Inkijkexemplaar: National Geographic reisgids Portugal

RUA O L A DA S SG ERA

RUA O L A DA S SG ERA

AN TA DO C A CRU STE Z LO

CO S T A DO

CO S TA D

IS

TE

RU

LO

EN

TIJO

VIC

TE

A

EN

RU

DE IS

E S Ã O TOMÉ

S Ã O TOMÉ

São Jorge

TIJO

EN

I

RE

A

DO

S

S

AV

PORTUGAL

RE I S G I D S

PORTUGAL Portugal Kleurgecodeerd per regio

M

M O R A J OÃO ÇA

RU

O R A J OÃO ÇA

A

RU

DO

A

RU

O

A DO L I MO E I R

O

O

A DO L I MO E I R

RU

ID

NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS

NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS

nha

DA

ha ri arin da Ma ca Do

aM

d oca

D

0

0

200 meter 200 meter

WERELDWIJD NEMEN EXPERTS VAN NATIONAL GEOGRAPHIC EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN EN DRINGEN DOOR TOT DE KERN VAN DE CULTUUR, DE GESCHIEDENIS EN HET VOLK VAN EEN LAND.

DANKZIJ NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDSEN KAN HUN ERVARING DE JOUWE WORDEN.

REISGIDS

EN

EI

O

EI

AV

Terreiro do Paço Naar TerreiroNaar do Paço Metro stationMetro station

GU

GU

RE

RE

Ministérios Ministérios

M

RE

M

ES

ESC

ESC

AN TA DO C A CRU STE Z LO

S

R UA D E S

R UA D E S

S LO A VO DA OS S OR RV IO S C S C O L A SS E E R A I S O CO D ÉD GS C O IO IS S A A U R O R L E AS G D ÉD LARGO DAS UA R ESCADINHAS LARGO DAS PORTAS Museu ESCADINHAS DE SANTO O PORTAS DE DO SOL E Museu CHÃ UA TO ESTÊVÃO DERSANTO Ã OArtes DO SOL AD C Hde DO ESTÊVÃO Santo SANÊVÃO RUANTO O IM ODecorativas de Artes R. D A R R U Santo T I S ÊVÃ RD .

A E R Decorativas ES A RUA D Estêvão R A T A DIM I DA F E S E DA Estêvão ❷ AR O J AC O ❹ DA F ❷ O J AC O ❹ A D AB START RU D O T A D AB STARTLARGO DO RU D O T RA RA Ermida de CONTADOR-MOR LARGO DO ❶ ❶ Ermida de CONTADOR-MOR Nossa Senhora Santa Nossa Senhora AG DE EL BECODEDO L BECOdos Santa São AG DO Remédios A TI São I Luzia U E U IG CARNEIRO dos Remédios A T RUA Luzia U R Miguel U O CARNEIRO R R IG RU Miguel Alfãndega M DE SÃ UA D SÃO Naar Santa RU Alfãndega M A O Naar Santa E A DE BECO DA BECO O Apolónia Apolónia ❸ DA SÃ ❸ O SÃO RIGO DE G I SÃ O R T ❺ CORVINHA CORVINHA SÃ O O Metro station R T ALFAMA ❺ Metro station R D O ED AL FA M A E O MA RUAM D P LARGO DO Museu R D UA Museu LARGO DO AM ME O O OP D LARGO DE LARGOSÃDE A EDSA D CHAFARIZ DE IRO do EIR SÃdo Fado Fado CHAFARIZ E UDAD A SAUD SÃO MIGUELSÃO MIGUEL DE DENTRO RE DE ADE RR E DE DENTROo E ER o R. TE R. D T eir LARGO DE eir O Alfãndega LARGO DE O Alfãndega Santo D Santo err D err SÃO RAFAEL SÃO RAFAEL A A o T rigo do T igo U António António d R RU E r E ca o T ca T U RUA DO BARÃRO U UA DO BARÃO Do d Do do Q Q Sé Sé RI RI SÃ . SÃ São João São RJoão (kathedraal) (kathedraal) N N . D. P R. D É P E EÉ da Praça da Praça H DA AHR ARD A NT NT )) ) ARCOSA SA nliejn ARCO ine L E wLei E e DE JESUS DEDJESUS MIS D aluue u M l l B B S ( A (BO Casa dos Casa dos D O CAI uull( D OC DO zulD A DOS BA RUA DOS BACA AAzz R UA Bicos RUA LHOEIRO CALHOE aA ha Bicos S IROS Lin inh GA L A E ❻ G D E E ❻ N E T j o Te j o FÂ ND ALFÂ D A NALT AN Te RU A D A RU A FA NF I N I DA

Lissabon Madeira

KAART WANDELING ALFAMA STADSPLATTEGRONDEN EN WANDELKAARTEN Santa Luzia

RIBEIRA

Bezienswaardigheid Regio Omtrek van het gebouw Park Metrohalte Metrolijnen

Kabelspoorweg Wandelroute In de tekst besproken bezienswaardigheid Voetpad Tunnel Trappen

LISSABON

Vliegveld

GROOTSTE

Setúbal

Steden en Beginpunt autotocht plaatsen Wegnummers Santarém KLEINSTE Mirandela A3 Snelweg N203 Regionale weg PORTO Naam provincie Veerpont Cabo de Bezienswaardigheid São Vicente Spoorlijn Berg Tunnel

SYMBOLEN IN DE TEKST A B C D J € G K P F

Kaartverwijzing Adres Telefoonnummer Sluitingstijden / reistijden (wandelingen en autotochten) Entreegeld varieert van € (minder dan €5) tot €€€€€ (meer dan €25) Vervoer Afstand Begin/eind Hotel

National Geographic Reisgids Portugal.indd 1

E K V P N T W O S U Q

Restaurant Aantal kamers Aantal zitplaatsen Parkeerplaats Lift Niet-roken Airconditioning Binnenzwembad Buitenzwembad Fitness Gangbare creditcards geaccepteerd

reis op je eigen wensen en interessegebieden kunt afstemmen.

De reis indelen

ERVAAR unieke belevenissen, zoals de Portugese gitaar leren bespelen, een

Geschiedenis en cultuur

13

Lissabon

47

Porto en het noorden

73

azulejo beschilderen en de kurkoogst meemaken.

INSIDER TIPS van de schrijvers en fotografen van National Geographic,

maar ook van plaatselijke deskundigen, over hun favoriete plekjes, praktische zaken en veel meer.

