeggen (bijvoorbeeld het beoordelen van de bewaartijden van vulmachines en gesteriliseerde instrumenten). Er wordt gedetailleerde informatie gegeven over het beoordelen van de resultaten van autoclaafbehandelingen; gesteriliseerde verpakkingen moeten bijvoorbeeld geïnspecteerd worden op beschadigingen (integriteit) en droogheid. Deze wijzigingen zijn doorgevoerd om de controle op de productie van steriele producten aan te scherpen. De eisen met betrekking tot het controversiële onderwerp ‘pre-use post sterilization integrity testing’ (PUPSIT) is voor producten met een klein volume versoepeld. Er is nu een lijst criteria waarop een risicoanalyse moet worden uitgevoerd, zodat een risicogebaseerd alternatief voor deze stap in de filter-integriteitstest kan worden overwogen.

Er wordt gedetailleerde informatie gegeven over het beoordelen van de resultaten van autoclaafbehandelingen; gesteriliseerde verpakkingen moeten worden geïnspecteerd op beschadigingen en droogheid.

16

Algemene herzieningen De terminologie is in de gehele tekst opgeschoond. Verwarrende begrippen als ‘klasse A/B’, ‘klasse A-achtige condities’, ‘klasse A lucht’ en ‘kritische ruimten’ zijn verdwenen. De cleanroom-klassen worden nu exact benoemd. Wat ontbreekt is de achtergrondklasse voor isolatoren, die mag de gebruiker bepalen. Het zou handig zijn geweest om hier een richtlijn voor te hebben, bijvoorbeeld klasse C of D. De eisen voor classificatie en ‘routinematig monitoren’ staan nog steeds in twee verschillende onderdelen, gescheiden door zo’n twintig pagina’s. Het onderdeel over desinfectiemiddelen is in het nieuwe concept veel uitgebreider dan in de huidige Annex; rotatie met een sporicide wordt genoemd, en ook de noodzaak om

elk desinfectiemiddel voor verschillende oppervlaktematerialen te kwalificeren. Verder wordt de inzet van systemen en technologieën voor eenmalig gebruik (SUS, single-use systems) genoemd. Dit wordt nog steeds aangemoedigd, met de kanttekeningen dat men de adsorptie en de reactiviteit van het product met contactoppervlakken van het product onder productiecondities in detail moet begrijpen en het extractie- en uitlogingsprofiel van het SUS en de eventuele effecten daarvan op de kwaliteit van het product goed moet bestuderen.  BRONNEN: 1.

First targeted stakeholders’ consultation on the revision of annex 1, on manufacturing of sterile medicinal products, of the Eudralex volume 4. 2017. https://ec.europa.eu/ health/human-use/quality/developments/ pc_2017_12_sterile_medicinal_products_en.

2.

Eudralex volume 4, EU Guidelines for Good Manufacturing Practice for Medicinal Products for Human and Veterinary Use, Annex 1 Manufacture of Sterile Medicinal Products (corrected version). European Commission 2008.

3.

Second targeted stakeholders’ consultation on the revision of Annex 1, on manufacturing of sterile medicinal products, of Eudralex volume 4 2020. https://ec.europa.eu/health/ medicinal_products/consultations/2020_ sterile_medicinal_products_en.

4.

Sandle, T. (2018) Annex 1 calls for a contamination control strategy, GMP Review, 16 (3): 4-7.

5.

Sandle, T. (2018) Draft revision of EU GMP Annex 1 Manufacturing of Sterile Medicinal Products for targeted consultation: implications for cleanrooms, Clean Air and Containment Review, Issue 33, pp 16-18.

6.

Eudralex volume 4, EU Guidelines for Good Manufacturing Practice for Medicinal Products for Human and Veterinary Use, Annex 15: Qualification and Validation. European Commission. 2015.

7.

Sandle, T. (2015) Development of a biocontamination control strategy, Cleanroom Technology, 23 (11), 25-30.

8.

International Organization for Standardization. ISO 14698-1:2003, Cleanrooms and associated controlled environments - Biocontamination control - Part 1: General principles and methods and Part 2: Evaluation and interpretation of biocontamination data, both under review.

9.

CEN. EN 17141:2020 Cleanrooms and associated controlled environments Biocontamination control, awaiting final approval.

VOLG DE LA ONTWIKKELIN ATSTE GEBIED VAN B GEN OP HET IOCONT EN TESTMETH AMINATIE ODES

&

MINI SYMPOSIUM NORMEN RICHTLIJNEN DONDERDAG 8 OKTOBER DE KLEPPERMAN HOEVELAKEN Het Minisymposium Normen & Richtlijnen biedt twee belangrijke onderwerpen: biocontamination en cleanroom testmethodes, anders dan classificatie op basis van deeltjes.

