Ouderlingenblad 1043, december 2013

Pastoraat en Gemeenteopbouw December 2013 - nummer 1043 - Jaargang 91

Thema

Staan in een traditie ‌ 450 jaar Heidelbergse Catechismus

kokBWouderlingenblad-december.indd 1

21-11-13 14:58

Redactioneel niet meer. Zij kunnen wat zij van God in hun leVorige maand trok een tyfoon over de Filipijnen. ven hebben opgevangen en het beeld dat zij zich De beelden van verwoeste steden en dorpen en zo van God hebben gevormd niet rijmen met de totaal ontredderde overlevenden en de berichten vreselijke dingen die mensen overkomen en die van de duizenden slachtoffers schokten de wereld. zij elkaar aandoen. Zij houden het liever uit in de De vraag: komt ook het lijden van God? die in die sprakeloosheid dan een antwoord te geven waar dagen in een gesprekskring aan de orde was, had geen woorden voor zijn. Wat kan het verrijkend een grote actualiteit. Het was opvallend dat de zijn om elkaar hierin te herkennen en om samen deelnemers zochten naar een antwoord. Hoewel het voor sommigen heel duidelijk was, dat God in te zoeken naar woorden die verder helpen. Aan de behoefte aan nieuwe vragen en antwoorden zulke dingen absoluut niet de hand had, probeerkomt de recent verschenen Doornse Catechismus den anderen in al hun verlegenheid toch iets te tegemoet. In 52 hoofdstukjes worden op ’oude zeggen, over God die vaak op zo’n verborgen manier in ons bestaan aanwezig is. Wat een verschil, vragen nieuwe antwoorden’ gegeven, die bepaald dit zoeken naar een antwoord op zo’n existentiële niet bedoeld zijn om uit het hoofd te leren, maar oproepen tot bezinning en niet zelden uitdagen vraag naar God in die diepe ellende, en het antwoord, dat vele geslachten op deze en soortgelijke tot tegenspraak! Als een leerboek van de kerk de eerbiedwaardige leeftijd van 450 jaar heeft vragen gaven en sommigen nog steeds geven: bereikt is dat reden genoeg om er bij stil te staan. dat alle dingen in ons leven, zoals spijs en drank, Dat gebeurt in dit themanummer. Daarbij mogen gezondheid en ziekte, rijkdom en armoede ons we bedenken dat viereneenhalve eeuw later nog niet bij toeval, maar ons uit Gods vaderlijke hand steeds gelovigen voor hun geloof putten uit de toekomen. Zo hebben zij en velen van ons dat bron van dit geschrift. Het verrast mij telkens geleerd op catechisatie en in preken gehoord. weer als zij uit het hoofd Zondag 1, over Het is een formulering uit de HeiJezus Christus als de enige troost, beide delbergse Catechismus, één van de in leven en sterven, memoreren. Hij belangrijke belijdenisgeschriften uit is immers niet alleen het Kind wiens de tijd van de Reformatie uit het jaar geboorte wij over enkele weken vieren, 1568, dit jaar dus 450 jaar geleden. maar ook de Heer van ons leven, die Eeuwenlang heeft deze catechismus ons inspireert, oproept hem te volgen met z’n 52 ‘zondagen’ vele gelovigen en ons redt van alle ellende en nood. geholpen om zich in vraag-en-antOver kerst gesproken: de redactie wenst woord-vorm de inhoud van het chrisu voor de feestdagen en het nieuwe jaar telijk geloof eigen te maken. Maar vrede en licht toe. voor veel anderen werkt zo’n leerboek Richard Vissinga

2 kokBWouderlingenblad-december.indd 2

OuderlingenBlad, december 2013, nummer 1043

21-11-13 14:58

4

Staan in een traditie …

20

450 jaar Heidelbergse Catechismus. Inleiding op het themanummer – Jaap de Lange

6

Het succes van de Heidelberger

De Heidelbergse Catechismus en de belijdenisgeschriften – Leo J. Koffeman

24

Ontstaan en verspreiding van de Heidelberger in historisch perspectief – Herman Selderhuis

11

Geen getto, maar gids

Catechese voor de gemeente Valt er nog iets te leren voor een catechesebeleid in de gemeente? – Jaap de Lange

29

Over de spiritualiteit van de Heidelbergse Catechismus – Wim Verboom

15

Het CV van de kerk

Verkenningen en perspectieven…

Verder denken vanuit de Heidelbergse Catechismus.

Een gesprek – Jaap de Lange

Een knellende zondag De blijvende levensvraag naar ‘God en het lijden’ – Gerard van Zanden

2 Redactioneel 19 Boeken 33 Prikbord

In dit nummer Volgend nummer Geloven in zicht

Het gat van de kerk

Iconen en hun spiritualiteit

Op zoek naar contact met 30-ers en 40-ers

In vergadering bijeen

O.O.G. voor elkaar

Aspecten van vergaderen in kerkelijk verband

Een gemeenschap van en voor mensen met een visuele beperking

Liturgie Bezinning op vieren

Geloof en literatuur Een beschouwing met het oog op de huidige cultuur

OuderlingenBlad, december 2013, nummer 1043

kokBWouderlingenblad-december.indd 3

3 21-11-13 14:58

Dit themanummer kent het jaar 1563 als beginpunt.

Toen verscheen er een boekje, dat de kerken in Nederland, maar ook de mensen, hun denken over en manieren van geloven, sterk beïnvloed heeft.

Ondertussen zijn we 450 jaar later.