WANDELTOCHTEN EN AUTOTOCHTEN, voorzien van duidelijke kaartjes,

waaronder door de wijk Alfama in Lissabon, de Ribeira in Porto, een dagtocht door de dorpjes van het Serra da Marofa-gebergte en een tocht naar Cabo de São Vicente.

EXCURSIES BUITEN DE GEBAANDE PADEN, zoals naar het Peneda-Gerês National Park, de ongerepte kust van Alentejo, de Romeinse nederzetting Conímbriga en het weelderige eiland Madeira.

NIET MISSEN Bij elk hoofdstuk vind je verwijzingen naar nadere informatie

over sterk aanbevolen bezienswaardigheden en activiteiten.

PRACHTIGE KLEURENFOTO’S EN HANDIGE KAARTEN maken het eenvoudig te kiezen, je reis uit te stippelen en overal het mooiste te zien.

NUR 512

I S B N 978-90-215-6149-3

NATIONAL GEOGRAPHIC

REISGIDS National Geographic Reisgids maakt deel uit van Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

9

789021 561493

PORTUGAL

REGIOKAARTEN

DE REIS INDELEN, een uitgebreide kennismaking met Portugal, zodat je je

portugal

8

Centro

111

Lisbao e Região

135

Alentejo

173

Algarve

199

Madeira

219

Reiswijzer

231

Omslag voorzijde: Historische trams in Lissabon (Shutterstock) Rug: Paardrijder in Ribatejo (Tino Soriano) Omslagontwerp: Sam Serebin/Elisa Gibson

08-02-16 01:39

REISGIDS

portugal

Fiona Dunlop fotografie: Tino Soriano

Portugal_001-012_NL_REL.indd 3

29-01-16 14:53

inhoud

bewust reizen 6

de reis indelen 8

Geschiedenis en cultuur 13 Het huidige Portugal 14 Geschiedenis 20 De Portugese keuken 32 Kunst 34

Alentejo 173 Inleiding en kaart 174 De Portugese sefardische joden 182 Autoroute door de Vale do Guadiana 192

Algarve 199 Inleiding en kaart 200 Een golftraditie 212 Autotocht naar Cabo de São Vicente 216

Lissabon 47 Inleiding en kaart 48 Een wandeling door Alfama 54 Fado 58 Azulejos 70

Porto en het noorden 73

Madeira 219 Inleiding en kaart 220 De flora van Madeira 228

reiswijzer 231 Hotels en restaurants 239 Winkelen 256 Uitgaan 259 Activiteiten 260 Taalgids 263

register 265

verantwoording 270

Inleiding en kaart 74 Een wandeling door de Ribeira 82 Portugese wijn 92 Autotocht naar Parque Nacional da Peneda-Gerês 106

Centro 111 Inleiding en kaart 112 Autotocht langs de versterkte dorpen

van de Serra da Marofa 126 Leven als de adel 132

Lisboa e Região 135 Inleiding en kaart 136 Engelse excentriekelingen in Sintra 164

Pagina 2-3: rotsformaties van de Ponta da Piedade, ten zuiden van Lagos, in de Algarve.

Hiernaast: winkeltjes en terrasjes aan de Rua Augusta in de wijk Baixa in Lissabon.

Portugal_001-012_NL_REL.indd 5

29-01-16 14:53

6



bewust reizen Verstandige reizigers gaan doelgericht op pad om alles uit hun reis te halen.

Door bewust te reizen draagt u bij aan het behoud van de natuur, historie en culturele rijkdom van de plaatsen die u bezoekt. Bovendien verbetert u uw eigen reiservaring.

Hoe reist u bewust?

• Bedenk dat uw aanwezigheid van invloed is op de plaatsen die u bezoekt.

• B esteed uw tijd en geld zodanig dat u iets bijdraagt aan de couleur locale (dat maakt uw verblijf ook interessanter).

• Respecteer het natuurlijke en culturele erfgoed van uw bestemming.

• Respecteer de lokale gebruiken en tradities.

• Toon de lokale bevolking uw waardering voor de interessante of unieke aspecten van hun streek, zoals het landschap, de historische dorpjes en gebouwen, de muziek of het eten.

• Trek af en toe uw portemonnee en steun kleine ondernemers die zich inspannen om de bijzondere eigenschappen van een plaats te behouden.

Zoek naar winkeltjes, restaurants, pensions en reisorganisaties die trots en hart voor hun omgeving uitstralen. Mijd bedrijven die afbreuk doen aan het karakter van een plek.

• Zorg ervoor dat u mooie herinneringen en verhalen mee naar huis neemt, in de wetenschap dat u iets hebt bijgedragen aan het voortbestaan en de ontwikkeling van uw bestemming.

Deze manier van reizen wordt geotoerisme genoemd en valt te omschrijven als ‘toerisme dat het geografische karakter van een plek – omgeving, cultuur, uitstraling en erfgoed – en het welzijn van de inwoners ondersteunt of versterkt’. Meer informatie over geotoerisme is te vinden op de website national­geographic.com/travel/sustainable.

Portugal_001-012_NL_REL.indd 6

29-01-16 14:53

7

REISGIDS

portugal over de auteurs en de fotograaf Fiona Dunlop is geboren in Australië en grootgebracht in Londen; ze werkte in verschillende Europese landen voor ze zich in Londen vestigde. Tijdens de vijftien jaren die ze in Parijs doorbracht, hield ze zich aanvankelijk vooral met kunst bezig om zich daarna op de journalistiek te richten. Sindsdien heeft ze veel geschreven voor verschillende internationale tijdschriften en nationale dagbladen. Ze bracht lange perioden in ontwikkelingslanden door; intussen werkte ze aan reisgidsen over India, Indonesië, Singapore en Maleisië, Vietnam, Mexico, Costa Rica en Zuid-Afrika. Recentelijk publiceerde ze onder meer In the Asian Style (over Aziatisch design) en Tapas – van Baskenland tot Andalusië. Tussen haar exotische reizen door bracht ze veel tijd in Spanje door. Ze schreef er artikelen en boeken, waaronder de National Geographic Reisgids Spanje.

Emma Rowley schreef de herzieningen en aanvullingen voor deze editie.

Ze werd geboren in Engeland en is afgestudeerd in de Spaanse en Portugese taal en letterkunde. Ze vertrok naar Portugal, werkte daar negen jaar lang voor een Engelse reisorganisatie en begeleidde reizen door Spanje, Portugal en de Azoren. Haar ervaringen verwerkte ze in diverse reisgidsen en aanverwante artikelen.

