Beleef Italië - Lonely Planet

www.kosmosuitgevers.nl

NUR 500 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

BELEEF ITALIË

Italië heeft het allemaal: eeuwenoude cultuur, bruisende steden, kleurrijke kustdorpen, oogverblindend mooie landschappen en fantastisch eten. Dit boek is soms een feest der herkenning, maar meer nog een reis door het onbekende Italië. Ontdek de verfijnde Italiaanse keuken, neem een kijkje achter de schermen van operahuis La Scala en laat je verbazen door de verborgen geheimen van Toscane. Van de chique villa’s aan het Comomeer tot het ware gezicht van Corleone op Sicilië, beleef Italië zoals je nog nooit hebt gedaan.

BELEEF

ITALIË

INSPIR ATIE EN IDEEËN VOOR LIEFHEBBERS VAN L A BELL A VITA

14

Dit boek is geen reisgids. We willen geen hotels of restaurants beschrijven, we willen je laten kennismaken met de persoonlijkheid van Italië, de essentie van de cultuur en het landschap. Dit boek is dan ook niet onderverdeeld in regio’s of bezienswaardigheden, maar in vijf thema’s die het Italiaanse leven kleur geven, voor inwoners én bezoekers: ""Bravo Italia: De Italiaanse iconen waar iedereen van houdt ""Tradizione: Gekoesterd erfgoed, heuvelstadjes en oogstfeesten ""Viva Italia: Het moderne leven op z’n Italiaans ""Che Sorpresa! Ondergewaardeerde en onverwachte ervaringen 135

Als je één land moest kiezen dat voor jou model staat voor inventiviteit, kunst en schoonheid, zou dat Italië zijn, vast en zeker. Welkom in het land dat de wereld twee millennia geleden regeerde, een rijk dat zich op zijn hoogtepunt van Engeland tot Babylon uitstrekte en dat ons wegen, moderne wetgeving, mijlpalen en het Latijnse alfabet heeft nagelaten.

Benvenuti in de cultuur die ons de piano en de viool, opera en ballet, en de hemelse, superieur uitgewerkte kunstwerken van Michelangelo, Rafaëll, Giotto, Da Vinci en Botticelli schonk. In Rome, Florence en Venetië, steden waar de renaissancekunst zijn hoogtijdagen beleefde, bevatten kerken en musea talloze kunstschatten.

De kunst die zich flamboyant over Italië verspreidde is van een wonderbaarlijke schoonheid, maar moet het toch afleggen tegen de adembenemende allure van het landschap, dat je in een romantische vervoering brengt. Het is een land van overdaad, wat ook tot uiting komt in een obsessie voor mangiare (eten). Geen wonder! Parmezaan en parmaham, smeuïg-brosse Napolitaanse pizza en gelato van vers fruit, espresso en cappuccino, een miljoen soorten pasta, de sluimerende zoete ricotta in Siciliaanse cannoli en de genotvol prikkelende wrangheid van limoncello – elke hap is een openbaring, elk maal een uitbundig, drie uur durend feest. Wacht maar af.

""Dolce Vita: Genieten van het goede leven We nemen je mee op een papieren zwerftocht door Italië. We willen je laten zien dat het land blijft verbazen, of je nu tussen de eindeloze wijngaarden van Chianti in Toscane wandelt, door de Dolomieten klautert of tussen de verse producten op een Siciliaanse markt snuffelt. Nergens anders op aarde is zoveel verheffends en betoverends te vinden. En iedereen mag meegenieten.

