inkijkexemplaar De smaak van de Amish-Han Wilmink.9789043521987

Het eenvoudige leven van de Amish spreekt velen aan. Maar wat is hun geheim?

Gefascineerd reisde Han Wilmink af naar Dutch Pennsylvania om zich in hun cultuur te verdiepen. Als ‘kookdominee’ ging zijn belangstelling vooral uit naar hun keuken en religie. De reis leverde hem een schat aan unieke smaakervaringen op en…

88 authentieke Amish-recepten.

Han Wilmink is predikant in Ommen én gepassioneerd kok. Hij is actief in de Slow Foodbeweging en verzorgt onder de naam Bijbels Culinair workshops in het hele land.

Eerder verschenen van zijn hand o.a. Bijbels culinair en Koken met passie.

Han Wilmink De smaak van DE AMISH

Een kookboek vol pure gerechten en achtergrondverhalen over de Amish

Han Wilmink

De smaak van DE AMISH Het geheim van eenvoudig leven

NUR 442 ISBN 978 90 435 2198 7

kokBOdesmaakvandeamish0315-2.indd 1

www.kok.nl www.bijbelsculinair.nl

09-03-15 22:10

Han Wilmink

De smaak van DE AMISH Het geheim van eenvoudig leven

kokBWsmaakamishNEW4.indd 1

09-03-15 19:02

© 2015 Uitgeverij Kok – Utrecht www.kok.nl www.bijbelsculinair.nl Vormgeving: Garage-bno Fotografie: Coen Verboom achterkant omslag, pag. 9, 10, 30/31, 34, 38, 42, 48, 60/61, 63, 66/67, 70, 73, 77, 90, 99, 103, 109, 118/119, 127, 128, 134, 145, 164, 167; Schuttertock schutbladen, pag. 2, 18, 19, 26, 40/41, 49, 71, 78, 98, 106, 120, 142, 146, 147, 152, 154, 160/161, 178, 179; Henk Gaasbeek Fotografie Ommen voorkant omslag, achterste schutblad, overige Redactie: Madeleine Gimpel

ISBN 978 90 435 2198 7 NUR 442 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

kokBWsmaakamishNEW4.indd 2

09-03-15 21:47

woord vooraf 4

Waarom dit boek? 4 • Maten en gewichten en baking soda 6 De Amish in het kort 8 • Veelkleurigheid onder de wederdopers 11 • Het ritme van de seizoenen 13

LENTE 15

21 recepten • Alles wordt weer nieuw 15 • Vervoer en transport bij de Amish 30 • Leven als familie 41 • Multitasken voor de avondmaaltijd 48

ZOMER 50

25 recepten • Karikaturen van de Amish 50 • Een Nederlandse tussen de Amish 60 • Een parel uit Gods hand 66 • Baarden en lang haar 72 • Zelf Amish worden? 99

HERFST 100

18 recepten • Amish en techniek 108 • Huisinrichting bij de Amish 118 • Overvloed aan appels 120 • Kleren maken de Amish? 128

WINTER 141

21 recepten • Een ijsje in de winter 147 • Kerstmis 152 Het geloof van de Amish 160 • Een drama in het paradijs 167 • Rumspringa en trouwen 173 • Een levende hoop 174

bijlagen 183

Geschiedenis van de Amish 184 • Literatuur 189 Register 190 • Dank 192

kokBWsmaakamishNEW4.indd 3

09-03-15 19:02

woord vooraf Waarom dit boek?

Soepel vouwen de handen van Ruth Fisscher zich om het deeg. Verzonken in haar werk kneedt ze het tot de gewenste elasticiteit is bereikt. Vervolgens walst ze met de deegroller het deeg tot de juiste dikte en grootte. Zo deed haar grootmoeder het en zo doet zij het. De smakelijke taarten van haar Grossmutti zijn een familietraditie. Van generatie op generatie worden ze al op dezelfde wijze gebakken. Waarom zou zij het anders doen? Amish veranderen iets niet snel. Ze zijn gehecht aan traditie. De verbinding met en de trouw aan het voorgeslacht zijn voor hen wezenlijk. Voor de toerist die Amish county in Pennsylvania in één dag doet, lijken de Amish een vreemd uit de tijd geplaatst volkje. Een toeristische attractie met hun negentiende-eeuwse kleding, baarden, hoeden en paardenkoetsjes. Voor wie dieper wil kijken zal de verbazing overgaan in verwondering en mogelijk ook in bewondering. Al eeuwenlang houden de Amish hun eigen levensstijl in stand. Terwijl de wereld om hen heen in rap tempo verandert, veranderen zij nauwelijks mee. De ‘zegen van de moderne tijd’ lijkt ze niet te interesseren. Waarom niet? Wat is het geheim van deze mensen?

Het was vooral deze fascinatie die mij aanzette om mij in hun cultuur te verdiepen. Daarbij ging mijn belangstelling met name uit naar hun keuken en religie. Dat ligt voor de hand bij een ‘kookdominee’. Eind september – begin oktober 2012 bezocht ik met een groep geïnteresseerden uit Nederland Dutch Pennsylvania in het oosten van de Verenigde Staten. Met een schat aan ervaringen en een koffer met fors overgewicht dankzij alle ingeslagen (kook)boeken toog ik weer huiswaarts. Uit de in de VS geproefde baksels kwamen concrete bedenksels voor een boek voort.

Uitgeverij Kok koesterde al langer dat plannetje met mij. Uit de keuken van ons brein rolde als titel: ‘De smaak van de Amish, het geheim van eenvoudig leven’. De insteek is hun keuken en cultuur. Wie wel eens de Amish heeft bezocht, zal het opgevallen zijn dat de lokale bookstores vol liggen met kookboekjes over de traditionele Amish-keuken. Voor de Amerikaanse toerist met zijn hang naar nostalgie zijn het gewilde souvenirs. Degelijk bakken, zoals de Amish dat doen, is aan de overkant van de plas een ambacht dat ze daar dankzij alle prefab voedsel en take away’s al lang verleerd zijn.

4 de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 4

09-03-15 19:02

De Amish-keuken is enerzijds een voortzetting van de oude Midden-Europese boerenkeuken (Zwitserland, Duitsland, Noord-Frankrijk) en anderzijds heeft zij ook elementen van de keukens van de immigranten, vooral die van de traditioneel Engelse, in zich opgenomen. Zo zullen de Amish beweren dat hun whoopie pies typisch Amish zijn en beweren culinaire experts in Engeland dat het van oorsprong een Brits gerecht is. Zo van het land op je bord is nu een trend. De Amish zijn niet anders gewend. En voor de tijd dat er niets op het land groeit, wordt er in de nazomer en herfst geweckt, gezouten en gerookt. Ook die culinaire zaken worden nu opnieuw uitgevonden. Scharrel maar eens rond op een boerenmarkt in Amsterdam.

