Kruidentocht - Marjolein Holtkamp

Marjolein Holtkamp

Marjolein Holtkamp is vormgeefster met een missie: laten zien dat de natuur mooi, lekker én helend is!

Speuren naar watermunt

WILDE KRUIDEN

Klaproos verzacht en heeft een kalmerende werking bij hoest en slapeloosheid

OP ZOEK NAAR

Kunnen we nog naar kruiden kijken zoals onze voorouders dat deden? Deze mooi geïllustreerde gids met allerlei wetenswaardigheden over kruiden is een begin. Wat is er bijzonder aan en wat kun je er zoal mee doen? Een boek voor alle leeftijden met ruimte voor notities en twee handige losse posters om mee naar buiten te nemen.

Kruidentocht

ANDERS KIJKEN, VOELEN, RUIKEN EN PROEVEN

Kruidentocht OP ZOEK NAAR

WILDE KRUIDEN

DE LEUKSTE WEETJES OVER DE NATUUR I N JE OMGEVING

9 789021 564708 >

kosBOkruidentocht0317.indd 1

08-03-17 08:41

DIT KRUIDENGIDSJE IS VAN

www.kosmosuitgevers.nl © 2017 Kosmos uitgevers, Utrecht/Antwerpen Concept, tekst, layout en beeldredactie Marjolein Holtkamp. Bronnen en naslagwerk Educatie Kruidengeneeskunde Het Kruidenrijk, Yvonne Maessen. Groot handboek geneeskrachtige planten Geert Verhelst.

Het grote kruidenboek, prof. dr. R.E. Schultes. Lexicon der geneeskruiden Mellie Uyldert.

Fotografie & illustraties Istockphoto. Met uitzondering van de foto’s: nummer 3 op pag. 40, 3 op pag. 48, 2 pag. 50, 2 pag. 66, 2 pag. 78, Marjolein Holtkamp. Foto nummer 2 op pag. 54 Wikimedia en de foto’s nummer: 2 op pag. 18, 2 en 3 op pag. 28, 3 pag. 50, 2 pag. 88, 3 pag. 90, 2 pag. 102, 3 pag. 112, 2 en 3 pag. 116, Vito Meij. Beeldbewerking pag. 15 Willem Hamers.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

ISBN 978 90 2156 4708

kosBWkruidentocht0317.indd 4

08-03-17 09:21

INHOUD

Wat je moet weten

6

Om te schrijven

7

Écht kijken naar de natuur

9

De posters

op ontdekkingstocht fotowedstrijd natuurtekenen

kruidenbuidel

10 10 10 11 11

Nederlandse namen

12

Latijnse namen

13

Via de berk naar de witte dovenetel

14

Om te schrijven

118

De seizoenen

120

voorjaarskruiden

zomerse producten

scharrelen in de herfst

zoeken in de winter

121 121 122 123

Kruidenthee 124 124 kruidenthee maken kruidenmix 125 Inhoudstoffen in het kort

126

Medicijnen en zwangerschap

126

Om te schrijven 127

Een bepaalde plant of boom leer je kennen door bloem, bloeiwijze, vrucht, blad, stengel, wortel en structuur goed te bekijken, eraan te ruiken en verder te onderzoeken 5

kosBWkruidentocht0317.indd 5

08-03-17 09:21

Wat je moet weten over de geneeskracht uit de natuur

Ben je er 100% zeker van dat je een kruidje hebt gevonden dat niet giftig is en ook niet op de ‘rode lijst’ staat (zie pagina 112, wilde marjolein), pluk dan nooit alles weg.

Het is belangrijk dat er nog genoeg natuur overblijft voor bestuiving en voor de vogels.

Veel bessen zien er heerlijk uit, maar zijn giftig.

Hoewel veel vogels de besjes wel kunnen eten, gaat onze spijsvertering de vrucht zo zorgvuldig verteren dat we er ziek van kunnen worden. Ga dus nooit zomaar zelf experimenteren met kruiden.

Verdiep je in kruiden en gebruik een flora. Sommige planten kunnen met elkaar verward worden. Bij twijfel over je gezondheid is het altijd van belang een gespecialiseerd arts te raadplegen. Wees voorzichtig met het gebruik van kruiden bij zwangerschap en (chronische) aandoeningen. Check het gebruik van een kruid altijd bij een bevoegd arts of therapeut.

