Inkijkexemplaar Het megagrote uitklapboek - Christopher Lloyd

TIRION NATUUR

NH frontcover4_NL.indd 1

02-04-12 09:42

00:00

Geschiedenis van de aarde op een 24-uurs klok

05:20

16:00

21:04

Microscopisch leven reageert op de klimaatveranderingen, wanneer het zuurstofgehalte in de atmosfeer toeneemt.

Eenvoudig cellulair leven vloeit samen tot complexe cellen. Seksuele voortplanting stimuleert de evolutionaire variatie en splitst soorten in afzonderlijke genenpools. Een reeks ijstijden laten de oceanen bevriezen, wellicht zelfs tot aan de evenaar.

Vroeg in de geschiedenis van de aarde verschijnen de eerste tekenen van leven. Organische stoffen in de oceanen smelten samen tot moleculen die zich kunnen vermeerderen. Variatie door kopieerfouten en de willekeurige mix van genen, stimuleert het proces van natuurlijke selectie. Levensvormen die zich het beste handhaven in de omstandigheden floreren, levensvormen die het minst geschikt zijn, sterven uit.

H ade ï cum A rche ï cum W E R E L D G E M I D D E L D E T E M P E R A T U U R v ergeleke n met H E T H E D E N

Het eerste bewijs van zichtbaar leven verschijnt. De hoeveelheid zuurstof in de zeeën stijgt en er komt een eind aan de zoge­ naamde Sneeuwbalaarde – een indruk­wekkende reeks ijstijden.

Zodra het ijs zich terugtrekt, gaan kolonies algen en een bizarre verzameling van levens­ vormen met een week lichaam de zeeën bevolken. De voorlopers van de wormen, sponzen en kwallen verschijnen.

P r o ter o z o ï cum

Trilobieten behoren tot de eerste wezens die goed onder water kunnen zien. Dit is het begin van een wapenwedloop waarin aanval en verdediging cruciaal zijn om te overleven. Dit leidt tot de ontwikkeling van camouflage, spieren voor vechten of vluchten, tanden voor de aanval en schilden als verdediging. Lichaamsonderdelen (botten, schilden en tanden) laten in de rotsen sporen achter als fossielen.

Supercontinent splitst zich op

E diacarium

+4°C

PaleoTethysoceaan

La ha g D ve ze g te b ov co d ko

C am b rium

-6°C

OP

IA

Tijdens de Cambrische explosie verschijnen massaal nieuwe soorten in zee. Een van de meest bizarre levensvormen is dit 6 cm lange geleedpotige wezen met vijf paddenstoelvormige ogen en een grijpende, buisvormige snuit om voedsel naar zijn mond te brengen

D he c so wa

di kle e

A AC

RIS

C H E B I O TA

I Een opmerkelijke verzameling van E D zichtbare, gesegmenteerde wezens met een week lichaam begint de zee te bevolken

nd

ee

rg ste e

ffe cte nv an

s n eeuw b alaarde

ult rav iol ett es tra

ling

SNEEUWBALAARDE: drie hevige, wereldwijde ijstijden zorgen ervoor dat de aarde bevriest als een sneeuwbal, wellicht zelfs tot aan de evenaar. Zodra het ijs zich terugtrekt, ontstaan er nieuwe mogelijkheden voor het leven in zee

ABIN

sc hi ld

te ge

CHARNIA WARDI CHARNIODISCUS

he rm

en

d

BRADGATIA

c

n de

DE ZON: kosmisch stof en gas balt zich samen door de zwaartekracht, waardoor de zon ontstaat. Rond de nieuwe ster draait een dikke wolk van steen, stof en gas – door allerlei botsingen vormt zich een serie planetaire bollen, waaronder de aarde

e

va

e bi

THECTARDIS ZUURSTOFCRISIS: de zuurstofconcentratie stijgt en het koolstofdioxidegehalte daalt door het proces van fotosynthese. De lucht wordt blauw

SEKSU

ELE

O AN

MA

LOC

ARIS

Deze gigantische, 1 meter lange geleedpotige is het eerste zeeroofdier in het Cambrium. Hij heeft facetachtige ogen en twee vangarmen om prooien te grijpen

DICKINSONIA

VO

OR

TP

L A

: zu AG NLA OZO

orm nv me o t a tof urs

s pje roe ng

en rie nd

n ee

s be

NT

IN G

SPONZEN

Zo'n 70% van het water op aarde is afkomstig van een gigantisch bombardement van kometen die mogelijk organische moleculen bevatten die essentieel zijn voor het ontstaan van leven