Toch blijken ook de Amish niet geheel ongevoelig voor ‘de verleidingen’ van de English, zoals de Amerikanen door de Amish worden genoemd. De Amish-keuken is deels geïnfecteerd door de Amerikaanse liefde voor zoet en vet. Hier en daar moest ik dus corrigerend optreden in de receptuur. Bij veel recepten geef ik als toegift ook een eigen variatie om het culinair wat spannender te maken. Eenvoud in het leven en in de keuken is mooi maar het moet geen saaie bedoening worden.

Henk Gaasbeek, fotograaf uit Ommen, heeft de gerechten in de stijl van de Amish – dus zonder overbodige opsmuk – op de gevoelige plaat vastgelegd. Al met al is zo een boek ontstaan wat in het Nederlandse taalgebied nieuw is.

Legenda basisrecept bijgerecht

t

p

inmaak wekken

nagerecht

dranken

uit de oven

basis

soep

salade lunch

salade/lunch soep

soep salade lunch

soep

salade oven lunch

oven bakken

bakken hoofd hoofd bijgerechtbijgerecht inmaak gerecht gerecht wekken

soep

salade lunch

oven

bakken

soep hoofd gerecht

voorgerecht

soep

voor salade gerecht lunch

soep

salade lunch

oven

bakken

hoofd gerecht

salade lunch

oven

bakken

hoofd gerecht

bijgerecht

oven

bakken

hoofd gerecht

bijgerecht

hoofdgerecht bijgerecht soep salade inmaak lunch wekken

inmaak wekken

nagerecht

dranken

hoofd gerecht

bijgerecht

nagerecht

inmaak wekken

nagerecht

dranken

nagerecht

dranken

basis

basis

nagerecht

bakken nagerecht hoofd dranken bijgerecht basis gerecht

drank

dranken

basis

inmaak wekken

nagerecht

inmaak wekken

inmaak dranken

basis

basis

woord vooraf

kokBWsmaakamishNEW4.indd 5

basis

gebak

oven inmaak wekken

oven nagerecht bakken dranken hoofd basis bijgerecht gerecht

bijgerecht

bakken

inmaak nagerechtnagerecht dranken dranken basis wekken

salade bijgerecht lunch

inmaak wekken

oven

5

09-03-15 19:02

LENTE Alles wordt weer nieuw…

De laatste sneeuw is verdwenen en het vaalbruine gras kleurt langzaam groener en groener. De rabarber ontspruit uit de grond en is het teken van het nieuwe leven dat uit de grond omhoogschiet. Wat smaakt er meer naar het voorjaar dan de eerste vers geoogste groente zo uit de grond?

Voor de Amish is het altijd weer een sensatie om na een lange winter het eerste jonge groen te kunnen oogsten. Vaak komt het eerste groen niet van het gezaaide in de eigen moestuin maar van overblijvende ‘wilde planten’. Planten in de buurt van het huis die de winter doorstaan hebben en opnieuw uitlopen zoals rabarber, bieslook, asperge, en ook paardenbloemen. Het jonge groen van paardenbloemen wordt door jonge kinderen geplukt, waarna moeder er thuis een lekkere salade van maakt. Kinderen plukken ze doorgaans liever dan dat ze ze eten. Zo vertelt Lovina Eicher: ‘Mijn dochter Elizabeth zal nooit paardenbloemenloof eten; ze zegt “het smaakt naar gras”. Ik vroeg haar of ze ooit gras had gegeten en ze antwoordde “nee!”’

Paardenbloemen komen van de weide en je plukt ze bij voorkeur voordat de koeien die weide ingaan, maar toch weet je nooit precies wat er in die weide al heeft rondgelopen. Het is dus zaak de paardenbloemen echt goed te wassen, minstens drie, vier keer in ruim koud water. Je plukt alleen het jongste frisse groen in de periode dat het eerste groen verschijnt. Zodra de paardenbloemen hun parachutezaadjes krijgen, wordt het blad bitterder, minder smakelijk en taaier. De ideale oogstperiode duurt hoogstens een week of drie, vier. In Pennsylvania is dat van half april tot begin mei. De Amish kennen een grote variatie van recepten op basis van paardenbloemen.

Meestal worden ze verwerkt in voorjaarssalades (het blad) maar ook in soepen (blad), gelei, jam en dranken (de bloem).

kokBWsmaakamishNEW4.indd 15

09-03-15 19:03

gerecht

Drie recepten voor basis pie-deeg dranken

basis

Pie-deeg is een simpel korstdeeg. Het is gemakkelijk te maken. De boter die verwerkt wordt in het deeg moet ijskoud zijn en mag beslist niet warm worden. De boter snijd je met behulp van twee messen in de bloem fijn tot de massa kruimelig is. Neem nooit margarine als vervanger van boter, dat is stukken minder smakelijk! Je neemt voor dit deeg altijd 2 x zo veel bloem als boter. Per 200 gram bloem gebruik je 100 gram koude boter en 100 ml ijskoud water en een halve tl zout. Je kunt het water ook vervangen door ei(eren) aan gevuld met koud water. Zie versie 2.

Wanneer je het deeg uitrolt tot een lap moet het koud zijn om een goede structuur te hebben.

Daarvoor is het van belang dat het deeg een uurtje rust krijgt in de koelkast.

versie 1 Een schoon werkvlak bestuif je met wat bloem. Weeg de bloem met het zout af en maak er een bergje van op het werkvlak. Druk een kuiltje in het midden. Voeg de koude boter toe en hak deze fijn met twee messen. Werk bloem en boter zo door elkaar dat er een kruimelig deeg ontstaat.

Voeg dan het ijskoude water toe en kneed er met je handen snel een soepele bal van. Kneed dit deeg niet te lang! Wikkel de deegbal in vershoudfolie en leg hem een uurtje in de koelkast. Voor het bekleden van het bakblik op een met bloem bestoven werkvlak uitrollen met een deegroller tot de gewenste vorm en grootte.

versie 2, korstdeeg met ei Houd de werkwijze van het deeg volgens versie 1 aan, gebruik nu: 250 gram bloem, 125 gram koude boter, 1 ei, 1 tl zout en 2 el koud water. In het kuiltje doe je tegelijk de koude boter, het ei, het zout en het koude water. Soms vraagt het deeg nog ietsje meer water.

versie 3, met toegevoegde citroen Citroensap versterkt de brosheid en geeft een lekkere smaak.