...dit gezegd hebbende,

welkom in Italië Links: Toscane

Italie_boek2.indb 6 00-plan-ex-ita1.indd 6

12-12-18 10:02 15-Dec-17 4:43:43 PM

It 0

4 12

Inhoud Inleiding......................................................... 3

Bravo Italia...................................... 32

Tradizione........................................96

Landschappen en reizen .............................6

Mangiare bene ............................................... 34

De slowfoodrevolutie .................................... 98

Eten en drinken ............................................8

De perfecte pizza .......................................... 38

Ontdekkingen langs de foodieroute .......... 100

Kunst, geschiedenis en design ................ 10

Van Fiat tot Ferrari ........................................ 42

Schatgraven..................................................104

Bevolking en cultuur ................................. 12

Voetbal: de tweede religie van Italië ............ 44

Het leven op de boerderij .............................106

Indrukken..................................................... 14

Geef me de vijf! .............................................. 48

Stukje voor stukje: mozaïeken ....................108

Een dag in Italië ......................................... 16

De antieke wonderen van Rome ...................52

Trektocht door de Garfagnana ................... 110

Ervaringen per regio ................................. 18

De ruïnes van Pompeï ................................... 56

Lente in Lucca, een stedentrip ................... 112

Noord-Italië ............................................... 20

Waar de kunst is ............................................ 58

Shakespeares Italiaanse toneelstukken .... 114

Midden-Italië ............................................. 24

Italiaanse architectuur ................................. 64

Stadjes in Toscane, Umbrië en De Marken .116

Zuid-Italië ...................................................28

Over druiven en meer: een kleine Italiaanse wijngids ....................... 70

Lecce: barok en papier-maché ....................120

Wijnroutes: Friuli .............................................74 Italiaans design .............................................. 80 Legendarisch design: de Vespa ................... 84

Rome................................................. 86 Tien manieren om verliefd op Rome te worden ............................................ 88 Het Vaticaan .................................................. 92

Soulfood in Emilia-Romagna .......................122 Het feest van de oogst .................................128 Viva de viool! .................................................132 De armeluiskeuken van Apulië.....................134 Pinocchio, Pulcinella en de Opera dei Pupi ............................................. 140 Achter de horizon: Salina ............................142

Florence......................................... 146 Florence van boven ......................................148 Het Florence van Dante ...............................150 Dagtocht naar Fiesole ..................................152

:02 PM

Italie_boek2.indb 5 00-plan-ex-ita1.indd 5

12-12-18 10:02 15-Dec-17 4:43:43 PM

Che Sorpresa!............................... 206

Dolce Vita.......................................262

Alles voor de familie......................................156

Anders overnachten ................................... 208

De grand tour ............................................... 264

Devotie, abdijen en kloosters ......................160

La Grassa, La Dotta en La Rossa ................212

Italië tussen de rails .................................... 266

De restauratie van Italië ..............................162

Het mysterie van de oude Sardijnen .........214

De zoete opkikker: tiramisu ........................ 268

Een snapshot van Cortona ..........................166

Il Vallone dei Mulini........................................218

De beste bolletjes gelato ............................ 272

Heiligen, feesten en festivals ......................168

De sassi van Matera .................................... 220

Glamour aan de Costa Smeralda ...............274

Settimana Santa: de Goede Week voor Pasen .................................................... 174

Wegwijs in explosief Italië ........................... 224

Italië op het witte doek ................................ 276

De explosieve Stromboli bij nacht ............. 226

Het Gardameer: citroenkassen en olijfolie .280

Törggelen in Zuid-Tirol ................................ 228

De weg langs de Amalfikust ....................... 282

Glutenvrij eten in het land van de pasta .... 232

Kleine verwennerijen aan de Amalfikust ... 286

IJzeren wegen in de Dolomieten ................ 234

Het luxeleven aan het Comomeer ............. 288

De onherbergzame Abruzzen .................... 236

Cioccolato per favore..................................290

Het sinaasappelgevecht ............................. 240

A Night at the Opera.................................... 292

Wonderen van het oude Sicilië ................... 242

Haute cuisine op z’n Italiaans ..................... 294

De verbeten jacht op de Targa Florio ........ 248

Een wandeling in het park .......................... 296

Terug in de tijd met de cowboys van Toscane ........................................................ 250

Een palazzo hier, een villa daar ..................300

Trektocht langs de Weg der vrijheid ...........194

Milaan............................................. 198

Napels............................................ 252

La bella figura op z’n Milanees .....................200

Napels, de stad ónder de stad ..................... 254

Venetië.......................................... 304

Achter de schermen: de Scala van Milaan .202

Traditioneel vakmanschap in Napels .........260

Twee weken carnevale .................................306

Wandelen als een Italiaan ............................ 176 Het geheim van een lang leven: Acciaroli ... 178 Galatina: de bakermat van de tarantella ... 180 Het aperitivo .................................................182 Een ander Corleone dan je kent .................184 De koffiecultuur ............................................186 Markten op Sicilië ........................................ 190 Aan de kust: Polignano en Monopoli ..........192

Glamoureus Milaan ......................................204

153

Viva Italia....................................... 154

Het Versailles van Italië: Reggia di Caserta ........................................ 302

Leven op het water .......................................308

Register.......................................... 312

Italie_boek2.indb 4 00-plan-ex-ita1.indd 4

12-12-18 10:02 15-Dec-17 4:43:43 PM

It 0

Landschappen en reizen

6 10

Uitzichten als ansichtkaarten

Boven De weg langs de Amalfikust

:02 PM

Italie_boek2.indb 3 00-plan-ex-ita1.indd 3

12-12-18 10:02 15-Dec-17 4:43:43 PM

Ervaringen

Boven Matera

rondrijden, een praatje maken, te voet eropuit gaan. Middeleeuwse stadjes in de heuvels van Toscane als kralen aan een ketting rijgen. Naar de valse klokken van de duomo luisteren. In de schemering op de trap van een renaissancepiazza zitten, in Venetië, Florence of Lucca.

