Godvergeten-Tim van Iersel. ISBN 9789023957164

Waar is God als alles vervaagt?

Pastorale gedachten bij dementie

tim van iersel

God wordt in boeken over dementie te vaak vergeten.

Terwijl dementie je bij de kern van je geloof brengt. Juist omdat je met dementie zo afhankelijk en kwetsbaar bent, juist omdat je cognitieve capaciteiten achteruitgaan, kom je onherroepelijk voor de kernvragen van je leven te staan.

Daarom spreekt dit boek over dementie Ên over God, aan de hand van thema’s die daarbij belangrijk zijn. Het gaat over de vraag naar waarom (waarom overkomt mij dit?), over loslaten, jezelf vergeten en vergeten worden, muziek en vooruitzien.

Voor ieder die wordt geconfronteerd met dementie biedt dit boek handreikingen en bemoediging in het omgaan met dementie en God. Dementiedominee Tim van Iersel (1983) is geestelijk verzorger en ethicus (WoonZorgcentra Haaglanden, WZH) en predikant met bijzondere opdracht in de zorg voor mensen met dementie (Protestantse Kerk in Nederland).

NUR 770 ISBN 978 90 239 5716 4

9 789023 957164 >

BOgodvergeten.indd 1

Gedachten over geloof en dementie 31-01-19 13:34

GODVERGETEN

Godvergeten.indd 1 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Godvergeten.indd 2 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

tim van iersel

GOD

vergeten Gedachten over geloof en dementie

KokBoekencentrum Uitgevers • Utrecht

Godvergeten.indd 3 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Omslagontwerp: Andries Mol ISBN 978 90 239 5716 4 ISBN e-book 978 90 239 5717 1 NUR 770 www.kokboekencentrum.nl. Š 2019 KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht Alle rechten voorbehouden.

De aanhalingen uit de Bijbel zijn overgenomen uit de Nieuwe Bijbel Vertaling (NBV), uitgegeven door het Nederlands Bijbelgenootschap, Haarlem.

Uitgeverij KokBoekencentrum vindt het belangrijk om op milieuvriendelijke en verantwoorde wijze met natuurlijke bronnen om te gaan. Bij de productie van het papieren boek van deze titel is daarom gebruikgemaakt van papier waarvan het zeker is dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid.

Godvergeten.indd 4 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Inhoud Inleiding 7 1. Waarom?

2. Loslaten 3. Geven en ontvangen 4. Jezelf vergeten 5. Vergeten worden 6. Zingen en muziek 7. Vooruitzien

13 25 37 51 59 67 75

Tot slot

89

Godvergeten.indd 5 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Godvergeten.indd 6 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Inleiding “Altijd heb ik zelf de regie gehouden”, vertelt ze me. “Ik ben een onafhankelijk en zelfstandig iemand geweest”, vult ze aan. “En nu?” vraag ik. “Nu? Ik kan nog geeneens mijn eigen boterham smeren, omdat ik niet meer weet hoe dat moet.” Ze zucht diep. “Het is een godvergeten situatie.”

Dit boek gaat over dementie. En over God. Wanneer je dementie krijgt, of iemand in je omgeving daarmee wordt geconfronteerd, of als je daarover dieper nadenkt, is die combinatie van dementie en God helemaal niet zo vanzelfsprekend.

Integendeel: dementie kan, zoals deze mevrouw het verwoordt, voelen als een godvergeten situatie. Een leven waarin je gaat vergeten, maar waarin het vooral voelt dat God jou vergeet. Niet voor niets vragen mensen mij soms op indringende toon: “En, waar is God nu dan?”

Tegelijkertijd kan het voelen dat God niet jou, maar jij Hem vergeet. Je gaat door de dementie zoveel vergeten, dat je zelfs God zelf, de bron van je bestaan, vergeet. Je bent God vergeten. Of je bent bang dat je God gaat vergeten. En wat blijft er dan bestaan?

7

Godvergeten.indd 7 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Dementie en God vormen misschien geen vanzelfsprekende combinatie. Toch is mijn ervaring dat dat juist wel zo is.

Juist omdat mensen dementie ervaren als een godvergeten leven, of omdat zij zelf God zijn vergeten of daar bang voor zijn. Maar ook omdat mensen met dementie en hun naasten zich juist zo vaak gedragen weten door God. Dat God juist ook zoveel te zeggen heeft, te midden van de dementie.