Tino Soriano is geboren en getogen in Barcelona. Hij werkt als fotojournalist en reisfotograaf. Hij heeft een Eerste Prijs van de World Press Photo Foundation gekregen en ontving prijzen van de Unesco, Fujifilm en Fotopres.

Behalve in Portugal heeft Soriano sinds 1988 opdrachten gedaan voor National Geographic in Spanje (Catalonië, Andalusië en Galicië), Frankrijk, Italië, Sicilië, Schotland en Zuid-Afrika. Zijn werk is tevens verschenen in Geo, Merian, Der Spiegel, Paris Match, La Vanguardia, El Pais en andere tijdschriften wereldwijd. Soriano houdt ook van schrijven: hij schreef El Futuro Existe (een verhaal over kinderen met kanker), Travel Photography, Beats from a Hospital en Dalí, 1904-2004.

Portugal_001-012_NL_REL.indd 7

29-01-16 14:53

8



De reis indelen Het merendeel van de reizigers dat naar Portugal gaat, bezoekt Lissabon, Porto, de Algarve en Madeira. Toch is het de moeite waard om ook een deel van het binnenland te ontdekken, dat indrukwekkende bergen, kurkbossen en rivieren heeft. Neem kennis van de geschiedenis en het culturele erfgoed, bezoek kastelen, kloosters en middeleeuwse dorpen en geniet van het eten en de wijnen. Maak een planning om het meeste uit uw verblijf te halen.

Vind uw weg De twee belangrijkste steden van Portugal, Lissabon en Porto, kunnen het best te voet worden verkend omdat veel bezienswaardigheden op loopafstand van elkaar liggen. Trek goede wandelschoenen aan, want beide steden zijn heuvelachtig en hebben veel keienstraatjes die bij nat weer glibberig zijn. Het openbaar vervoer is efficiënt vanwege de metro en de niet te missen historische trams.

De exprestrein (Alfa Pendular, zie Reiswijzer p. 234) rijdt tussen Porto in het noorden en Faro in het zuiden en doet onderweg onder andere Coimbra en Lissabon aan. Andere steden bereikt u met de intercity-verbindingen; regionale treinen slingeren door schilderachtige streken, maar zijn soms zeer traag. Om de meer afgelegen gebieden te bereiken is een huurauto onmisbaar; u kunt dan in uw eigen tempo op pad gaan. Een huurauto kan het best voor vertrek online worden gereserveerd (zie Reiswijzer p. 234-235).

Als u maar een week hebt Het voorgestelde reisschema is behoorlijk volgeladen en als u het iets rustiger wilt houden, kunt u een paar van de aanbevelingen overslaan.

Begin uw verblijf op Dag 1 en 2 met het in kaart brengen van de schatten die Lissabon te bieden heeft. Neem de tram naar het omvangrijke Castelo de São Jorge, dwaal door het doolhof van straatjes in de wijk Alfama, reis per trein langs de rivier naar Belém, waar u een aantal mooie musea en het magnifieke klooster van Jerónimos vindt. Vergeet niet om even te pauzeren voor koffie en heerlijk gebak in het Pasteis de Belém. Neem de volgende dag de metro naar het Gulbenkian in het noorden van de stad (metrohalte São Sebatião) om de schitterende kunstcollectie van dit museum te bewonderen; mis daarbij vooral de prachtige Lalique-tentoonstelling niet. Loop terug door de Avenida da Liberdade De staatsman Marquês de Pombal was de grootste hervormer van Portugal.

Portugal_001-012_NL_REL.indd 8

29-01-16 14:53

9

naar de wijken Baixa en Chiado voor een bezoek aan NIET MISSEN: de historische winkels en een avond met fadomuziek in een restaurant in de Bairro Alto.

Proef de pastéis de Belém Stap op Dag 3 op een trein naar Sintra, 30 km (taartjes) in Belém 64 naar het noordwesten, en breng de dag door met Een bezoek aan de wijnkelders een bezoek aan de paleizen en tuinen. Bewonder de van Porto 78 16e-eeuwse Mujédartegels in het Palácio Nacional De versterkte heuvelstad de Sintra en neem de bus naar het Palácio Nacional Sortelha 134 da Pena waar u een schitterend uitzicht hebt. Bezoek, De kloosters van Batalha en als u nog tijd over hebt, het zonderlinge Quinta da Alcobaça 143-147 Regaleira met zijn mystieke initiatieputten. Proef tot De paleizen en tuinen van besluit van Sintra’s befaamde queijadas (kwarktaartjes).

Sintra 158-163 Huur op Dag 4 een auto een rijd een uur noordwaarts naar Óbidos, een stad in de heuvels.

Geniet van de rust op de stranden van Alentejo 196-197 Wandel over de stadswallen en koop de beroemde chocolade gevuld met ginjinha (kersenlikeur) voor Wandelen langs de levadas in u verder noordwaarts rijdt naar de kloosters van Madeira 229 Alcobaça (40 km) en Batalha (20 km), die beide op de werelderfgoedlijst staan. Pauzeer om de grandeur van de kloosters met hun prachtig gedetailleerde beeldhouwwerk te bewonderen. Rijd vervolgens een uur noordwaarts naar Coimbra (88 km van Batalha) en breng hier de nacht door.

Besteed de ochtend van Dag 5 met een bezoek aan de universiteit van Coimbra, waarvan het hoogtepunt ongetwijfeld de barokke bibliotheek is. Rijd na de lunch verder naar Porto, een tochtje van 80 minuten. Strek ’s avonds uw benen door middel van een wandeling in het sfeervolle stadscentrum. Stop onderaan de Avenida da Liberdade voor koffie bij het befaamde Café Majestic voor u de heuvel oploopt naar de Torre dos Clérigos.

Steek op Dag 6 de rivier over naar Gaia en bezoek daar de wijnkelders. Neem de tijd om van een glas port te genieten aan de oever van de rivier. Keer terug naar de Ribeira, dwaal daar door de straten op zoek naar bezienswaardigheden, zoals de kerk van São Francisco met zijn uitbundig versierde interieur, het Palácio da Bolsa en de kathedraal.

Keer op Dag 7 terug naar Lissabon, circa 315 km zuidwaarts, en stop iets over de helft bij Tomar voor het gigantische Convento de Cristo, dat is gesticht door de grootmeesters van de tempeliers en dat verschillende bouwstijlen heeft.