In een prehistorische sassi van Matera overnachten. Je wagen aan de via ferrate (ijzeren weg) tussen de roze pieken van de Dolomieten, de geitenpaadjes door de ruige Apennijnen in de Abruzzen of een tocht langs een borrelende vulkaankrater op een Eolisch eiland. Reizend door Italië val je van de ene bekoring in de andere.

""Geef me de vijf! 48 ""Tien manieren om verliefd op Rome te worden 88 ""Ontdekkingen langs de foodieroute 100 ""Het leven op de boerderij 106 ""Trektocht door de Garfagnana 110 ""Lente in Lucca, een stedentrip 112 ""Stadjes in Toscane, Umbrië en De Marken 116 ""Lecce: barok en papier-maché 120 ""Achter de horizon: Salina 142 ""Florence van boven 148 ""Dagtocht naar Fiesole 152 ""Trektocht langs de Weg der vrijheid 194 ""Anders overnachten 208 ""La Grassa, La Dotta en La Rossa 212 ""Il Vallone dei Mulini 218 ""De sassi van Matera 220 ""Wegwijs in explosief Italië 224 ""De explosieve Stromboli bij nacht 226 ""IJzeren wegen in de Dolomieten 234 ""De onherbergzame Abruzzen 236 ""De verbeten jacht op de Targa Florio 248 ""De grand tour 264 ""Italië tussen de rails 266 ""Glamour aan de Costa Smeralda 274 ""Het Gardameer: citroenkassen en olijfolie 280 ""De weg langs de Amalfikust 282 ""Het luxeleven aan het Comomeer 288 ""Een wandeling in het park 296 ""Een palazzo hier, een villa daar 300 ""Het Versailles van Italië: Reggia di Caserta 302

7 11

22449_01_LT0100_Experience Italy1_LONELY PLANET - 1 Back_Version : 01: DU - Black Cyan Magenta Yellow

Italië is amore a prima vista (liefde op het eerste gezicht). En dan hebben we het niet over een flirt, maar over een volmaakte, brandende liefde die je aangrijpt zodra je het lyrisch en diepzinnig stemmende landschap ziet. De intense schoonheid is een schok voor je zintuigen, zoals een gloeiend heet en loeisterk slokje espresso dat kan zijn. De lieflijke, diep uitgesneden valleien met rijen wijnstokken, de zilvergroene olijfgaarden, de woeste bergen, de met pijnbomen en cipressen beklede heuvels, de sissende vulkanen, de poederwitte stranden, de middeleeuwse stadjes ...

Italië heeft niet voor niets de bijnaam il bel paese, het mooie land.

Mooi is het altijd: of je nu door ijselijke haarspeldbochten tussen de ruige bergen en een glasblauwe zee langs de Amalfikust slingert, de dorpen van Cinque Terre aan de kliffen ziet hangen, de wijken van Rome doorkruist of in een beschutte kreek aan de Sardijnse Costa Smeralda drijft. Hoe graag we ook willen, het is onmogelijk om deze ervaringen op papier te vangen: de romantiek van een gouden zonsondergang in Sorrento, de zee die als een blauwe lap zijde om Capri ligt terwijl de cicaden hun weifelende lied aanheffen, de frisse scherpe geur die opstijgt uit de citroenkassen aan het Gardameer.

Reizen in Italië is iets anders dan alleen het bekijken van bezienswaardigheden.

Hier is reizen het leven omarmen, lui

N

Trentino– Trentino– Alto Adige Adige Alto

55

15 15

MILAN 13 MILAAN 13

VENETIË VENICE

ROME ROME

24 24

LL

22 22

I Ë Y

21 21

42 42

ET LE

Se

Campania Campanië

LR

Puglia Apulië

40 40

26 26 38 38 33 33

Basilicata Basilicata

E

30 30

EN

LA

ND

Calabria Calabrië

a

RA

A

II ËA

e 29 29

ES

E A

37 37 N

Z

ES E

E

A

36 36

32 32 28, 28, 43 43

Sicily Sicilië

AA L G ER R J IE LGE I

OV VO O OSSO KO K

II ËA

D I

N D

eZ a ee

41 41

nZ e

O R RO

N N

D

A N

h Se

G EE G

A B BA

IE

T y r r eh e n si ae

cs c

N N

Molise Molise

39 45 45 39 27 27 31 31 34 34

M

35 35

i

Abruzzo De Abruzzen

NAPELS NAPLES

44 44

t

N N

A A

a

DO D O

rrssiicc aa ((F Frraan n cke) rijk)

