Help Dank Wow-Anne Lamott. ISBN 9789023956372

originele wijze over haar geloof, dat gekenmerkt wordt door vallen en opstaan. In Help dank wow schrijft ze over haar ervaringen met bidden.

De drie belangrijkste gebeden – hulp vragen van een hogere macht, waarderen wat goed is in ons leven en ontzag hebben voor de wereld om ons heen – kunnen ons volgens Lamott de hele dag door helpen en ons de weg vooruit wijzen. In dit boek vertelt ze hoe ze tot deze Anne Lamott woont in Californië

inzichten kwam, en legt ze uit wat ze voor haar betekenen.

(VS) en is auteur van verschillende bestsellers, waaronder ook enkele

‘Zo makkelijk en inspirerend kan bidden zijn.’

romans. Help dank wow is haar

– Elsbeth Gruteke

eerste boek dat in het Nederlands verschijnt. Het stond 16 weken in de bestsellerlijst van de New York Times.

isbn 978 90 239 5637 2

Anne Lamott HELP DANK WOW

Anne Lamott schrijft al vele jaren op een humorvolle en

Anne Lamott

‘Bidden moet je niet nodeloos ingewikkeld maken. De heerlijk tegendraadse Amerikaanse

HELP DANK WOW

schrijfster Anne Lamott brengt gebed terug tot drie overzichtelijk woorden: Help, Dank en Wow. Dat, gecombineerd met een even geestige als diepgaande omlijsting van die woorden, maakt dit tot een heel fijn boekje. Zo makkelijk en inspirerend kan bidden zijn.

Probeer maar.’ – Elsbeth Gruteke, predikant en radiopresentator

Bidden − zo simpel is het

nur 7 0 7

KB Help dank wow Plano 02.indd 1

04-02-19 15:29

help, dank, wow

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 1

28-01-19 11:08

Anne Lamott

HELP DANK WOW Bidden − zo simpel is het KokBoekencentrum Uitgevers • Utrecht

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 3

28-01-19 11:08

Vertaling: Petra Butler-de Vries Boekverzorging: Mulder van Meurs isbn 978 90 239 5637 2 isbn 978 90 239 5722 5 (ebook) nur 700 Oorspronkelijk uitgegeven door Hodder & Stoughton, Londen, onder de titel Help, Thanks, Wow. Engelstalige uitgave Š 2012 Anne Lamott Nederlandse uitgave Š 2019 KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht www.kokboekencentrum.nl Alle rechten voorbehouden Uitgeverij KokBoekencentrum vindt het belangrijk om op milieuvriendelijke en verantwoorde wijze met natuurlijke bronnen om te gaan. Bij de productie van het papieren boek van deze titel is daarom gebruikgemaakt van papier waarvan het zeker is dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid.

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 4

28-01-19 11:08

Voor Sarah Chalfant en Jake Morrissey

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 5

28-01-19 11:08

Lijkt het soms of de ondergaande zon opgaat?

Heb je ooit trouwe liefde ervaren?

Je huilt; je zegt dat je je gebrand hebt.

Maar is niet iedereen beneveld door de rook?

Rumi1

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 7

28-01-19 11:08

VOORWOORD Gebed 101

I

k weet niet veel over God en gebed, maar de afgelopen vijfentwintig jaar ben ik ervan overtuigd geraakt

dat het goed is om bidden simpel te houden.

Help. Dank. Wow. Misschien vraag je je af wat ik bedoel met ‘gebed’.

Niet wat tv-dominees eronder verstaan, in elk geval. Gebed is niet voor de show, zoals plastic sushi of neonlicht.