Reizigersinformatie Probeer voor u vertrekt zoveel mogelijk informatie over Portugal te krijgen door de volgende websites te bezoeken: visitportugal.com, visitlisboa.com, portotu rismo.pt en visitalgarve.pt; reizigers met een handicap kunnen terecht bij accessibleportu gal.com en sath.org.

In Portugal zelf zijn veel toeristen­ bureaus. Als u met het vliegtuig arriveert,

Portugal_001-012_NL_REL.indd 9

kunt u goed terecht bij de informatiebalies die zich doorgaans in de aankomsthal bevinden: Lissabon Airport, tel. 218 450 660; Porto Airport, tel. 229 432 400; Faro Airport, tel. 289 818 582. De meeste steden beschikken over een posto de turismo (toeristenbureau), dat een overzicht heeft van de lokale bezienswaardigheden. Hier is meestal iemand die Engels spreekt.

29-01-16 14:53

10



Etiquette

Als u meer tijd hebt

Als u een week langer in Portugal kunt blijven, maak dan op Dag 7, in plaats van via Tomar terug te keren naar Lissabon, een tocht naar het historische Guimarães en de Dourovallei. Rijd vanaf Porto in noordoostelijke richting naar Guimarães (55 km) en verken in de ochtend het middeleeuwse centrum en het 10e-eeuwse kasteel.

Rijd na de lunch zuidwaarts naar Amarante (40 minuten) en neem de N101 die door de Serra do Marrão voert; rijd zuidwaarts door de beroemde wijngaarden naar Mesão Frio en volg de noordelijke oever van de Douro naar Pinhão.

Trakteer uzelf op een overnachting in het Vintage House (zie Reiswijzer p. 243). Stop gedurende de middag regelmatig om van het mooie uitzicht te genieten.

Rijd op Dag 8 in een paar uur naar het zuidelijker gelegen Guarda en de ruige bergketen Serra da Estrela. Stop onderweg in Viseu en bekijk er de kathedraal met het vergulde barokke altaarstuk. Stop nogmaals in Celorico da Beira voor de graftombes van São Gens. Overnacht in Guarda, de hoogste plaats van Portugal.

Verken op Dag 9 de Serra da Estrela voordat u verder zuidwaarts naar de Alentejo gaat. Rijd eerst richting Belmonte en dan westwaarts (ruim een uur) de Caldas de Manteigas in. Strek uw benen en proef de lokale, romige bergkaas. Slinger vervolgens 20 minuten zuidwaarts door de adembenemende vallei van de Zêzere naar Torre, het hoogste punt van Portugal. Rijd ’s middags 164 km zuidwaarts naar de versterkte heuvelstad Castelo de Vide.

Loop op de ochtend van Dag 10 door het labyrint van straatjes en de joodse wijk van Castelo de Vide en bezoek de onneembare stadswallen van het bergdorp Marvão.

Rijd in de middag via landelijke weggetjes zuidwaarts naar Estremoz. De tocht duurt circa

Portugal is nog altijd een traditioneel land dat waarde hecht aan goede manieren, hoewel jongeren hier iets minder zwaar aan tillen. Men spreekt elkaar met de formele você-vorm van het werkwoord aan en gebruikt het informele tu alleen voor goede vrienden. Mannen en vrouwen worden aangesproken met senhor en senhora, personen met een universitaire graad met Doutor en Doutora. Portugezen gaan meestal netjes gekleed en het wordt zeer op prijs gesteld als u bij het bezoeken van een kerk of klooster gepaste kleding draagt.

De beste tijd voor een bezoek Portugal heeft grotendeels het hele jaar door een aangenaam klimaat met van mei tot oktober lange, warme zomers en relatief milde winters. In de hogere delen in het noorden en in de Serra da Estrela valt in de winter sneeuw; Trás-os-Montes is doorgaans het koudst, hoewel het door wind uit het noorden ook op de Alentejo bitter koud kan aanvoelen. In de winter valt ook de meeste regen, maar in de regio Minho kan het hele jaar door een bui vallen.

De hoogste zomertemperaturen komen voor in de Alentejo en de Algarve, waar in

Portugal_001-012_NL_REL.indd 10

juli en augustus regelmatig de 35 °C wordt gehaald. Juli en augustus zijn ook de drukste vakantiemaanden en vooral aan de stranden zijn de prijzen dan op hun hoogst.

Het voor- en najaar zijn over het algemeen de beste perioden om naar Portugal te gaan. Het is er dan heel rustig en de prijzen zijn laag. Madeira heeft het hele jaar door een aangenaam klimaat en trekt veel toeristen in de winter, vooral tijdens de nieuwjaarsviering wanneer in de baai van Funchal een massaal vuurwerk wordt ontstoken.

29-01-16 14:57

11

Tijdens het jaarlijkse festival in de stad Golegã zijn de ruiters en de paarden piekfijn verzorgd.

2 uur en u kunt pauzeren voor koffie bij de Pousada de Flor da Rosa, het voormalige hoofdkwartier van de Maltezer ridders, of de Alter do Chão bezoeken, een stoeterij met Lusitano’s. Hierna hebt u nog een paar uur over om Estremoz te bekijken. Overnacht hier in het prachtige Pousada de Rainha Santa Isabel.

Neem op Dag 11 de IP2 naar Évora (46 km) en bezoek de Romeinse tempel, het aquaduct en de kerken voordat u, gezeten op een terras in het Praça Giraldo, de wereld aan u voorbij laat gaan. Wilt u toch nog meer bekijken, boek dan vooraf de fietstocht die langs de neolithische overblijfselen in de omgeving voert.

Rijd op Dag 12 in 50 minuten zuidwaarts over de N254 naar Alvito, een stad die typerend is voor de Alentejo. Vervolg uw tocht westwaarts, naar de zoutmeren en rijstvelden van Alcácer do Sal. Rijd nog 2 uur door naar Comporta en het Tróia Resort op het puntje van het schiereiland en let onderweg op de vele vogels. Lunch met gegrilde vis bij een willekeurig restaurant aan zee en maak een wandeling over de schone stranden. Overnacht in het Tróia Resort of neem de veerboot naar Setúbal voor de pousada in Palmela.