TT

Lazio Lazio

Sardinia Sardinië

i

L A AL

C C oo

r

Umbria Umbrië

II

23 23

E ERR ZZEE GGOO V V II N A NA

d

Tuscany Toscane

Le Marche De Mark en

18 18

DH H

A

17 17 25 25 19 19 FLORENCE FLORENCE

O ON NA O AC CO

N AN SSA

AN E N

MA M AC CE E

20 20

O NO RIIN AR M MA

IA Ë

Ë A V B II

Emilia-Romagna Emilia-Romagna

SN N

R R

JK

44

EE

RI E M M

O

SS

K C

22 33

Ë II A

B

N N

Piedmont Piëmont Liguria Ligurië

TT

GRE GR I E C EK

1, 10 1, 10

11 11

16 16

77

T EE T

88

Veneto Veneto

MO M ON N

A A

14 14

Lombardy Lombardije

R OREOM MEA NI A

N EN VE OV LO SL S

KR C R

FF R R

99

66

IJE H HU RY ON AR NG GA

IË

Valle Valle d'Aosta d'Aosta

Friuli Friuli Venezia Venezia Giulia Giulia

II A Ë

Z

K

J SS T I AR I TR EN

A A

O

O AO U

12 12

O O

W

AN ND L LA D

I o

n

i

e as c nh

SZ ee e a

T U N IES I A SIË UN T Italie_boek2.indb 22 00-plan-ex-ita1.indd 22

w

R ER T SZ E W II T SW Z

12-12-18 10:02 15-Dec-17 4:44:15 PM

It 0

De perfecte pizza

Bravo Italia / 38

NAPELS EN ROME / ETEN EN DRINKEN

De pizza is afgeleid van de platte broden uit het oude Griekenland en Egypte, en was in Napels al op straat te koop toen de Spaanse bezetters in de 16e eeuw de tomaat in Italië introduceerden. Met die toevoeging was de populariteit van de pizza niet meer stuk te krijgen en in 1738 werd in Napels de eerste pizzeria geopend, bij de Port’Alba, waar hij nog steeds te vinden is. De pizzabakkers kregen al snel een ware sterrenstatus.

bestaat uit niet meer dan vijf ingrediënten: bloem, water, gist, zout en olijfolie) en complexiteit (de intensiteit en balans van het beleg). Spannende aardse smaken, verenigd op een eenvoudige basis. Of misschien komt het doordat de pizza, net als de Napolitanen zelf, ongelofelijk sociaal is. Maar de pizza is ook een snelle hap, die je onderweg kunt oppikken. En pizza’s worden bereid met producten van het boerenland rondom de stad.

De beroemdste deegkneder is – tot op de dag van vandaag – Raffaelle Esposito, de 19e-eeuwse uitvinder van de klassieke pizza margherita. Als top-pizzaiolo van de stad kreeg Esposito de opdracht om, tijdens hun bezoek in 1889, een maaltijd voor de hongerige koning Umberto I

en zijn vrouw, koningin Margherita te bereiden. Hij wilde graag indruk op het koninklijk paar maken en bedacht een creatie op basis van tomaat, mozzarella en basilicum: de rood-wit-groene vlag, ter ere van de recente eenwording van Italië.

De pizza werd natuurlijk naar de koningin vernoemd.

Meer dan honderd jaar later claimen pizzapuristen dat er niets boven Esposito’s klassieke combinatie gaat, mits deze is bereid door een Napolitaanse pizzaiolo.

Niet iedereen is het daarmee eens. De Italianen zelf zijn verdeeld in twee kampen: liefhebbers van de wat dikkere pizza uit Napels en van de Romeinse variant met een dunne bodem.

Italie_boek2.indb 35 01-BRAVO-ex-ita1.indd 35

Campanië is van oudsher een arme streek en dat merk je nog aan de no-nonsensehouding van de Napolitanen op het gebied van eten: ze gaan voor eenvoudig, regionaal en veel. En natuurlijk voor de pizza, een belangrijke pijler onder de cucina povera en een hoeksteen van de culinaire reputatie van Napels.