Er worden boeken vol geschreven over dementie, maar ik vind het een pijnlijk gemis dat daarin God zo vaak wordt vergeten. Het gaat, terecht, over medicijnen, gedrag, mogelijke problemen en praktische tips. Maar God wordt nogal eens vergeten. Terwijl mijn ervaring keer op keer is dat Hij voor veel mensen met dementie en hun naasten zo belangrijk is.

Dementie komt steeds meer voor. Dat komt, omdat we steeds ouder worden en omdat er steeds meer ouderen komen. Dementie is een verzamelnaam. Het omvat verschillende ziekten met vergelijkbare symptomen, zoals vergeetachtigheid, maar ook moeite met het vinden van woorden of het uitvoeren van (alledaagse) handelingen. De bekendste ziekte die dit veroorzaakt is de ziekte van Alzheimer, maar ook andere aandoeningen kunnen daaraan ten grondslag liggen, zoals verstoringen in de bloedtoevoer naar de hersenen (vasculaire dementie) en Parkinson.*

Opzet God wordt in denken en boeken over dementie te vaak vergeten. Terwijl dementie je mijns inziens bij de kern van je geloof brengt. Juist omdat mensen met dementie zo afhankelijk en kwetsbaar zijn, juist omdat hun cognitieve capaci* Informatie over dementie is te vinden op Dementie.nl: www.dementie.nl.

8

Godvergeten.indd 8 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

teiten achteruitgaan, kom je onherroepelijk voor de kernvragen van je leven te staan. Wanneer je dementie hebt, maar zeker ook wanneer je omgaat met mensen met dementie.

Die omgang doet immers ook iets met jezelf. Het zijn vragen als: Wie is iemand met dementie eigenlijk, bijvoorbeeld als hij heel anders is dan vroeger? Wie ben ikzelf? Wat is gemeenschap? Wat is gelijkwaardigheid echt? Wat is een relatie, met elkaar, en met God? Wat is het leven waard? Wat is liefde? Wie is God? Dit boek is daarom een poging om te spreken over dementie én over God, aan de hand van thema’s die ik in de loop der jaren regelmatig ben tegengekomen in mijn contacten met mensen met dementie en hun naasten, en in discussies, lezingen en trainingen in de bredere maatschappij.* Die thema’s doen zich gaandeweg het proces van dementie voor, waarbij aan het begin van dat proces andere vragen prominenter zijn dan in de latere fase. Dit boek is opgebouwd aan de hand van die fasen vanaf de eerste tekenen van dementie en de thema’s die zich daarbij voordoen.

Wanneer je de diagnose dementie krijgt, doet zich bij velen de vraag voor: waarom? Waarom overkomt mij dit? En waarom bestaan deze ziektes? Deze vraag komt in hoofdstuk 1 aan de orde.

Gaandeweg het leven met dementie ontdekken mensen nogal eens dat zij veel moeten loslaten: het loslaten van het * Delen van sommige hoofdstukken zijn eerder gepubliceerd in de magazines CW Opinie, Kontekstueel, Onderweg, Woord & Dienst en in de boeken M. Vermaas, red. (2017). Mijn waardevolle zorgmomenten. Amsterdam: Buijten en Schipperheijn en M. Vermaas, red. (2018). Met liefde zorgen. Inspiratie voor mantelzorgers. Utrecht: Boekencentrum.

9

Godvergeten.indd 9 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

leven zoals je dat gewend bent, als persoon met dementie, of als omgeving. “Je moet toch echt gaan loslaten”, wordt er daarom al gauw gezegd. Maar misschien is vasthouden wel even belangrijk, ook in je geloof. Dat ontdekken we in hoofdstuk 2.

Naarmate de dementie vordert, zeggen mensen met dementie me soms: “Ik heb niets meer te geven. Ik ben alleen maar een last voor mijn omgeving.” In hoofdstuk 3 zullen we bekijken of dat inderdaad zo is, of je als persoon met dementie misschien toch nog veel te geven hebt, en dat je als omgeving wellicht toch nog kunt ontvangen van mensen met dementie.

Hoe verder de dementie vordert, hoe groter de angst wordt om jezelf te verliezen, om te vergeten wie je bent. Dan besta je niet meer, is de vrees. Het is echter de vraag of dat zo is. En of God daarin niet iets belangrijks te zeggen heeft, zoals we in hoofdstuk 4 zullen bezien.