Breng Dag 13 op het strand door, of dat nu op het schiereiland Tróia of langs de prachtige kust van Arrábida is. Stop voor een lunch aan zee in Sesimbra, de vis is hier verrukkelijk. Keer aan het eind van de dag terug naar Lissabon (50 minuten van Setúbal) en reis op Dag 14 terug naar huis.

Hebt u nog meer tijd tot uw beschikking, ga dan een lang weekend naar Madeira.

Het ligt op een korte vliegafstand van Lissabon en heeft een subtropisch klimaat en een prachtige natuur. Bezoek de botanische tuinen en de Cabo Girão, en rijd de noordelijke kustweg af; neem voor een tocht langs de levadas stevige wandelschoenen mee. n

Portugal_001-012_NL_REL.indd 11

29-01-16 14:53

Portugal_001-012_NL_REL.indd 12

29-01-16 14:53

13

Geschiedenis en cultuur Het huidige Portugal 14-19 Ervaar: woon een voetbalwedstrijd bij 19 Geschiedenis 20-31 De Portugese keuken 32-33 Kunst 34-46 Ervaar: de Portugese cinema 46

Een Portugese soldaat van ivoor op een missie voor God en de koning.

Pagina 12: Azulejos met afbeeldingen van druivenplukkers.

Portugal_013-046_NL_REL.indd 13

29-01-16 10:46

14

G e s c h i ede n i s e n c u l t u u r

Het huidige Portugal Het kleine Portugal, vastgeklemd aan de westelijke rand van Europa, heeft veel afwisselende en verleidelijke dingen te bieden, variërend van schitterende, landschappen, een boeiend verleden, majestueuze monumenten, mooie stranden, eersteklas golfbanen tot overheerlijk regionaal eten en uitstekende wijnen.

Portugal is geen opzichtig land en volgens sommigen zijn Portugezen gereserveerd, maar in werkelijkheid zijn ze warm en onafhankelijk, reden te meer om ze te leren kennen. Surfers en zonliefhebbers zijn gek op de 850 km lange Atlantische kust, die in schril contrast staat met de ruige ‘bergen van de ster’ (Serra da Estrela), de bruisende nachtclubs van Lissabon, de middeleeuwse bergdorpen en kastelen, Schoolkinderen in Parque das Nações, het nieuwe stadsdeel van Lissabon.

Portugal_013-046_NL_REL.indd 14

29-01-16 10:46

H e t h u i d i ge P o r t u ga l

15

de prachtige terrassen van de Vale do Douro, de baroktuinen en de hedendaagse architectuur. Tel hier de verscheidenheid aan accommodaties bij op – van kastelen en herenhuizen tot designhotels, bijzondere dorpspensions en villa’s aan zee – en u hebt de ingrediënten voor een bijna perfecte vakantiebestemming. Tot nog toe is Portugal verbazingwekkend ongerept gebleven en dus zeer verleidelijk.

Het nieuwe Portugal De dictatuur van António de Oliveira Salazar (1932-1968) was een periode waarin het sociale, culturele en economische leven een absoluut dieptepunt bereikte. De revolutie van 1974 en de toetreding tot de EEG in 1986 zorgden echter voor een radicale omslag, die een sociaal-economische impuls gaf die ondanks een nog altijd moeizame economie vandaag de dag nog voortduurt. De starre samenleving die in de 19e eeuw was blijven hangen, De starre Portugese werd getransformeerd in een dynamische maatschappij die in samenleving uit de overeenstemming was met de rest van Europa.

19e eeuw veranderde Er kwam onder meer een ambitiin de 20e eeuw tot eus privatiseringsprogramma: in tien jaar tijd werden meer dan honderd een dynamische staatsbedrijven verkocht. Terwijl de maatschappij. groei versnelde, maakten Europese subsidies nieuwe investeringen in de landbouw en industrie mogelijk.

De moderniseringsdrang van de jaren 90 was op zijn sterkst toen Euro 2004, het EK-voetbal in Portugal werd gehouden (het grootste sportevenement ooit in Portugal). Voetbalfans van over de hele wereld zagen een vernieuwd land met prachtige nieuwe architectuur, zesbaanswegen, indrukwekkende spoorlijnen, fonkelnieuwe stadions en grote hotels. Portugal heeft echter, net als heel Europa, te lijden van de crisis. De werkloosheid is gestegen naar 13,5% en net als in de jaren 60 trekken veel mensen naar het buitenland op zoek naar werk. Ondanks alle veranderingen is het verleden nog altijd duidelijk aanwezig, zoals blijkt uit de talrijke kloosters, kastelen, barokke kerken en prachtig betegelde muren.

Ook heeft Portugal zijn sterke gevoel van regionale identiteit en tradities niet verloren. Hoewel slechts 10% van de bevolking op het land werkt, blijft het hoofdzakelijk een plattelandsnatie met kleine steden en dorpen. Maar niet alles is perfect: grote stukken platteland zijn vrijwel verstoken van wegen – en de wegen die er zijn, staan slecht aangegeven, waardoor u, zelfs in dit kleinschalige land, gemakkelijk de weg kwijtraakt.

De ligging Met 10 miljoen mensen op 91.836 km2 heeft Portugal een van de laagste bevolkingsdichtheden van Europa. In Centraal-Alentejo wonen zelfs maar zeventien personen per km2. De hoofdstad Lissabon ligt in het hart van de dichtstbevolkte regio; in

Portugal_013-046_NL_REL.indd 15

29-01-16 10:46

16

G e s c h i ede n i s e n c u l t u u r

De 19e-eeuwse kanalen van Aveiro vormen voor de schippers de weg naar zee.

dit stedelijke gebied wonen bijna 2 miljoen mensen, terwijl Porto in het noorden, de twee na grootste stad, 1,5 miljoen inwoners telt. Buiten deze twee industriële centra is circa een derde van het land met bomen begroeid. De rest bestaat uit wijngaarden en landbouwgrond.

Het noorden: in het noorden herbergen de regio’s Minho (genoemd naar de rivier die de grens met Spanje bepaalt) en Trás-os-Montes (letterlijk ‘achter de bergen’) mooie ruige gebieden waar de tijd in de granieten dorpen stil lijkt te ­hebben gestaan.

Paarden vervoeren nog m ­ ensen en goederen, en veel landbouwmethoden hadden decennia terug al hun langste tijd gehad. De bevolking is er veelal bejaard, waardoor de toekomst van deze door de jongeren verlaten regio op de lange termijn onzeker is. Tussen de dorpen liggen wijngaarden, snel stromende rivieren en de kale granieten toppen van het enige nationale park van Portugal, Peneda-Gerês.