De stad heeft ook andere specialiteiten: sfogliatella, een goddelijke oester van bladerdeeg, gevuld met zoete ricotta en gekonfijt fruit, gatto di patate, een soort aardappelcake, en trippa Napoletana (pens), maar de pizza staat symbool voor het pulserende, lawaaierige, chaotische, onweerstaanbare Napels. Misschien komt het door de mix van eenvoud (de bodem

:02 PM

Napels

12-12-18 10:02 12/15/2017 3:40:19 PM

Over druiven en meer: een kleine Italiaanse wijngids

In Italië is een warme maaltijd zonder wijn net zo ondenkbaar als pasta zonder saus. Wie in een restaurant geen wijn bestelt, kan voor consternatie zorgen – ben je zwanger of een afkickende alcoholist? Of heeft de ober iets verkeerds gezegd? Italiaanse wijnen zijn overal bij te drinken, staan bekend als ‘voedselvriendelijk’ en tillen de regionale keukens al eeuwenlang naar een hoger plan.

Bravo Italia / 70

HEEL ITALIË / ETEN EN DRINKEN

Italië heeft een complex systeem om wijnen en wijnstreken te labelen. Labels geven een indicatie van de kwaliteit, maar zeggen nog niet alles over de wijn. Toch is het handig om te weten waar de afkortingen voor staan.

DOC (denominazione di origine controllata) Wijnen die voldoen aan een reeks kwaliteits­ criteria met betrekking tot onder meer druivenrassen en productiewijze. Er zijn 23 DOC’s in Lombardije, 42 in het naburige Piëmont, 29 in de Veneto en 9 in TrentinoZuid-Tirol.

DOCG (denominazione di origine controllata e garantita) Topwijn: alleen wijnen die al ten minste vijf jaar de DOC-status hebben, komen in aanmerking. Italië heeft zeventig van

dergelijke wijnstreken. Aanvullende termen om de kwaliteit aan te geven, bijvoorbeeld de wijze van rijping of andere factoren die de wijn speciaal maken: riserva, speciale en superiore IGT (indicazione geografica tipica) Kwaliteitswijnen uit gebieden of van rassen die niet onder het DOC-systeem vallen en waarvoor minder strenge regels gelden.

Ken je regio’s

Toscane, in Midden-Italië, is misschien de beroemdste wijnstreek van heel het land en een echte wijnbouwreus. Er komt een ontelbaar aantal volle, zeer goed bekendstaande rode wijnen vandaan, zoals chianti, brunello en de zogeheten ‘super-Toscaners’.

Italie_boek2.indb 67 01-BRAVO-ex-ita1.indd 67

DOC en dergelijke

:02 PM

Sommige Italiaanse wijnen zijn je vast en zeker vertrouwd, als oude liefdes, zoals de bij pizza en film passende chianti of de altijd lekkere zomerhit pinot grigio. Maar er bestaan ook boeiende variëteiten en blends die je niet zo simpel kunt omschrijven en intrigerende Italiaanse wijnen die weinig gemeen hebben met hun naamgenoten uit Europa en de Nieuwe Wereld, van de merlot en de pinot nero (pinot noir) tot de chardonnay.

Veel buitenlanders bestellen een veilig karafje van de huiswijn, wat in Italië meestal neerkomt op een jonge fruitige rode voor bij de tomatensaus of een koude droge witte voor bij de vis. Maar met een klein beetje lef maak je kennis met een baaierd aan opties, per glas of halve fles.

12-12-18 10:02 12/15/2017 3:40:55 PM

22449_01_LT0100_Experience Italy1_LONELY PLANET - 5 Back_Version : 01: DU - Black Cyan Magenta Yellow

ROME Bravo Italia / 86

De eeuwige stad

Rome, de broeierige, dynamische hoofdstad, is gebouwd op de ruïnes van een oud rijk en ligt verspreid over zeven heuvels. La città eterna (de eeuwige stad) is het kloppende hart van Italië – en die gonst van het stadsleven. Zoemende Vespa’s schieten als vuurvliegjes over barokke piazza’s en langs snoepdoosbasilica’s, antieke ruïnes en de afgeladen caféterrassen.

Tridente Vaticaan

Ti

be

Centro Storico

r

Gianicolo

Trevi Quirinale ROME

Trastevere Celio Testaccio

San Giovanni

Los van alle opstoppingen en toeristen­ lokkers is Rome een heerlijke, leefbare stad, met een kolossaal verleden en een snelle, hedendaagse lifestyle. Je valt er als een blok voor. Als je voor het eerst in Rome komt en een déjà vu ervaart, is dat omdat je er al eens geweest bent – misschien niet in levenden lijve, maar dan toch zeker in een boek, een film of een liedje.