Dit is genoeg voor een taartbodem zonder deksel of traliewerk, anders de hoeveelheden verdubbelen 175 gram bloem snuf zout 125 gram koude boter in dobbelsteentjes

1½ el koud citroensap 2 tot 3 el ijswater

Volg de werkwijze van versie 1. Voeg met het ijswater het citroensap toe en maak er een samenhangende bal van. Voeg eventueel nog ietsje water extra toe.

Druk de bal plat en verpak hem in plastic folie. Leg hem tenminste 4 uur in de koelkast. Een halfuur voor gebruik uit de koelkast halen. Uitrollen met deegroller op een met meel bestoven werkblad.

26

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 26

09-03-15 19:04

Veggie pie soep

Emma Kaufmann is Amish opgevoed en is nu met een mennoniet getrouwd. Zij heeft zich ook moeten aansluiten bij de mennonieten. Emma is kok in een vegetarisch restaurant in de grote stad. Haar familie bezoekt zij regelmatig op zondag en verrast ze dan met deze heerlijke groentetaart die voor Amish begrippen behoorlijk frivool is. In haar restaurant gebruiken ze een mengsel van bloem en volkorenmeel. De belegen Goudse boerenkaas maakt deze hartige taart nog leksalade oven kerder! De Amish zelf gebruiken voor deze kaas meestal Amerikaanse cheddar ofsoep‘Zwitserse’ kaas lunch die op gruyère moet lijken maar de Amerikaanse versies zijn nogal karakterloos. Gelukkig maken soep salade oven bakken steeds meer Amerikaanse boeren hun eigen cheese als alternatief voor de ‘eenheidsworst’ uit de lunch fabriek. Op boerenmarkten, zoals die van de The Central Market in Lancaster City, worden die smakelijke kazen aangeboden. Een Nederlandse boerenkaas is een prima vervanger!

De Amish koks gebruiken meestal gedroogde peterselie in plaats van verse. Wat mij een raadsel is want de gedroogde variant smaakt meer naar hooi dan naar peterselie. Met de groenten kun je variëren.

De Amish doen dat ook. De lente-uitjes heb ik er zelf aan toegevoegd voor een wat hartiger accent.

Zes personen hebben er een lekker voor- of lunchgerecht aan. Ook feestelijk op een buffet! Zorg er wel voor dat alle groenten vers zijn. De doperwten mogen eventueel uit de diepvries komen. Dit gerecht kan zomers ook goed gegeten worden. Zo van de eigen moestuin in de pie!

Gebruik een ronde bakvorm van ca. 28 cm doorsnede. Voor het deeg gebruik je het recept voor piedeeg versie 2. Bij gebruik van volkorenmeel voeg je 1 el water minder toe.

Je hebt hier bakpapier bij nodig en een vulling van gedroogde peulvruchten (witte of bruine bonen).

Voor het deeg 250 gram bloem (of 125 gram bloem en 125 gram volkorenmeel) 125 gram koude boter in stukjes 1 groot ei 1 afgestreken tl zout

Voor de vulling 100 gram doperwtjes 100 gram worteltjes 150 gram broccoliroosjes

salade lunch

oven

bakken

hoofd gerech

oven

bakken

voor gerecht

soep

salade lunch

bakken

hoofd gerecht

bijgerecht

inmaa wekke

hoofd gerecht

bijgerecht

inmaak wekken

nagerec

2 stengels bleekselderij 3 lente-/bosuitjes (zeezout) 125 ml room 4 eieren ½ kopje gehakte verse peterselie 150 gram geraspte boeren belegen Goudse snuf geraspte nootmuskaat versgemalen zwarte peper en (zee)zout wat bloem voor het bestuiven van het werkblad en de deegroller

Bereiding Maak het pie-deeg volgens versie 2 van het recept voor basispie-deeg (zie hiervoor). Laat de deegbal in folie 1 uur rusten in de koelkast. Verwarm de oven voor op 190 graden. Bekleed de bodem en de rand van de bakvorm met bakpapier. Knip nog een even groot stuk bakpapier uit om straks het deeg

lente

kokBWsmaakamishNEW4.indd 27

27

09-03-15 19:04

28

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 28

09-03-15 19:04

ZOMER Karikaturen van de Amish Veel mensen hebben zich een beeld gevormd van de Amish via boeken, films, tv, internet, krantenberichten en dergelijke. Maar deze media geven meestal een nogal gekleurd beeld van de Amish: hoe excentrieker en ouderwetser hoe mooier! Maar ook de Amish gemeenschappen veranderen.

Het tempo ligt wel een stukje lager dan bij de English. Ik heb naar aanleiding van vragen een aantal typische vooroordelen op een rijtje gezet.

In toeristische winkels in Lancaster County worden producten van huisvlijt aangeboden zoals de traditionele Amish-poppen zonder gezicht. De poppenhoofden hebben geen mond, neus, ogen en oren. De Amish zelf kopen meer en meer gewone poppen in de speelgoedafdelingen van Amerikaanse winkels en kleden ze vervolgens thuis aan met Amish-spulletjes. Die hebben dus wel een gezicht.

Dragen Amish mannen nooit knopen? In Zwitserland werden in de zeventiende eeuw de volgelingen van Jacob Amman Häftler genoemd. Afgeleid van haften dat ‘hechten’ of ‘blijven zitten’ betekent. Met die naamgeving werd er destijds onderscheid gemaakt ten opzichte van de Knöpfler, de knopen dragende wederdopers (Knopf = knoop). Volgens Jacob Amman waren knopen en knoopsgaten een nieuwigheid die in strijd was met Gods geboden. Eeuwen later wordt daar inmiddels in Amish kringen minder stringent over gedacht. Bij formele gelegenheden dragen Amish gewoonlijk hun traditionele kledij met haakjes en lusjes, ‘houtjetouwtjekleding’. Maar tijdens hun werk dragen zij broeken, jassen, sweaters en hemden met knopen.

Een ander vooroordeel is dat Amish nooit en te nimmer in auto’s rijden. Amish mogen dan wel geen auto’s bezitten maar ze maken er wel degelijk gebruik van. Wanneer de afstanden te groot zijn om per buggy af te leggen, dan laten ze zich rijden in de auto! Voor de lange afstand maken ze ook gebruik van bus en trein.