EN

D

Y OS

MB

IOS

Filtervoedende sponzen behoren tot de eerste meercellige dieren die de zeebodem bewonen

E

Eukaryotische levensvormen planten zich als eerste voort. Het is een proces waarbij organismen twee sets genen krijgen, een van elke ouder. Paring stimuleert evolutionaire variatie, waardoor levensvormen zich eerder kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden

MITOCHONDRIA CHLOROPLASTEN Blikseminslagen kunnen chemische reacties veroorzaken die het begin van het leven op aarde teweegbrengen. Met regenbuien begint de cyclus van erosie en verwering, die leidt tot sedimentaire rotsformaties

C YA N O B A-

Deze eukaryotische organismen generen hun eigen voedsel door zonlicht door middel van fotosynthese om te zetten in suiker. Groene algen worden de voorlopers van planten, bruine algen en sommige rode algen veranderen in zeewier, terwijl andere rode algen samenleven met organismen zoals koraal

TE

E

S

RI

RE

ËN

W

AC

IDE

Trilobieten zijn geleedpotigen met een zwaar bepantserd lichaam en ogen met lenzen van calciet. Met hun een goede gezichtsvermogen kunnen zij actief jagen in zee

ALG E N

Bacteriële levensvormen vestigen zich in complexe cellen (zogeheten eukaryoten), wellicht in een poging om aan het stijgende gehalte van giftige zuurstof te ontkomen. Chloroplasten komen voort uit cyanobacteriën, mitochondria uit paarse bacteriën.

Deze energieproducerende structuren leggen de basis voor het ontstaan van alle hogere levensvormen, zoals planten, dieren en schimmels

RN

OLENO

LD

HA

LLUC

IGENIA

ACO E L A Primitieve wormen behoren tot de eerste dieren met een bilaterale symmetrie. Er ontstaat een scheiding tussen gewervelde en ongewervelde dieren

AT

ST

E

Sommige bacteriën ontwikkelen de mogelijkheid om zonlicht te gebruiken om koolstofdioxide om te zetten in energie en daarbij zuurstof af te geven. Dit wordt fotosynthese genoemd.

Ze leven in koloniën op rotsachtige structuren die stromatolieten RSELE A E V I worden genoemd LG UN

(LUCA)

EM

EN

L OF

E

CH

OR

O

VO

LA

Voortplantende genetische moleculen verschijnen in de buurt van zwavelrijke hydrothermale bronnen op de zeebodem.

Ze bestaan uit organische chemicaliën die mogelijk op aarde zijn gekomen door kometen uit de ruimte

AG E

CLOU DIN

A

OUD

Deze minutieuze wezens hebben als eerste een schild. Dit is het begin van een evolutionaire wapenwedloop wanneer een variatie van levensvormen in de Cambrische zeeën explodeert

L L ATA

N A Deze eencellige eukaryoten vormen

samen fijne draadjes en kolonies. Het is de eerste poging tot meercellige organismen

Dit lange, wormachtige bodemdier heeft puntige poten en een reeks scherpe stekels op zijn rug om zich te beschermen tegen belagers

ER

VULKANEN: door erupties ontstaat de eerste atmos­ feer, die groten­deels uit methaan, koolstof­dioxide en stikstof bestaat

Genetische replicatoren worden omringd door celwanden en vormen zo eenvoudige bacteriën. Ze zijn mogelijk ontstaan tussen silicaatrotsen in de buurt van hydrothermale bronnen onder water

et OPABINIA

STROMATOLIETEN: rotsachtige sedimentaire structuren vormen een habitat voor kolonies zuurstofproducerende cyanobacteriën

ANOMALOCARIS ACOELA

OLENOIDES CLOUDINA

HALLUCIGENIA

VAUXIA: een vertakkende spons

SPONZEN

1 cm = 20 miljoen (mln) jaar

500 mln

505 mln

520 mln

525 mln

530 mln

535 mln

540 mln

560 mln

580 mln

600 mln

620 mln

640 mln

750 mln

1,0 mld

1,25 mld

1,5 mld

1,75 mld

2,25 mld

2,5 mld

2,75 mld

3,0 mld

3,25 mld

3,5 mld

3,75 mld

4,0 mld

4,25 mld

4,5 mld

1 cm = 0,25 miljard (mld) jaar

2,0 mld

OCEANISCHE KORST: als magma in contact komt met zeewater, koelt het af tot een compact, vulkanisch gesteente, waarvan basalt het meest voorkomt. Wanneer er meer magma omhoog komt, wordt de oceanische waardoor continenten worden verschoven. Uiteindelijk komt de oceanische korst onder de minder compacte maar dikkere continentale korst terecht en keert terug naar de aardmantel waar het terugsmelt in magma (d