Als mensen met dementie verder achteruitgaan en soms zelfs hun omgeving niet meer herkennen, haken familie en vrienden nogal eens af. Er komt nauwelijks nog iemand op bezoek, omdat de omgeving niet goed weet hoe met deze situatie om te gaan. Je wordt vergeten. In hoofdstuk 5 zien we dat het juist essentieel is dat iemand met dementie erbij blijft horen.

Kun je dan niets meer bereiken bij iemand met dementie, of nergens meer van genieten als je dementie hebt, zeker in een latere fase? In hoofdstuk 6 ontwaren we de kracht van muziek en zingen voor mensen met dementie, dat zelfs in een vergevorderde fase tot wonderlijke ontmoetingen, ook met God, kan leiden.

In hoofdstuk 7 komt aan de orde: Hoe kun je vooruitzien, met dementie? Hoe kijk je vooruit in dit leven, waarin de dementie alleen maar erger wordt en ook het levenseinde in 10

Godvergeten.indd 10 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

beeld komt? En kun je ook verder zien dan dit leven?

Helemaal aan het einde van het boek volgen nog enige praktische handreikingen om mensen met dementie betrokken te houden bij de gemeenschap, om hen niet te vergeten.

De zeven hoofdstukken beslaan de verschillende fasen en geloofsthema’s die in de confrontatie met dementie naar voren komen. De hoofdstukken kunnen afzonderlijk van elkaar gelezen worden. Niet voor niets zijn dit zeven hoofdstukken: als getal met bijzondere betekenis in de christelijke traditie, namelijk dat te midden van ons leven met vreugde en verdriet God aanwezig is. Niet als goedkope troost of doekje voor het bloeden, maar in de volheid van het leven, waarin we lachen en worstelen, zeker zijn en vragen stellen.

Dit boek is bedoeld om die volheid, ook in het leven met dementie, aan de orde te stellen.

Het is mijn wens dat, wanneer u geconfronteerd wordt met dementie, als persoon met dementie zelf, als naaste, of als omgeving, dit boek bemoediging en handreikingen geeft in uw omgang met dementie en God.

11

Godvergeten.indd 11 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Godvergeten.indd 12 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

1 Waarom?

“Toen ik hoorde dat ik dementie had, vroeg ik mij af: waarom?” zegt ze tegen me. “Waarom overkomt mij dit?” verheldert ze. “Waarom laat God dit toe?” Het brengt haar geloof aan het wankelen, vertrouwt ze me toe. “Weet u het, dominee? Waarom?”

Misschien is deze vraag ook wel eens aan u gesteld. Hoe kun je (nog) geloven in een God, zelfs een God die liefde zou zijn, terwijl je toch om je heen ziet dat “het een zootje in de wereld is”, zoals iemand het me eens verwoordde.

Wellicht heeft u deze vraag zelf ook wel eens gesteld. Aan iemand anders, of aan uzelf. Hoe zit dat nu eigenlijk? Kan ik nog wel geloven, nu ik geconfronteerd word met dementie?

Wat moet ik met mijn geloof in deze godvergeten situatie?

Deze vraag stel ik zelf ook. In mijn werkzaamheden als geestelijk verzorger in meerdere verpleeghuizen zie ik iedere dag wat dementie aan leed kan veroorzaken. Mensen die soms angstig zijn of hun dierbaren niet meer herkennen. Of familieleden die hun dierbare met dementie niet meer herkennen, in die zin, dat de persoon met dementie niet meer is wie hij of zij altijd was.

13

Godvergeten.indd 13 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

In het tv-programma Het Vermoeden vertelt Christa Reinhoudt hier over.* Christa is dan 47. In de bloei en kracht van haar leven, zou je zeggen. Toch blijkt dat bij haar niet zo te zijn. Ze vertelt: “Ik begon dingen te vergeten, terwijl ik heel goed was in onthouden. Ik vergat te eten. Of mensen vertelden me dat ik bepaalde dingen al aan hen had verteld.” Christa krijgt, vanwege haar ervaringen in haar werk als pastoraal medewerker, een vermoeden wat er met haar aan de hand kan zijn. Ze laat zich onderzoeken, en inderdaad: Christa krijgt de diagnose dementie. Zeldzaam is het, op deze jonge leeftijd. Maar zij moet er mee leven. Dat is heftig. “Eerst dacht ik nog na over wat ik na mijn pensioen zou gaan doen”, zegt ze. “Daarover hoef ik nu niet meer na te denken.”