Inhoud

Programma

Om te begrijpen wat er is veranderd en om beide standaarden goed te kunnen toepassen is er een toelichting nodig. In dit minisymposium geven de experts die nauw betrokken waren bij de totstandkoming ervan uitleg. Na elke lezing is er gelegenheid tot het stellen van vragen onder leiding van dagvoorzitter Remko Noor.

16:00 - 16:30 16:30 - 16:45 16:45 - 17:20 17:20 - 17:55 17:55 - 18:45 18:45 - 19:20 19:20 - 19:55 19:55 - 20:00 20:00 - 20:30

Binnen de werkgroep ISO TC209 liepen er twee langdurige projecten. Als eerste de revisie van ISO14644-3 Test methods (2005) die uiteindelijk eind 2019 is gepubliceerd, hoewel met wat fouten waarop nog een erratum volgt. Het tweede project is de revisie van ISO-14698 Biocontamination (2003). Dit project is binnen ISO TC209 voortijdig beëindigd, maar binnen de CEN opgepakt en als EN-17141 Biocontamination vastgesteld. Waarschijnlijk wordt de ISO-14698 binnen Europa teruggetrokken.

Ontvangst Inloop zaal Opening door dagvoorzitter Remko Noor Recente ontwikkelingen in cleanroom ISO normen, Koos Agricola EN 17141 Biocontamination, opzet en toepassing, Petra Van Hauwe-Verhoeven Broodjesbuffet ISO-14644-3 Test Methods, opzet en toepassing, Frans Saurwalt ISO-14644-3 Test Methods, de filter lektest nader beschouwd!, Andre van Tongeren Afronding door de dagvoorzitter Afsluiting met een drankje

Voor informatie en aanmelden, bezoek www.vccn.nl/congressen

WE SHARE THE KNOWLEDGE 17

DEELTJESMONITOREN Een monitoringplan ontwerpen, implementeren en onderhouden op basis van risicoanalyse.

Haşim Solmaz

18

“

Het monitoren van niet levensvatbare zwevende deeltjes is cruciaal omdat zij als externe contaminant een product kunnen binnendringen en biologisch besmetten door als transportmiddel voor micro-organismen te functioneren. Er zijn verschillende systemen om deeltjes op afstand te monitoren zoals manifold-systemen en online monitoringsystemen.

Niet

levens-

vatbare

deeltjes

kunnen als transportmiddel dienen

“

voor

micro-

organismen.

1. Monitoring van cleanrooms Bij manifold-systemen wordt een deeltjesteller verbonden met de manifold-unit die bemonstering van locaties wisselt volgens een vastgestelde tijdseenheid, bijvoorbeeld elke minuut. De buffertijd tussen elk genomen monster maakt het mogelijk de deeltjes te tellen en te verdelen en de bemonsteringsroute te reinigen. Deze methode van sequentiële bemonstering is niet geschikt voor farmaceutische monitoringsystemen omdat bemonstering op dergelijke locaties continu en zonder vertraging of onderbrekingen moet plaatsvinden. Anders dan online verdeelsystemen, hebben online monitoringsystemen deeltjestellers met isoprobes op elke kritieke locatie. Deeltjesconcentraties kunnen zonder vertraging en/of interventies worden gemonitord gedurende de gehele tijdsduur van het kritieke proces, met inbegrip van de assemblage van apparatuur in elk van de geselecteerde monitoringlocaties. 1.1 Het selecteren van locaties voor monitoring Voor de classificatie van cleanrooms geldt een minimum aantal bemonsteringslocaties die wordenvastgesteld volgens de tabel. Een cleanroom moet worden opgedeeld in zones van gelijke grootte en de bemonsteringslocatie dient te worden gekozen op basis van de eigenschappen van elke zone. Voor cleanroom monitoring moeten bemonsteringslocaties worden gekozen naar aanleiding van een formele risicoanalyse. Elke representatieve locatie moet worden vastgesteld en geverifieerd op basis van historische data, trends en productieroutines. Representatieve locaties zijn locaties die zich doorgaans op niet meer dan 30 cm afstand van de werkplaats bevinden, binnen de luchtstroom en waarbij bemonstering tijdens de activiteiten plaatsvindt. De FDA-regelgeving voor aseptische procesverwerking schrijft voor de luchtzuiverheid vast te stellen op kritieke plaatsen waar het grootste risico bestaat op besmetting van steriele producten, verpakkingen en sluitingen. De deeltjesteller dient op een strategische positie te worden geplaatst zodat een goed monster wordt verkregen. Tijdens elke productie aanpassing dienen regelmatige controles plaats te vinden. Het monitoren van niet levensvatbare deeltjes moet worden uitgevoerd via een telsysteem op afstand. Deze systemen kunnen uitgebreidere gegevens verzamelen en zijn over het