Door stijgend magma uit de aardmantel splijt de zeebodem, waardoor de aardkorst in ontelbare beweeglijke tektonische platen breekt

Natural History24 June_NL.indd 1

PIKAIA: een aalachtig dier dat mogelijk een voorloper is van gewervelde dieren (chordadieren)

510 mln

Een mineraal dat wordt gevormd bij zwavelbronnen en biochemische reacties versnelt

CONODONTEN

515 mln

ri

EDIACARISCHE BIOTA

Py

1 cm = 5 miljoen (mln) jaar

01-04-12 22:58

e laatste seconde

voor middernacht

23:59 59 secs

De Homo sapiens is het laatst overgebleven menselijk ras op aarde. Deze mensen verspreiden zich vanuit Afrika naar Europa, Azië en Australië. Ongeveer 14.000 jaar geleden bereikten ze Amerika via een landbrug toen het zeeniveau laag was.

Een aantal catastrofale extincties volgen op de komst van mensen in Australië en Amerika.

U -V

-1°C O R M I G E VA L L

Mensen die in rivierdalen wonen, leren gewassen te verbouwen en dieren te temmen. Dorpen en steden verschijnen voor opslag en handel. Het succes van andere soorten hangt steeds meer af van het plezieren van de mensheid. Winnaars zijn soorten die goed smaken, gemak bieden, mensen gezelschap houden, aangename sensaties brengen of er mooi uitzien.

Extincties in het Pleistoceen

-4°C

EI

Vruchtbare Sikkel

H o l o cee n MIDDELEEUWS KLIMAATOPTIMUM

-1°C

JONGERE DRYAS-STADIAAL: Een plotse terugkeer van ijskoude omstandigheden duurt meer dan 1000 jaar en leidt tot een voedselcrisis. Dit kan verklaren waarom de Natufiërs in het Midden-Oosten experimenteren met het verbouwen van gewassen en het temmen van dieren om te overleven

HONINGBIJEN: Egyptische boeren houden bijen in handgemaakte bijenkorven om honing te maken

AARDWORMEN: dankzij de bemestende kracht van aardwormen kunnen Egyptische boeren ieder jaar drie maanden vrij nemen om piramides te bouwen voor hun farao's

Wanneer gletsjers verschuiven, veranderen ze de contouren van bergvalleien van een V- in een U-vorm

ZIJDERUPS: sommige Chinezen worden rijk nadat ze hebben ontdekt hoe ze zijde kunnen weven van de spindraad van de rups Bombyx mori

THEEBLAADJES: de legendarische Chinese keizer Shennong ontdekt de geneugten van thee drinken nadat een paar blaadjes van een nabijgelegen cameliastruik in zijn kopje heet water waaien OLIJFBOMEN: deze eenvoudig te verbouwen vruchten worden de kostbaarste handelswaar in het oude Griekenland. De olie wordt gebruikt voor lampen, verwarming en koken

MEGALOCEROS GIGANTEUS: een van de grootste herten ooit met een enorm vertakt gewei dat bijna 4 m breed kan worden

OVERKILL IN HET PLEISTOCEEN: een combinatie van overbejaging en klimaat­verandering leidt tot de extinctie van wel 33 van de 45 grote zoogdiersoorten in Australië en Amerika

A n tr o p o cee n KLEINE IJSTIJD OPWARMING VAN DE AARDE 0°C -2°C SMOG: grote hoeveelheden steenkool worden verbrand voor verwarming, om treinen van stroom te voorzien en elektriciteit op te wekken. In grotere steden vormt smog een groot gevaar voor de gezondheid

SINAASAPPELS EN CITROENEN: citrusvruchten, afkomstig uit China, worden door Portugese ontdekkingsreizigers naar Europa gebracht

DRUIVEN: mensen verbouwen specifieke soorten van de bloemplant Vitis vinifera om wijn te maken

RIJSTVELDEN: Chinese boeren verbouwen gemuteerde varianten van wilde rijst met zaden die zacht worden na het koken EERSTE BOEREN: mensen die in rivierdalen wonen, bouwen permanente nederzettingen voor het beheer van landbouwgrond en de opslag van voedsel. Ze verbouwen verschillende tarwesoorten met grote zaden die ze tot meel malen om er brood van te bakken

De menselijke populatie, gestimuleerd door geavanceerde agrarische technieken, kunstmest en genetische manipulatie, stijgt exponentieel naar 7 miljard; een gemiddelde groei van 219.000 per dag. Dit succes gaat ten koste van het milieu, wat volgens veel experts het begin is van de zesde massaextinctie.