Als er een God is, waarom is er dan dementie? Leed dat we elkaar aandoen, kunnen we misschien nog wel verklaren: dat doen we zelf. Maar ziekten, zelfs in jonge levens als dat van Christa: waarom?

De vraag Hoewel deze vraag regelmatig wordt gesteld, door anderen, of misschien door uzelf, is het goed om eens te kijken waar die vraag eigenlijk vandaan komt, en of het wel een terechte vraag is.

Allereerst: waar komt deze vraag vandaan? Volgens theoloog John Swinton, die zich hierin heeft verdiept, is het vooral

* Evangelische Omroep. Het Vermoeden. Uitgezonden op 21 januari 2018, 11.30-11.55 uur, NPO 2.

14

Godvergeten.indd 14 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

een moderne vraag.* Een vraag van de Verlichting, de tijd en stroming vanaf de 18e eeuw die ook ons huidige denken sterk heeft bepaald. Het is de stroming waarin het individu steeds meer centraal is komen te staan. Niet zozeer de gemeenschap, het sociale verband, of God, maar jij als autonoom individu bent het centrum van de wereld. Dat was hoognodig ook. Het individu werd in de tijden daarvoor immers nogal eens overgeslagen en overstroomd door de bepalende elite. Nu mocht ieder zelf uitmaken wat voor hem of haar een goed leven was. Een hele verbetering.

In die tijd van de Verlichting wordt het denken ook veel belangrijker. De filosoof Descartes verwoordt dat kernachtig in zijn beroemde uitspraak: “Ik denk, dus ik besta.� Omdat je kunt denken, ben je mens. En wat op je pad komt, moet je redenerend te lijf gaan. Dat is de juiste weg, volgens de Verlichting. Het denken bepaalt je menszijn en alles kan denkend, rationeel, worden opgelost.

Ook op God werd dit denken losgelaten. God kon je vooral denkend leren kennen. De vraag rondom het lijden, ziekte en het waarom zou denkend beantwoord moeten worden.

Immers: hoe kan het dat er een almachtige en liefdevolle God is, terwijl er tegelijk lijden en kwaad in de wereld is? De wereldberoemde filosoof David Hume formuleerde het in de 18e eeuw briljant als volgt:** Als God van wils is het lijden te voorkomen, maar Hij is niet bij machte om dat te doen? Dan is God onmachtig.

Als God bij machte is het lijden te voorkomen, maar Hij is * J. Swinton (2007). Raging with compassion. Pastoral Responses to the Problem of Evil. Grand Rapids: William B. Eerdmans Publishing Company, 2. ** J. Swinton (2007), 30.

15

Godvergeten.indd 15 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

niet van wils om dat te doen? Dan is God van kwade wil.

Als God zowel bij machte, als van wils is het lijden te voorkomen: waarom is er dan lijden in de wereld?

Ja, waarom? Waarom overkomt mij dit? Of zelfs: “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?” (Psalm 22:2) Christa, die dus op jonge leeftijd dementie heeft en eerder in het tv-interview al heeft verteld dat ze ook nog een dochter heeft verloren, betrekt die vraag inderdaad op haar lijden.

De interviewster vraagt haar: “Denk je niet wel eens: waarom overkomt mij dit?” “Dat denk ik helemaal”, antwoordt zij. “Ik vind het heel oneerlijk. Rond mijn dochter, dat leek me wel genoeg. Ik kan er gewoon helemaal niet bij.”

Wat zouden we Christa, of anderen, of onszelf, graag van een antwoord voorzien op die vraag: waarom?

Antwoorden Misschien is de dementie die je overkomt wel nodig om je te ontwikkelen als mens. Zeggen we immers niet na een ziekte, of een periode van (mantel)zorg voor een dierbare die een ziekte heeft gehad: “Ik ben er een wijzer, rijker, mens van geworden.” Of soms zelfs dat je daardoor dichter bij God bent gekomen?

Maar ja: dementie wordt dan iets goeds. Het is dan een soort zegen, een ‘blessing in disguise’, waarmee je zelfs blij zou moeten zijn. Het verdriet, de pijn, de moeite wordt dan eigenlijk ontkend.

