Inkijkexemplaar Vogel kijkgids - Marc Duquet

Marc Duquet

• 142 vogelsoorten in woord en beeld

Bioloog Marc Duquet bestudeert al meer dan veertig jaar vogels. Hij is medeoprichter van het tijdschrift Ornithos en

Buitenmens en autodidact Jean Chevallier verzorgt al meer dan twintig jaar natuurillustraties voor diverse boeken en tijdschriften.

Deze Nederlandstalige editie is van actuele informatie voorzien door Vogelbescherming Nederland.

• P lus een handige checklist om te gebruiken bij vogeltellingen

Uitnodigende gids voor beginnende vogelaars van alle leeftijden.

Boordevol relevante informatie over het opsporen, spotten en determineren van de meest voorkomende vogels. Met concrete antwoorden op vragen als: Waar en wanneer kan ik ze zien? Welke verrekijker zal ik kiezen? Waaraan kan ik een soort herkennen?

Om het zoeken te vergemakkelijken zijn de vogels ingedeeld naar de plaats waar ze het vaakst worden gezien: bij huizen, op het land, in bomen, aan het water en op vakantie.

BASISGIDS VOOR WIE VOGELS WIL LEREN (HER)KENNEN

Vogelkijkgids

is auteur van talrijke artikelen en boeken over vogels. In een Nederlandse vertaling verscheen eerder zijn Vogelgids voor kids .

• Met duidelijke foto’s en tekeningen

Deze basisgids beantwoordt veel vragen van vogelliefhebbers, zoals: • Wat is een vogel?

Marc Duquet

Vogel kijkgids

•W at is zijn dagritme en hoe leeft hij het jaar rond?

• Waar en wanneer kun je vogels kijken?

• Hoe kun je ze het beste spotten?

• Welke verrekijker zal ik kiezen?

• Welke vogel is dit?

Met alle belangrijke kenmerken van 142 in West-Europa algemeen voorkomende soorten vogels en gemakkelijke herkenning door 170 heldere foto’s en 200 tekeningen.

In de bijlagen vind je informatie om je verder te verdiepen (handige adressen, boeken, tijdschriften en websites) en een geïllustreerde checklist waarin je kunt zien in welke periode de soort in Nederland en Vlaanderen meestal aanwezig is en waarmee je kunt bijhouden welke vogels je al hebt gezien.

VOGELS OBSERVEREN EN HERKENNEN

In samenwerking met Vogelbescherming Nederland en Natuurpunt.

www.kosmosuitgevers.nl

kosmosBOvogelkijkgids1017.indd 1

08-11-17 11:24

Vogel kijkgids

001-031-Vogelkijkgids.indd 1

13-11-17 19:35

Voor Julien…

www.kosmosuitgevers.nl Oorspronkelijk uitgegeven als Le petit guide ornitho © 2016 Delachaux et Niestlé SA, Parijs Voor de Nederlandse taal: © 2018 Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen Vertaling en opmaak: Ger Meesters Omslagontwerp: Garage BNO Redactie: Madeleine Gimpel ISBN 978 90 215 6663 4 NUR 435 Alle rechten voorbehouden / All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, onder voorafgaande toestemming van de uitgever.

001-031-Vogelkijkgids.indd 2

13-11-17 19:35

Marc Duquet

illustraties Jean Chevallier

Vogel kijkgids VOGELS OBSERVEREN EN HERKENNEN

001-031-Vogelkijkgids.indd 3

08-11-17 13:51

001-031-Vogelkijkgids.indd 4

13-11-17 19:35

INHOUD Vogels observeren 6 Vogelgeheimen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 De vogel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Vogelvlucht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 De dag van een vogel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Het vogelvoorjaar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Overleven in de winter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Vogeltrek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Vogels opsporen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Een verrekijker uitkiezen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 De verrekijker instellen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 De verrekijker gebruiken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Waar kijk je om vogels te zien?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Hoe moet je observeren?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Vogels lokken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Vogels determineren 60 Vogels herkennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Enkele vaktermen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Vorm en grootte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Verschillende verenkleden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Leefgebied en seizoen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Vogelfamilies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Determinatiegids. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Bij huizen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Op het land . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 In de bomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Aan het water . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Op vakantie?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Verborgen vogels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

Voor de echte vogelliefhebber

192

Als je verder wilt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Vogelaars ontmoeten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194 Lezen om meer te leren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 Een telescoop kopen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Nuttige adressen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 GeĂŻllustreerde checklist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 Register. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

001-031-Vogelkijkgids.indd 5

13-11-17 19:35

Vogels observeren ∞ Vogelgeheimen 32 ∞ Vogels opsporen 8

001-031-Vogelkijkgids.indd 7

08-11-17 13:51

Vogelgeheimen Het is een raar beest, een vogel: zijn lijf is met veren bedekt, zijn bek loopt uit in een verhoornde snavel en zijn voorpoten zijn vleugels geworden waarmee hij kan vliegen.