Bepaalde ontwikkelingen laten zich ook bij de Amish niet tegenhouden. De kweker van high-tech slakroppen, Samuël Stoltzfus, die ik elders in dit boek al noemde, bezit zelf een bestelwagen om zijn net geoogste kropjes zo vers mogelijk naar de veiling te kunnen transporteren. Maar het zou natuurlijk kunnen zijn dat meneer Stoltzfus een niet-Amish het stuur laat vasthouden.

Veel mensen denken dat de Amish geen spiegels gebruiken. Maar het is de Amish niet verboden om naar zichzelf te kijken en ook Amish zien er graag op z’n Amish verzorgd uit.

kokBWsmaakamishNEW4.indd 50

09-03-15 19:08

Cuptaartjes met zomerfruit en citroencrème soep

salade lunch

gerecht

gerecht

salade lunch

oven

bakken

oven

bakken

hoofd gerecht

inmaak wekken

nagerecht

hoofd gerecht

bijgerecht

inmaak wekken

nagerecht

dranken

basis

Met extra uitleg over het maken van zandtaartdeeg bijgerecht inmaak nagerecht dranken Heerlijke kleine taartjes metbasis als basis zandtaartdeeg, die lekker fris smaken dankzij de citroenwekken crème en er bovendien fantastisch uitzien! Het deeg kun je gemakkelijk van tevoren maken. Het dranken basis blijft verpakt in vershoudfolie in de koelkast een aantal dagen goed. Het deeg kun je met de hand bereiden of met een sterke handmixer. Goed bereid zanddeeg heeft – de naam zegt het al – een zanderige structuur, is bros in de mond en heeft een lekkere botersmaak. De ideale baktemperatuur ligt tussen de 180 en 200 graden. Zanddeegbodems worden na het bakken gevuld! Met dit feestelijke gerecht verrast Linda Zimmerman haar gasten op zon- en feestdagen. ’It looks and tastes like paradise‘, zei ze er enthousiast bij. Haar gerecht heb ik wat aangepast op ingrediënten die bij ons verkrijgbaar zijn.

Extra nodig Voor dit gerecht heb je verder metalen cup-vormpjes nodig. Je kunt ook taartvormpjes gebruiken van 7-9 cm doorsnede. Verder een deegroller, bakpapier en peulvruchten, om blind te bakken.

Ik gebruik gedroogde witte bonen als verwijderbare (nep-)vulling bij het bakken. De peulvruchten die nodig zijn voor het blindbakken, kun je meerdere keren gebruiken. Laat ze afkoelen na gebruik, doe ze in een pot en bewaar ze in de voorraadkast bij de bakspullen. Blindbakken zorgt ervoor dat het deeg mooi in positie blijft tijdens het bakproces. De deegbodem voor het bakken altijd wel met bakpapier bekleden, waarop je vervolgens de gedroogde peulvruchten legt.

TIP Als je regelmatig blindbakt met peulvruchten, dan loont het de moeite om in een kookwinkel zogenoemde ‘blindbakbonen’ te kopen. Dat zijn aardewerken bolletjes die het eeuwige bak-leven hebben, en die je dan in plaats van de peulvruchten op het bakpapier legt.

zandtaartdeeg dranken

basis

250 gram bloem 125 gram koude boter in stukjes 50 gram poedersuiker

1 ei snuf zout

Bereiding zandtaartdeeg met de hand Stort het meel in een berg op een schoon en glad werkblad/aanrecht. Maak in het midden van het meel een kuiltje en doe daar de rest van de ingrediënten in. Vermeng de koude boter, poedersuiker, eierdooier en zout met de vingers door elkaar en meng er wat meel door. Werk met een (palet) mes het meel vanaf de rand naar het midden en meng alles grof door. Hak met het mes de massa tot fijne kruimels en kneed de kruimels snel met de handen door en druk het deeg samen tot

52

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 52

09-03-15 21:58

zomer

kokBWsmaakamishNEW4.indd 53

53

09-03-15 19:08

Zelf Amish worden?

Een Amish schreef in de Small Farm Journal in de zomer van 1993: ‘Wij Amish realiseren ons maar al te goed dat het niet in ieders mogelijkheden ligt om Amish te worden, die dat graag zou willen. Maar hier ligt voor jou de uitdaging: Als je ons geloof bewondert – maak het jouwe sterker.

Als je ons gevoel van betrokkenheid bewondert – verdiep het eigen.

Als je onze gemeenschapszin bewondert – bouw er zelf aan.

Als je het eenvoudige leven bewondert – versober dan zelf.

Als je onze toewijding, overtuiging en duurzame waarden bewondert – leef ze zelf!’

zomer

kokBWsmaakamishNEW4.indd 99

99

09-03-15 19:11

herfst Voordat de eerste sneeuw valt, moet er nog heel wat gebeuren. De oogst moet van het land.

De moestuin moet winterklaar gemaakt worden. De gevallen bladeren worden verzameld op de composthoop. Het laatste fruit moet worden geplukt en verwerkt. De vrouwen zijn druk met het inmaken van groenten. Appelsap en druivensap worden gemaakt. De voorraadkelder vult zich met rijen potten en flessen met hun kleurige inhoud. In traditionele boerenhuishoudens is november nog de slachtmaand. Er worden worsten gemaakt, vlees wordt gerookt. Van de botten en vleesrestanten wordt bouillon getrokken, die in potten wordt opgeslagen om in de koude maanden als basis voor winterse soepen te dienen. Paprikaplanten worden veel in de tuinen van de Amish verbouwd. In Nederland eten we veel meer rode paprika dan de nog niet gerijpte groene variant. Bij de Amish is dat net andersom. Groene paprika is daar de meest gegeten variant. Vaak in de vorm van puntpaprika, dus langwerpig en met een iets pittiger smaak dan onze groene paprika.

100

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 100

09-03-15 19:11

Gevulde groene paprika soep

Een eenvoudig en smakelijk gerecht. Je kunt er in plaats van groene paprika ook rode voor gebruisoep salade oven ken. Ze smaken dan nog iets lekkerder, vind ik persoonlijk. Een recept van de buurvrouw van Lovina lunch Eicher. Geschikt voor 4 personen. Eet er een lekkere salade bij. De paprika’s die Lovina aanbeveelt, zijn van Amerikaanse maatvoering, nog een maatje groter dan wat je bij ons vindt. Daarom neem ik in plaats van 1 paprika p.p. 1½ per persoon. Het is wel zaak een goede kwaliteit rundergehakt te kopen. Omdat er weinig extra smaakmakers door het vlees gaan, is het belangrijk dat het vlees van zichzelf al een volle smaak heeft. Bij dit recept geef ik nog wat tips voor variaties.