6 kosBWkruidentocht0317.indd 6

08-03-17 09:21

OM TE SCHRIJVEN

Op de schrijfpagina’s kunnen eigen bevindingen op worden geschreven.

Eventueel kunnen de pagina’s ook eerst gekopieerd worden

In Noorwegen gelooft men dat door het plaatsen van een eikeltje in het raamkozijn, het huis beschermd wordt tegen blikseminslag 7 kosBWkruidentocht0317.indd 7

08-03-17 09:21

(GE)WILDE NATUUR NEDERLANDSE NAMEN

14 Berk 16 Braam 18 Brandnetel 20 Cichorei 22 Citroenmelisse 24 Den 26 Driekleurig viooltje 28 Duizendblad 30 Eik 32 Gewone klimop 34 Goudsbloem 36 Grote kattenstaart 38 Grote weegbree 40 Harig wilgenroosje 42 Herderstasje 44 Hondsdraf 46 Hop 48 Kaasjeskruid 50 Kamille 52 Klaproos 54 Kleefkruid 56 Klein hoefblad 58 Lavendel 60 Linde 62 Longkruid 64 Madeliefje

66 Meidoorn 68 Moerasspirea 70 Munt 72 Paardenbloem 74 Paardenkastanje 76 Robertskruid 78 Rode klaver 80 Rode zonnehoed 82 Rozemarijn 84 Salie 86 Sint-janskruid 88 Smalle weegbree 90 Smeerwortel 92 Stinkende gouwe 94 Teunisbloem 96 Tijm 98 Toorts 1 00 Toverhazelaar 1 02 Valeriaan 1 04 Venkel 1 06 Vlier 1 08 Vrouwenmantel 1 10 Watermunt 1 12 Wilde marjolein 1 14 Wilg 1 16 Witte dovenetel

12 kosBWkruidentocht0317.indd 12

08-03-17 09:21

*

Alle planten en kruiden hebben een ‘gewone’ Nederlandse naam en een officiële Latijnse naam. De Latijnse naam is in ieder land hetzelfde.

Met de toevoeging officinale of officinalis werd in de middeleeuwen aangeduid dat het kruid op de ‘Officina’ (de apothekerswerkplaats) op voorraad moest zijn.

LATIJNSE NAMEN

14 Betula 16 Rubus fruticosus 18 Urtica 20 Cichorium intybus 22 Melissa officinalis 24 Pinus sylvestris 26 Viola tricolor 28 Achillea millefolium 30 Quercus 32 Hedera helix 34 Calendula officinalis 36 Lythrum salicaria 38 Plantago major 40 Epilobium hirsutum 42 Capsella bursa pastoris 44 Glechoma hederacea 46 Humulus lupulus 48 Malva 50 Matricaria chamomilla 52 Papaver rhoeas 54 Galium aparine 56 Tussilago farfara 58 Lavandula 60 Tilia 62 Pulmonaria officinalis 64 Bellis perennis

*

66 Crataegus 68 Filipendula ulmaria 70 Mentha X piperita 72 Taraxacum officinale 74 Aesculus hippocastanum 76 Geranium robertianum 78 Trifolium pratense 80 Echinacea purpurea 82 Rosmarinus officinalis 84 Salvia officinalis 86 Hypericum perforatum 88 Plantago lanceolata 90 Symphytum officinale 92 Chelidonium majus 94 Oenothera lamarckiana 96 Thymus 98 Verbascum 1 00 Hamamelis virginiana 1 02 Valeriana officinalis 1 04 Foeniculum vulgare 106 Sambucus nigra 1 08 Alchemilla 1 10 Mentha aquatica 1 12 Origanum vulgare 1 14 Salix 1 16 Lamium album 13

kosBWkruidentocht0317.indd 13

08-03-17 09:21

BLOEIT:

Vroeger maakte men van de wortel een rode kleurstof om het haar of wol mee te verven

juni - september

GROTE KATTENSTAART

2

1

3

1. LYTHRUM -> Lythron betekent ‘met bloed bevlekt’.

De kleur rood overheerst bij deze plant. De bloemen zijn purperroze en op de stengel zitten rode ‘vegen’.