∞ De vogel Net als zoogdieren, reptielen, amfibieën en vissen zijn vogels gewervelde dieren met een centrale wervelkolom waardoor de belangrijkste zenuwen lopen, en een dragend skelet van botten. Vogels onderscheiden zich van de andere dieren door hun verenkleed, door hun verhoornde snavel en vooral door hun voorste ledematen – het equivalent van onze armen – die tot vleugels zijn geëvolueerd.

Koolmees

001-031-Vogelkijkgids.indd 8

13-11-17 19:35

vogelgeheimen

Zwartkop

contourveren

vlag

contourveren

schacht slagpennen

spoel

staartpennen

Een vogelveer bestaat uit drie delen: de spoel, de schacht in het verlengde daarvan en de vlag, aan weerszijden van de schacht.

De vlag bestaat uit in elkaar gehaakte baarden en baardjes.

Er zijn twee soorten vogelveren: • De contourveren bedekken het vogellichaam om het te beschermen (inclusief de dekveren) en om de vleugels en de staart te vormen (de pennen). Samen vormen ze het verenkleed dat het uiterlijk van de vogel bepaalt: het geeft hem zijn vorm en kleur. De grote, sterke vleugelveren die heel stijf zijn, worden slagpennen genoemd, die in de staart heten staartpennen; door deze pennen kan de vogel vliegen.

• De donsveren, onder de dekveren, hebben een isolerende functie tegen de koude en de warmte. Van het soepele, lichte en heerlijk zachte ganzen- en eendendons worden kussens, gewatteerde winterjassen en extra warme slaapzakken en dekbedden gemaakt.

001-031-Vogelkijkgids.indd 9

9

13-11-17 19:35

Boerenzwaluw

De snavel is gevormd uit het kaakbot en is bedekt met een hoornachtige laag. Bovenin bevinden zich de neusgaten. De snavel verlengt de vogelbek naar voren toe. Het soort voedsel van de vogel bepaalt de vorm van de snavel: • kort, dik en kegelvormig bij graaneters (mussen, gorzen, vinken); • slank en spits bij insecteneters (zangers, goudhanen, heggenmussen, piepers en kwikstaarten); • lang en spits, soms scherp als een dolk, om vis te vangen (reigers, futen, ijsvogel); • lang en dun, soms gebogen, om ermee in de modder (wulpen, snippen, ruiters) of de grond (hop) te peuren; • kort en gebogen om vlees te verscheuren (roofvogels, uilen, klauwieren); • beitelvormig om in hout te hakken (spechten, boomklevers); 10

• verlengd en afgeplat om water te zeven (eenden, lepelaars).

001-031-Vogelkijkgids.indd 10

13-11-17 19:35

vogelgeheimen

De snavels van vogels hebben zeer uiteenlopende vormen en kleuren: van boven naar beneden en van links naar rechts: groenling, zwartkop (vrouwtje), ijsvogel, oeverloper, sperwer, boomklever, wilde eend, grote kruisbek, kokmeeuw, waterhoen, blauwe reiger, moerassneeuwhoen.

11

001-031-Vogelkijkgids.indd 11

13-11-17 19:35

vogels determineren

∞ Verschillende verenkleden Mannetje en vrouwtje kunnen precies hetzelfde verenkleed dragen,

zoals bij de roodborst, de putter, de zanglijster, de kraaien, de wouwen, enz. Bij andere soorten is het heel gemakkelijk om ze van elkaar te onderscheiden. Bij eenden, kiekendieven, klauwieren, grasmussen, roodstaarten, enz. hebben de mannetjes en de vrouwtjes een heel ander verenkleed; in sommige gevallen is het moeilijk om je voor te stellen dat ze tot dezelfde soort behoren. Soms is dit verschil tussen het mannetje en vrouwtje subtiel: het gaat bijvoorbeeld om de breedte van de zwarte ‘borststreep’ van de koolmees of de kleur van de nek van de grote bonte specht. Ook ziet het vrouwtje er in veel gevallen hetzelfde uit als het mannetje, maar ze is gewoon wat valer dan deze, waarschijnlijk omdat ze dan minder opvalt als ze op het nest ligt. Dit geldt bijvoorbeeld voor de vink, de keep, de goudvink, gorzen, de merel, enzovoort.

Roodborst

060-077-Vogelkijkgids.indd 66

13-11-17 19:40

vogels herkennen

vrouwtje

mannetje

Het mannetje en vrouwtje kunnen zo erg verschillen dat het lijkt of het aparte vogelsoorten zijn, zoals bij de blauwe kiekendief (boven), of juist heel erg op elkaar lijken –op één detail na – zoals bij de grote bonte specht (onder). vrouwtje

mannetje

67

060-077-Vogelkijkgids.indd 67

13-11-17 19:40

bij huizen

Turkse tortel Oorspronkelijk afkomstig uit AziĂŤ werd de Turkse tortel voor het eerst in Nederland waargenomen in 1952. Hij heeft ons hele land snel gekoloniseerd, waar nu zijn eentonige lied in alle tuinen en op pleinen te horen is.