Gebed is privé, zelfs als we met anderen bidden. Het is de communicatie tussen je hart en dat wat ons verstand te boven gaat. Noem het het lijntje tussen iemands hart en God. Of, als je het concept ‘God’ te provocerend of lachwekkend vindt: het Goede, de kracht die ons begrip te boven gaat. De macht aan wie we al onze pijn, smeekbeden en opluchting toevertrouwen, zonder dat we daarvoor een definitie of zintuiglijk bewijs nodig hebben. De oude Grieken spraken over de ware kennis, die diep in ons verborgen zit, onder de vernislaag van onze maatstaven, maatschappelijke positie, overtuigingen en trauma’s. Je kunt het ook een oerschreeuw noemen naar Leven of Liefde – met hoofdletters.

9

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 9

28-01-19 11:08

anne l amot t

Maar hoe we deze kracht noemen is totaal onbelangrijk. Ik ken humoristische gelovigen die God Gerhardus noemen, zoals in: ‘Onze Vader, die in de hemel zijt, uw naam worde Gerhardus.’ Ik noemde God zelf een hele tijd Phil, nadat een Mexicaanse armbandmaker had beloofd om mijn lievelingstekst – Filippenzen 4:4-7, Philippians in het Engels – in mijn armband te graveren.

Hij is niet verder gekomen dan ‘Phil’ – toen werd zijn kraampje opgerold. Phil is een fantastische naam voor God. Mijn vriendin Robyn noemt God ‘de Grootmoeders’.

Misschien ken je het gedicht Deteriorata (‘de dingen die alles bederven’). Het is een parodie op het gedicht Desiderata (‘de dingen die we zouden moeten nastreven’).

Deteriorata raadt ons aan: ‘Sluit daarom vrede met je god, / hoe je je hem ook voorstelt – / als baardige dondergod of kosmische muffin.’

Maar staar je niet blind op de vraag tot wie of wat we bidden. Laten we het erop houden dat bidden de communicatie is van ons hart met het grote Geheim, met Goedheid, met Gerhardus, of met de bezielende energie van de liefde waarin we soms durven te geloven; in elk geval met iets onvoorstelbaar groots buiten onszelf. We zouden deze kracht Niet Mezelf kunnen noemen. Of: Geen-Podium-met-Predikanten-en-hon10

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 10

28-01-19 11:08

help, dank, wow

derden-Koorzangers. Maar we kunnen voor het gemak ook het woord ‘God’ gebruiken.

Misschien heb je van je ouders leren bidden voor het slapengaan, net als sommige vriendinnetjes bij wie ik vroeger logeerde en die ik angstaanjagende woorden hoorde zeggen: ‘’t Boze dat ik heb gedaan, zie het, Here, toch niet aan…’

Wacht even, wat zei je daar? Het boze dat ik heb gedaan? Ik ben nog maar zeven jaar…

‘Schoon mijn zonden vele zijn.’

Dat stond zó ver van me af, zeker in het donker van die vreemde kamer. Help.

Ons eerste gebed is vaak een wanhopige schreeuw: ‘God, help me!’ Een geweldig gebed, want op dat moment zitten we zo diep in de put, dat we erkennen dat we onszelf niet kunnen redden – en daardoor zijn we misschien eindelijk rijp om iets te leren.

In een van mijn gevaarlijk goede buien zeg ik wel eens: ‘Hé, hallo, Iemand. Hier ben ik weer: de prinses.

Bedankt voor mijn dagen zonder drank, mijn kleinzoon, de bloeiende perenboom.’

Je kunt het ook uitschreeuwen of achter je hand fluisteren: ‘Ik haat U, God.’ Dat is ook bidden, want het is echt, het is waar, misschien is het zelfs je eerste oprechte gedachte sinds lange tijd.

11

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 11

28-01-19 11:08

anne l amot t

Sommigen van ons sidderen inwendig tijdens het praten met God. Anderen zijn rationeler en minder warrig in hun spirituele gevoelens, hun beden en dankbaarheid, hun lofprijzing, leed, toorn of troosteloosheid.

Bidden betekent dat we geloven dat we, op een of andere unieke manier, een relatie mogen hebben met iemand die ons hoort wanneer we in onszelf praten.