algemeen minder invasief dan draagbare deeltjestellers. De belangrijkste redenen om een locatie te bemonsteren zijn: • locaties waar activiteiten plaatsvinden die besmettingsrisico’s met zich meebrengen; • het risico op microbiële besmetting van een product; • ruimten waarin microbiologische groei kan ontstaan tijdens het productieproces; • de doorlooptijd van producten; • het verloop van personeel; • locaties uitgerust op basis van de aard van het verwerkingsproces (natte ruimten, verplaatsingen, interventies van werknemers, etc.). Alle locaties waar bedieningshandelingen worden verricht, dus die toegankelijk zijn voor personen en in de categorie klasse A vallen. Oorspronkelijke cleanroom classificatie- en kwalificatieonderzoeken en onderbouwingstheorieën van eerder gebruikte bemonsteringen monitoringmethoden. Ruimten waar doorgaans geen interventies plaatsvinden, maar waar steriele onderdelen of producten door ongebruikelijke interventies of om andere redenen mogelijk worden blootgesteld aan besmetting door zwevende deeltjes. De tijdsduur waarin steriele onderdelen en/ of producten worden blootgesteld tijdens het productieproces. Een voorbeeld hiervan zijn de afsluitingen van vultrechters. Hier is nauwelijks risico op interventie. De afsluitingen kunnen echter wel al zolang in de trechters zitten dat na verloop van tijd de kans op deeltjesbesmetting toeneemt. Het verdient daarom aanbeveling om op deze locatie luchtmonsters te nemen om aan te tonen dat de luchtkwaliteit tijdens het productieproces aan de eisen blijft voldoen. Onder kritieke plaatsen wordt verstaan: • afvulstations • onderdelen van trechters • inspectieluiken • demontagetafels • afdichtingsstations voor sluitingen en deksels • vulopeningen van vriesdroogmachines • losplaatsen van steriele componenten die niet beschermd worden door autoclaafzakken 

Contamination Control Magazine editie 3-2020

19

D E E LT J E S

MONITOREN

• • • •

scheidingsvlakken tussen de apparatuur en de klasse A-ruimte transfersystemen van en naar isolatoren aseptische handelingen interventies door de operator

-vervolg-

1.2 Verschil tussen classificeren en monitoren Zowel classificatie als monitoring is gericht op zwevende luchtdeeltjes, er zijn echter verschillende parameters van toepassing zoals de bemonsteringsperiode, de locatiekeuze, etc. Onderstaande tabel kan gebruikers helpen de verschillen te bepalen.

Classificatie

Monitoring

Norm of ISO 14644-1:2015 voorschrift

EU GMP Annex 1/PIC’s, WHO ISO 14644-2:2015

Periode Periodieke classificatietests Online/continu jaarlijks te worden uitgevoerd in Moet tijdens de duur overeenstemming met ISO 14644-1. van het gehele kritieke proces De testfrequentie kan worden worden uitgevoerd, inclusief de verhoogd op basis van risicoanalyse. assemblage van apparatuur. Bemonsterings- ISO 14644-1:2015 tabel A.1 Op basis van locatie bemonsteringslocaties zijn formele risicoanalyse gerelateerd aan cleanroom ruimten. (ICHQ9) Bemonsterings- Bemonsteringsduur (min)= Online/Continu duur Vs/stroomsnelheid deeltjesteller Als de uitkomst minder dan 1 min. is, Dient plaats te vinden tijdens = minimaal 1 min. op elke locatie, de volledige duur van het moet het bemonsterde volume kritieke proces, inclusief minstens 2 liter zijn, met een de assemblage van apparatuur. minimale bemonsteringsduur van 1 minuut voor elk monster van elke locatie. Bemonsterings- ISO 14644-1:2015 Vs (Liters) volume Enkelvoudige bemonstering per locatie. 20 V = x 1.000 s Cn,m

(

Zowel classificatie als monitoring is gericht op zwevende luchtdeeltjes, met daarnaast verschillende parameters.

20

)

Beste optie voor snel resultaat De monstergroottes die met behulp van geautomatiseerde systemen worden gekozen zijn meestal een functie van de bemonsteringsfrequentie van het gebruijte systeem. Het bemonsteringsvolume hoeft niet even groot te zijn als het volume gebruikt voor de formele classificering van cleanrooms en luchtzuiveringstoestellen.

Output Cleanroom classificatierapport Alarminterface Alle interventies, kortstondige incidenten en systeemhaperingen worden geregistreerd en het alarm treedt in werking bij overschrijding van de alarmgrenzen.

