Ouderlingenblad 1089, feb 2018

februari 2018 – NUMMER 1089 – JAARGANG 95

Ouderlingen blad voor Pastoraat en Gemeenteopbouw

Thema: ‘Is dit mijn gemeente nog wel?’

RICHARD VISSINGA

In 2012 nam de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde het initiatief voor een “week van de euthanasie”. Dit jaar staat de week van 10 tot en met 17 februari expliciet in het teken van het nadenken en spreken over de ingewikkelde vragen rond het zelfgekozen levenseinde. Het is te hopen dat ook de kerken in ons land met genuanceerde bijdragen het gesprek daarover willen dienen. Vorig jaar stelde de Protestantse Kerk een onderzoek in om inzicht te krijgen in de ervaringen van predikanten en geestelijk verzorgers met actieve levensbeëindiging. Daarnaast wilde de kerk weten of er behoefte bestaat aan ondersteuning vanuit de kerk over de omgang met dit onderwerp. Op de vraag naar suggesties voor toerusting kwamen zo’n 150 reacties. Door één daarvan werd ik in het bijzonder geraakt. Dat was de oproep aan de kerk om een duidelijke stem te laten horen. Bedoeld werd een ‘tegenstem’. Het kostte mij niet veel moeite mij de discussies weer voor de geest te halen, die in de jaren 80 van de vorige eeuw gevoerd werden in de gereformeerde kerken (die zich later met de hervormde en de evangelisch-lutherse kerk verenigden tot de Protestantse Kerk in Nederland). Uitvoerig heeft de generale synode zich toen beziggehouden met de indringende vragen rond de toelaatbaarheid van euthanasie. Na zorgvuldige overwegingen kwam de synode tot de uitspraak, dat euthanasie het in het licht van het Evangelie onder bepaalde voorwaarden, zoals ondragelijk en uitzichtloos lijden, niet

Ouderlingen blad voor Pastoraat en Gemeenteopbouw

redactioneel onverantwoord hoefde te zijn. Het rapport dat als basis diende voor deze uitspraak is vervolgens aan de kerken toegezonden met het verzoek daarover met elkaar in gesprek te gaan. En dat is in ruime mate gebeurd. Ik kan uiteraard alleen voor mijzelf spreken als ik zeg, dat ik deze zo zorgvuldig geformuleerde uitspraak in alle jaren als een belangrijke steun in de rug heb ervaren. Ik voel me gesteund door de kerk als ik in het pastoraat stuit op de vraag of je als gelovig mens het recht hebt zo over je eigen leven te beschikken, dat je de dokter vraagt jouw leven te beëindigen. Ook de hervormde synode heeft zich in die tijd op een soortgelijke en uiterst zorgvuldige wijze met deze vragen beziggehouden. En deze uitspraken zijn nooit ingetrokken. Wie dus vindt dat de kerk een duidelijke stem moet laten horen mag zich realiseren, dat de kerk dat heeft gedaan. En bepaald niet met een ondubbelzinnig nee, wat zoveel mensen denken. Zij gaan met vragen rond actieve levensbeëindiging niet naar een dominee, omdat ze denken te weten, dat de kerk daar tegen is. Maar zo simpel ligt het niet. Trouwens, er ligt ook geen ondubbelzinnig ja. Er zijn genuanceerde uitspraken gedaan na zorgvuldige overwegingen. En daar is vandaag nog net zoveel behoefte aan als dertig jaar geleden. Nog meer zelfs, omdat sindsdien de vragen alleen nog maar zijn toegenomen. Laat de kerk vandaag ruimte bieden voor een open gesprek voor ieder die zoekt naar een begaanbare weg in deze ingewikkelde vragen van leven en dood.

