Inkijkexemplaar Life story

HET BOEK BIJ DE BBC-SERIE

De cirkel van het leven in het dierenrijk

RUPERT BARRINGTON MICHAEL GUNTON EN

Het leven is een gevecht om de eigen bloedlijn in stand te houden. Er dreigen gevaren, er wordt gestreden en er is veel concurrentie. Maar dieren geven nooit op tot ze falen of slagen, leven of sterven.

Omslagontwerp: Bobby Birchall, Bobby&Co Voorplat (foto): Afrikaanse olifanten, Anup Shah (Masai Mara, Kenia, december 2012, www.shahrogersphotography.com) Achterplat (foto) : Welpen, Gregoire Bouguereau (www.viemages.com)

cover life story-zonder_flappen.indd 1

R U P E R T B A R R I N G T O N EN M I C H A E L G U N T O N M E T E E N V O O R W O O R D VA N D A V I D A T T E N B O R O U G H 9 789052 109664

24-07-14 17:58

001_009_Life Story_Prelims_FINAL UK.indd 4

04/06/2014 23:01

0951_14_LIFE_STORY - P. 4 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:54

--

INSIDE_4.pdf]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

6

10

Voorwoord

Hoofdstuk 1

De eerste stapjes 48

Hoofdstuk 2

Onafhankelijkheid 86

Hoofdstuk 3

Een veilig thuis 124

Hoofdstuk 4

Macht 162

Hoofdstuk 5

Voortplanting 202

Hoofdstuk 6

Ouderschap 238

Hoofdstuk 7

282

Register

286

Dankwoord en fotoverantwoording

s ovan wn sLife toryStory Het verhaal

001_009_Life Story_Prelims_FINAL UK.indd 5 boek life story.indb 5

16/07/2014 11:14 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 5 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:55

--

INSIDE_5.pdf]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

001_009_Life Story_Prelims_FINAL UK.indd 6

04/06/2014 23:02

0951_14_LIFE_STORY - P. 6 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:55

--

INSIDE_6.pdf]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

Voorwoord

Het was ochtend in de Kalahariwoestijn. Ik zat naast een stokstaartjeskolonie die bestond uit een stuk of tien holen, omringd door kaal zand. De bewoners zaten nog onder de grond, maar een onderzoeker die de groep al maanden bestudeerde, vertelde dat er over tien minuten wel een jong zou verschijnen om zijn eerste stapjes in de buitenwereld te zetten.

Precies tien minuten later kwam er een volwassen vrouwtje naar buiten. Ze richtte zich op en keek om zich heen. Even later kwam een piepklein jong, een miniatuurversie van het vrouwtje, wankelend het hol uit. Terwijl moeder de wacht hield, stapte het naar voren om mijn uitgestoken vinger te bestuderen.

Het was de eerste keer dat dit kleine wezen het daglicht zag. De voorbereidingen voor dit grote moment waren relatief rustig verlopen. Na de paring ontwikkelt een jong zich gedurende zestig tot zeventig dagen in de baarmoeder van zijn moeder. Daarna komt het ter wereld in het donkere hol, waar het nog negentien dagen verblijft en moedermelk drinkt om te groeien. Pas dan is het stokstaartje klaar om de buitenwereld te betreden en alle bijbehorende gevaren onder ogen te komen.

Natuurlijk komen niet alle jonge dieren zo rustig ter wereld. Een jonge gnoe bijvoorbeeld verblijft acht maanden in de baarmoeder. Daarna glijdt hij via het geboortekanaal de savanne op en komt hij wankelend overeind. Binnen een uur moet hij goed genoeg kunnen lopen om zijn moeder te volgen terwijl ze op zoek gaat naar gras. De geboorte van een kangoeroe verloopt nog rustiger of juist absurd snel, afhankelijk van wat je als de geboorte beschouwt. Als je uitgaat van het moment

Voorwoord

001_009_Life Story_Prelims_FINAL UK.indd 7 boek life story.indb 7

7

16/07/2014 11:14 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 7 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:55