“

2. VOORBEELD: Risicoanalyse en monitoringplan propability

detectability

low medium high

zuiverheid

van de lucht moet worden gemeten op de meest

“

kritieke

medium low

risk class

De

severity

high

high medium low 1 2 3

Klasse 1

Priority 1

Klasse 2

Priority 2

Klasse 3

Priority 3

PROBABILITEIT (WAARSCHIJNLIJKHEID) De inschatting van de waarschijnlijkheid dat een risico zich voordoet. Dit wordt als volgt geclassificeerd: • Laag: Het risico doet zich eenmaal per jaar voor. • Middelhoog: Het risico doet zich eenmaal per maand voor. • Hoog: Het risico doet zich eenmaal per week voor. IMPACT (ERNST) Inschatting van de ernst van de gevolgen indien risico ontstaat. • Laag: Geringe gevolgen en het effect neemt snel af. • Middelhoog: Matige gevolgen en het effect is van korte tot middellange duur. • Hoog: Ernstige gevolgen, met langdurige nawerking en mogelijk catastrofale effecten op korte termijn. Klasse: een gecombineerde inschatting van de impact en de waarschijnlijkheid.

DETECTEERBAARHEID De inschatting van de waarschijnlijkheid dat een risicoscenario wordt ontdekt. • Laag: laag of minder dan in een op drie voorvallen. • Gemiddeld: middelmatig of ongeveer in een op twee voorvallen. • Hoog: kans op ontdekking bij elk voorval. PRIORITEITSNIVEAU De risicoscenario’s prioriteren om beter te kunnen beoordelen voor welke scenario’s maatregelen genomen moeten worden volgens het onderstaande model: • Prioriteit 1: hoge prioriteit houdt in dat het risico hoog is en dat uitgebreid testen noodzakelijk is. Mogelijk moet er een wijziging aan het systeem worden uitgevoerd om het risico te verminderen. • Prioriteit 2: bij middelhoge prioriteit wordt een systeemtest aanbevolen, zijn routinetests noodzakelijk, etc. • Prioriteit 3: bij lage prioriteit worden beperkte systeemtests aanbevolen, maar in de regel zijn routinetests niet noodzakelijk. 

plaatsen.

Contamination Control Magazine editie 3-2020

21

COVID-19 BESTPRACTICE In deel 2 van dit artikel wordt ingegaan op contamination control met betrekking tot het coronavirus. Ter afsluiting een updated best practice voor beheersing van deze contaminatie. Philip van Beek

22

We zijn ondertussen gewend aan berichtgeving over de ziekte COVID-19. Er wordt steeds meer bekend over de verspreiding van dit virus en welke acties er nodig zijn om besmetting te voorkomen. Dit artikel is het tweede met betrekking tot contamination control, met tot slot een updated versie van de best practices. Contamination Control Het beheersen van het virus is niets anders dan contamination control. Deeltjes kunnen door de lucht en door contact op producten of mensen komen waar ze niet gewenst zijn. Hoe kan dit voorkomen worden? Naast de techniek van cleanroom technologie gebruiken we het beheersen van gedrag van mensen om verspreiding van deeltjes te voorkomen. De Nederlandse overheid heeft steeds ingezet op het gedrag van mensen, met als gevolg het invoeren van afstandsregels en het verbieden van handen schudden. De techniek werd tot op heden niet gebruikt. Echter, wij contamination control experts, staan natuurlijk niet verbaasd dat vele besmettingen terug te voeren zijn op de luchthuishouding in een ruimte. Waren er al berichten vanuit China dat er groepen mensen besmet waren na bezoek aan een restaurant, blijken er identieke zaken te spelen in Nederland. De techniek- en hygiëne afdeling van het Sint Franciscus/Vlietland ziekenhuis heeft onderzoek gedaan naar een besmetting bij een verzorgingsinstelling in Maassluis. Iedereen heeft de discussie hierover kunnen volgen in de media. De conclusie is in lijn met de ervaringen die wij bij contamination control hebben. Zodra er gebruik gemaakt wordt van recirculerende lucht is de kans op besmetting groter dan als er 100% buitenlucht wordt gebruikt. De luchtbehandeling is een essentieel hulpmiddel in het beheersen van verspreiding van contaminatie. Basis kennis over luchtbehandeling Wat is de functie van luchtbehandeling? Voordat men verdergaat met beheersingsmaatregelen dient men de functie van luchtbehandeling te begrijpen. De luchtbehandeling zorgt ervoor dat de lucht in de ruimte ververst wordt en dat een gewenst temperatuurniveau gehandhaafd blijft. Uiteraard wordt de buitenlucht en eventuele recirculatielucht gefilterd. De kwaliteit van de filters speelt een essentiële rol bij het beheersen van contaminatie. In dit geval bedoelen we bij contaminatie altijd het coronavirus. Alle luchtbehandelingssystemen zijn uitgerust met filters, of het nu een scholencomplex of een kantoorlocatie betreft. Er zal altijd een buitenluchtfilter zijn die de grove vervuiling in de buitenlucht zal opvangen. In het extreme geval betreft het bladeren en dergelijke. Je kan je voorstellen dat hiermee alle componenten van de luchtbehandelingsinstallatie worden beschermd. Als we dan naar de specifieke contaminatie kijken waar we het over hebben, het coronavirus, dan moeten we eerst meer weten