De steden Porto en Braga hebben industriële buitenwijken, maar de eeuwenoude portindu­strie speelt de hoofdrol, vooral op de schitterende terrassen in de Vale do Douro.

Portugal_013-046_NL_REL.indd 16

29-01-16 10:46

H e t h u i d i ge P o r t u ga l

17

Ook hier liggen overal in het landschap elegante herenhuizen en bewaken middeleeuwse kastelen de grens met Spanje, de aartsvijand die ooit bespot en gevreesd werd. Het Portugese spreekwoord ‘Een goede wind noch een goed huwelijk komt uit Spanje’ drukt dit gevoel het beste uit.

Midden-Portugal: in Midden-Portugal vormt de levendige universiteitsstad Coimbra het hart van de betoverende regio Beiras. De stad is een goede uitvalsbasis voor uitstapjes naar de ruige heuvels van de Serra da Estrela, waar u zich tegoed kunt doen in de kuuroorden, of charmante dorpen als Aveiro en Viseu kunt verkennen. Beiras wordt vaak ten onrechte overschaduwd door de spectaculairdere gebieden in het noorden (Porto en de Vale do Douro) en het zuiden, waar de beroemdste monumenten van Portugal te vinden zijn.

In Estremadura, een regio die doorkruist wordt door snel­wegen en gedeeltelijk geïndustrialiseerd en dus veel minder landelijk is, liggen de plaatsen Alcobaça, Batalha en Tomar (alle drie op de werelderfgoedlijst van de Unesco). Door de ligging nabij Lissabon maken veel toeristen er daguitstapjes. Verwacht dus niet dat u het rijk voor uzelf hebt in de kloosters van Alcobaça Stierengevechten of onder de rococo­cherubijnen van het paleis Touradas (stierengevechten) worden in van Mafra. De kustlijn Portugal slechts mondjesmaat gehouden en beperken zich tot twee regio’s: bestaat afwisselend uit de Ribatejo, waar de stieren worden kliffen en stranden, met gefokt, en de Algarve. Het seizoen hoogtepunten als Peniche loopt van Pasen tot oktober. Bij een en Ericeira, die allebei tot tourada wordt de stier, waarvan de de beste surfgebieden van hoorns met leer zijn omwikkeld, niet

Europa behoren­. gedood. De stierenvechter moet op Ten oosten van Estremadura ligt het vrij de rug van de stier zien te springen en drukke Vale do Tejo (Taagvallei), dat veel de hoorns grijpen. De belangrijkste en middeleeuwse bezienswaardigheden telt, en meest traditionele touradas vinden in hier liggen de lege en ruige vlakten van Ribatejo, juni plaats tijdens de grote landbouwwaar zo nu en dan stierengevechten worden markt van Santarém. gehouden. In en rond Lissabon is weer meer cultuur te vinden. De op zeven heuvels gelegen hoofdstad is tegelijkertijd rustig en elegant, schaamteloos modern en plezierig ouderwets.

Door de prachtige ligging aan het estuarium van de Taag was het ooit meer verbonden met de overzeese bezittingen van Portugal dan met Europa. U hebt meerdere dagen nodig om de rijke culturele stad te verkennen. Een korte rit met de trein brengt u naar Sintra, een magisch bergdorp met in de bossen herenhuizen en paleizen, die op de Atlantische Oceaan uitkijken. Aan de kust liggen mooie badplaatsen als Cascais en Estoril, terwijl het Sado-estuarium langs het schiereiland van Setúbal natuurliefhebbers aantrekt die roze flamingo’s en dolfijnen willen zien.

Portugal_013-046_NL_REL.indd 17

29-01-16 10:46

18

G e s c h i ede n i s e n c u l t u u r

Het oosten en zuiden: de uitgestrekte vlakten en golvende heuvels van Alentejo worden gekenmerkt door megalieten, nog meer bijzondere kastelen, mooie witte dorpen, kurkeiken en olijfbomen. Het warmere klimaat, de keuken en de dorps­architectuur hebben een onmiskenbaar mediterraan karakter. Van oudsher is Alentejo de regio van de latifúndios of herdades (grote landgoederen), waar lange tijd radicale politieke groeperingen zich verzetten tegen het conservatievere noorden.

Handwerk is hier een specialiteit, waardoor het een plezier is om op de lokale markten rond te snuffelen. De kustlijn van Alentejo prijkt met ongerepte stranden en spectaculaire kliffen, die sterk contrasteren met de bouwprojecten in de Algarve in het zuiden, een Mekka voor gepensioneerde Noord-Europeanen en chartervluchten. De Moorse aanwezigheid in Portugal was het sterkst in de Algarve, dat vergeleken kan worden met Andalusië in het naburige Spanje. De golfbanen vormen het hele jaar door een attractie. Er zijn echter ook nog een paar goed bewaarde geheimen, zoals de Costa Vicentina, met enkele van de mooiste ongerepte stranden van Europa.

Nog verder zuidwaarts ligt het eiland Madeira, in de De Alentejo is de regio Atlantische Oceaan in een archipel circa 700 km uit de kust van de latifúndios of van Marokko. De weelderige subtropische vegetatie, de herdades (landgoederen) ruige vulkanische hellingen en het zachte klimaat trekken ’s winters drommen bezoekers. waar radicale politieke

groeperingen zich lange tijd hebben verzet tegen het conservatievere noorden.

Klimaat

Het klimaat in de verschillende regio’s van Portugal is net zo divers als het landschap. Hoewel in de Minho de zomer warme en voornamelijk zonnige dagen met zich meebrengt, blijft het land dankzij de grote hoeveelheid regen groen. De rotsachtige en naburige Trás-os-Montes is echter droger. ’s Winters valt er vaak sneeuw in de bergen van de Serra do Gerês en de Serra da Estrela (met de hoogste top op het vasteland van Portugal).

In het binnenland van Alentejo stijgen de zomertemperaturen soms tot boven 40 °C, maar langs de kust en in de Algarve heersen mildere temperaturen. Lissabon kent een zacht klimaat, met de meeste neerslag van november tot januari en een gemiddelde temperatuur van 14 °C in de winter en circa 29 °C in de zomer. De weinige regen in het zuiden valt in de winter.

De Madeira-archipel kent bijzonder milde temperaturen, met gemiddeld 22 °C in de zomer en 16 °C in de winter. De neerslag valt doorgaans in de winter aan de meer onbeschutte noordkust van de eilanden.