We kunnen bidden om spullen (zoals Janis Joplin: ‘Lord, won’t you buy me a Mercedes-Benz’). We kunnen bidden voor andere mensen (‘Alstublieft, genees Martin van kanker.’ ‘Help me om niet zo’n hufter te zijn.’)

We bidden misschien om dingen die helemaal niet goed voor ons zijn; Teresa van Avila zei het al: ‘Er worden meer tranen vergoten om gebeden die zijn verhoord, dan om gebeden die niet zijn verhoord.’ We kunnen bidden om een aandachtig leven vanuit hart en ziel, waarin we aardig zijn voor onszelf. We kunnen bidden: ‘Hallo? Is daar iemand?’ We kunnen bidden: ‘Ben ik een hopeloos geval, of kunt U me helpen om uit mijn vicieuze ego-cirkeltje te komen?’ We kunnen alles tegen God zeggen. Het is allemaal bidden.

Gebed kan én beweging én rust én energie zijn – en dat allemaal tegelijkertijd. Als we plotseling worden stilgezet of met onze rug tegen de muur staan. Als we kopje-onder dreigen te gaan. Als we het zó gehad hebben 12

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 12

28-01-19 11:08

help, dank, wow

met ons ziek en moe zijn, dat we ons overgeven – of er in elk geval niet meer voor wegvluchten en ten langen leste maar ergens heen slenteren, strompelen of kruipen. Of misschien – wonderlijk genoeg – juist als we de dingen een beetje beginnen los te laten.

Bidden is praten met iets, wat het ook is, waarmee we verbinding zoeken, ook als we verbitterd, doorgedraaid of gebroken zijn. (Grote kans dat dat juist de ideale omstandigheden zijn om te bidden.) Bidden is erop gokken dat we tegen alle verwachtingen in en ondanks ons verleden geliefd en uitverkoren zijn, en dat we ons leven niet op orde hoeven te hebben voordat we komen opdagen. Waarschijnlijk geldt zelfs het omgekeerde: we zijn pas in staat om de boel op een rijtje te krijgen, als we met al onze ellende op de proppen komen.

Hoe dan ook, we maken contact met iets onzichtbaars dat veel groter is dan we in onze stoutste dromen konden bedenken – al waren we de geniaalste, inventiefste wetenschappers van onze generatie. Misschien zouden we het goddelijke intelligentie durven noemen of liefdesenergie (mits we zeker weten dat niemand erachter komt dat we dat hebben gezegd). Als we bidden strekken wij – ‘alleen maar menselijk wezen’, zoals E.E. Cummings2 het uitdrukte – ons uit naar iets wat met het eeuwige te maken heeft, met vitaliteit, intelligentie, 13

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 13

28-01-19 11:08

anne l amot t

vriendelijkheid. Zelfs wanneer we ons verdoemd voelen en vol twijfel zijn. God houdt van eerlijkheid – en bidden begint met een eerlijk gesprek.

Ik geloof dat je dichter bij God bent wanneer je de waarheid spreekt. Als je tegen God zegt: ‘Ik ben zo onuitsprekelijk uitgeput en depressief, ik vind U op dit moment helemaal niet aardig en ik moet niets hebben van de mensen die in U geloven’, dan kan dat het eerlijkste zijn wat je ooit hebt gezegd. Stel, je vertelde me dat je tegen God had gezegd: ‘Het is één bak ellende allemaal en ik heb geen idee of U bestaat, maar ik zou wel wat hulp kunnen gebruiken.’ Dan zouden de tranen me in de ogen springen, tranen van trots, omdat je de moed hebt opgebracht om de werkelijkheid onder ogen te zien. Ik zou zin krijgen om tijdens een etentje naast je te komen zitten!

Bidden is dus dat onze – soms – echte ikken proberen om met het Ware te communiceren, met Waarheid, met het Licht. We strekken ons uit om gehoord te worden, in de hoop dat we in deze wereld gevonden worden door licht en warmte, in plaats van door duisternis en kou.