De lucht wordt continu gerecirculeerd, er zit weliswaar een filter op de verdampersectie die in de ruimte hangt, maar dit filter is niet van een H14 kwaliteit. Per definitie kan een ruimte voorzien van een dergelijk airconditioningsinstallatie een bron van besmettingen zijn. Dit is analoog met de vermelde bevindingen van de technici/ hygiënisten van het Sint Franciscus/Vlietland ziekenhuis.

hierover. Coronavirussen zijn virussen waarbij een corona (krans) te zien is wanneer ze door een elektronenmicroscoop worden bekeken. Onderzoekers hebben vastgesteld dat het coronavirus een deeltjesgrootte heeft van circa. O,12 micron, onze luchtbehandelingsinstallatie zou dit deeltje dus moeten afvangen in de filterinstallatie. Dit betekent dat we moeten kijken naar de kwaliteit van de filters en of deze in staat zijn om dit deeltje af te vangen. Als contamination control experts weten wij dat filtratie werkt volgens vier principes, te weten: zeven, impact, interceptie en diffusie.

Kijken we naar deze filterwerking dan kunnen we gelijk al concluderen dat zeven en impact geen grote invloed hebben op het afvangen van het coronavirus. Om deze contaminatie uit de lucht te verwijderen moeten we filters hebben waarbij diffusie het hoogste rendement zal hebben. Dit betekent dat de luchtbehandeling uitgevoerd zou moeten zijn met H14 filters. Dit is volledig vergelijkbaar met de systemen die wij gebruiken bij cleanroom technologie. Nu we de werking van de luchtbehandelingsinstallatie begrijpen, zien we gelijk het grote gevaar van recirculerende airconditioning installaties. Als we in een ruimte een split airconditioning systeem ophangen, waarbij het verdamperdeel in de ruimte hangt en het condensordeel buitenstaat dan weten we onmiddellijk dat dit een risicovolle ruimte is.

Hoe gaan we om met het coronavirus ? Uiteraard is het pas veilig als we een vaccin hebben. Een vaccin werkt door onze afweer te activeren en ons op die manier dus immuun te maken. Daarnaast dienen we totdat het vaccin er is, ons aan de best practice regels te houden zoals door het RIVM aangegeven. Ook de luchtbehandeling van de ruimten waar we in verblijven dienen we kritisch te bekijken. Speciale attentie dienen we te besteden aan recirculerende airconditiongssystemen. Best Practice for Contamination Control, deel 2 Contamination control blijft een samenwerking van techniek en gedrag. Hieronder best practices voor het beheersen van contaminaties. • Houd minimaal 1,5 meter afstand. • Als je verkoudheidsklachten hebt, blijf dan in zelfquarantaine. • Regelmatig handen wassen. Hoest en nies in de binnenkant van je elleboog. • Gebruik papieren zakdoekjes en gebruik die maar één maal. • Was je handen na het neussnuiten. • Schud geen handen, om contact overdracht te voorkomen. • Blijf de oppervlakken die aangeraakt kunnen worden goed schoonmaken. • Het 24/7 ventileren wordt aanbevolen om de zwevende deeltjes in de lucht te verwijderen. • Mondkapjes beschermen je medemensen tegen jou. Het geeft jou geen protectie. Het gebruiken van mondkapjes heeft wel een bewustwordingseffect. Conclusie Het coronavirus dat de COVID-19 ziekte veroorzaakt heeft ons dagelijkse bezigheden in een stevige greep. Totdat er een vaccin is, dienen we allemaal voorzichtigheid in acht te blijven nemen.  BRONNEN: De auteur baseert dit artikel op algemeen bekende informatie, alsmede informatie vergaard via openbare bronnen zoals het internet, gesproken en geschreven media. De inhoud is gebaseerd op informatie verzameld per10 augustus 2020.

23

COMMISSIE KENNIS ‘Kennis’ is een nieuwe VCCN commissie. Het vervangt de commissies ‘Normen & Richtlijnen’ en ‘Projecten.’ Wil jij jouw kennis over een onderwerp delen? Neem dan contact op met één van de leden! Paul Joosten

24

“

“We share the knowledge” is het credo dat centraal staat binnen VCCN. VCCN is een professioneel platform vóór en dóór vakmensen, werkzaam in het gebied contamination control.

Kennis vanuit een nieuw vorm te geven kennisnetwerk en brede samenwerking.