Een dergelijk antwoord kan heel pijnlijk zijn.* Natuurlijk * J. Swinton (2017), 18.

16

Godvergeten.indd 16 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

kan een ziekte of het zorgen voor iemand je karakter mee vormen of opbouwen. Natuurlijk zeggen we soms: “De ziekte heeft me verrijkt.” Maar dat is eerder een bijkomstig gevolg dan de daadwerkelijke oorsprong ervan.

Hoeveel pijn dit antwoord op de vraag naar het waarom kan doen, kunnen we ervaren als iemand dat plompverloren tegen je zegt, wanneer je vertelt over je ziekte of de zorg. Wanneer iemand dwars door jouw verdriet en zorg zegt: “Het is heel erg ja, maar: je wordt er vast een wijzer mens door.” Of: “Daardoor ga je meer de essentie van het leven en de kleine dingen leren waarderen.” Dan voel je direct: dat zijn helemaal geen bevredigende antwoorden. Integendeel: het zijn pijnlijke en verkeerde antwoorden. Je doet er meer kwaad dan goed mee en het zijn ondoordachte replieken.

Misschien komt dementie wel voort uit de zogenaamde zondeval van de eerste mens. Omdat Adam en Eva ooit in de fout zijn gegaan, zitten wij met de gebakken peren. De eerste mens ging in de fout en daarmee dragen wij, als mensenfamilie, de gezamenlijke verantwoordelijkheid. Of zelfs jij, als individu, zoals Christa in het tv-interview zegt: “Wat heb ik gedaan in mijn leven dat dit mij moet overkomen?” Een vrouw vertelde mij onlangs ook dat zij, toen haar partner ernstig ziek werd, niets meer fout durfde te doen, omdat ze bang was dat haar partner dan nog zieker zou worden.

Dat zou dus betekenen dat de mens zelf verantwoordelijk is voor de dementie die hem/haar overkomt.* De ziekte zou dan verdiend zijn, met alle schuldgevoelens van dien. Je mag niet klagen, de mens is zelf verantwoordelijk. De dementie die je overkomt, wordt dan gekoppeld aan de fouten * J. Swinton (2017), 24.

17

Godvergeten.indd 17 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

van de mens: de fouten van jouzelf, of de allereerste mens ooit, in wiens misstap wij dan zouden delen.

Ook dit antwoord is pijnlijk. De ziekte is dan simpelweg een fout van de mens zelf. God kun je er niet op aankijken, je mag er zelfs niet over klagen, we zijn immers zelf verantwoordelijk. De stem van de zieke of degene die voor hem of haar zorgt wordt gesmoord en de weeklacht gedempt. Gelukkig zegt Christa in het tv-interview: “Daar geloof ik niet in.�

Uiteindelijk doen deze antwoorden dus meer kwaad dan goed. Het doet ook al te sterk denken aan de gezochte antwoorden van de vrienden van Job in het gelijknamige Bijbelboek. Job die allerlei moeiten krijgt te verduren en zijn vrienden die maar al te goed weten hoe dat komt. Ook toen bleek al: met die al te simpele antwoorden doe je meer kwaad dan goed.

Maar zo blijven we zitten met de vraag: waarom?

Vroege kerk Hoe logisch die vraag ook klinkt, waarom is het eigenlijk zo belangrijk hierop een antwoord te vinden? Dat vraagt de eerder genoemde theoloog Swinton zich af.* Is het niet raar voor christenen, die geloven in een geschapen wereld, om de liefde en macht van God te bevragen? Dat de wereld geschapen is, betekent immers dat het leven een doel heeft. We zijn er niet zomaar. We zijn er niet toevallig, maar met een doel.

En God zet zich in voor dat doel, door zijn Zoon naar ons te * J. Swinton (2017), 31.

18

Godvergeten.indd 18 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

zenden, opdat we leven in liefde tot God, tot elkaar en onszelf.

Het is typisch iets van onze cultuur van na de Verlichting, waarin geloofd wordt dat elk probleem met intellectuele redenering en wetenschappelijke kennis kan worden opgelost.* Dus ook de vraag naar het waarom. Dat is eigenlijk ook een vreemde beweging: eerst rationeel bedenken of God wel te vertrouwen is, om daarna van God te kunnen houden. Dat is dan een God die je helemaal met je verstand kunt begrijpen en vatten.

