Chade-Meng Tan - Plezier on demand

Plezier on demand

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 1

21-09-16 14:23

Chade-Meng Tan

PLEZIER ON DEMAND De kunst om snel blij te worden Ontdek het geluk in jezelf Illustraties Colin Goh

Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 3

21-09-16 14:23

Er zijn veel nare dingen in het leven.

Plezier hoort daar niet bij.

Aan iedereen die me heeft geleerd om blij te zijn, met name in donkere tijden. Dank jullie.

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 5

21-09-16 14:23

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 6

21-09-16 14:23

Inhoud

Inleiding Hoe ik vrolijk leerde zijn tot profijt en plezier Hoofdstuk 1 Je wordt plezier Verrassende (en niet zo verrassende) voordelen van het trainen van je geest

9 31

Hoofdstuk 2 Eén ademhaling!? Neem me niet in de maling!

Hoe je met de eerste ademhaling kunt beginnen

63

Hoofdstuk 3 Van één ademhaling naar één googol Vestig je in blijvend plezier

89

Hoofdstuk 4 Ik? Gelukkig?

Stem je geest af op plezier

114

Hoofdstuk 5 Verlicht je geest binnen enkele seconden Het plezier van hart-oefeningen

146

Hoofdstuk 6 Plezier is kak!

Werken met emotionele pijn

180

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 7

21-09-16 14:23

Hoofdstuk 7 De voortreffelijke geest is beter dan seks Ontdekkingen voorbij wereldse genoegens

214

Epiloog Stop niet en forceer je niet

244

Dankwoord Noten

247 252

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 8

21-09-16 14:23

Inleiding

Hoe ik vrolijk leerde zijn tot profijt en plezier

Laat me je een verhaal vertellen. Er was eens een slimme en gelukkige jongen die op zijn 21e was uitgegroeid tot een vrolijke, goed aangepaste jongeman vol zelfvertrouwen. Die jongen was ik niet.

Ik ben in 1970 in Singapore geboren. Het kleine Singapore was toen een arm ontwikkelingsland zonder natuurlijke hulpbronnen. Op mijn 21e was Singapore opgeklommen tot een rijk land met een gemiddeld inkomen dat tot het hoogste ter wereld behoorde. Singapore was een economisch wonder. De groei van ons familiekapitaal hield gelijke tred met de bloei van de nationale economie. Mijn vader begon zijn carrière als straatverkoper in het centrum van Singapore toen hij tien jaar oud was. Enkele jaren voor mijn geboorte ging hij het leger in om uit de armoede te raken. Toen ik kleuter was, waren we zo arm dat mijn moeder maar anderhalve maaltijd per dag at, om van het kleine beetje geld dat we hadden nog iets te kunnen sparen. Nu spoel ik 21 jaar vooruit: mijn vader heeft het pensioen van een hoge legerofficier en is inmiddels een succesvol zakenman.

Op mijn twaalfde leerde ik mezelf hoe je een computer programmeert. Toen, in 1982, was dat heel wat. Op mijn vijftiende 9

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 9

21-09-16 14:23

Plezier on demand

Heeft u wat plezier over?

won ik mijn eerste prijs voor programmeren, er zouden nog veel van dit soort prijzen volgen. Bijna vijftien jaar later, ik was 29, kreeg ik dankzij mijn programmeertalent een baan bij een klein bedrijfje dat net aan het opstarten was. Het heette Google en ik was een van de eerste programmeurs. Het bedrijf is inmiddels ietsje groter dan toen ik er in 2000 bijkwam. Bij Google kreeg ik de naam dat ik altijd zo vrolijk en grappig was, waardoor mijn functieomschrijving luidde: Jolly Good Fellow (which nobody can deny).1 Het begon als een grap, maar het bleef aan me kleven toen het de voorpagina van The New York Times2 haalde. Ik deed bij Google ook iets dat niet helemaal past bij het beeld van een programmeur. Ik was de initiatiefnemer van ‘Search Inside Yourself ’, een op mindfulness gebaseerde emotionele intelligentie cursus. Het werd de populairste cursus bij Google en onderwerp van een, door de Dalai Lama en de oud-president van de VS, Jimmy Carter, aanbevolen bestseller met dezelfde titel. Van het ene op het andere moment werd ik gezien als een expert op gebieden waarmee een Aziatische computerfreak zich eigenlijk helemaal niet zou moeten bemoeien: emotionele ­intelligentie, 10