Het is een weinig schuwe vogel die overal heel gemakkelijk te zien is.

vleugelpunt zwart

A

De Turkse tortel behoort tot de familie van de duiven. Zijn zandkleurige verenkleed heeft soms een roze tint op de borst. Hij is te onderscheiden van de zomertortel door zijn egale kleur. In de vlucht heeft hij wat wit aan het einde van zijn staart, en van dichtbij toont zijn oog donkerrood.. voedsel

A

A

A

zwarte, vrij smalle snavel

A

zwarte, wit gerande halsring zandkleurig verenkleed

poten roze

Opdringerig maar sympathiek Het is niet bekend waardoor de Turkse tortel zich over Europa heeft verspreid, maar hij vindt hier blijkbaar gunstige omstandigheden om te overleven.

Zijn succes heeft hij ongetwijfeld ook te danken aan de sympathie die hij wekt.

s   De Turkse tortel strijkt vaak goed in het zicht op een paaltje of boomtop neer.

81

078-101-Vogelkijkgids.indd 81

13-11-17 19:41

bij huizen

Putter In heel Nederland en BelgiĂŤ leeft de putter langs graslanden die door een paar bomen worden omzoomd: hij is zelfs in stadsparken algemeen.

Deze neef van de vink bouwt een klein nest van gevlochten droog gras, warm gevoerd met plantenpluis. De putter komt zelden op de grond; hij foerageert graag op hoge planten, zoals kaardebollen en distels. kop zwart en wit

A

A

vanboven beige

A

vleugel zwart met gele baan

A

A

gezicht rood

De putter is de enige vogel met een driekleurige kop: rood, wit en zwart. In de vlucht toont de vleugel een brede felgele baan, en soms zie je zijn witte stuit. Bij het verlaten van het nest hebben de jonge putters twee maanden lang een beige kop, zonder de heldere kleuren van de adulte vogels. voedsel

vanonder met beige zweem

Elegante zanger De putter wordt zeer gewaardeerd door kooivogelliefhebbers, vanwege zijn kleurrijke kleed en melodieuze zang. Gelukkig is de putter tegenwoordig een volledig beschermde vogel, die niet gevangen en in gevangenschap mag worden gehouden. s

  De putter voedt zich met de piepkleine zaden van distels en paardenbloemen.

97

078-101-Vogelkijkgids.indd 97

13-11-17 19:42

Marc Duquet

• 142 vogelsoorten in woord en beeld

Bioloog Marc Duquet bestudeert al meer dan veertig jaar vogels. Hij is medeoprichter van het tijdschrift Ornithos en

Buitenmens en autodidact Jean Chevallier verzorgt al meer dan twintig jaar natuurillustraties voor diverse boeken en tijdschriften.

Deze Nederlandstalige editie is van actuele informatie voorzien door Vogelbescherming Nederland.

• P lus een handige checklist om te gebruiken bij vogeltellingen

Uitnodigende gids voor beginnende vogelaars van alle leeftijden.

Boordevol relevante informatie over het opsporen, spotten en determineren van de meest voorkomende vogels. Met concrete antwoorden op vragen als: Waar en wanneer kan ik ze zien? Welke verrekijker zal ik kiezen? Waaraan kan ik een soort herkennen?

Om het zoeken te vergemakkelijken zijn de vogels ingedeeld naar de plaats waar ze het vaakst worden gezien: bij huizen, op het land, in bomen, aan het water en op vakantie.

BASISGIDS VOOR WIE VOGELS WIL LEREN (HER)KENNEN

Vogelkijkgids

is auteur van talrijke artikelen en boeken over vogels. In een Nederlandse vertaling verscheen eerder zijn Vogelgids voor kids .

• Met duidelijke foto’s en tekeningen

Deze basisgids beantwoordt veel vragen van vogelliefhebbers, zoals: • Wat is een vogel?

Marc Duquet

Vogel kijkgids

•W at is zijn dagritme en hoe leeft hij het jaar rond?

• Waar en wanneer kun je vogels kijken?

• Hoe kun je ze het beste spotten?

• Welke verrekijker zal ik kiezen?

• Welke vogel is dit?

Met alle belangrijke kenmerken van 142 in West-Europa algemeen voorkomende soorten vogels en gemakkelijke herkenning door 170 heldere foto’s en 200 tekeningen.

In de bijlagen vind je informatie om je verder te verdiepen (handige adressen, boeken, tijdschriften en websites) en een geïllustreerde checklist waarin je kunt zien in welke periode de soort in Nederland en Vlaanderen meestal aanwezig is en waarmee je kunt bijhouden welke vogels je al hebt gezien.

VOGELS OBSERVEREN EN HERKENNEN

In samenwerking met Vogelbescherming Nederland en Natuurpunt.

www.kosmosuitgevers.nl

kosmosBOvogelkijkgids1017.indd 1

08-11-17 11:24