2

2 redactioneel 27 boeken

in dit nummer

32 prikbord

6

28 16

4 Inleiding op het thema ‘Is dit mijn gemeente nog wel?’

De herkomst van de vraag en de opzet van dit themanummer – ROELOF DE WIT

6 Samen kerk Over de eerste gemeenten in het Nieuwe Testament. Hoe ben je samen kerk als mensen onderling sterk verschillen? – RENÉ DE REUVER

11 Het einde van de kerk als vereniging Het is tijd voor verandering.

Kerkmensen mogen sleetse kerkelijke praktijken loslaten en nieuwe inspirerende vormen omarmen – MARTEN VAN DER MEULEN

16 Hek om het weiland of bron in het veld?

Over het perspectief van de kerkenraad in een veelkleurige gemeente – NADINE VAN HIERDEN EN

22 Verdriet over de kerk Het loslaten van het vertrouwde kan ook veel verdriet geven. Hoe kunnen we mensen vasthouden en meenemen? – GERRY KRAMER-HASSELAAR 28 En nu aan de slag…

Wat kunnen we nu concreet met de ontstane onrust en ontevredenheid in de gemeente? Hoe pakt de kerkenraad zoiets aan? – ROELOF DE WIT

JAAP VAN DER GIESSEN

Het lied in het pastoraat Back to Basics Deel 4 in de serie Bijbelwoorden nu

3

Waarderende gemeenteopbouw Leren kijken naar wat gelovigen bezielt, waarin ze vreugde vinden, wat vertrouwen en hoop geeft.

Contextueel bijbellezen Hoe wordt de bijbel gelezen in gemeenschappen die leven in conflictsituaties? Wat zeggen teksten over verzoening,

volgend nummer gerechtigheid, waarheid en vergeving dan?

Secularisatie: de slag om het hart Een nieuwe kijk op secularisatie en een prikkelende visie op verlangen.

Een traumatische gebeurtenis Hoe kun je als kerk en gemeente reageren op een heftige gebeurtenis in de buurt?

Februari 2018 – nummer 1089 – Jaargang 95

Het kan zomaar gebeuren. Tijdens een gesprek merkt iemand op dat hij moeite heeft met hoe het gaat in de gemeente. ‘Ik heb het idee dat de kerkenraad maar wat doet.’ Een ander haakt erbij aan: ‘Ja, ik vraag mij de laatste tijd af: is dit mijn gemeente nog wel?’

ROELOF DE WIT Drs. R.F. de Wit is als predikant verbonden aan de Hervormde Gemeente Ermelo. Hij is ook lid van de redactie van Ouderlingenblad

I

nleiding op het thema ‘Is dit is mijn gemeente nog wel?’

Een willekeurige dorpsgemeente op het platteland. Een aantal jaren geleden fuseerden de plaatselijke hervormde gemeente en gereformeerde kerk.

Dat kostte flink wat inspanning, maar leidde tot een mooi resultaat: een protestantse gemeente die nadrukkelijk in het dorp aanwezig wil zijn. Er waren wel wat opmerkingen, maar niet noemenswaardig. Tot opeens bij een besluit ontevreden geluiden klinken. Onderhuids bleek er toch nog ongenoegen te leven.

Het kwam onverwacht en heftig. Het gaat over ‘geen herkenning’ en ‘niet thuis voelen’.

Een gemeente verwant aan de Gereformeerde Bond. Inhoudelijk traditioneel, maar liturgisch is er meer ruimte. De ontwikkelingen staan niet stil en de liturgische ruimte verandert mee. Niet iedereen maakt dit mee. Enkelen, die al tientallen jaren bij de gemeente betrokken zijn en actief meededen, heb-

Ouderlingen blad voor Pastoraat en Gemeenteopbouw

ben vragen bij het beleid van de kerkenraad. ‘Is dit mijn gemeente nog?’