Wij houden ons bezig met: • Het bevorderen van kennisdeling en kennis­overdracht op het gebied van contamination control. • Het optimaliseren van deskundigheid in contamination control. • Het leveren van (inter)actieve inbreng op het gebied van contamination control. Om bovenstaande activiteiten, die centraal staan binnen VCCN, nog beter uit te kunnen voeren, moeten we blijven verbeteren. In bestuursvergaderingen merkten we dat er veel overlap is tussen de commissie Normen & Richtlijnen en de commissie Projecten. Geen van beide commissies is echter actief bezig met de voor VCCN belangrijke kennisontwikkeling en kennisverankering. Het bestuur wil daarom een nieuwe commissie opzetten, die een actievere rol moet krijgen binnen de vereniging. Dit betekent dat we de commissie Normen & Richtlijnen en de commissie Projecten opheffen en integreren in een nieuw op te richten commissie Kennis. In de nieuwe VCCN commissie Kennis draait het om drie thema’s; kennisontwikkeling, kennisverankering en kennismanagement. De doelstelling van de commissie is kennisontwikkeling (literatuur, conferenties en onderzoek), kennisverankering (in normen, richtlijnen) en kennisdeling (publicaties, lezingen en opleidingen) op het gebied van reinheid, contamination control en cleanroom technologie en toepassingen in filters, technische producten, farmaceutische producten, medische producten, ziekenhuizen, levensmiddelen en leefomgeving (fijnstof).

Heb jij ideeën/suggesties voor deze commissie? Deel ze dan met één van de leden.

“We share the knowledge!”

De samenstelling van de commissie is: Vaste leden (8): Voorzitter Paul Joosten Secretaris Koos Agricola VCCN kennismanager Jos Bijman Leden:

Peter Ruiter Frans Saurwalt Roberto Travesari Marcel Loomans Mark Vollebregt

Incidentele leden (achterban): • Leden normwerkgroepen • Trekkers projecten Bij de keuze van potentiële leden is gekeken naar hun expertise en netwerk. Bestaande taken en onderwerpen uit reeds bestaande commissies: • Commissie Normen & Richtlijnen • Commissie Projecten • Projectgroep Research & Development Verder willen we er nog wat aan toevoegen, namelijk: • Nieuwe kennisontwikkeling vanuit een nieuw op te zetten kennisnetwerk (samenwerkingsprogramma’s en netwerken). Waarbij nadrukkelijk ook contact gezocht wordt met opleidingsinstituten, kennisinstituten en andere verenigingen. We willen gaan bouwen aan een samenwerkingsnetwerk (CCCC: Cleanliness & Contamination Control Circle). De commissie zal vier keer per jaar bij elkaar komen en actief de taken vormgeven. Tijdens deze bijeenkomsten staan we stil bij: • Kennisaanbod en kennisbehoefte • Nieuwe initiatieven in de markt • Stand van zaken normen en richtlijnen • Adviezen bij stemmen over normen • Deelname aan nieuwe werkgroepen en zoeken van nieuwe experts • Stand van zaken projecten • Opstart en bemanning nieuwe projecten • Evaluatie richtlijnen

Contamination Control Magazine editie 3-2020

25

“

CURSUSUITGELICHT CONTAMINATION CONTROL CURSUS Na afloop van de cursus ben je in staat om efficiëntere oplossingen te implementeren om contaminatie zo veel mogelijk te voorkomen.

26

“

Maak een stappenplan om te komen tot een schoon product, productieproces en/of omgeving.

Voor veel producten is het van belang dat ze onder stofarme condities worden vervaardigd. Om een product binnen aanvaardbare grenzen van contaminatie te produceren wordt meestal alleen gekeken naar de klasse van de cleanroom. In de praktijk blijkt echter dat operationele factoren, zoals het aantal personen, hun kleding en gedrag, de kwaliteit van de productieapparatuur en de reiniging een grote rol spelen. POCC staat voor Product Orientated Contamination Control. Deze VCCN cursus behandelt het POCC-stappenplan, een gestructureerde analyse om een correcte oplossing voor een product, productieproces en/of schone omgeving te vinden waarmee contaminatie door stofdeeltjes zo veel mogelijk wordt voorkomen. De cursus richt zich op dode deeltjes en niet op microbiologische contaminatie. POCC POCC is maatwerk dat zich richt op: • het product en zijn productie; • het meten van contaminatie; • het opstellen van een risicoanalyse; • het nemen van maatregelen; • de cleanroom en zijn technische voorzieningen; • de aard en het gedrag van verontreinigingen; • de kwaliteit van de reiniging. Doelstelling Na afloop van de cursus ben je in staat om het product, zijn productie en de schone omgeving kritisch onder de loep te nemen en efficiëntere en vaak minder dure oplossingen te implementeren om contaminatie zo veel mogelijk te voorkomen. Daarnaast doe je de hiervoor benodigde kennis op over meettechnieken, cleanrooms, stof op oppervlakken, neerdwarrelend stof en reiniging. Doelgroep De cursus is bedoeld voor product/ proces ontwikkelaars en -engineers, kwaliteitsverantwoordelijken en anderen die te maken hebben met productie in een cleanroom. Zowel bij een lopende productie in een werkende cleanroom, als bij een nieuw op te starten productie in een werkende of nieuw te bouwen cleanroom.