Religie en festivals Portugal is een diep religieus land: ongeveer 95% van de bevolking is rooms-katholiek.

Religieuze ordes werden in 1834 verboden en de formele scheiding tussen kerk en staat vond plaats tijdens de Eerste Republiek (1910-1926) en werd herhaald in de grondwet van 1976. Toch zijn kerk en staat nog onlosmakelijk met elkaar verbonden en gaan veel mensen naar de kerk. Het gebied rond Lissabon is sterk geseculariseerd, het noorden is het vroomst. Het Portugese katholicisme onderscheidt zich van het Spaanse, doordat het serener en zorgzamer is; er is veel minder smart en God is hier minder veroordelend en

Portugal_013-046_NL_REL.indd 18

29-01-16 10:46

H e t h u i d i ge P o r t u ga l

19

de mensen goedgezind. Het Portugese geloof is indrukwekkend: tweemaal per jaar gaan zo’n 100.000 mensen op bedevaart naar de Maagd Maria in Fátima.

Dit geloof zorgt ook voor veel festas (festivals) en romarias (pelgrimstochten), die vaak een merkwaardige mengeling zijn van verering, processies en plezier. Kerstmis is weliswaar belangrijk, maar staat niet boven aan de lijst religieuze vieringen. Carnaval (Vastenavond), dat vlak voor de vastentijd wordt gevierd, is het begin van de grootste religieuze vieringen van het jaar. In de Paasweek wedijveren de fakkelprocessies van Braga met die van Andalusië in Spanje. Buiten de belangrijkste feestdagen heeft elke regio en stad een feestdag voor zijn beschermheilige: in ervaar Lissabon bijvoorbeeld, viert men de nacht van 12 juni ter ere van Sint Antonius, en Een bezoek aan Portugal is niet compleet Porto en Braga vereren Sint Johannes op zonder dat u een enerverende voetbalwed23 en 24 juni. strijd hebt meegemaakt, waar de emoties Sommige festivals hebben heidense hoog oplopen en het gebrul van het publiek elementen. In Trás-os-Montes springen oorverdovend kan zijn. Voetbal is heel groepjes gekostumeerde en gemaskerde belangrijk in Portugal; het merendeel van jongens tijdens het Festa dos Rapazes de bevolking heeft trouw gezworen aan een van de Três Grandes, te weten FC Porto, (Jongensfestival; december) rond grote Sporting Clube en Benfica (de eerste club vuren, ter viering van hun overgang naar komt uit Porto, de twee andere uit Lissade volwassenheid. In Amarante, in de bon). De rivaliteit is enorm en om het regio Douro, wordt in het eerste weekend landskampioenschap wordt doorgaans van juni een oude vruchtbaarheidsrite tussen deze drie clubs gestreden, hoewel gehouden waarbij ongetrouwde personen de laatste jaren ook buitenbeentje SC Braga penisvormige taarten uitwisselen en het van zich heeft laten horen. Probeer een graf van de Heilige Gonçalo aanraken in de wedstrijd tussen twee van de beroemde hoop dat ze snel zullen trouwen. clubs bij te wonen. Neem voor informatie De mooiste kostuums van Portugal zijn over kaartjes contact op met FC Porto te zien in de Minho, tijdens de festivals in (Estádio do Dragão, tel. 225 083 300, fcporto.

Viana do Castelo (rond 20 augustus), bij pt), Sporting Clube (Estádio José Alvalade, tel. 217 516 444, sporting.pt), of Benfica het Rozenfestival in Vila Franca do Lima (Estádio da Luz, tel. 217 219 520, slbenfica.pt). (half mei) en bij de Ferias Novas in Ponte de Lima (half september). Paardenliefhebbers moeten de eerste twee weken van november naar Golegã in Ribatejo gaan om de massale paardenmarkt met parades, wedstrijden en ­soms stierengevechten te zien. De drukke kalender van Alentejo staat vol met vurige festiviteiten, die vaak verbonden zijn met de landbouw­seizoenen, eten en wijn. De Algarve is ­onvermijdelijk de minst traditionele regio van het land. De gebruiken en tradities zijn er afgezwakt door de invloed van de buitenlandse bezoekers en inwoners.

: woon een voetbalwedstrijd bij

Voetbal Net als in andere Europese landen is voetbal dé nationale sport. In het voetbalseizoen, van september tot mei, heeft bijna elk restaurant een televisietoestel in een hoek staan met de wedstrijd van de dag – de lokale gasten zijn spraakzame groepjes mannen, hoewel ook steeds meer vrouwen in de sport geïnteresseerd zijn. Met wat voetbalkennis kunt u gemakkelijk een gesprek aanknopen. n

Portugal_013-046_NL_REL.indd 19

29-01-16 10:46

RUA O L A DA S SG ERA

RUA O L A DA S SG ERA

AN TA DO C A CRU STE Z LO

CO S T A DO

CO S TA D

IS

TE

RU

LO

EN

TIJO

VIC

TE

A

EN

RU

DE IS

E S Ã O TOMÉ

S Ã O TOMÉ

São Jorge

TIJO

EN

I

RE

A

DO

S

S

AV

PORTUGAL

RE I S G I D S

PORTUGAL Portugal Kleurgecodeerd per regio

M

M O R A J OÃO ÇA

RU

O R A J OÃO ÇA

A

RU

DO

A

RU

O

A DO L I MO E I R

O

O

A DO L I MO E I R

RU

ID

NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS

NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDS

nha

DA

ha ri arin da Ma ca Do

aM

d oca

D

0

0

200 meter 200 meter

WERELDWIJD NEMEN EXPERTS VAN NATIONAL GEOGRAPHIC EEN KIJKJE ACHTER DE SCHERMEN EN DRINGEN DOOR TOT DE KERN VAN DE CULTUUR, DE GESCHIEDENIS EN HET VOLK VAN EEN LAND.

DANKZIJ NATIONAL GEOGRAPHIC REISGIDSEN KAN HUN ERVARING DE JOUWE WORDEN.