6 flinke groene paprika’s 3 tl zout 500 gram (biologisch) rundergehakt scheutje olie 1 flinke el gehakte verse peterselie 1 tl gemalen zwarte peper

salade lunch

oven

bakken

hoofd gerech

bakken

hoofd gerecht

bijgerecht

inmaa wekke

100 gram gekookte rijst 1 blik tomaten op sap, tot moes gemalen in de keukenmachine 1 fijngehakte ui 1/3 kopje water 150 gram mozzarella in 6 plakken

Bereiding Warm de oven voor op 175 o C. Vul een niet te kleine pan met water en breng het aan de kook. Voeg 1 tl zout toe. Terwijl je het water aan de kook laat komen snijd je voorzichtig de steelaanzet uit de paprika’s en verwijder je voorzichtig met een lepeltje of mesje de zaden. Zorg er wel voor dat de paprika’s zo heel mogelijk blijven! Kook de paprika’s voorzichtig 4 minuten in de pan met water en zet er een deksel op.

Schep de paprika’s uit de pan of giet het water met de paprika’s in een vergiet. Het water heb je niet meer nodig, de paprika’s wel. Laat de paprika’s afkoelen.

Bak het gehakt rul en bruin in de koekenpan met een scheutje olie. Giet het vet voorzichtig af.

Voeg aan het gehakt het volgende toe: 2 kleine tl zout, de gehakte peterselie, ½ tl gemalen zwarte peper en de gekookte rijst. Roer het mengsel goed door elkaar en vul de paprika’s voorzichtig met het mengsel. Schep er nog een klein bergje van de vulling bovenop. Het is de bedoeling dat de paprika’s rechtop kunnen staan in een ovenschaal.

Pak een kom en meng daarin de tomatenmoes, de fijngehakte ui, het water en een ½ tl gemalen (zwarte) peper. Goed mengen. Zet de paprika’s rechtop en tegen elkaar aan in een passende ovenschaal. Het is net als met mensen: als ze tegen elkaar kunnen leunen, vallen ze niet om. De een houdt de ander overeind. Giet het tomatenmengsel over de paprika’s. Leg op elke paprika een plak mozzarella en plaats het geheel ongeveer 20 minuten in het midden van de hete oven. De paprika’s moeten lekker zacht worden en de kaas mooi gesmolten met een kleurtje.

herfst

kokBWsmaakamishNEW4.indd 101

101

09-03-15 19:11

hoofd erecht

Tips voor variaties Bak een gehakt uitje met wat knoflook in een scheutje olie lichtbruin en voeg toe aan het gehaktmengsel.

Roer wat licht geroosterde pijnboompitten en wat rozijnen en een snuf kaneel door het gehakt voor je de paprika’s vult.

Voeg een ½ tl gemalen kaneel toe aan de tomatenmoes of wat blaadjes gehakte verse tijm en rozemarijn. Een fijngesneden stengel bleekselderij smaakt ook lekker in de tomatenmoes.

Wat chilipeper maakt zowel de moes als het gehakt wat pittiger.

Zelf ook lekkere ideeën voor variaties? Durf!

inmaken bijgerecht

inmaak wekken

dranken basis ‘Canning’, zo verzekert Lovina Eicher mij, ‘is geen zaak voor de oningewijden.’ Voor huisvrouwen is de kunst van het inmaken dé manier om hun gezin het hele jaar door van voedsel te voorzien. De kunde van het inmaken en de technieken die daarbij komen kijken worden al generaties lang van moeder op dochter doorgegeven. Hygiëne is daarbij essentieel. De inmaakpotten moeten volkomen smetvrij zijn!

‘Moeder was er helemaal op gespitst dat in de weckpotten zelfs geen stofje aanwezig was, voordat ze gevuld werden. Wij gebruiken kokend water om onze potten te reinigen, vlak voor ze gevuld worden.’ Aldus Lovina. De meeste Amish inmaaksters gebruiken een methode die te boek staat als cold packing of nauwkeuriger gezegd: raw packing. Vrij vertaald met ‘de koude inpakmethode’ of ‘de rauwe inpakmethode’. Hoe die werkt? Het voedsel wordt rechtstreeks, vaak nog rauw, in de potten en flessen gedaan. Waarna de potten en flessen in een waterbad gaan dat langzaam aan de kook wordt gebracht. De Amish gebruiken daarvoor grote ketels. De Amerikaanse voedselinspectie (USDA) acht deze cold pack methode niet veilig genoeg voor alle conserven.

Alleen zuur bevattende conserven zou je veilig kunnen inmaken met deze waterbad-methode.

Waarop de Amish huismoeders reclameren: ‘Wij doen het al eeuwen op deze manier, waarom mag het nu opeens niet meer zo?’ Dus gaan de Amish vrolijk voort. Mijn oma zou ook instemmend knikken, wanneer zij de Amish vrouwen bezig zag en zeggen: ‘Ja, zo deed ik het ook altijd.’

Hoe gaan de Amish vrouwen te werk? De met kokend water (en soda!) gesteriliseerde potten worden met voedsel gevuld. Vergeet ook niet de deksels te steriliseren. Je vult de potten tot ca. een halve cm onder de rand voor jam, gelei en sappen. Voor steviger voedsel als augurken, uitjes, sauzen en dergelijke houd je 1 cm vrij tussen inhoud en rand. Veeg elk druppeltje van de randen van de potten. Draai de deksels goed vast. De potten worden dan in een grote ketel met water geplaatst dat dezelfde temperatuur heeft als de inhoud van de potten. Dan breng je het water aan de kook. Eigenlijk steriliseert water van 90 graden al! Wanneer je een echte weckketel met temperatuurmeter hebt, houd dan 90 graden aan. Plaats dan een deksel op de ketel, dat houdt de warmte beter vast. De tijd dat het water koken moet, is afhankelijk van de inhoud. Zorg ervoor dat de potten een paar cm onder water staan. Het is afhankelijk van de inhoud hoe lang het water in de ketel koken moet.

nagerecht

102

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 102

09-03-15 19:11

Ben je de Engelse taal goed machtig kijk dan op: www.homecanning.com of freshpreserving.com.

Nederlandse alternatieven zijn: www.inmaken.com of weckenonline.eu.

Wanneer de potten lang genoeg in het kokende water hebben gestaan (gemiddeld is zo rond de 20- 30 minuten genoeg), draai dan het gas uit en laat de potten nog een minuut of 10 in het afkoelende hete water staan. Dit om te grote temperatuurwisselingen te voorkomen. Echte inmakers plaatsen hun potten in een rek, dat maakt het makkelijker om de hete potten te hanteren.