Verschillende situaties Zomaar twee gemeenten. Maar het kan met veel an-

4

dere uitgebreid worden. Wie zijn oor te luisteren legt, kan regelmatig dergelijke geluiden horen. Het kan over heel diverse dingen gaan. Jongeren die andere liederen willen en vooral andere muziek (een band!), terwijl ouderen daar niets voor voelen; zij kunnen de liederen niet meezingen en voelen zich een vreemde in hun eigen kerk. Een deel van de gemeente heeft moeite met de zegening van de relatie van een homostel, terwijl een ander deel het niet meemaakt als de kerkenraad dit weigert. De een wil graag dat meer gemeenteleden participeren in de diensten, terwijl de ander vreest dat het dan gedaan is met de rust en de orde. Op de mogelijkheid om briefjes met zonden en wonden voor in de kerk bij het kruis neer te leggen reageert de een tot tranen toe geroerd, terwijl de ander het maar ‘poppenkast’ vindt. En zo zijn er nog meer zaken te noemen. De spanning kan op allerlei manieren naar boven komen: het kan zowel met de vorm als met de inhoud te maken hebben.

Mooi en moeilijk Samen gemeente zijn heeft mooie kanten. Gelukkig voeren deze meestal de boventoon. Je weet je verbonden met anderen, je leeft met elkaar mee en helpt elkaar. Dat kan veel voor mensen betekenen. Er zijn prachtige initiatieven, variërend van het opknappen van een jeugdruimte tot koken voor ouderen in de gemeente. Het omzien naar elkaar, het vele bezoekwerk, de diaconale inzet, verschillende activiteiten voor de kinderen en jongeren – de kerk blijkt voor velen van grote betekenis te zijn.

Dat is echter niet het enige wat je over gemeentezijn kunt zeggen. Het is niet alleen mooi, maar

Het is niet alleen mooi, maar soms ook lastig om samen gemeente te zijn soms ook lastig om samen gemeente te zijn. Zoveel hoofden, zoveel zinnen. De toegenomen mondigheid maakt dat mensen gevraagd en ongevraagd hun mening ventileren. De toegenomen mobiliteit

5

maakt het makkelijker om een andere kerk uit te zoeken (kerkhoppen). Sommige gemeenteleden zijn al vertrokken. Andere zijn gebleven, maar met pijn in het hart. De krimp plaatst soms voor onontkoombare keuzes. Leiding geven aan een diverse en mondige gemeente, ga er maar aan staan! Daarover gaat dit themanummer.

Opzet Na deze inleidende verkenning volgt een beschrijving van de eerste christelijke gemeenten. Wat speelde er toen? Ook in de nog jonge kerk waren er verschillen van inzicht. In Handelingen en de brieven van Paulus komen we conflicten tegen. Daarom de oproep de eenheid te bewaren en elkaar te verdragen. Op welke manier wijst het Nieuwe Testament een weg in deze thematiek?

Vervolgens komt de veranderde context van de gemeente ter sprake. De samenleving ziet er anders uit dan een aantal decennia geleden, en verandert ook in snel tempo verder. Niet iedereen is daar gelukkig mee: het brengt onrust met zich mee. Als er dan in de kerk ook van alles verandert, raken sommigen hun veiligheid en zekerheid kwijt.

Hoe ontwikkel je als kerkenraad beleid bij alle verscheidenheid die er in de gemeente is? Daarover gaat het derde artikel. Lukt het om een samenbindende visie te formuleren, waar iedereen zich in kan vinden?

Of moet je dat niet willen, omdat dan het gevaar van kleurloosheid dreigt? Hoeveel verscheidenheid kan een gemeente aan?

Lang niet iedereen staat te juichen bij de veranderingen die plaatsvinden. Een deel van de gemeente ervaart verdriet en pijn. Ze herkennen zich niet in wat er allemaal gebeurt en hebben er moeite mee. Soms geven ze dat aan, maar soms wordt er in eenzaamheid geleden. Het vierde artikel heeft een pastorale inslag. Welke pijn hoor je?

Hoe ben je deze mensen nabij?

In het slotartikel komen de verschillende lijnen samen en worden concrete aanwijzingen gegeven om als kerkenraad en gemeente met het thema aan de slag te gaan.

Februari 2018 – nummer 1089 – Jaargang 95