Je kunt je dus afvragen of het wel een goede vraag is: waarom?

Volgens Swinton was dat in de vroege kerk anders.** Vroege christenen probeerden niet het lijden rationeel te verklaren.

Hun antwoord op de waaromvraag was niet om Gods liefde en macht te bevragen, maar om gemeenschappen te stichten. Gemeenschappen waarin het geloof gedeeld werd. Gemeenschappen waarin het leven gedeeld werd. Gemeenschappen waarin het lijden kon worden ‘geabsorbeerd’, opgenomen en weerstaan. Gemeenschappen die tegelijkertijd Jezus’ wederkomst verwachtten.

Ik denk dat we veel van hen kunnen leren. Hun omgang met de waaromvraag was veel meer praktisch dan filosofisch.

Veel meer relationeel, vanuit een relatie met God die mens is geworden. Niet een abstracte, afstandelijke God, waarover je fijn kunt filosoferen, zoals David Hume deed. Maar een * J. Swinton (2017), 33. ** J. Swinton (2017), 34.

19

Godvergeten.indd 19 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

persoonlijke God, die zich betrokken heeft getoond naar ons en dat nog steeds doet. De Vader, die zijn Zoon heeft gegeven, uit liefde en nabijheid met ons. En die zijn Geest in ons wil schenken, zodat Hij nog iedere dag met ons is, ja zelfs ín ons. Dichterbij kan Hij niet komen. Dichterbij komt niemand.

Psalmen Dat wil overigens niet zeggen dat je die vraag naar het waarom niet zou mogen stellen, of dat God zich niet laat beklagen. Integendeel zelfs. In Psalm 22 lezen we immers: “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?” Zulke bekende psalmwoorden, die zelfs Jezus in de mond heeft genomen in zijn benauwde uren. En steeds weer lees je in de Psalmen dergelijke weeklachten: God, waar bent U? God, ik lijd, ik ben bang, waarom hoort U mij niet?

Christa antwoordt in het tv-interview op de vraag met welke Bijbelteksten ze nu niets meer kan: “Driekwart van de Bijbel.” Maar: “De Psalmen vind ik erg mooi nu, met al die aanklachten tegen God. Dat voel ik heel erg mee.”

God is zo persoonlijk dat Hij zich laat beklagen. Dat is het unieke van het christelijk geloof. God gaat een relatie met ons aan, waarin je God in die relatie kunt bevragen, zoals dat zo vaak in de Psalmen gebeurt.

Tegelijkertijd vind je in de Psalmen steeds weer ook het vertrouwen in God, zoals in Psalm 22: “Hij veracht de zwakken niet, verafschuwt niet wie wordt vernederd. Hij wendt zijn blik niet van hem af, maar hoort zijn hulpgeroep” (vers 25).

Dat kom je steeds weer tegen in de Psalmen: vragen stellen aan God, je zelfs bij Hem beklagen. Maar tegelijkertijd: ver20

Godvergeten.indd 20 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

trouwen. Die dubbelheid, zoals je dat juist ook in een relatie hebt. Een basis van vertrouwen, waarin je elkaar kunt bevragen en beklagen. Zelfs Jezus zelf doet dat: Hij vertrouwt op zijn Vader, maar roept het aan het kruis uit met de psalmwoorden: “Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten?”

Vragen en vertrouwen, dat kan, juist omdat God nabij is gekomen. Omdat Hij persoonlijk is, betrokken. Juist in de psalmen zie je dat door tegen God te klagen, het uit te schreeuwen, zoals in een gebed, dus in gesprek, er vervolgens de ruimte in je hart ontstaat om te ontspannen en God te loven.

De poging om de vraag van het waarom enkel rationeel te beantwoorden lijkt dus vooral voort te komen uit ons Verlichtingsdenken. Daarnaast kun je je afvragen of het wel een terechte vraag is. God is immers geen abstracte God, maar persoonlijk betrokken.

Gods antwoord Beter kun je je afvragen: wat doet God in ántwoord op het lijden? De menswording en verrijzenis van Jezus zijn levende bewijzen van Gods liefde en macht. Daarin laat God zijn liefde voor en gemeenschap met ons zien. Die liefde drijft ons om gelovige gemeenschappen te bouwen, net als in de vroege kerk gebeurde. In die gemeenschappen kun je weeklagen, vragen stellen, maar ook durven vertrouwen, elkaar dragend in ziekte en lijden.