S

Staan in een traditie…

450 jaar Heidelbergse Catechismus

Jaap de Lange

Dr. J.J. de Lange is emeritus hoogleraar praktische theologie van de Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid te Brussel

De woorden ‘Heidelbergse Catechismus’ alleen al brengen verschillende reacties teweeg. Veel jongeren zullen je aankijken met een blik van ‘nooit van gehoord.’ De kerkelijk betrokken middengeneratie merkt waarschijnlijk op dat de naam inderdaad bekend is: ‘Is dat niet, eh, toe …’ Bij een oudere generatie zal de tweede kerkdienst op zondag genoemd worden, de leerdienst en de catechisatie, waarop ze vragen en antwoorden uit hun hoofd leerden, of inleidingen die in kerkelijke verenigingen gehouden werden. Sommigen hebben er goede gedachten bij, anderen eerder nostalgische, maar ook zijn er die met enige ergernis reageren.

generaties beïnvloed in hun denken en praten over het geloof, maar ook in hun manier van geloven zelf, in hun beleving van zonde en schuld, van genade en vergeving, van leven uit het geloof.

Zo is de geloofsbeleving in de kerken van gereformeerde oorsprong erdoor gestempeld. Daarom ook besloot de redactie van het Ouderlingenblad in dit jubileumjaar aandacht te geven aan de Heidelbergse Catechismus.

Stilstaan bij, geen stilstand

Op veel plaatsen zoeken we terecht naar nieuwe vormen van kerk-zijn, naar nieuwe ingangen voor het gesprek met de samenleving en de cultuur, naar verbindingen met mensen op zoek naar zin Traditie met een stempel en een betekenisvol leven. Voor velen is het een tijd van heroriëntering. Juist dan De Heidelbergse Catechismus is een kan de vraag naar onze roots ons ook belijdenisgeschrift, een getuigenis van helpen bij de vraag hoe we verder gaan. een vroegere generatie over wat het geloof voor hen op dat moment inhield. Dat laatste moet ook. Stilstaan bij de traditie mag nooit stilstand worden.

Tegelijkertijd deed het gedurende eeuZo kent dit themanummer twee wen ook dienst als catechisatieboek. invalshoeken.

Het gaat om aandacht In die hoedanigheid heeft het vele

4 kokBWouderlingenblad-december.indd 4

OuderlingenBlad, december 2013, nummer 1043

21-11-13 14:58

voor onze achtergrond. Hoe we als calvinistische protestanten aan onze eigenaardigheden komen. Wat we daarin als waardevol ervaren en wat ons dwarszit.

Anderzijds ligt in het nadenken over de traditie ook altijd de vraag besloten naar perspectieven en aanzetten voor het heden. Die twee invalshoeken zijn ook in dit themanummer terug te vinden.

Dit themanummer

Mee door de reformatie was de zestiende eeuw een tijd van ingrijpende veranderingen, die hun invloed deden gelden in de samenleving en de cultuur in Europa.

Informatief van opzet schetst Herman Selderhuis in de eerste bijdrage het ontstaan, de opzet en de verspreiding van de Heidelbergse Catechismus in die historische situatie.

Natuurlijk was het niet alleen de historische situatie, die het geschrift deed uitgroeien tot kerk- en geloofsboek. De klank van de woorden raakte mensen in hun geloofsbeleving. Wim Verboom gaat in op de vraag welke spirituele kernen in de catechismus te vinden zijn, die het geloofsleven van velen de eeuwen door hebben aangesproken.

Zeker riep en roept de Heidelberger ook weerstanden op. Zondag 10 met de zinsnede over ‘Gods vaderhand waaruit ons alle dingen toekomen’ bracht discussie en onbegrip. ‘Ik kan niet geloven in een God, die …’ Maarten ’t Hart thematiseerde het in zijn boek ‘Een vlucht regenwulpen’. De vraag naar God en de macht van het kwaad, is een van de grote vragen.

Gerard van Zanden duikt in de uitleg van zondag 10 en geeft aan dat men op zoek was naar een woord van troost.

Hoe kan een geschrift dat toch ook afschermde tegen anderen, meedoen in een open ontmoeting met andere kerkgenootschappen, de oecumene van vandaag? Leo Koffeman plaatst de catechismus binnen het geheel van de belijdenisgeschriften van de Protestantse Kerk in Nederland en geeft de oecumenische uitgangspunten en mogelijkheden aan.

Hoewel de Heidelbergse Catechismus heel lang de catechese in de kerken domineerde, is het als leerboek nu nog moeilijk te gebruiken. Maar dat betekent niet dat er voor een catechesebeleid nú niet van te leren is. Jaap de Lange attendeert op enkele waardevolle aspecten en vertaalt die naar concrete mogelijkheden.

Dit themanummer sluit af met het verslag van een gesprek. Een drietal theologen werkzaam op verschillende terreinen, Gerben Heitink, Wim Dekker en Roelof de Wit ontmoetten elkaar.

De traditie van de Heidelbergse Catechismus heeft hen mee gevormd. Hoe gaan zij daar in onze tijd en cultuur mee om? Hoe zoeken zij nu naar ingangen voor de verbinding van leven en geloven? Een gedachtewisseling als mogelijke aanzet om als lezer zelf weer verder te denken. π

content/files/Files/ Catechism/HCnederlands.pdf.

Overigens is op de site van refo500 meer informatie te vinden over het jubileum en ook is er de tekst van de Heidelbergse Catechismus te vinden in 40 verschillende talen.

Zie daarvoor: www.refo500.nl > Heid. Catechismus.

450

OuderlingenBlad,, december 2013, OuderlingenBlad 2013, nummer 1043

kokBWouderlingenblad-december.indd 5

De tekst van de Heidelbergse Catechismus is te vinden in veel kerkboeken, maar kan ook gedownload worden via: www.refo500.nl/

5

21-11-13 14:58