Een rondje door het oude Rome, ooit de caput mundi (hoofdstad van de wereld), is als een wandeling door een fascinerend, drieduizend jaar oud geschiedenisboek.

Rome ontwikkelde zich tot de eerste Europese grootmacht en het spirituele centrum van het christendom, omdat men hier slimmer en effectiever was dan de concurrenten. Dat begon al met de oude Romeinen die niet van halve maatregelen hielden en een stad bouwden die zijn gelijke niet kende. Waar je je ook bevindt in Rome, of dat nu in het Colosseum is, dat plek bood aan 50.000 mensen, de ruïnes van het Palatijn, die verkleuren in het licht van de ondergaande zon, of het Forum Romanum met resten van tempels en basilica’s, je zult momenten beleven die je nooit meer vergeet.

Het centro storico van Rome is minstens zo memorabel. Het historische

centrum ligt rondom de Piazza Navona, met fonteinen, straatartiesten en barokke palazzi, en wordt gedomineerd door het tweeduizend jaar oude Pantheon, met zijn echoënde koepel en marmeren interieur (je gelooft je ogen niet). Aan de overkant van de rivier ligt het Vaticaan, de kleinste soevereine staat ter wereld, met de Sint-Pieter, waar de marmeren Pietà van Michelangelo je tot tranen toe roert, en de fresco’s het plafond van de Sixtijnse Kapel sieren.

Maar je leert Rome pas echt kennen in de minder toeristische, authentieke stadswijken. In de stegen van Trastevere en Gianicolo vind je kerkjes met schitterende mozaïeken, Testaccio bevat talloze leuke cafés, trattoria's die alles van het dier gebruiken en pizzeria’s waar al een dunne, knapperige pizza voor je neus staat voor je delizioso! hebt kunnen zeggen. Tridente, Trevi en de Quirinale doen mee met de Spaanse Trappen (135 treden, dé plek om mensen te kijken), renaissancekerken vol meesterwerken van Caravaggio, galeries en de Trevifontein: gooi er een muntje in en je weet zeker dat je ooit naar Rome terug zult komen – net als al die andere mensen.

Rechts De Trevifontein

:02 PM

Italie_boek2.indb 83 01-BRAVO-ex-ita1.indd 83

12-12-18 10:02 12/15/2017 3:41:10 PM

22449_01_LT0100_Experience Italy1_LONELY PLANET - 6 Back_Version : 01: DU - Black Cyan Magenta Yellow

FLORENCE Tradizione / 146

Bakermat van de renaissance

Op verschillende uren van de dag biedt de Ponte Vecchio, die zich sierlijk over de Arno buigt, dankzij het veranderende licht telkens weer een nieuwe blik op de stad.

Vanuit dit gezichtspunt ziet Florence, de hoofdstad van Toscane, er net zo fraai uit als de legendarische fresco’s van de renaissancemeesters. Deze stad van water, licht en rijk geornamenteerde gebouwen roept een frivool soort romantiek op, de torens en palazzi, marmeren basilica’s en donkere steegjes lijken vol middeleeuwse verhalen te zitten.

San Jacopino

San Marco San Lorenzo FLORENCE

Pignone Oltrarno

Santo Spirito

Ar

no

Santa Croce

San Niccolò

Hoe verrassend klein het ook is, Florence prikkelt de verbeelding als weinig andere plaatsen op aarde, dankzij zijn krankzinnige rijkdom aan uiterst hoogstaande kunst en architectuur.

Hier hebben de grote renaissancemeesters zelf rondgelopen, hier hebben ze hun sublieme, hemelse dromen vertaald in intimiderend grote en glorieuze werken. Want je zult letterlijk met stomheid geslagen zijn – net als miljoenen mensen voor je – als je door de wijken San Lorenzo en San Marco loopt, waar de Basilica di San Lorenzo van Brunelleschi bovenuit torent, waar de David van Michelangelo in de Galleria dell’Accademia naar Rome staart en waar de fresco’s van Fra’ Angelico in de Basilica di San Marco de geest verheffen.

Het oude Florence overvalt je met zijn artistieke uitingen van genialiteit, zoals Brunelleschi’s verbluffend marmeren Duomo met zijn achthoekige koepel, de middeleeuwse Piazza della Signoria en het met kantelen getooide Palazzo Vecchio.