Met goede isolerende en waterdichte (!) ovenwanten kom je ook een eind. Zet de hete potten nooit zo op metaal of steen, dan kunnen ze barsten. Laat ze altijd afkoelen op een paar thee- of handdoeken. Laat ze een dag op kamertemperatuur komen en druk dan op de deksels. Als die goed vacuüm getrokken zijn (wat de bedoeling is), geven ze niet mee.

Kun je ze op en neer bewegen, dan zit het deksel niet goed dicht, casu quo er is geen vacuüm ontstaan. Die potten kun je zo niet bewaren! Maar als ze nog maar een dag geleden gevuld zijn, dan kun je de inhoud van zo’n pot prima conserveren in de diepvries of je zet de hele procedure van het heet-waterbad nogmaals in werking maar dan goed!

herfst

kokBWsmaakamishNEW4.indd 103

103

09-03-15 19:11

WINTER Het sneeuwt hard. Een wit gordijn van neerdalende vlokken omhult de huizen van de Amish.

Binnen hebben zij zich teruggetrokken rond het licht en de warmte van hun gaslampen. Het is er knus en gezellig, zelfs nu het buiten echt wintert. De avonden worden gevuld met lezen, spelletjes, puzzelen, nippend aan de warme chocolademelk. Dat maakt de sneeuwstormen buiten bijna aangenaam.

Het kostte maanden hard werken om klaar te zijn voor de winter. De voorraden moesten op peil gebracht worden om de lange wintertijd door te komen. Het oogsten, inmaken en brandhout verzamelen is gedaan. De akkers en tuinen zijn winterklaar gemaakt. Het leven van de Amish gaat nu in een lagere versnelling. Terwijl de moestuin in winterslaap is, hebben de vrouwen meer tijd voor zaken als naaien en verstellen van kleding.

Lovina Eicher vertelt dat haar familie de maand februari gebruikt voor het verwerken van rund en varkensvlees. Het koken van het vlees voor de inmaak en het roken van de hammen en worsten is een klus waar je het flink warm van krijgt, niet iets voor de toch al hete zomer. Bovendien moet het vlees gekoeld zijn voordat het gesneden wordt en dat is iets waar de koude winterdagen zich prima voor lenen.

In de drukke zomermaanden is er geen tijd voor vakantie, dus ook daar leent de winter zich beter voor. Het is de tijd van de familiebijeenkomsten; daar horen maaltijden bij met hartige vleesgerechten en speciale winterlekkernijen.

winter

kokBWsmaakamishNEW4.indd 141

141

09-03-15 19:14

Winterse soepen Een ‘chowder’ is een dikke romige soep met als vaste basis bouillon, melk en/of room en een bindmiddel. Vaak wordt de soep gebonden door bloem of maizena, maar ook zetmeelrijke groente als aardappel werkt als bindmiddel. Aan de Amerikaanse kust kun je fantastische chowders met vis en schaaldieren eten. In het binnenland zijn chowders met kip en corn, mais, populair. Hierbij twee versies, een langzame en een haastige versie. In de meeste gerechten wordt de soepkip in alleen maar water gaargekookt. Maar dan blijven bouillon en kip wel aan de flauwe kant. Ik doe er een kruidenpakketje bij wanneer ik de kip opzet, van: foelie, peperkorrels, laurier, selderij en tijm en soms voor de kleur nog wat kurkuma. De kruiden doe ik in een metalen thee-ei. Je kunt ook een kant-en-klaar kruidenbuiltje voor kippenbouillon in de winkel kopen. De Amish voegen tegenwoordig ook wel bouillon cubes toe, bouillonblokjes dus. Wanneer je je eigen bouillon maakt, heb je ook tegelijk vlees voor in de soep.

Een soepkip is meestal een uitgelegde legkip. Wanneer het een (bio) vrije uitloopkip betreft, heeft het beestje zo’n anderhalf jaar trouwe dienst gedaan en voor een productiekip zeker geen onaangenaam bestaan gehad. Het vlees is een stukje taaier dan van een vleeskip maar wel smaakvoller en dat is net wat je nodig hebt voor een goede bouillon.

basis voor kippenbouillon soep

salade lunch

oven bakken hoofd bijgerecht inmaak nagerecht 1 soepkip van ca.

1 kg gerecht wekken zoveel water dat de kip net onderstaat

dranken

basis

zakje of thee-ei met bouillonkruiden (zie hiervoor)

Bereiding Gebruik een soeppan waarin de soepkip precies past. Leg de soepkip in de pan en vul aan met water zodat de kip net onderstaat. Breng alles aan de kook. Schuim de bovenkant af met een schuimspaan. Voeg het kruidenpakketje toe en leg het deksel op de pan. Kook in een uurtje de kip langzaam gaar. Haal de kip uit de pan. Zeef de bouillon en zet apart. Als de kip voldoende is afgekoeld, ontdoe hem dan van vel en botten. Snijd het vlees in mooie stukjes en zet apart.

142 de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 142

09-03-15 19:14

Chicken chowder (romige gebonden kippensoep) soep

salade lunch

6 personen Van deze soep geef ik verschillende variaties. Wanneer je mais toevoegt, krijg je (hoe is het mogelijk) chicken corn chowder. Groenten die vaak een plek krijgen in deze soep zijn: kruimige aardappel (voor de binding), ui, bleekselderij, wortel en doperwten. Deze soep wordt eigenlijk het hele jaar door gegeten. In het recept wordt de soep geserveerd met knapperig gebakken bacon of ontbijtspek. Dat kun je achterwege laten. Smoor de groenten dan in wat olie of boter. Gebruik je kant-en-klare bouillon en wil je vlees in de soep, neem dan eens kippendij, dat is malser en minder droog dan kipfilet.

1 liter basis kippenbouillon en kippenvlees, zie het basisrecept hiervoor 6 plakjes bacon of ontbijtspek 1 el plantaardige olie of boter 1 ui 3 kruimige aardappels 150 gram wortel

2 stelen bleekselderij 2 dl melk 4 el gezeefde bloem 2,5 dl room zout en vers gemalen peper 1 el peterselieblad evt. blokje kippenbouillon

Bereiding Snijd de schoongemaakte ui in kleine stukjes. Schil de aardappels en snijd in blokjes. De wortel met dunschiller schoonmaken en in stukjes snijden, evenzo de bleekselderij.

Neem een soeppan, verwarm boter/olie op middelhoog vuur en bak de bacon bruin en knapperig.