Zelfs paddenstoelen reageren op licht – ze knipperen vast net als wij met hun ogen, hun paddenstoelenoogjes.

Licht toont ons werkelijke ik. En dat kan knap vervelend zijn als je leven (waarschijnlijk door je eigen schuld) 14

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 14

28-01-19 11:08

help, dank, wow

één grote bende is. Maar we zoeken het licht op, net als zonnebloemen. Licht verwarmt en trekt ons aan. In dit licht kunnen we door schaduwen en illusies heen kijken naar iets wat buiten het bereik van onze bescheiden zintuigen ligt, iets wat ver boven ons uitstijgt en tegelijk diep in ons is.

Het is allemaal moeilijk uit te leggen omdat het zo echt is, zo groots, zo onbevattelijk. ‘Alle woorden zijn vingers die naar de maan wijzen,’ heeft de dichter Rumi gezegd, maar wij denken dat de woorden zelf de maan zijn. Maar dankzij het Licht en de Liefde die ons hebben aangezet tot bidden, kunnen we een klein beetje ervaren van die onbegrijpelijke realiteit. En van kleine beetjes zullen we het moeten hebben.

Mijn drie gebeden zijn variaties op Help, Dank, Wow. Dat is alles wat ik nodig heb, en het is – naast de stilte, de pijn en wat rust – voldoende voor me om te stoppen met wat ik doe, mijn ogen te sluiten en bij mezelf naar binnen te gaan.

15

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 15

28-01-19 11:08

HE LP

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 17

28-01-19 11:08

A

lles is hopeloos. Slechter kan het niet worden, zelfs in de ogen van een humeurige optimist als

ik. Overal waar je kijkt zijn levens, huwelijken, zeden en overheden aan het instorten. Ik heb veel vrienden van wie de kinderen zijn beschadigd. Het ziet ernaar uit dat deze planeet binnenkort vergaat. Doe boete! O sorry, wacht even. Ik bedoelde natuurlijk: Help.

Mijn hele leven heb ik gesnakt naar verlossing – van stress, isolatie, menselijk lijden (inclusief mijn eigen lijden, dat vooral psychisch was), en zelfs van complete regeringen. En naar verlossing verlang ik nog steeds.

Momenteel heb ik te dealen met de zoveelste familiecrisis, met hartzeer en allerlei andere ellende, en ik heb het gevoel dat ik geen enkel nieuw sterfgeval meer kan verdragen. Dat is jammer, want juist nu ligt mijn lieve, dertien jaar oude kat op sterven vanwege lymfeklierkanker – en ik kan niet leven zonder haar.

Dat klinkt waarschijnlijk relatief onbelangrijk voor degenen van jullie die mensen verliezen, carrières zien instorten of pensioengeld zien verdampen. Maar als je 19

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 19

28-01-19 11:08

anne l amot t

straalverliefd bent op je huisdier, zoals elk rationeel denkend mens, weet je hoe groot dit verlies zal zijn voor mij en mijn driejarige kleinzoon Jax. Mijn kat Jeanie heeft geholpen bij zijn opvoeding en dit wordt zijn eerste confrontatie met de dood. Ik vertelde Jax dat Jeanie ziek is en dat de engelen haar zullen meenemen. Ik probeerde het nog een beetje te laten klinken als goed nieuws – per slot van rekening wordt ze niet opgevreten door gieren of slangen – maar hij vond het helemaal niks.

‘Nemen engelen Jeanie mee?’

Ja, want ze is oud en gaat nu naar de hemel.