KIPPEN: deze hoendervogels worden gedomesticeerd in het Verre Oosten. Ze worden een van 's werelds populairste bronnen van eiwit

TOBA: ng op en zes tot ulkanische

DRASTISCHE BEVOLKINGSAFNAME: mogelijk is de Homo sapiens-populatie in Afrika gedaald tot slechts 2000 door de uitbarsting van de Toba

RIFBOUW

EN

KO

WORTELS: zestiende-eeuwse Nederlandse botanisten kruisen gele en paarse wortelen en telen zo een dieporanje variant ter ere van Willem van Oranje

TIJD

PERK

Mensen in Europa en het Midden-Oosten experimenteren met het maken van gereedschap van gesmolten koper in plaats van steen. Hun industrie duidt op het begin van de mijnbouw

DE

R KO AA

LPOLIEPEN

Mond

PE

N RE

Koraalpoliepkolonies bouwen behuizingen van kalkskeletten die riffen vormen. Soms komen deze bouwsels boven het zeeoppervlak uit en vormen ze eilanden

PE

MAAIDORSER: hagen en andere ecosystemen die belangrijk zijn voor de fauna worden weggehaald om ruimte te maken voor moderne boerderijmachines

ENERGIECENTRALES: bij het verbranden van fossiele brandstof voor het opwekken van energie komen elk jaar miljarden tonnen gas – waaronder koolstofdioxide – in de atmosfeer, waardoor de aarde opwarmt

KAMELEN: deze woestijndieren worden gedomesticeerd door kooplieden uit het Midden-Oosten voor het vervoer van zout, specerijen en goud

VOLLE KRACHT VOORUIT: stoommachines die ploegen, dorsen en zaaien, zorgen ervoor dat de boer minder afhankelijk is van dierkracht en verhogen de oogstopbrengst PAARDEN EN PLOEGEN: halsters uit het MiddenOosten en ijzeren ploegen uit China maken van paarden ideale dieren om velden te ploegen in het middeleeuwse Europa

BRONZEN T IJD

n

FDIOXIDESTO OT OL UITSTO KO

EERSTE TRACTOR: machines met dieselmotoren worden de nieuwe werkpaarden op moderne boerderijen

MUILEZELS: deze onvruchtbare kruisingen tussen paarden en ezels zijn erg sterk, waardoor ze ideale lastdieren zijn

HOMO SAPIENS: deze mensensoort, die circa 160.000 jaar geleden in Afrika verschijnt, bevolkt uiteindelijk de hele wereld en vervangt alle andere mensachtigen. Hij ontwikkelt een complexe cultuur die is gebaseerd op jagen, taal, muziek, dans en kunst

GROENE REVOLUTIE: speciale monoculturen van dwergtarwe en droogtebestendige rijst beschermen de mensen uit Mexico en India tegen massale hongersnood en uitsterving

KUNSTMEST: Duitse wetenschappers zijn de pioniers voor de massaproductie van kunstmest, waardoor een stijging van de menselijke populatie teweeg wordt gebracht

KOEIEN: wilde oerossen worden gedomesticeerd tot koeien.

Koeien met de grootste uiers worden gefokt voor de melkproductie. Koeien met het meeste vlees veranderen in biefstuk

RK

ENORME BEVOLKINGSGROEI: voor een moderne stad met hoogbouw is een landbouwgebied van 125 keer de oppervlakte van de stad nodig om de enorme populatie te voeden

DODO: deze nietvliegende vogel sterft uit doordat Europese zeelieden massaal op hem jagen ZOET EN ZUUR: wanneer Polynesisch suikerriet KOFFIE: na het zien van geitenhoeder Kaldi en zijn Amerika bereikt, leidt de aanplanting tot een kudde, die springen van enthousiasme door het eten van vraag naar Afrikaanse slaven koffiebessen, creëert een groep Ethiopische monniken in de tiende eeuw een nieuwe warme drank om hen wakker te houden tijdens nachtelijke gebeden

BANANEN: deze zaadloze vruchten verspreiden zich naar het westen met de opkomst van de islam en vallen uiteindelijk in handen van Portugese ontdekkingsreizigers die ze planten op de Canarische Eilanden en later in het Caribische gebied

SCHAPEN: de tamste schapenkuddes met de wolligste vacht worden door boeren zorgvuldig geselecteerd voor het maken van vilten en wollen kleding.