--

INSIDE_7.pdf]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

8

Voorwoord

001_009_Life Story_Prelims_FINAL UK.indd 8 boek life story.indb 8

04/06/2014 23:02 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 8 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:55

--

INSIDE_8.pdf]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

KLEINE GROOTOOR

Een Mongoolse grootoorspringmuis – een van de jonge sterren van Life Story – leert ’s nachts jagen in de Gobiwoestijn zonder ouderlijk toezicht.

waarop dit dier het lichaam van de moeder verlaat, wordt

zijn gericht op het omgaan met deze uitdagingen. Er

het absurd jong geboren: al na een dag of dertig. Het is

is slechts één doel: nakomelingen produceren om de

dan nauwelijks herkenbaar als een zoogdier, laat staan

onsterfelijkheid te benaderen. Iedere keer dat een dier

als een kangoeroe. Het is een klein, naakt, wormachtig

een uitdaging overwint, komt het dichter bij dit doel.

wezen met stompjes als voorpoten en zonder achter-

Maar waarom is er eigenlijk zo enorm veel variatie in

poten. Het wurmt zich langs de behaarde buik van zijn

diergedrag?

Om te beginnen hebben dieren verschillende

moeder omhoog naar haar beschermende buidel. Pas tien maanden later steekt het zijn kopje weer naar buiten

soorten lichaamsbouw geërfd van hun verre voorouders.

om het daglicht te bekijken. Het duurt dan nog enkele

Daarnaast leven ze in verschillende omgevingen. Deze

weken tot het kangoeroejong echt onafhankelijk is.

twee variabelen hebben geleid tot ontelbaar vele oplossingen voor de problemen die komen kijken bij het

Deze grote variatie in de wijze waarop dieren worden geboren, is beslist niet beperkt tot de zoogdieren.

overleven, tot de voortplanting aan toe. In dit boek en in

Vissen leggen natuurlijk eieren, maar dat doen ze niet

de gelijknamige tv-serie bekijken we een aantal van de

allemaal. Sommige vissen krijgen levende jongen, zoals

fascinerendste manieren waarop dieren omgaan met

de guppies, die geliefd zijn onder aquariumhouders.

beproevingen.

Neem nu de kunst van de verleiding. Het mannetje

Het baren van levende jongen is zeker geen recente evolutionaire ontwikkeling. Enkele jaren geleden werd

van de satijnblauwe prieelvogel moet vele jaren oefenen

tot verbazing van velen ontdekt dat sommige van de

tot hij een prieel kan bouwen waarmee hij een vrouwtje

oudste vissen ter wereld, die zo’n 380 miljoen jaar

voor zich kan winnen. Het mannetje van de kogelvis

geleden rondzwommen, ook al levende jongen baarden.

verleidt de vrouwtjes door figuren in het zand te maken.

Deze figuren zijn zo bijzonder dat men lange tijd niet

Als je kijkt naar insecten, ontdek je nog veel meer bijzondere manieren om ter wereld te komen. Bladluizen

heeft beseft dat ze door vissen waren gemaakt. Het

bijvoorbeeld komen in de lente uit een ei. De meerder-

mannetje van de girafkever slaat de verleidingsfase over

heid van de uitgekomen luizen bestaat uit vrouwtjes.

en steekt al zijn energie in het bewaken van het vrouwtje

Als het weer dan gunstig is en er veel voedzame planten

als zij zich klaarmaakt om eieren te gaan leggen. Vlak

beschikbaar zijn, verspillen deze vrouwtjes geen tijd

voor het leggen bevrucht hij ze.

Dieren kunnen kiezen uit een vrijwel oneindig aantal

aan het zoeken van een mannetje om mee te paren.