Cursusprogramma • Het POCC-stappenplan • Toepassen POCC-maatregelen • Gevolgen van contaminatie • Algemene cleanroom informatie • N o r m e n / s t a n d a a r d e n / r i c h t l i j n e n cleanrooms • Luchtbehandeling in cleanrooms • Bouwen en inrichten van cleanrooms • Stofdeeltjes • Reinigen • Het meten van stofdeeltjes • Risicoanalyse Case VCCN nodigt deelnemers aan deze cursus uit een case in te dienen. Uit de ingediende cases worden er twee gekozen, die de deelnemers gezamenlijk uitwerken. Leermiddelen Tijdens de cursus wordt het boek ‘Strategisch strijden tegen stofdeeltjes’ gebruikt. Dit boek biedt naast het POCCstappenplan de benodigde kennis over bijvoorbeeld meettechnieken, cleanrooms, stof op oppervlakken, neerdwarrelend stof en reiniging. Afbakening Het behandelde POCC-stappenplan is primair bedoeld voor contamination control bij het vervaardigen van technische producten die gevoelig zijn voor stofdeeltjes en waarbij verontreiniging met micro-organismen geen rol speelt. Algemene informatie • Nederlandstalig • Geen specifieke vooropleiding gevraagd • Les van zeer ervaren docenten • 1 lesdag van 09.00 uur tot ca. 16.30 uur • Locatie: VCCN, Woerden

Meer informatie Voor meer informatie over deze of andere VCCN cursussen bel 088 401 06 50 of mail naar cursus@vccn.nl.

Contamination Control Magazine editie 3-2020

27

“

MAAK KENNIS M ONTWIKKELIN ET DE LAATSTE GEN & BEZOE K DE

BEDRIJVENM

ARKT

NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL WOENSDAG 4 NOVEMBER ‘T SPANT BUSSUM

Programma

Het symposium kent een dagvullend programma. Daarnaast is er de mogelijkheid tot het deelnemen aan of bezoeken van de vakbeurs. Het programma wordt vlak na de zomer ‘20 bekend gemaakt. Vanaf dat moment is het mogelijk om je te inschrijven als symposium deelnemer.

Deelname

Op de vakbeurs biedt VCCN standruimte aan van 3 x 2m, voorzien van een tafel, twee stoelen en een stroompunt. Een standruimte is inclusief deelname van twee personen als standbemanning. Door de grote belangstelling, hebben VCCN bedrijfsleden t/m 10 oktober 2020 voorrang op deelname aan deze vakbeurs. Aanmelden voor de vakbeurs is al mogelijk via de website.

WE SHARE THE KNOWLEDGE 28

20

CLEANROOM BEHAVIOUR COURSE GMP (Engelstalig) Leiden Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

22

CLEANROOM GEDRAG CURSUS GMP Eindhoven Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

OKTOBER

OKTOBER

28 OKTOBER

11 NOV 18 NOV 19 NOV

16

CLEANROOM CONTAMINATION CONTROL Woerden Doelstelling: je doet kennis op over meettechnieken, cleanrooms, stof op oppervlakken en reiniging om contaminatie efficient tegen te gaan. CLEANROOM TESTEN EN CERTIFICEREN Woerden Belangstellenden 1,5 dag: 11, en 18 november Associate 2 dagen: 11, en 18 november Professional: 11, 18 en 19 november CLEANROOM TESTING AND CERTIFY Woerden

NOVEMBER

08 09

DECEMBER

CLEANROOM GEDRAG CURSUS GMP Amersfoort Doelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in de cleanroom.

DECEMBER

CLEANROOM REINIGING CURSUS (CRC) Woerden Doelstelling: Na het volgen van de cursus kun je een reinigingsprogramma op maat maken en metingen uitvoeren en beoordelen.

08

MINI SYMPOSIUM NORMEN & RICHTLIJNEN De Klepperman Hoevelaken Onderwerpen: biocontamination en testmethodes, anders dan classificatie op basis van deeltjes.

04 21

NATIONAAL SYMPOSIUM CONTAMINATION CONTROL ‘t Spant Bussum Dit symposium is ivm COVID-19 verschoven naar november. De Nationale Cleanroomdag vervalt.

OKTOBER

NOVEMBER

MINISYMPOSIUM PRODUCTREINHEID High Tech Campus Eindhoven Experts presenteren de voortgang van VCCN Richtlijn 12 en geven een inhoudelijke bijdrage.