Haal uit de pan, leg op keukenpapier en verkruimel de bacon in stukken van ca. 1 cm. Bak in het overgebleven vet de ui ca. 2 minuten tot ze lichtjes begint te kleuren. Voeg de aardappel, wortel en bleekselderij toe en bak even mee. Voeg de bouillon en het vlees toe. Doe de melk met de bloem in een kom en klop met een garde totdat het goed gemengd is. (je kunt ook een roux maken van 4 el boter met de bloem in een klein pannetje en dat toevoegen.) Giet bij de soep en blijf goed roeren, zodat je geen klontjes krijgt. Als de soep kookt en gebonden is, 15 minuten zachtjes en geregeld roerend laten doorkoken, tot de groenten zacht zijn. Voeg dan de room toe. Voeg naar smaak peper en zout toe. Proef en voeg eventueel nog wat bouillonpoeder of een verkruimeld bouillonblokje toe. Strooi bij serveren het peterselieblad en de verkruimelde bacon over de soep.

Variatie voor chicken corn chowder Voeg 1 uitgelekt blikje (300 gram) mais toe, tegelijk met de melk en bloem. De wortel kun je dan weglaten.

winter

kokBWsmaakamishNEW4.indd 143

143

09-03-15 19:14

oven

Variatie snel klaar Gebruik als basis voor de bouillon een pot kippenfond, aangevuld met water of 2 bouillonblokjes met water. Koop 200 gram kipfilet of kippendij, snijd dit in stukjes en laat dit 15 minuten meekoken nadat je de melk met bloem hebt toegevoegd.

Smoked chicken chowder Geef de soep iets extra’s mee door in plaats van gekookte kip stukjes gerookte kipfilet toe te voegen.

144

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 144

09-03-15 19:14

Literatuur Best, Catherine. Grandmother’s Recipes

Magruder, Anna. Amerika: Huiselijke recepten uit de

Hermes House, 2011

hele Verenigde Staten

Bifani, Kenna Lach. Amerikaans Koken

De Lantaarn, 1999

Trendboek, 1987

Mason, Anne. De Zwitserse Keuken

Brunstetter, Wanda E. Amish Friends Cookbook

Uitgeverij BZZTôH, 1987

Barbour Publishing, 2007

Miller, Bob and Sue, Das Dutchman Essenhaus.

Brunstetter, Wanda E. Amish Friends Cookbook:

Amish-Country Cookbook: Volume 1

Volume 2

Jordan Publishing, 1999

Barbour Publishing, 2009

Minderhoud, Dick J. Wandelen op de smalle weg:

Eicher, Lovina. The Amish Cook at Home

The Old Order Amish

Andrews McMeel Publishing, 2008

BDU Boeken, 2012

Eicher, Lovina. The Amish Cook’s Baking Book

Nolt, Steven M. A History of the Amish

Andrews McMeel Publishing, 2009

Good Books, 2003

Felder, Christophe. Patisserie!

Peterson, James. Bakken

Veltman Uitgevers, 2011

Karakter Uitgevers, 2012

Good, Merle. 20 Most Askes Questions about the

Redclay, T.J. The Old Order Amish

Amish and Mennonites

Garden Spot Gifts, 2000

Good Books, 1995

Shank, Esther H. Mennonite Country-Style Recipes

Good, Phyllis Pellman. The Best of Amish Cooking

& Kitchen Secrets

Good Books, 2001

Herald Press, 1987

Igou, Brad. The Amish in their own words

Standard, Stella. De Amerikaanse Keuken

Harald Press, 1999

Uitgeverij BZZTôH, 1987

Kookbibliotheek. Koek en Klein Gebak

Stoltzfus, Louise and Jan Mast. Lancaster Country

R&B, 1993

Cookbook

Kreps, George M. A Quiet Moment in Time: A Con-

Good Books, 2003

tempory view of Amish Society

Tierney, Jane e.a. Amerika’s beste recepten

Carlise Printing, 1997

Atrium, 2010

Lapp, Ida. Delicious Country Style Cooking With

Trouw. Mannen met Baarden, interview met doops-

Memories Of Home

gezinde predikant Henk Leegte

Uitgegeven in eigen beheer, 2006

Trouw, 2 september 2013 Vonk, Martine. Sustainability and Quality of Life Buijten & Schipperheijn Motief, 2011

Lewis, Beverly. The Beverly Lewis Amish Heritage Cookbook Bethany House Publishers, 2004 Maarsen, Mary. Koken & Bakken met de Amish Uitgeverij De Banier, 2014

bijlagen

kokBWsmaakamishNEW4.indd 189

189

09-03-15 19:17

recht

Register BASISRECEPT inmaak wekken

nagerecht

dranken

SOEP

visfilet met amandelen uit de oven

botercrème 40

aardappelsoep 146

citroencrème 54, 58

broccoli soup 68

citroen-frosting 36

chicken chowder (romige gebonden

basis

soep

eieren koken 17

salade lunch

oven

bakken

hoofd gerecht

inmaak 162wekken

bijgerecht

dranken

eiwitschuim 58

koolsoep, winterse 145

frosting 39

pompoensoep 138

apple butter en applesauce 179

groene-kruidensaus 93

spinaziesoep 20

bieten in sinaasappelsaus 159

salade lunch

oven

bakken

hoofd gerecht

inmaak nagerecht aardappelsalade van jongedranken krieltjesbasis 22 wekken bijgerecht

broccolisalade 86, 88

mayonaise maken 17

brood- en boteraugurken 106 VOORGERECHT

pie-deeg 26

caramel popcorn 181

Ranch dressing 113

voor aardappelsalade van jonge krieltjes 22 gerecht

Coleslaw 114

topping, frosting en icing,

andijviesalade met een lauwwarme

Dutch slaw 112

het verschil 39

gelei van paardenbloemen 18

ei-mosterd-spekjessaus 82

topping met kokos 38

broccolisalade 86, 88

kaas-uiensalade 117

zandtaartdeeg 52, 57

groene salade met gerookte kip, appel

ketchup 98 kwarkkoekjes uit koekenpan of oven

en een romige gembersaus 85

175

pompoensoep 138 SALADE/LUNCHGERECHT salade oven bakkenjonge hoofd bijgerecht aardappelsalade van krieltjes 22 lunch gerecht