In plaats daarvan produceren ze helemaal zelf een

tactieken. Het mag daarom geen verbazing wekken dat

kleine nakomeling in hun eigen lijf. Deze wordt al na

de programmamakers ook een aantal overlevingstactieken

een paar dagen geboren, met op haar beurt ook al een

hebben uitgekozen die nooit eerder zijn gefilmd voor

vrouwelijke minibladluis in haar lijf.

een tv-programma. Om die reden is het vastleggen van de glorie van de natuur altijd weer een bron van genot

Dieren beginnen niet alleen op verschillende

en verbazing, zoals ook dit boek laat zien.

manieren aan hun leven, ook de manieren waarop ze omgaan met de uitdagingen van het bestaan verschillen

David Attenborough

sterk van elkaar. Alle aspecten van het gedrag van dieren

Voorwoord

boek life story.indb 9

9

14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 9 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:55

--

INSIDE_9.pdf]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

010_047_Life Story_C1_FINAL UK.indd 13

04/06/2014 23:33

0951_14_LIFE_STORY - P. 13 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:55

--

INSIDE_13.pdf ]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

De eerste stapjes

Voor kortlevende dieren draait het in de eerste levensfase

zussen. Agressie tussen jongen kan soms fataal uitpakken

om volwassen worden, en wel zo snel mogelijk. Bij com-

bij dieren als haaien, hyena’s en insecten, maar dit

plexere, langer levende dieren duurt de jeugd langer,

verschijnsel wordt het vaakst waargenomen bij vogels.

zodat ze nuttige vaardigheden kunnen opdoen voor later.

Kuikens voeren vaak gevechten met dodelijke afloop. Ze worden hierbij aangemoedigd door de ouders, omdat

Vlak na hun geboorte zijn dieren het kleinst, het zwakst en het kwetsbaarst. In deze eerste fase draait het

die dan hun aandacht kunnen richten op het sterkste

daarom puur om overleven. Geluk speelt een grote rol

kuiken, vooral als voedsel moeilijk te vinden is.

Ook de moeder kan een bedreiging vormen. Onder

bij het bepalen wie er overleeft. Elke nieuwe dag is er één. De effectiefste manier om tegen alle verwachtingen

ongunstige omstandigheden eten moederdieren soms

in te overleven is zo snel mogelijk groeien. Voedsel is

hun eigen jongen op, zodat ze vrij zijn om opnieuw te

daarom zeer belangrijk voor succes op de lange termijn.

paren zodra de situatie verbetert. Bij sommige sociale zoogdieren komt het voor dat dominante mannetjes

Veel jonge insecten zijn enorme veelvraten. Ze

alle jongen doden die niet van henzelf zijn.

verwerken zo veel mogelijk plantaardig materiaal om de overgang van larve tot volgroeid insect mogelijk

Hoe verder ontwikkeld de soort is, hoe meer een

te maken. Grijze zeehonden leven in zee en hebben

dier moet leren voordat het onafhankelijk wordt. Dieren

daarom een vetlaag nodig. De jongen krijgen vijf keer

leren door te observeren en door te oefenen; ouders of

per dag melk te drinken die voor zestig procent uit vet

andere groepsleden kunnen daarbij als leraar optreden.

bestaat, zodat ze in nog geen drie weken tijd drie keer

Bepaalde katachtigen, zoals jachtluipaarden, verwonden

zo zwaar kunnen worden.

soms prooidieren om ze vervolgens voor hun jongen los te laten, zodat die hun jachttechniek kunnen oefenen.

Complexe, lang levende jongen hebben doorgaans weinig broers en zussen, en worden door hun ouders

Orkamoeders zijn jaren bezig om hun jongen te leren

opgevoed. De band tussen moeder en kind is cruciaal;

jagen. Zo leren de jonge orka’s om zich op het strand te

zonder ouders redden de jongen het doorgaans niet.

werpen om zeehonden te vangen. Zelfs kippen leren hun

Zelfs als andere groepsleden voor een verweesd jong

kuikens hoe ze het best voedsel eruit kunnen pikken.