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 10

21-09-16 14:23

Hoe ik vrolijk leerde zijn tot profijt en plezier

mindfulness, mededogen en innerlijk plezier. Ik sprak op het Witte Huis over hoe je vriendelijkheid ontwikkelt en hield een TED Talk over mededogen voor de Verenigde Naties.3 Het tv-programma 60 Minutes interviewde me voor een verhaal over mindfulness4 en CNN maakte een reportage over mijn ‘algoritme voor plezier’.5 Als je dit zo leest, denk je misschien dat ik altijd al een gelukkig mens ben geweest. Nee dus. Het grootste deel van mijn jonge jaren bevond ik me juist aan de verkeerde kant van de plezierwijzer. Tot mijn 21e voelde ik me diep ongelukkig. Het was een en al ellende en die ellende stonk alsof het er al lag vanaf de tijd dat Richard Nixon president van de VS was.

Plezier is niet iets dat me is aangeboren. Het is een vaardigheid die ik mezelf heb moeten aanleren.

Trainen in plezier

Er was eens een Chinese man die een waarzegger bezocht. Toen de waarzegger zijn hand heel zorgvuldig had bestudeerd, zei zij tegen hem: ‘Je voelt je nu heel ongelukkig en dat zal zo blijven tot je veertigste.’ Opgewonden vroeg hij: ‘Wat gebeurt er dan na mijn veertigste? Word ik dan eindelijk gelukkig?’ Waarop ze antwoordde: ‘Nee, na je veertigste raak je eraan gewend.’ Ook dat was ik niet.

Gelukkig nam mijn eigen verhaal een positievere wending. Ik zat tot mijn 21e zwaar in de put. In dat jaar leerde ik dat je het vermogen om toegang tot plezier te krijgen heel goed kunt trainen. Ik ontwikkelde de vaardigheden die je hiervoor nodig hebt en werd gelukkig.

Onderzoek toont aan dat mensen over het opmerkelijke vermogen beschikken om zich aan te passen aan zowel voor- als tegenspoed en dat iedereen een redelijk stabiel plezierniveau heeft waarnaar hij terugkeert nadat zich bepaalde extreem positieve of negatieve gebeurtenissen in het leven hebben voorgedaan.

Een beroemd onderzoek uit 1978 laat bijvoorbeeld zien dat zelfs 11

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 11

21-09-16 14:23

Plezier on demand

mensen die een gigantisch bedrag in de loterij hebben gewonnen, of die door een tragisch voorval volkomen lamgeslagen zijn geweest, uiteindelijk weer terugvallen op een gemiddeld gelukgevoel.6 Uit een onderzoek uit 1996 waarbij tweelingen betrokken waren, blijkt dat ongeveer de helft van ons geluksgevoel te maken heeft met onze genen.7 Geen van de andere factoren die onderzocht werden, waaronder de socio-economische status, opleiding, gezinsinkomen, de (on)gehuwde staat of religieuze overtuiging, zorgden voor meer dan 3 procent verschil in het geluksgevoel van mensen. Je wordt dus geboren met een vaststaand geluksuitgangspunt, dat voor een belangrijk deel bepaald wordt door je genen. Een groot deel van je plezier hangt af van de ­mazzel die je had tijdens de genetische loterij. Ikzelf trok aan het korte eind. Mijn geluksuitgangspunt ligt behoorlijk laag. Ik stel me een cartoon voor waarin een godheid bij mijn geboorte mijn genenkaart leest en zoiets zegt als: ‘Het spijt me, joh, het is gewoon heel beroerd om jou te zijn. Tot kijk hè.’

We hebben een winnaar!

Genet krasloisch t

Genenloterij

12

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 12

21-09-16 14:23

Hoe ik vrolijk leerde zijn tot profijt en plezier

O Nee! Wat nu!? Gelukkig vond ik een oplossing. Net zoals je lichamelijke eigenschappen als kracht en lenigheid kunt trainen, kun je ook mentale eigenschappen als plezier en rust in hoge mate trainen.