JANUARI

CONTAMINATION CONTROL MAGAZINE | UITGAVE VAN VCCN | JAARGANG 33 | EDITIE 3-2020

OKTOBER

CLEANROOM SCHOONMAAK CURSUS Woerden Doelstelling: je bent in staat te beoordelen of een product te reinigen is en of er verbetermogelijkheden zijn.

CONGRES

01 06

COLOFON

AGENDA CURSUSSEN

OKTOBER

CLEANROOM TECHNOLOGY EDUCATION Woerden Doelstelling: cleanroom technologie combineren met de beroepsopleiding, en die toepassen op verschillende aspecten van de cleanroom.

C

2

MGZN

CLEANROOM KLEDING Hoe maak je de juiste keuze en waar moet je op letten? COVID-19 BEST PRACTICE Wat kunt u zelf doen om besmetting te voorkomen? ANNEX 1 GMP RICHTLIJNEN De laatste conceptversie bijna definitief

WE SHARE THE KNOWLEDGE Vereniging Contamination Control Nederland

Jaargang 33 editie 3-2019 een uitgave van VCCN Vereniging Contamination Control Nederland REDACTIE Philip van Beek , Arthur Lettinga, Veerle van Gent en Paul van Rij REDACTIE COÖRDINATIE Verenigingsbureau VCCN Korenmolenlaan 4 3447 GG Woerden T 088-401 06 50 v.vangent@vccn.nl ADVERTENTIEVERKOOP Bel voor de tarieven naar 088-401 06 50 of bezoek www.vccn.nl LIDMAATSCHAP Persoonlijk lidmaatschap € 50.- per jaar (incl. btw) Bedrijfslidmaatschap € 225.- per jaar (excl. btw) FOTOVERANTWOORDING Archief VCCN VORMGEVING Bareminded www.bareminded.nl VERANTWOORDING De realisatie van C2MGZN is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden.

(data en locaties onder voorbehoud) Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl

COPYRIGHTS Behoudens uitzondering door de Wet gesteld, mag zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht niets uit deze uitgave verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm, of in enige digitale, elektronische of optische of andere vorm, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.

29

www.dcrf

info@dcr

0412 451

Meerstraa Heeswijk-

info@dcrf.nl | 0412 451579 | Meerstraat 22, Heeswijk-Dinther

Meer weten? www.dcrf.nl

DCRF Advertentie 2017 DEF (191 x 126).indd 1

MEETINSTRUMENTATIE

26-06-17 17:35

FlowGuard Transmitters

FlowGuard Transmitters voor lage verschildruk metingen

PsiDac heeft haar succesvolle FlowGuard 6280 druktransmitter lijn verder uitgebreid met 3 nieuwe modellen Applicaties om aan de wensen vanuit de installatiebranche te kunnen blijven voldoen. • Operatie ruimten • Patiënten kamers Instapmodel 6279 met een 0.5% nauwkeurigheid, inclusief ModBus en een vrij instelbare analoge uitgang. • Cleanrooms FlowGuard 6282 wordt geleverd met alarm functies en een alarmrelais • Server ruimten FlowGuard 6283 is de meest geavanceerde druktransmitter en heeft als extra functies, de luchtstroom, de • Ruimtedruk bewaking luchtsnelheid en de luchtwisselingen per uur (ACPH) • VAV boxen Alle modellen zijn optioneel leverbaar met een auto zero functie en een display. De druksensor is leverbaar als • alarm applicaties bi­directioneel, uni directioneel of thermisch (voor zeer lage drukken) • Flow metingen

30

www.catec.nl ­ info@catec.nl ­ +31 174 272330

Continuous Clean

Kiezen voor de herbruikbare artikelen van CWS, is kiezen voor continuïteit in je cleanroom én in je productie. Door intensief klantcontact en het monitoren van het actuele artikelbestand, zorgen wij dat je productie altijd gewaarborgd is. Ook nu artikelen voor eenmalig gebruik – zoals mondmaskers en overalls – schaars worden door het coronavirus, bieden herbruikbare artikelen uitkomst. CWS Cleanrooms kan je voorzien van een breed spectrum wasbare en (niet-)steriele cleanroomartikelen. Dit combineren we natuurlijk met onze betrouwbare totaaldienstverlening.

Kies ook voor continuïteit, verminder wegwerpafval en vraag je duurzame oplossing aan via cleanrooms.nl@cws.com

CWS.COM

DUO-JET ZO FLEXIBEL ALS EEN VARIO-FLOW, ZO VEILIG ALS EEN DOWNFLOW-BOOTH

Bescherming niveau 2 Efficiënt energieverbruik Optimale bewegingsvrijheid Product- persoonsbescherming

Ga voor meer informatie naar www.denios.nl of bel ons NL: +31 172 - 50 64 66 | BE: +32 3 - 312 00 87