Wij vinden jonge dieren vaak schattig vanwege hun

willen zorgen, kan het jong alleen overleven als het wordt opgevangen door een vrouwtje dat net haar eigen kind

speelse aard. Plezier maken is zeker van belang voor het

heeft verloren en het melk kan geven.

ontwikkelen van kracht, coördinatie, timing en sociale vaardigheden. Maar zodra de jongen niet langer op hun

Als je van je moeder afhankelijk bent voor voeding en bescherming, moet je haar leren herkennen. De een-

ouders kunnen rekenen voor hun voedsel en veiligheid,

voudigste manier – inprenting – komt voor bij water-

gaan ze minder spelen. Nadat ze het begin van hun reis

vogels. Zij volgen het eerste bewegende ding dat ze

hebben voltooid en de grootste bedreigingen hebben

zien als ze uit het ei komen, meestal de moeder.

doorstaan, is de tijd gekomen om volwassen te worden.

Om zorggedrag aan te moedigen hebben jonge ERNSTIG SPEL

dieren vaak speciale kenmerken, zoals grote ogen, of

Een jonge langoer onderzoekt zijn spiegelbeeld in de cameralens. Het nieuwsgierige dier wordt in bedwang gehouden door zijn moeder.

kleuren die aangeven dat ze jongen zijn en geen rivalen.

Dit beschermt de dieren echter niet tegen hun broers en

14

De eerste stapjes

010_047_Life Story_C1_FINAL UK.indd 14 boek life story.indb 14

16/07/2014 11:23 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 14 -OLA9789052109664 - Sheet: PRINTER: 14-07-25- 14:05:56

--

INSIDE_14.pdf ]

A

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

124_161_Life Story_C4_FINAL UK.indd 127

05/06/2014 00:15

0951_14_LIFE_STORY - P. 127 INSIDE_127.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:07

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

Macht

Voor de meeste dieren horen agressieve interacties bij

afstemmen op hun leeftijd – zo vormen ze coalities om

het leven. Voortdurend vechten kost echter energie en ze

hogergeplaatste mannetjes te bestrijden en toegang te

kunnen erbij gewond raken of zelfs overlijden. Daarom

krijgen tot vrouwtjes. Ondergeschikten kunnen verder

hebben ze manieren om confrontaties en uitdagingen te

het systeem ondermijnen met ‘geniepig’ gedrag, vooral

mijden. In groepen zijn ze dominant of onderdanig, om

in een grote groep met meerdere mannetjes, waar het

te voorkomen dat regelmatig riskante confrontaties

dominante mannetje niet alle vrouwtjes onder controle

nodig zijn. De orde wordt in stand gehouden met dreig-

kan houden. Zwakkere mannetjes doen zich soms voor

houdingen en verandert alleen als een ondergeschikt dier

als vrouwtjes om confrontaties te mijden en om onder de

een dominant exemplaar van de troon weet te stoten.

neus van het dominante mannetje met een vrouwtje te

Een dier met een hoge status ontleent hieraan een disproportioneel voordeel en brengt uiteindelijk meer nakomelingen voort dan ondergeschikte dieren. Als er

kunnen paren. Toch is onderdanig gedrag in de meeste gevallen alleen op de korte termijn een goede strategie.

Als een jonger dier zijn status wil verbeteren, kiest

watertekorten zijn, krijgt het hoogste vervetvrouwtje in

het er doorgaans pas voor om te vechten als het hoger-

rang meer toegang tot het water in boomholten dan de

geplaatste mannetje niet langer als onverslaanbaar wordt

ondergeschikte vrouwtjes. Hooggeplaatste beerbavianen

beschouwd, bijvoorbeeld omdat het gewond, ziek of oud

hebben de eerste keus als de groep een prooi heeft

is. De uitdager bewaart in dat geval niet langer de vrede

gevangen, en de hoogstgeplaatste mannetjes van de

en reageert agressief op het machtsvertoon van het

Indische kroonaap krijgen de meeste vrouwtjes.

dominante dier. De confrontatie escaleert tot een

Ondergeschikte dieren brengen vaak grote offers: ze krijgen als laatste te eten en drinken, hebben een

gevecht, dat kan leiden tot een nieuw regime.