Doe alsof je nog nooit gehoord hebt van lichamelijke fitness­ training. Stel je voor dat ik je net voor het eerst heb laten zien hoe je met een halter je biceps kunt trainen door je armen naar je schouders toe te buigen en weer uit te strekken en dat ik tegen je zeg dat je me na moet doen. Misschien denk je – al dan niet terecht – dat ik achterlijk ben, maar de vraag die je je zou moeten stellen is: ‘Waarom? Waarom zou ik mijn tijd en energie verspillen aan het op en neer bewegen van een zwaar voorwerp?’

(Sommige programmeurs die ik ken, noemen dit WTF? Voor degenen die niet weten waar dit voor staat, het is een Engelse afkorting en betekent zoiets als ‘Waar slaat dit op?!’)

Als je het belang van oefenen en lichamelijke fitheid eenmaal doorhebt, begrijp je ook waarom je je biceps traint. Iedere keer dat je een halter naar boven en beneden beweegt, maak je je spieren weer iets sterker. Doe je veel bicepsoefeningen en andere krachttraining, dan train je een fysieke eigenschap genaamd kracht. Met meer kracht kun je dingen doen waarvan je vroeger niet hebt durven dromen. Zo kun je nu ineens een tegendraads potje augurken open krijgen en je vervelende vriend letterlijk het huis uit zetten. Naast fysieke kracht (en het vermogen om je vervelende vriend letterlijk het huis uit te zetten), ontwikkel je zo nog iets veel belangrijkers: lichamelijke gezondheid en fitheid. Als je lichamelijk gezond en fit bent, gaat je leven er in al zijn facetten op vooruit. Je hebt meer energie, bent minder vaak ziek en je wordt beter in je werk omdat je meer energie hebt en minder vaak ziek bent. In de spiegel zie je er beter uit. Je bent vol zelfvertrouwen en je voelt je geweldig. Mocht je nog nooit van fitnesstraining hebben gehoord, dan moet je nu wel van verbazing van je stoel gevallen zijn, want ik beweer immers dat je bewust levensbepalende lichamelijke veranderingen kunt teweegbrengen door eenvoudige oefeningen te doen. Bijvoorbeeld

13

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 13

21-09-16 14:23

Plezier on demand

door een zwaar voorwerp herhaaldelijk op en neer te bewegen, waardoor je hele leven, in al zijn aspecten, aan kwaliteit wint.

Tijdens mijn lange strijd met allerlei ellende, ontdekte ik per toeval de mentale tegenhanger van fysieke fitnesstraining. Ik kwam erachter dat je bewust levensbepalende mentale veranderingen kunt teweegbrengen door eenvoudige oefeningen te doen, een soort bicepsoefeningen voor de geest. We zijn in staat om belangrijke mentale vaardigheden te ontwikkelen, zoals het vermogen tot plezier on demand. En terwijl we dit doen, zal je hele leven, in al zijn aspecten, aan kwaliteit winnen. De mentale tegenhanger van fysieke fitnesstraining is meditatie.

Meditatie is een ander woord voor het trainen van je geest.

De wetenschappelijke omschrijving ervan luidt: ‘Het geheel van mentale oefeningen bedoeld om de beoefenaar bekend te maken met specifieke mentale processen.’8 Om te mediteren heb je een geest nodig, meer niet. Mediteren is je geest trainen, zodat je leert om er bepaalde dingen beter mee te doen, plezier ervaren bijvoorbeeld. Met name één vorm van meditatie die bekent staat onder de naam ‘mindfulnessmeditatie’, is hier voor ons van belang. Het is een van de vele vormen van meditatie, zoals joggen een van de vele vormen van lichamelijke beoefening is. Mindfulness wordt omschreven als ‘op een specifieke manier, namelijk bewust, in het huidige moment en niet-oordelend, aandachtig aanwezig zijn.’9 Mindfulness is dus een bepaalde manier van aandachtig zijn en mindfulnessmeditatie houdt in dat je deze manier van aandachtig zijn oefent.

Ik begon met mediteren omdat ik bereid was alles te doen om me beter te voelen. In die tijd en in het deel van Azië waar ik woonde, was mediteren niet bepaald cool. Eigenlijk was het het tegenovergestelde van cool, het was gewoon idioot. Er waren geen hippies in het Singapore van mijn jeugd, maar er waren wel mensen over wie familieleden spraken met een mix van fascinatie en schaamte. Dit waren meestal de mensen die iets met meditatie deden. Erger nog, er waren geen seculiere meditatie­leraren.