andijviesalade met een lauwwarme ei-mosterd-spekjessaus 82

radijsjessalade 74

mais(pannen)koekjes 132

dranken 110basis salade nagerecht uit Lancaster

mayonaise 17

veggie-pie 27

salade uit Lancaster 110

zucchini pancakes 93

scrapple 148

inmaak wekken

veggie-pie 27

broccolisalade 86, 88

zoete aardappelen uit de oven 140

Coleslaw 114 HOOFDGERECHT

Dutch slaw 112 groene salade met gerookte kip, appel soep

salade lunch

oven

bakken

en een romige gembersaus 85

bonenpot uit de oven 163 hoofd gerecht

bijgerecht

inmaak wekken

nagerecht

zucchini pancakes 93 dranken

groene paprika, gevuld 101

kaas-uiensalade 117

knoflookkip met parmezaan soep uit de

kwarkkoekjes uit koekenpan of oven 175

UIT DE OVEN salade lunch

oven 150 meatloaf met paddenstoelen, groen-

mais(pannen)koekjes 132 radijsjessalade 74 salade van paardenbloemen, ei en zure room 16 salade uit Lancaster 110

basis

chicken pot-pie 25

havermoutpannenkoekjes 43

ten en bacon 158 meatloaf van Das Dutchman Essenhaus 156 ovenschotel met gehakt, aardappel en kaas 129

oven bakken hoofd met bijgerecht inmaak aardbeien en rabarber kruimelgerecht wekken

nagerecht

dranken

basis

deeg uit de oven 49 aardbeien-pie 76 bananenbrood 171 blauwe-bessentaart 95 blue berry corn muffins 78 bonenpot uit de oven 163 bramen-pie zonder deegbodem 62

scrapple 148

schnitz und knepp 153

brownies 44

veggie-pie 27

scrapple 148

butterscotch brownies 126

zucchini pancakes 93

veggie-pie 27

chicken pot-pie 25

190

basis

BIJGERECHT

kippensoep) 143 soep

kippenbouillon 142

soep

nagerecht

de smaak van de amish

kokBWsmaakamishNEW4.indd 190

09-03-15 19:17

NAGERECHT

citroenpudding uit de oven 33 soep

salade lunch

oven bakken (zucchini hoofd bijgerecht inmaak courgettebrood bread) 91wekken gerecht

cuptaartjes met zomerfruit en ci-

deep dish apple pie 122

basis met kruimelaardbeiendranken en rabarber

nagerecht

deeg uit de oven 49

troencrème 52

havermoutpannenkoekjes 43 knapperige (koosjere) notenkoekjes

aardbeien-pie 76

zonder vet 179

deep dish apple pie 122

blauwe-bessentaart 95

kokoswortelcake 37

groene paprika, gevuld 101

blue berry corn muffins 78

kwarkkoekjes uit koekenpan of oven

knapperige (koosjere) notenkoekjes

bramen-pie zonder deegbodem 62

zonder vet 179

175

brownies 44

Lancaster apple pie 123

cake met rode biet en chocolade 81

lemon-pie 57

citroenpudding uit de oven 33

muffins met rode bessen 79

kokoswortelcake 37

courgettebrood (zucchini bread) 91

pindakoekjes 178

kwarkkoekjes uit koekenpan of oven

cuptaartjes met zomerfruit en ci-

rabarberkoffiecake 46

knoflookkip met parmezaan uit de oven 150

175

troencrème 52

ranger best cookies 177

Lancaster apple pie 123

deep dish apple pie 122

schnitz pie (appeltaart) 121

lemon-pie 57

havermoutpannenkoekjes 43

shoo fly pie 168

meatloaf met paddenstoelen, groen-

kokoswortelcake 37

snicker doodles 94

Lancaster apple pie 123

whoopie pie 166

lemon-pie 57

wortelcake met walnoot met een

ten en bacon 158 meatloaf van Das Dutchman Essenhaus 156

muffins met rode bessen 79

muffins met rode bessen 79

roomkaas-topping 35

pompoentaart met geloof, hoop en

ovenschotel met gehakt, aardappel

yoghurt-cheese-redfruit pie 65

liefde 135

en kaas 129

rabarberkoffiecake 46

pindakoekjes 178

DRANK

schnitz pie (appeltaart) 121

soep salade en pompoentaart met geloof, hoop lunch

oven

liefde 135

bakken hoofd bijgerecht met inmaak dranken wijn basis70 wortelcake met walnoot eennagerecht Amish gerecht wekken

roomkaas-topping 35

rabarberkoffiecake 46

Gemberbier 71

yoghurt-cheese-redfruit pie 65

limonade van vlierbloesem 19

ranger best cookies 177

rabarberdrank 71

schnitz pie (appeltaart) 121 GEBAK

schnitz und knepp 153 shoo fly pie 168

soep

salade lunch

snicker doodles 94

oven soep

hoofd bijgerechtmet inmaak nagerecht aardbeiengerecht en rabarber kruimelwekken bakken

oven bakken deeg uit de oven 49

salade lunch

hoofd gerecht

bijgerecht

dranken

basis INMAAK

inmaak en nagerecht dranken basis broodboteraugurken 106 wekken

veggie-pie 27

aardbeien-pie 76

gelei van paardenbloemen 18

visfilet met amandelen uit de oven

bananenbrood 171

inmaken 102

blauwe-bessentaart 95

ketchup 98

whoopie pie 166

blue berry corn muffins 78

limonade van vlierbloesem 19

wortelcake met walnoot met een

bramen-pie zonder deegbodem 62

zoetzure relish van rode biet en appel

162

roomkaas-topping 35

brownies 44

yoghurt-cheese-redfruit pie 65

butterscotch brownies 126

zoete aardappelen uit de oven 140

cake met rode biet en chocolade 81

104

courgettebrood (zucchini bread) 91 cuptaartjes met zomerfruit en citroencrème 52

bijlagen

kokBWsmaakamishNEW4.indd 191

191

09-03-15 19:17

Het eenvoudige leven van de Amish spreekt velen aan. Maar wat is hun geheim?

Gefascineerd reisde Han Wilmink af naar Dutch Pennsylvania om zich in hun cultuur te verdiepen. Als ‘kookdominee’ ging zijn belangstelling vooral uit naar hun keuken en religie. De reis leverde hem een schat aan unieke smaakervaringen op en…

88 authentieke Amish-recepten.

Han Wilmink is predikant in Ommen én gepassioneerd kok. Hij is actief in de Slow Foodbeweging en verzorgt onder de naam Bijbels Culinair workshops in het hele land.

Eerder verschenen van zijn hand o.a. Bijbels culinair en Koken met passie.

Han Wilmink De smaak van DE AMISH

Een kookboek vol pure gerechten en achtergrondverhalen over de Amish

Han Wilmink

De smaak van DE AMISH Het geheim van eenvoudig leven

NUR 442 ISBN 978 90 435 2198 7

kokBOdesmaakvandeamish0315-2.indd 1

www.kok.nl www.bijbelsculinair.nl

09-03-15 22:10