Succes brengt echter ook problemen met zich mee.

stressvol leven onder in de pikorde, en krijgen wellicht

Succesvolle dieren moeten hun plek verdedigen en nog

nooit de kans zich voort te planten. Als een onder-

hoger geplaatste dieren uitdagen. Aan de top hebben

geschikte nauw verwant is aan de dominante dieren,

ze veel te verliezen en een dier dat zijn territorium moet

kan het toch een genetisch voordeel hebben om deze

verdedigen, partners moet vinden en voedselbronnen

te helpen, omdat in elk geval een deel van zijn of haar

moet bewaken, kan verzwakt raken. Dieren die aan de

genen wordt doorgegeven. Door zich koest te houden

top staan, maken relatief veel cortisol aan, een

en langzaam op te klimmen, kunnen ze de dieren boven

stresshormoon, en dit kan jaren van hun leven kosten.

zich overleven, al kan het lang duren voor er een hogere

Uiteindelijk moeten ze bij het verkrijgen van macht een afweging maken tussen de kosten van de strijd en de

rang vrijkomt.

Ook kunnen ondergeschikte dieren hun positie gebruiken om nuttige vaardigheden op te doen en

baten van andere strategieën. Wie de macht heeft, heeft natuurlijk wel meer kans om zijn genen door te geven.

hulpmiddelen te verkrijgen. Wilde honden werken bijvoorbeeld voortdurend aan hun jachttechnieken en

VECHTENDE VOSSEN

kunnen zelfs leren een goede ouder te worden door op

Dominante poolvos in conflict met een rivaliserend mannetje, misschien wel zijn broer. De paartijd begint en dan is paren even belangrijk als voedsel zoeken.

andere jongen te letten. Stokstaartjes vormen politieke coalities en bavianen hebben paartactieken die ze

128

Macht

124_161_Life Story_C4_FINAL UK.indd 128 boek life story.indb 128

16/07/2014 11:51 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 128 INSIDE_128.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:07

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

Het alfamannetje zal de vader zijn van de meeste, en misschien wel alle jongen in zijn troep.

Als de vrijgezellen te dichtbij komen, springt hij roepend om zijn territorium heen om zijn kracht en ďŹ theid te tonen

DE STOUTE JONGENS VERJAGEN

Een alfamannetje valt een dreigende groep vrijgezelle mannetjes aan en laat zien dat er met hem niet valt te spotten.

Als ze de kans krijgen, zullen de jonge apen zijn nakomelingen doden, dus vecht hij voor het leven van zijn jongen.

222

Ouderschap

202_237_Life Story_C6_FINAL UK.indd 222 boek life story.indb 222

17/07/2014 11:10 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 222 INSIDE_222.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:16

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

202_237_Life Story_C6_FINAL UK.indd 223

17/07/2014 11:10

0951_14_LIFE_STORY - P. 223 INSIDE_223.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:17

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

Het verhaal van Life Story

238_281_Life Story_C7_FINAL UK.indd 243 boek life story.indb 243

243

09/07/2014 14:04 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 243 INSIDE_243.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:18

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

OP DE KNIEËN VOOR LANGOEREN

Barrie Britton filmt in de vroege ochtend het sociale gedrag van de langoeren in Jodhpur, India.

Het verhaal van Life Story

238_281_Life Story_C7_FINAL UK.indd 247 boek life story.indb 247

247

05/06/2014 00:57 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 247 INSIDE_247.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:19

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

VOSSENSPRONG

Een jonge, jagende poolvos heeft een bewegende lemming onder de sneeuw gelokaliseerd en moet nu door de bevroren bovenlaag breken, met zijn poten en neus vooruit, en er bovenop landen. Het vergde enige oefening.

Nog beter was dat er veel lemmingen waren. De jacht

te geven trokken Sophie en Justin verder de bevroren

was weer geopend, maar ook nu was de timing ongelukkig

toendra op. Het was lastig om de vossen in deze

voor Rolf. Hij had zich al aan een ander project verbonden,

omstandigheden te vinden en na zestien dagen werd

dus nam Justin Maguire zijn plaats in.

de sneeuwlaag te hard.