Als je wilde leren mediteren, moest je in die tijd dus naar een boeddhistisch centrum – en juist vanwege mijn ervaringen was 14

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 14

21-09-16 14:23

Hoe ik vrolijk leerde zijn tot profijt en plezier

ik later zo vastbesloten om een seculiere vorm van meditatie beschikbaar te maken, zodat mensen geen boeddhist hoeven te zijn om de vruchten ervan te kunnen plukken, maar dat is weer een ander verhaal. Nog erger was dat het boeddhisme in die tijd in sommige delen van AziĂŤ, waaronder Singapore, beschouwd werd als uit de tijd, stoffig, saai en helemaal niet cool. Een mager, vreemd, nerd-achtig buitenbeentje dat heel erg zijn best doet om door zijn vrienden cool gevonden te worden, moet wel heel erg wanhopig zijn wil hij op meditatieles gaan. En dat was ik wel.

Moet je die Meng zien!

Tsss! Hoe niet-cool kun je zijn!

Zelfs in die tijd had ik al het vage idee dat meditatie de oplossing voor mijn problemen was, alleen wist ik niet waarom en hoe. De doorbraak kwam in september 1991, toen ik studeerde aan de Nanyang Technological University in Singapore. Ik was op de campus bij een lezing van een vrouw, de eerwaarde ­Sangye Khadro. Sangye Khadro is een Amerikaanse vrouw die is ingetreden als Tibetaans boeddhistische non, als schrijver staat zij ook bekend onder de naam Kathleen McDonald. Het eerste wat me aan haar opviel door hoe ze stond, liep, zat en praatte, 15

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 15

21-09-16 14:23

Plezier on demand

waren haar rust en vrolijke waardigheid. Ik was meteen onder de indruk. En toen, middenin haar lezing, sprak ze die ene zin: ‘Alles draait om het cultiveren van de geest.’ Toen ik die woorden hoorde, precies op dat moment, viel alles in mijn leven ineens op zijn plek. Werkelijk alles. Ter plekke nam ik twee levensveranderende beslissingen. Als eerste zei ik tegen mezelf: ‘Vanaf nu, hier en nu, ben ik een boeddhist. En als tweede besloot ik dat ik wilde leren mediteren, hoe zwaar het ook zou worden.

Al vrij snel nadat ik had besloten om meditatielessen te volgen, ontmoette ik mijn eerste meditatieleraar. Een populaire uitspraak in meditatiekringen luidt: als de leerling er klaar voor is, verschijnt de leraar. En zo was het voor mij ook, of het was gewoon stom toeval. Hoe dan ook, ik ontmoette een vooraanstaande meditatieleraar uit Sri Lanka genaamd Godwin Samararatne, die in mijn ogen alle eer die mensen hem toezwaaiden verdient.

Ondanks zijn diepe inzicht, gaf hij meditatielessen die zelfs ik kon begrijpen. Hij was de eerste van veel wijze mensen van wie ik heb geleerd dat plezier te trainen is, van geluks­moment tot geluksmoment.10 Nu twijfel ik er geen moment meer aan dat mediteren tot meer levensvreugde leidt. En ik kan het weten, want ik ben zelf een behoorlijk extreem voorbeeld. Mijn geluksuitgangspunt was ellende. Dit betekende dat ik ongelukkig was als er niets gebeurde. Het hield in dat ik me even gelukkiger voelde als er iets goeds gebeurde, maar uiteindelijk kwam ik weer bij ellende uit. Het betekende ook dat ik, terwijl mijn leven voorspoedig verliep, ik erkenning kreeg en allerlei successen behaalde terwijl ik opgroeide, niet gelukkig was. Enkele jaren nadat ik met het trainen van mijn geest was begonnen, was mijn uitgangspunt naar vrolijk en opgeruimd opgeschoven. Als ik iets pijnlijks meemaakte, dan was het pijnlijk, maar na een tijdje keerde ik weer terug naar vrolijk en opgeruimd. Wow. Mensen gingen ervan uit dat het geluksuitgangspunt vastligt, maar ik ben er het levende bewijs van dat het na een aantal jaren oefenen van heel negatief naar heel positief kan verschuiven. En ik ben zeker niet de enige. Zelfs mijn leraren in plezier moesten 16

16136 VBK Kosmos - Plezier on demand.indd 16

21-09-16 14:23