REISGIDS

EN

EI

O

EI

AV

Terreiro do Paço Naar TerreiroNaar do Paço Metro stationMetro station

GU

GU

RE

RE

Ministérios Ministérios

M

RE

M

ES

ESC

ESC

AN TA DO C A CRU STE Z LO

S

R UA D E S

R UA D E S

S LO A VO DA OS S OR RV IO S C S C O L A SS E E R A I S O CO D ÉD GS C O IO IS S A A U R O R L E AS G D ÉD LARGO DAS UA R ESCADINHAS LARGO DAS PORTAS Museu ESCADINHAS DE SANTO O PORTAS DE DO SOL E Museu CHÃ UA TO ESTÊVÃO DERSANTO Ã OArtes DO SOL AD C Hde DO ESTÊVÃO Santo SANÊVÃO RUANTO O IM ODecorativas de Artes R. D A R R U Santo T I S ÊVÃ RD .

A E R Decorativas ES A RUA D Estêvão R A T A DIM I DA F E S E DA Estêvão ❷ AR O J AC O ❹ DA F ❷ O J AC O ❹ A D AB START RU D O T A D AB STARTLARGO DO RU D O T RA RA Ermida de CONTADOR-MOR LARGO DO ❶ ❶ Ermida de CONTADOR-MOR Nossa Senhora Santa Nossa Senhora AG DE EL BECODEDO L BECOdos Santa São AG DO Remédios A TI São I Luzia U E U IG CARNEIRO dos Remédios A T RUA Luzia U R Miguel U O CARNEIRO R R IG RU Miguel Alfãndega M DE SÃ UA D SÃO Naar Santa RU Alfãndega M A O Naar Santa E A DE BECO DA BECO O Apolónia Apolónia ❸ DA SÃ ❸ O SÃO RIGO DE G I SÃ O R T ❺ CORVINHA CORVINHA SÃ O O Metro station R T ALFAMA ❺ Metro station R D O ED AL FA M A E O MA RUAM D P LARGO DO Museu R D UA Museu LARGO DO AM ME O O OP D LARGO DE LARGOSÃDE A EDSA D CHAFARIZ DE IRO do EIR SÃdo Fado Fado CHAFARIZ E UDAD A SAUD SÃO MIGUELSÃO MIGUEL DE DENTRO RE DE ADE RR E DE DENTROo E ER o R. TE R. D T eir LARGO DE eir O Alfãndega LARGO DE O Alfãndega Santo D Santo err D err SÃO RAFAEL SÃO RAFAEL A A o T rigo do T igo U António António d R RU E r E ca o T ca T U RUA DO BARÃRO U UA DO BARÃO Do d Do do Q Q Sé Sé RI RI SÃ . SÃ São João São RJoão (kathedraal) (kathedraal) N N . D. P R. D É P E EÉ da Praça da Praça H DA AHR ARD A NT NT )) ) ARCOSA SA nliejn ARCO ine L E wLei E e DE JESUS DEDJESUS MIS D aluue u M l l B B S ( A (BO Casa dos Casa dos D O CAI uull( D OC DO zulD A DOS BA RUA DOS BACA AAzz R UA Bicos RUA LHOEIRO CALHOE aA ha Bicos S IROS Lin inh GA L A E ❻ G D E E ❻ N E T j o Te j o FÂ ND ALFÂ D A NALT AN Te RU A D A RU A FA NF I N I DA

Lissabon Madeira

KAART WANDELING ALFAMA STADSPLATTEGRONDEN EN WANDELKAARTEN Santa Luzia

RIBEIRA

Bezienswaardigheid Regio Omtrek van het gebouw Park Metrohalte Metrolijnen

Kabelspoorweg Wandelroute In de tekst besproken bezienswaardigheid Voetpad Tunnel Trappen

LISSABON

Vliegveld

GROOTSTE

Setúbal

Steden en Beginpunt autotocht plaatsen Wegnummers Santarém KLEINSTE Mirandela A3 Snelweg N203 Regionale weg PORTO Naam provincie Veerpont Cabo de Bezienswaardigheid São Vicente Spoorlijn Berg Tunnel

SYMBOLEN IN DE TEKST A B C D J € G K P F

Kaartverwijzing Adres Telefoonnummer Sluitingstijden / reistijden (wandelingen en autotochten) Entreegeld varieert van € (minder dan €5) tot €€€€€ (meer dan €25) Vervoer Afstand Begin/eind Hotel

National Geographic Reisgids Portugal.indd 1

E K V P N T W O S U Q

Restaurant Aantal kamers Aantal zitplaatsen Parkeerplaats Lift Niet-roken Airconditioning Binnenzwembad Buitenzwembad Fitness Gangbare creditcards geaccepteerd

reis op je eigen wensen en interessegebieden kunt afstemmen.

De reis indelen

ERVAAR unieke belevenissen, zoals de Portugese gitaar leren bespelen, een

Geschiedenis en cultuur

13

Lissabon

47

Porto en het noorden

73

azulejo beschilderen en de kurkoogst meemaken.

INSIDER TIPS van de schrijvers en fotografen van National Geographic,

maar ook van plaatselijke deskundigen, over hun favoriete plekjes, praktische zaken en veel meer.

WANDELTOCHTEN EN AUTOTOCHTEN, voorzien van duidelijke kaartjes,

waaronder door de wijk Alfama in Lissabon, de Ribeira in Porto, een dagtocht door de dorpjes van het Serra da Marofa-gebergte en een tocht naar Cabo de São Vicente.

EXCURSIES BUITEN DE GEBAANDE PADEN, zoals naar het Peneda-Gerês National Park, de ongerepte kust van Alentejo, de Romeinse nederzetting Conímbriga en het weelderige eiland Madeira.

NIET MISSEN Bij elk hoofdstuk vind je verwijzingen naar nadere informatie

over sterk aanbevolen bezienswaardigheden en activiteiten.

PRACHTIGE KLEURENFOTO’S EN HANDIGE KAARTEN maken het eenvoudig te kiezen, je reis uit te stippelen en overal het mooiste te zien.

NUR 512

I S B N 978-90-215-6149-3

NATIONAL GEOGRAPHIC

REISGIDS National Geographic Reisgids maakt deel uit van Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

9

789021 561493

PORTUGAL

REGIOKAARTEN

DE REIS INDELEN, een uitgebreide kennismaking met Portugal, zodat je je

portugal

8

Centro

111

Lisbao e Região

135

Alentejo

173

Algarve

199

Madeira

219

Reiswijzer

231

Omslag voorzijde: Historische trams in Lissabon (Shutterstock) Rug: Paardrijder in Ribatejo (Tino Soriano) Omslagontwerp: Sam Serebin/Elisa Gibson

08-02-16 01:39