Bij aankomst zagen Justin en Sophie veel jonge vossen,

Toen de Hudson Bay dichtvroor, volgden de vossen

te herkennen aan hun grijzere wintervacht, en een paar

de beren het ijs op om resten van de zeehondenjacht

dagen later filmde Justin de eerste lemmingjacht, ver weg

op te eten. De dagen werden korter en de vermoeidheid

en in slecht licht. Het was geen geweldig shot, maar wel

sloeg toe – tijd om naar huis te gaan.

een psychologische triomf. Gaandeweg filmden ze meer

Het gebeurt zelden dat de oorspronkelijke opdracht

jachtpartijen. Het gedrag was eenvoudig te voorspellen.

volledig wordt uitgevoerd en deze shoot was geen uit-

Als een vos iets onder de sneeuw hoorde, ging hij er

zondering. Maar de filmploeg had een verhaal – en het

voorzichtig op af, met zijn kop schuin en de oren gespitst.

gevoel iets bereikt te hebben. Ze hadden in de loop van

Als hij de prooi had gelokaliseerd, sprong hij hoog in de

twee winters vele duizenden kilometers afgelegd en

lucht en dook met zijn neus vooruit in de sneeuw. Het feit

uiteindelijk succes gehad.

dat veel sprongen mislukten en jongen met hun kop in de sneeuw kwamen te zitten, maakte het zeer vermakelijk.

Minder vermakelijk was dat Justin en Sophie zonder het te weten niet de enigen waren die vossen wilden schieten.

Het jachtseizoen begon op 1 november en met 25 Canadese dollars per pels zijn poolvossen een gemakkelijke bron van inkomsten. Vanaf dat moment was het onmogelijk vossen te filmen, maar in plaats van het op

274

WINTERSPELEN: ZWEDEN VS. CANADA

Hiernaast, linksboven Rolf in zijn Zweedse schuilplaats.

Rechtsboven Sophie graaft de bedolven tipi uit, een tijdrovend klusje.

Linksonder Justin ver weg op het ijs van de Hudson Bay, de vossen volgend die de ijsberen volgen.

Rechtsonder Sophie en gids Thomas in Canada. Een sneeuwscooter trok de apparatuur op de slee.

Het verhaal van Life Story

238_281_Life Story_C7_FINAL UK.indd 274 boek life story.indb 274

09/07/2014 14:06 14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 274 INSIDE_274.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:22

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

238_281_Life Story_C7_FINAL UK.indd 275

17/07/2014 11:11

0951_14_LIFE_STORY - P. 275 INSIDE_275.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:22

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

Register

Cursieve paginanummers

arend

verwijzen naar foto’s

130-134, 130-137 A

arowana, uit de Amazone

adolescenten zie jongen Afrika

blauwalgen 27 85 bonobo 202-203, 228-231,

Atherton Tablelands 80

229-231, 246, 276-280,

olifant, wilde hond

Attenborough, David 6-7,

280-281

7-8, 242 axishert 64

agressie 128 groepen vrijgezelle dieren 52 mieren 123, 160-161 rivaliteit tussen broers en zussen 14

218 blauwalgen 27 Bala (tijger) 67 baltsplaatsen 138-141,

albatrossen 70, 71, 90, 166 zwartvoetalbatrossen 53, 60-63, 60, 62 alligators 225 Amami 184, 187, 248-252 Amerikaanse zeearend 130-134, 130-137 Anderson, Ed 276-280, 279 Andes 83-85

139-140, 188

218-220, 219-223 Japanse makaak 192-195, 193-195 kapucijnapen 51

D

Brown, John 254-257,

Dakar 254

beerbavianen 128 Beauchene,

dansen baltsplaats 138-141,

46-53, 147-150, 225

139-140, 188

bultrug 32-37, 33-37

langstaartmanakin 188-191, 188-191

Falklandeilanden 70 belichting, onder water filmen 248-251 Belize 112 bendes 52 Falklandcaracara 70-73