Hij zei: ‘Ik ben boos op de engelen.’ Hij is boos op de dood. Ik ook. Ik heb het helemaal gehad. Ik ben gewoon doodziek van de dood en ik kan er absoluut niet tegen dat twee vrienden van me mogelijk hun kinderen zullen verliezen aan ongeneeslijke ziekten. Ik kan niet verkroppen dat mijn zoon en kleinzoon – net zoals veel mensen – in hun leven te maken zullen krijgen met isolement, strijd, dood en ongevaarlijke doch stigmatiserende huidaandoeningen. Maar zoals Kurt Vonnegut3 het uitdrukte: Welkom op de apenrots. Dit is een keiharde planeet en wij zijn kwetsbare wezens. Het enige wat ik kan doen is bidden: Help.

Ik bid de hele dag door – en voor veel verschillende dingen. Ik vraag om gezondheid en geluk voor mijn 20

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 20

28-01-19 11:08

help, dank, wow

vrienden en hun kinderen. Het is oké om God te vragen of Hij hun innerlijke vrede wil geven, en of ze mogen voelen dat Hij van hen houdt. Ik bid dat onze leiders zich inzetten voor het algemeen welzijn – of in elk geval het algemeen ietsje-beter-zijn. Ik bid dat mensen snel hulp en troost krijgen na rampen, of die nu een natuurlijke of menselijke oorzaak hebben. Het is ook oké om te vragen of mijn kat vredig mag inslapen. Ik heb vrienden die moeten leven met het feit dat hun kinderen getraumatiseerd zijn. Van andere vrienden is het huwelijk op de klippen gelopen. Zo’n beetje elk gezin waarvan ik hou heeft ernstige gezondheids- of geldproblemen. Maar als het om bidden gaat, mogen we groot denken en erop vertrouwen dat God er geen problemen mee heeft als we bidden voor de kat en voor Jax’ gevoelige hartje.

Zal God zeggen: ‘Sorry hoor, maar voor de kat heb Ik geen tijd’? Ik denk het niet.

Ik vraag om hulp voor deze planeet, voor de arme en lijdende mensen in mijn eigen sterrenstelseltje. Al biddend om bijstand weet ik dat er sowieso een golf van meeleven, genade, gulheid, vriendschap en vriendelijkheid zal komen van medemensen, vrienden, dokters, verpleegkundigen en hospice-medewerkers. Ik weet ook dat het leven je kan verwoesten en dat je kwaad mag zijn op God: genade of geen genade, ik kies altijd de 21

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 21

28-01-19 11:08

anne l amot t

kant van het kind – ik ben het allerkwaadst op God als kinderen moeten lijden.

Ik stel me zo voor dat God zegt: ‘Goed, lieverd. Ik kom terug als je bent uitgeraasd.’ En dan gaat Hij wat nieuwe bossen breien of minder kwade mensen helpen, tot ik op de bodem van de put ben beland. En als ik daar eindelijk zit, is er misschien hoop.

Op je dieptepunt ontdek je namelijk een nieuw soort vrijheid: je beseft dat jij je dochter, haar man, zijn ouders of je eigen carrière niet kunt redden. Het lucht op wanneer je toegeeft dat je met lege handen staat. Dan pas kan het herstel beginnen, want zolang je blijft proberen het onherstelbare te repareren, werk je jezelf op allerlei manieren tegen: je gedachten blijven malen, je lijf is één brok spanning en je sleept nog steeds al die reistassen en rolkoffers vol met ellende uit je verleden mee. Dat put je uit en maakt je gek.

Help. Help ons om hierdoorheen te komen.

Dat is het eerste en grote gebed.

Ik vraag God niet om bepaalde dingen te doen, of iets in zijn naam te laten ophouden. Ik bid ook niet om specifieke resultaten. Nou ja, oké, soms wel. Mijn grote held Arthur Ashe had al een tijdlang aids, toen hij zei: ‘Alleen Gods wil is belangrijk. Toen ik tenniste, bad ik nooit om een overwinning. Ook nu zal ik niet bidden 22

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 22

28-01-19 11:08

help, dank, wow

om genezing van mijn hartkwaal of aids.’ Zelf bid ik dus: Help. Houd mijn vrienden vast in uw licht.