En dat zijn ook gemeenschappen waarin we brood en wijn delen. Juist daarin treft mij steeds vaker de liefde en macht van God. Hij die nabij komt.

21

Godvergeten.indd 21 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Vroeger, als kind, had ik niets met het Avondmaal. Wanneer mijn broer en ik thuis, voordat we naar de kerk gingen, vier in plaats van drie snoepjes op het aanrecht zagen liggen, zeiden we tegen elkaar: “Nee hè, Avondmaal vandaag.” We kregen één snoepje extra, om de dienst door te komen. Als kind mochten wij niet deelnemen en het Avondmaal zei me niets, enkel verveling.

Nu is dat helemaal anders. Avondmaal vieren is voor mij een intense ervaring geworden. Zelf inmiddels predikant in verpleeghuizen mag ik het brood delen met de bewoners. Na eerst voor in de zaal de woorden gesproken te hebben die Jezus bij zijn laatste avondmaal sprak en het brood gebroken te hebben, mag ik iedere aanwezige langsgaan om het brood uit te reiken. Dat vind ik ontroerend en diepgaand. Ik moet daarbij letterlijk afdalen, naar de mensen die vaak in een rolstoel zitten of niet meer gemakkelijk kunnen staan. Afdalen, om elkaar te ontmoeten, in liefdevolle verbondenheid, oog in oog. Avondmaal vieren, als teken van verbondenheid met Jezus, die zich met ons deelt. Avondmaal, als teken van verbondenheid ook met elkaar als gemeenschap.

Dan kan het zomaar gebeuren dat je God nabij treft, of Hem ziet, te midden van ziekte, of verdriet. Soms eerder achteraf dan op het moment zelf, zoals de Emmaüsgangers (Lucas 24:13-35), die in het delen van Christus later pas zien: Hij is nabij! Als Jezus na het delen van het brood aan hun zicht is onttrokken, zeggen de twee Emmaüsgangers, die verdrietig met Jezus waren opgelopen maar Hem niet hadden herkend, hoewel Hij zo nabij was, nota bene naast hen liep: “Brandde ons hart niet toen hij onderweg met ons sprak en de Schriften voor ons ontsloot?” (Lucas 24:32) Toen herkenden zij Hem! 22

Godvergeten.indd 22 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Hij is de grote God, onbegrijpelijk soms, voor wie we ook eerbied moeten hebben, de machtige God. Maar tegelijkertijd zo onbegrijpelijk dichtbij, ImmanuĂŤl, God met ons, die je mag bevragen, tegen wie je mag weeklagen, omdat Hij je ziet, hoort, kent.

Ik heb geen antwoord op de vraag: waarom? Maar ik hoop te kunnen vertrouwen op die persoonlijke God, zijn liefde te delen en een gemeenschap te vormen die het verdriet en lijden van ieder absorbeert en draagt, als lichaam van Christus, biddend om zijn wederkomst: Kom, Jezus, kom spoedig: Maranatha!

23

Godvergeten.indd 23 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Godvergeten.indd 24 | Elgraphic - Vlaardingen

31-01-19 12:22

Waar is God als alles vervaagt?

Pastorale gedachten bij dementie

tim van iersel

God wordt in boeken over dementie te vaak vergeten.

Terwijl dementie je bij de kern van je geloof brengt. Juist omdat je met dementie zo afhankelijk en kwetsbaar bent, juist omdat je cognitieve capaciteiten achteruitgaan, kom je onherroepelijk voor de kernvragen van je leven te staan.

Daarom spreekt dit boek over dementie Ên over God, aan de hand van thema’s die daarbij belangrijk zijn. Het gaat over de vraag naar waarom (waarom overkomt mij dit?), over loslaten, jezelf vergeten en vergeten worden, muziek en vooruitzien.

Voor ieder die wordt geconfronteerd met dementie biedt dit boek handreikingen en bemoediging in het omgaan met dementie en God. Dementiedominee Tim van Iersel (1983) is geestelijk verzorger en ethicus (WoonZorgcentra Haaglanden, WZH) en predikant met bijzondere opdracht in de zorg voor mensen met dementie (Protestantse Kerk in Nederland).

NUR 770 ISBN 978 90 239 5716 4

9 789023 957164 >

BOgodvergeten.indd 1

Gedachten over geloof en dementie 31-01-19 13:34