242-244, 246

127 dominantie 128 drongo, treur- 214-217, 214, 216-217 Duba Plains 147-150

poolvos 270-274 E

ijsbeer 57, 58-59, 90,

Chilkatrivier 130-134, 133,

eenden 206

berggorilla 165

eland 206, 207

chimpansee 90, 154-156, 154-155, 157-159, 228,

F

254-257, 255-257

Falklandcaracara 70-73,

nachtaap 88

honingbij 84, 278

tamarinaapje 206

imitatie door kolibries 85

vervet 128

zweetbijen 278

China 122-123 Churchill, Canada 54 Cittarium pica (slak) 112, 114-115 Congo, Democratische

French Frigate Shoals 60-63 G galago 156, 157 ganzen 166 brandgans 20-22, 20-25, 266-268, 267-269 sneeuwgans 166

kaanse wilde honden 108 geit, sneeuw- 100-103,

bidsprinkhaan, orchidee18, 18

154-155, 156, 157-159,

geboorteholen, Afri-

bevers 90

bijen

Fongolichimpansees

geboorte 7, 14

Carrie Bow Cay 112 134

103 Florida 225

254, 257

grizzlybeer 102 266, 270

28-31 Flatheadrivier 102-103,

forellen 143

Atlantische vlekdolfijn

Amerikaanse pika 92-94

flamingo, kleine 26, 27-31,

dolfijnen 97, 154

19

Canada

249-253

199, 245-246, 245 Alaska 207

octopussen 75-76 rupsen 16, 18

255-257 onder water 248-252,

Maratus volans (spin) Denali, Nationaal Park,

camouflage bidsprinkhaannimfen 18,

267-269 chimpansee 254-257,

271-275

dammen, bevers 90

buffel, Afrikaanse 39,

camera’s, ultra-HD

276-281 brandgans 266-268,

poolvos 270-274,

British Columbia 134

bavianen 128, 156

beren

Hanumanlangoer

leeuwenwelpen 39

C

Amphiprion perideraion

groene meerkat 156

brandgans 20-25, 266-268,

Barton, Miles 248-252

Beqa 97

apen

kleine flamingo 29-31, 29

257

260-263, 261-265 bonobo 276-280,

78 crèches

Barrington, Rupert 242

anemoonvis 115 91

creativiteit, prieelvogels

eidereend 206

Brown, Kat 248

Afrikaanse wilde hond

Costa Rica 242

Botswana 147-150

bacteriën 98

zie ook vechten 207

Groenland 266

267-269

babysitten 44-46, 108-109,

filmen 242-246, 242-247

Constable Point,

boommarter 94

B

sneeuwgeit 100 Alaska 32, 130-134, 132,

276-280

bloemen, kolibries en 83,

zie buffel, Afrikaanse

90, 206, 234-237, 234-237

Republiek 228, 246,

bestrijding 123

143 Arviat 273-274

Afrikaanse olifant 6, 52,

282

biologische ongedierte-

Amerikaanse zeearend

101-105 70-73

Falklandeilanden 70-73, 70 feromonen 198, 206 Fiji 97

genetica 128, 166, 195 gereedschapgebruik 154 chimpansee 154-156, 155, 157 kokosnootoctopus 76 geursporen 90

Register

boek life story.indb 282

14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 282 INSIDE_282.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:22

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

Dankwoord

De makers van natuurdocumentaires staan altijd al in het krijt bij

www.kosmosuitgevers.nl

de wetenschappers, de experts in het veld en de lokale hulptroepen die het mogelijk maken dat onze filmploegen op de beste

Oorspronkelijke titel: Life story

momenten op de beste plekken kunnen zijn, en tot in detail zijn

© 2014 tekst: Rupert Barrington, Miles Barton, Ian Gray, Michael Gunton, Tom Hugh-Jones © 2014 BBC Books, imprint van Ebury Publishing (The Random House Group Ltd) © 2014 voor de Nederlandse taal: Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

geïnformeerd over wat ze kunnen verwachten.