Je staat met je mond vol tanden tegenover het peilloze verdriet van mensen die iemand verloren hebben.

Daarom vraag ik God of Hij hun voor die ene dag genoeg genade en bemoediging wil geven – en of Hij mij daarbij wil inschakelen. Wat natuurlijk pas écht roet in het eten gooit, is dat alle mensen van wie we houden en voor wie we zo vurig bidden ooit doodgaan. Daarom bidden we om wonderen – mag deze vriendin alstublieft blijven leven, wilt U die vriend helpen om op een waardige manier te sterven – en we bidden of de nabestaanden er op een of andere manier doorheen mogen komen. Alstublieft, help Joe bij het omgaan met Evelyns dementie. Alstublieft, help deze stad om weer op te veren. Alstublieft, help die ouders, deze kinderen, om dit te doorstaan. Ik bid om kracht, zodat ik het verlies van mijn kat kan dragen. Help.

Ik doe een poging om God niet te bedotten. De ene dag lukt dat beter dan de andere, vooral in jaren dat er verkiezingen worden gehouden. Doorgaans bid ik dat Gods wil geschiede – en meestal meen ik dat ook min of meer.

Tijdens het bidden zie ik alle mensen die lijden in het volle licht. In God is geen duisternis. Ik zie dat Gods 23

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 23

28-01-19 11:08

anne l amot t

licht hen doordringt, vervult en leidt. Het liefst zou ik God precies vertellen wat Hij moet doen: ‘Luister, Vriend, dit is een ramp. Je moet écht een tandje bij zetten.’ Maar dat zou niet werken. Dus bid ik om lucht en licht voor de mensen die pijn lijden. Lucht en licht zijn helend: ze dringen door in al die donkere, muffe hoekjes van je hoofd, als geestelijke antibiotica.

We hoeven niet zelf uit te zoeken hoe dit allemaal werkt – ‘Zoek het maar uit’ is geen goed advies. Het is voldoende om te weten dát het werkt.

Er was zo weinig lucht en licht in mijn kindertijd, zo weinig helderheid, frisse wind en waarheid. Wanneer in mijn omgeving mensen en huisdieren stierven, was het alsof ze werden meegenomen door de Grote Uitwisser, afgezien van wat muizen en vogels die we in de achtertuin begroeven.

Toen ik drie of vier jaar was, was ik doodsbang voor de dood, zo bleek uit mijn gedrag – misschien begreep ik toen zelfs al waar het om ging. Ik had veel nachtmerries over slangen en enge buren. Toen ik vier of vijf was, werd ik bang van mijn eigen gedachten. Op mijn vijfde begonnen de migraineaanvallen. Ik was zo angstig voor wat er met mij en de rest van de wereld kon gebeuren, dat ik bij het kleinste pijntje huilde of in elkaar dook.

Ik kreeg altijd te horen dat ik een dikkere huid moest 24

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 24

28-01-19 11:08

help, dank, wow

kweken. Zoals mensen tegenwoordig luchtig zeggen: ‘Laat het toch los.’ Geloof me, dat zou ik zeker doen als ik het kon, al zou ik tegelijk het gevoel hebben dat ik iemand verraadde. Leerkrachten schreven altijd op mijn rapport dat ik te gevoelig was en me overdreven veel zorgen maakte, alsof dat eenvoudig te verhelpen was.

Toch wilde ik mijn ouders niet om hulp vragen, want die hadden al genoeg aan hun hoofd. Bovendien was ík degene die iedereen hielp. Ik was het gezinslid bij wie je moest aankloppen als je een probleem had. Want hulp van buiten vragen deden we praktisch nooit.