Deze dieren worden ook veel gegeten

VARKENS: Zwijnenhoeders in Azië en in het Nabije Oosten domesticeren wilde zwijnen tot varkens, die een van de populairste bronnen van eiwit worden

TABAK: een verslavende plant uit Zuid-Amerika die door Europeanen naar andere landen wordt gebracht en die het risico op kanker verhoogt

KLAPROZEN: Britse imperialisten smokkelen opium, geëxtraheerd uit klaprozen uit Bengalen, naar China in ruil voor porselein en thee

MAÏS: indianen verbouwen tomaten en aardappelen en veredelen teosinte, een wilde Mexicaanse struik met harde oneetbare zaden, tot grotere voedzamere maïskolven

CANIS DOMESTICUS: mensen temmen deze ondersoort van de grijze wolf tot een gezelschapsdier die schapen hoedt, beschermt tegen aanvallen en sleeën voorttrekt

0°C

FEODALISME: aristocratische landheren in middeleeuws Europa laten meer land bewerken wanneer het klimaat warmer wordt. De wereldpopulatie stijgt

FELIS SILVESTRIS: Wilde katten beschermen graanvoorraden tegen knaagdieren. In ruil daarvoor bieden mensen katten voedsel en onderdak

n

IJZ

EREN TIJDPE

BOOREILAND EN PIJPLIJN: diepzeeboringen zorgen ervoor dat er meer olie en gas beschikbaar is om de moderne wereld van stroom te voorzien, maar ecologi­sche rampen zijn daarvan het gevolg

GOUDKOORTS: in Europa, Afrika, Amerika, China en Australië worden diepe mijnen gegraven om goud, diamanten, ijzererts en steenkool te delven

RK

Metaalsmeden uit het MiddenOosten ontdekken dat gereed­ schap en wapens steviger worden als ze koper en tin versmelten tot de legering brons

IJzer erts

Dankzij technieken voor het smelten van ijzererts kunnen sterkere metalen instrumenten worden gemaakt die gebruikt worden in de landbouw of tijdens oorlogen

Steen koo

KIMBERLIETPIJP: bron van diamant en andere edelstenen STEENGROEVEN: klei, die wordt opgegraven uit steengroeven, wordt gebruikt om stenen te bakken. Van aluin wordt kleurrijke verf gemaakt voor exotische kleding

l

Goud

BOOMKORVISSERIJ: vissersboten slepen netten over de zeebodem om de visvangst te maximaliseren, maar vernietigen op die manier het maritieme ecosysteem

WALVISJACHT: cosmetica en zeep worden gemaakt van walvisolie GROOT BARRIÈRERIF: 's werelds grootste levende koraalsysteem ligt voor de noordoostelijke kust van Australië. Het groeit geleidelijk uit tot ruim 344.000 vierkante kilometer en is de enige levende structuur die vanuit de ruimte duidelijk zichtbaar is

1 cm = 10.000 (10 K) jaar

Natural History24 June_NL.indd 8

1 cm = 1.000 jaar

Common Era (CE)

1 cm = 200 jaar

2000

1980

1960

1940

1920

1900

1800

1600

1400

1200

1000

800

600

400

200

2

3K

4K

5K

6K

7K

8K

9K

10 K

20 K

30 K

40 K

50 K

60 K

VISSTICKS: kabeljauw voor de oostkust van Amerika is zo talrijk dat vijftiende-eeuwse Baskische vissers ze met emmers opscheppen 70 K

80 K

Veroveringen leiden tot de verspreiding van soorten ver van hun natuurlijke habitat.

Suikerriet, sinaasappels, bananen, koffie en rijst komen met de opkomst van de islam vanuit Azië en Afrika naar Europa. Europese veroveringen brengen pinda's, aardappelen, tomaten, pompoenen, zonnebloemen, tabak, chocolade en maïs van Amerika naar Europa en Azië.

1 cm = 20 jaar

01-04-12 23:04

A unique guide to the history of life on Earth, with more than a thousand pictures on a single timeline

Reads like a book or hangs on a wall!

2.3 metres ISBN

978 -90-5210-874-2

Ontwerp Will Webb Redactie Natalie Hunt Kleurontwerp Leah Stewart

NH backcover_NL.indd 1

Wallbook is a registered trademark of What On Earth Publishing Ltd. Published by the Natural History Museum and What On Earth Publishing Ltd © 2011 All rights reserved Printed in China by Toppan

02-04-12 09:42