In de loop van vier jaar hebben de tentakels van het productieteam van Life Story zich over de wereld uitgestrekt: van de Noordpool naar Afrika en verder naar Antarctica, van het Indiase subcontinent naar de afgelegen Gobiwoestijn en het Verre Oosten, en over het

Vertaling: Saskia Peeters, Mariëlle Steinpatz/Vitataal Redactie en productie: Vitataal, Feerwerd Omslag Nederlandse editie & zetwerk: De ZrIJ Ontwerp: Bobby Birchall, Bobby&Co Design Fotografie: zie lijst met fotografen, zie p. 288 Fotoresearch: Laura Barwick

Amerikaanse continent tot alle uithoeken van Oceanië. In elk deel van de wereld deelden experts onbaatzuchtig met ons hun tijd en de vruchten van hun carrières: hun gedetailleerde kennis van hun dierlijke onderzoeksonderwerpen. Wat is hun drijfveer? Ze doen het niet voor het geld, en al evenmin voor de roem. Ze doen het omdat ze gefascineerd zijn door de wezens die ze bestuderen, en

ISBN 978 90 5210 966 4 NUR 430

omdat ze hun werk benaderen met een integriteit en openheid die je in andere gebieden van het leven zelden tegenkomt. Hun passies

Alle rechten voorbehouden / All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

hebben de tv-serie en dit boek mogelijk gemaakt.

Ze zijn natuurlijk met te veel om iedereen afzonderlijk te noemen, en we zijn ze allemaal even dankbaar, maar om een idee te geven van de omvang en de overvloed van hun steun, noem ik een aantal van hen. Wetenschapper Jill Pruetz werkte al tien jaar met

Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

een populatie chimpansees aan de rand van de Sahara in Senegal en kende elk individuele dier in de groep. Haar kennis en steun maakten het voor ons mogelijk om bijzondere beelden te filmen van hun gewoonte om met speren te jagen, die zij daar als eerste heeft ontdekt. De Japanse fotograaf Yoji Okata ontdekte zowel de ‘graancirkels’ in het zand voor de kust van Japan als de kogelvis die ze maakt. Zonder zijn hulp en kennis had onze ploeg dit fenomeen onmogelijk kunnen filmen. De wetenschapper Konstantin Rogovin liet ons team deelnemen aan een Russische expeditie die hen diep in de Gobiwoestijn bracht. Daar troffen ze de bijzondere grootoorspringmuis, die hij al zeventien jaar had bestudeerd.

Ook zijn we het team dankbaar achter de productie van dit boek – een complexe en miskende taak. Muna Reyal en later Albert DePetrillo waren de uitgevers, geassisteerd door Kate Fox. Bobby Birchall is verantwoordelijk voor het schitterende ontwerp en Laura Barwick heeft nieuwe beelden gevonden om de verhalen te illustreren. Roz Kidman Cox heeft zich ten slotte opnieuw bewezen als wijze en inspirerende redacteur.

286

Dankwoord

boek life story.indb 286

14-07-14 11:40

0951_14_LIFE_STORY - P. 286 INSIDE_286.pdf ] -OLA9789052109664 - Sheet: -A PRINTER: 14-07-25- 14:06:22

- giuliano.lorenzon - PDF_FAX_VETTORIALE

HET BOEK BIJ DE BBC-SERIE

De cirkel van het leven in het dierenrijk

RUPERT BARRINGTON MICHAEL GUNTON EN

Het leven is een gevecht om de eigen bloedlijn in stand te houden. Er dreigen gevaren, er wordt gestreden en er is veel concurrentie. Maar dieren geven nooit op tot ze falen of slagen, leven of sterven.

Omslagontwerp: Bobby Birchall, Bobby&Co Voorplat (foto): Afrikaanse olifanten, Anup Shah (Masai Mara, Kenia, december 2012, www.shahrogersphotography.com) Achterplat (foto) : Welpen, Gregoire Bouguereau (www.viemages.com)

cover life story-zonder_flappen.indd 1

R U P E R T B A R R I N G T O N EN M I C H A E L G U N T O N M E T E E N V O O R W O O R D VA N D A V I D A T T E N B O R O U G H 9 789052 109664

24-07-14 17:58