Ook bidden deden we niet. Ik was opgevoed met de gedachte dat biddende mensen dom zijn. Dat het een vorm van primitieve magie was om een onzichtbare oude man om hulp te vragen. God als de kerstman. God was bovendien de oorzaak van vrijwel alle grote ellende in de geschiedenis, zoals de kruistochten en de inquisitie. Dus als je bad, dan stelde je jezelf op één lijn met Dzjengis Khan, Torquemada (zo heette onze grote rode kat) en slangenbezweerders, in plaats van je te vereenzelvigen met prachtige mensen als John Coltrane, William Blake en Billie Holiday. De kerk van mijn ouders was The New York Times en we bogen ons neer voor het antieke hifi-meubel, met daarin als Ark van het Verbond de platen van Miles Davis en Thelonious Monk.

25

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 25

28-01-19 11:08

anne l amot t

Kortom: mijn ouders – die te hip en te intellectueel waren om te bidden – vereerden vooral geesteszieke junkies. Onze huisvrienden probeerden elkaar tijdens het borrelen te overtroeven in het afkraken van gemeenschappelijke vijanden, zoals Richard Nixon en christenen. Ik denk dat niemand van onze familieleden en goede vrienden ooit bad, behalve mijn opa van vaderskant.

Hij was zendeling geweest en gaf zijn kleinkinderen de liefde die hij zijn eigen kinderen niet had kunnen geven. Hij had nooit tegen mijn vader gezegd dat hij van hem hield; dat deed je toen gewoon niet. Ik herinner me vooral hoe kaal en hoe vriendelijk mijn opa was, en dat de mensen hem bewonderden. Ik weet nog dat ik op zijn schoot zat en zijn pijp rook. Toen ik zes was, werd hij uitgewist.

Ik weet absoluut zeker – al heb ik er geen enkel bewijs voor – dat mijn opa voor al zijn kleinkinderen bad.

En als iemand voor je bidt, hou je dan maar vast, want dan kunnen er bijzondere dingen gebeuren.

Mijn oudere broer John vertelde me laatst het volgende verhaal. Toen hij zeven jaar was en ik vijf, gingen mam en pap een avondje uit. Ze lieten ons achter bij onze vaste oppas Carol. Toen Carol naar de keuken ging om het avondeten op te warmen, trok ik John weg bij de tv. Ik zei dat ik hem een belangrijk geheim moest vertel26

KokBC Help, dank, wow binnenwerk.indd 26

28-01-19 11:08

originele wijze over haar geloof, dat gekenmerkt wordt door vallen en opstaan. In Help dank wow schrijft ze over haar ervaringen met bidden.

De drie belangrijkste gebeden – hulp vragen van een hogere macht, waarderen wat goed is in ons leven en ontzag hebben voor de wereld om ons heen – kunnen ons volgens Lamott de hele dag door helpen en ons de weg vooruit wijzen. In dit boek vertelt ze hoe ze tot deze Anne Lamott woont in Californië

inzichten kwam, en legt ze uit wat ze voor haar betekenen.

(VS) en is auteur van verschillende bestsellers, waaronder ook enkele

‘Zo makkelijk en inspirerend kan bidden zijn.’

romans. Help dank wow is haar

– Elsbeth Gruteke

eerste boek dat in het Nederlands verschijnt. Het stond 16 weken in de bestsellerlijst van de New York Times.

isbn 978 90 239 5637 2

Anne Lamott HELP DANK WOW

Anne Lamott schrijft al vele jaren op een humorvolle en

Anne Lamott

‘Bidden moet je niet nodeloos ingewikkeld maken. De heerlijk tegendraadse Amerikaanse

HELP DANK WOW

schrijfster Anne Lamott brengt gebed terug tot drie overzichtelijk woorden: Help, Dank en Wow. Dat, gecombineerd met een even geestige als diepgaande omlijsting van die woorden, maakt dit tot een heel fijn boekje. Zo makkelijk en inspirerend kan bidden zijn.

Probeer maar.’ – Elsbeth Gruteke, predikant en radiopresentator

Bidden − zo simpel is het

nur 7 0 7

KB Help dank wow Plano 02.indd 1

04-02-19 15:29