De grootste collectie renaissancekunst ter wereld hangt in het Uffizi, die onder andere

De geboorte van Venus en La Primavera van Botticelli, de altaarstukken van Giotto en De doop van Christus van Leonardo da Vinci bevat. Hoe vaak je ook komt, je raakt er nooit uitgekeken.

De Florentijnse levensstijl kent een rijke cultuur en lange geschiedenis, en drijft op familie, geloof, goed eten en traditie. Dat is het duidelijkst in Oltrarno, ‘aan de andere kant van de Arno’, de bohemienbuurt vol botteghe (ambachtelijke ateliers). Om de hoek van elk smal steegje kun je ze vinden: juweliers, schoenmakers, vioolbouwers, boekbinders, vergulders, metaalbewerkers en beeldhouwers. Het zijn maestri (meesters) die hun vak uitoefenen zoals dat hier al sinds de renaissance gebeurt.

Maar ook in kleine dingen schuilt de magie van Florence, bijvoorbeeld een avondje passeggiata (flaneren) in Santa Croce, een bistecca fiorentina (T-bone steak) met een glas Toscaanse wijn in een trattoria, een bezoek aan het atelier van een goudsmit. Florence is een stad van snel wisselende mode, maar ook van tijdloze schoonheid.

Italie_boek2.indb 150 02-TRADIZIONE-ex-ita1.indd 150

12-12-18 10:02 12/15/2017 4:01:31 PM

It 0

10 −−−−−−−−−−−−−−− 9 −−−−−−−−−−−−−−−

De koffiecultuur

Italië is grotendeels verantwoordelijk voor de manier waarop de rest van de wereld koffiezet, serveert en drinkt, van de benamingen (cappuccino, latte, macchiato) tot de espressomachine op stoom (een uitvinding van Angelo Moriondo, Turijn 1884) en trendy merken (Illy, Lavazza). Als koffie ergens thuishoort, is het hier.

6

Viva Italia / 186

−−−−−−−−−−−−−−− 7 −−−−−−−−−−−−−−−

8

HEEL ITALIË / ETEN EN DRINKEN

De smaak

Een van de beste dingen van Italiaanse koffie is de constante kwaliteit, of je nu in een klein bergdorpje bent of op een druk terras aan een piazza in Rome. Zoals Italianen hun pasta graag al dente eten, zo willen ze dat hun koffie een zwaar gebrande, bitterzoete smaak heeft en dat er crema op drijft, een bruin soort schuim.

4

−−−−−−−−−−−−−−− 5 −−−−−−−−−−−−−−−

Bestellen

Zie de eerste keer dat je in Italië koffie bestelt als een officieuze initiatierite.

Regel één: vaak is het uitspreken van dat ene woord voldoende om een kopje koffie te bestellen: caffé. Dan krijg je een sterk bakje espresso (dat woord wordt trouwens zelden gebruikt). Een macchiato is een espresso met een scheut gestoomde melk. Een americano is een espresso met extra heet water, in een iets groter kopje.

De koning van de witte koffie is de hooggeëerde cappuccino, een espresso met een schuimig laagje melk en wat cacaopoeder.

Cappuccino drink je ’s morgens. Fanatici beweren dat je een ernstige fout maakt als je na 10.00 uur nog een cappuccino bestelt, maar hoewel het onwaarschijnlijk is dat je Italiaanse vrienden na het diner melk in hun koffie willen, is het drinken van cappuccino in de avonduren (nog) niet illegaal. Als je maar je verontschuldigingen aanbiedt.

Er wordt niet met maten gewerkt. Vraag een grande of een venti en je wordt nietbegrijpend aangekeken. Met de enorme latte van 590 ml die in Noord-Amerika wordt gedronken, kun je een complete vergadering in Italië van koffie voorzien. Cappuccino wordt geserveerd in een porseleinen kopje van 180 ml en moet warm zijn, niet kokend heet. Pas op met het woord latte, dat ‘melk’ betekent. Als je latte bestelt, krijg

je latte. Een caffè latte is een glas warme melk met een wolkje koffie.

Koffievariaties

Hoewel in de Italiaanse culinaire wereld eenvoud meestal het best is, laat de koffiecultuur ruimte voor een paar kleine variaties, waarvan sommige puur regionaal zijn. Een caffè corretto is een espresso die ‘gecorrigeerd’ is met een scheut drank, meestal grappa, en later op de dag wordt gedronken. Een doppio is een dubbele espresso, voor als je een kater hebt of slaapgebrek.

Een ristretto is een kleine espresso, met minder water maar even veel kracht en in een cappuccino scuro zit minder melk.

En steeds meer cafés in heel Italië bieden een alternatief voor koemelk, zodat een cappuccino con latte di soia (met sojamelk) of con latte di mandorla (met amandelmelk) tegenwoordig geen idiote bestelling meer is.

−−−−−−−−−−−−−−− 11 −−−−−−−−−−−−−−−

12

−−−−−−−−−−−−−−− 13 −−−−−−−−−−−−−−−

14

−−−−−−−−−−−−−−− 15 −−−−−−−−−−−−−−−

16

Italie_boek2.indb 190 03-VIVA-ex-ita1.indd 190 12-12-18 10:02 12/15/2017 4:25:53 PM It 0

LEVEN OP HET WATER In Le città invisibili van Italo Calvino beschrijft de Venetiaanse ontdekkingsreiziger Marco Polo de steden die hij heeft gezien aan Koeblai Khan – maar in feite zijn het stuk voor stuk beschrijvingen van Venetië. Als je er bent, snap je waarom. Iedereen die Venetië bezoekt, valt als een blok voor die unieke stad van marmeren paleizen in het midden van zijn kwetsbare lagune.

:02 PM

Italie_boek2.indb 309 05-DOLCE-ex-ita1.indd 309

Dolce Vita / 308

VENETIË / CULTUUR

12-12-18 10:02 15-Dec-17 4:04:17 PM

www.kosmosuitgevers.nl kosmos.uitgevers

Oorspronkelijke titel: Experience Italy Oorspronkelijke uitgever: Lonely Planet Global Limited © 2018 Lonely Planet Global Limited © 2019 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen Productie Nederlandse editie: Deul & Spanjaard, Groningen Vertaling: Henriëtte Gorthuis ISBN 978 90 215 7192 8 NUR 500

Met dank aan Will Allen, Robin Barton, Bridget Blair, Meri Blazevski, Cheree Broughton, Hannah Cartmel, Barbara Di Castro, Grace Dobell, Sasha Drew, Evan Godt, Shona Gray, James Hardy, Victoria Harrison, Noirin Hegarty, Liz Heynes, Simon Hoskins, Indra Kilfoyle, Alison Lyall, Katherine Marsh, Jean-Pierre Masclef, Anne Mason, Fin McCarthy, Jenna Myers, Catherine Naghten, Darren O’Connell, Lauren O’Connell, Anthony Phelan, Piers Pickard, Martine Power, Rachel Rawling, Kathryn Rowan, Wibowo Rusli, Diana Saengkham, Vicky Smith, Lyahna Spencer, Kate Sullivan, Anna Tyler, Tracy Whitmey, Juan Winata, Chris Zeiher Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

Ontwerp: Mazzy Prinsep Cartografie: Wayne Murphy, Diana Von Holdt Alle rechten voorbehouden / All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, online-publicatie of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

www.lonelyplanet.com

Het papier in dit boek is gecertificeerd volgens de regels van de Forest Stewardship Council®. FSC® staat voor natuurvriendelijk, sociaal verantwoord en economisch rendabel beheer van het bosareaal op de wereld.

20 01: DU

320

kosmos.uitgevers

Auteurs Bonnie Alberts, Sarah Barrell, Oliver Berry, Alison Bing, Abigail Blasi, Cristian Bonetto, John Brunton, Alex Butler, Kerry Christiani, Gregor Clark, Dan Cruickshank, Francesco da Mosto, Matthew Fort, Paula Hardy, Abigail Hole, James Martin, Annemsarie McCarthy, Stephen McClarence, Kate Morgan, Tim Parks, Olivia Pozzan, Brendan Sainsbury, Simon Sellars, Oliver Smith, Marcel Theroux, Orla Thomas, Alex Von Tunzelmann, Tony Wheeler, Nicola Williams, Lonely Planet Travel News (www.lonelyplanet.com/news)

www.kosmosuitgevers.nl

NUR 500 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

BELEEF ITALIË

Italië heeft het allemaal: eeuwenoude cultuur, bruisende steden, kleurrijke kustdorpen, oogverblindend mooie landschappen en fantastisch eten. Dit boek is soms een feest der herkenning, maar meer nog een reis door het onbekende Italië. Ontdek de verfijnde Italiaanse keuken, neem een kijkje achter de schermen van operahuis La Scala en laat je verbazen door de verborgen geheimen van Toscane. Van de chique villa’s aan het Comomeer tot het ware gezicht van Corleone op Sicilië, beleef Italië zoals je nog nooit hebt gedaan.

BELEEF

ITALIË

INSPIR ATIE EN IDEEËN VOOR LIEFHEBBERS VAN L A BELL A VITA