SALICARIA -> deze tweede naam is gekozen omdat de blaadjes lijken op wilgenblad, waarvan de Latijnse naam Salix is.

2. Elke bloem heeft vijf, soms zes blaadjes. Laagje voor laagje staan ze in kransen om de stengel. Samen vormen ze een pluim: de bloeiaar.

WAAR?

De plant houdt van vochtige gras- en rietlanden en groeit in het wild langs de waterkant (net als de wilg).

Ook te vinden bij vijvers en in borders van tuinen

36 kosBWkruidentocht0317.indd 36

08-03-17 09:22

3. De stengel is aan de onderkant rond, aan de bovenkant vierkant en net als de wilgenboom, makkelijk te buigen.

LEERLOOIEN MET LOOISTOFFEN Het blad en de stengel bevatten veel looistoffen. Vroeger gebruikte men deze looistoffen bij het looien van leer. Bij leerlooien wordt het leer van dierenhuiden voor kleding, schoenen of andere toepassingen, voorzien van een laagje, waardoor het leer niet meer kan bederven. Ook de bast van de wilg en de eik bevatten looistoffen die voor dit doel gebruikt werden.

Bloemen en blad staan mooi in het badwater en hebben ook nog eens een genezende werking op eczeem of huiduitslag Bij onverwachte kneuzingen of lichte schaafwonden kun je een papje van het blad maken en dat gebruiken als omslag Vroeger werd Lythrum salicaria gebruikt als bloedstelper

De Nederlandse naam dankt de plant aan de bloeiaar, die op de staart van een kat lijkt Grote kattenstaart is een sterke plant. De pluimen staan mooi in een boeket en blijven lang goed

37 kosBWkruidentocht0317.indd 37

08-03-17 09:22

BLOEIT:

Boeren houden niet van sint-janskruid, want de stengels verhouten en zijn te hard om te hooien

juni - september

SINT-JANSKRUID

2 1

3

1. HYPERICUM -> is afgeleid van de Griekse woorden Hyper en eikon. Hyper betekent ‘boven’ en eikon ‘voorstelling’. Het betekent eigenlijk: ‘wat dit kruid met je kan doen, is boven verwachting’.

WAAR?

PERFORATUM -> betekent ‘doorboord’.

2. De bloemblaadjes hebben oliekliertjes. Als je ze tussen de vingers fijn knijpt, geven ze een rood sap af. De Germanen, volkeren uit het begin van onze jaartelling, noemden dit sap het sap van Baldur, de Germaanse zonnegod.

Op droge zandgrond; langs wegbermen, op akkers, in tuinen, open plekken in bossen en op braakliggende terreinen

86 kosBWkruidentocht0317.indd 86

08-03-17 09:24

3. Als een blaadje tegen het licht aangehouden wordt, dan zie je kleine puntjes. Ook dit zijn transparante en licht doorlatende oliekliertjes.

MAGISCHE ZONNEKRACHT Op 21 juni hebben de sterke, magische krachten van de zon het hoogtepunt bereikt. Men danste en feestte rond vreugdevuren en wie op deze dag trouwden zouden een lang en gelukkig huwelijk hebben.

Sint-Jansdag, 24 juni, wordt 3 dagen na de zonnewende gevierd.

Het kruid staat dan volop in bloei.

HET ZONNETJE IN HET DONKER ‘Jaagt-den-duivelkruid’ of ‘duvelsjacht’ zijn toepasselijke volksnamen: het kruid zou de duivel, het donkere en geesten verjagen, dus hing men het kruid boven de deuren om het kwaad buiten te houden.

Al sinds de middeleeuwen wordt het ingezet als anti-depressief kruid en gebruikt wanneer iemand ‘geen lichtpuntje’ meer ziet.

Sint-janskruid kan wel een meter hoog worden

De olie werkt helend en verzorgend bij (zonne)brand.

Wel na het zonnen gebruiken, maar niet tijdens het zonnen!

Bij winterhanden en -voeten stimuleert het kruid de bloedsomloop

Hypericum is een zonnekruid

Het hele kruid kan gebruikt worden als natuurlijke verfstof 87

kosBWkruidentocht0317.indd 87

08-03-17 09:24

KA N IN SP EU RE N IN DE NATU UR T DE ZE AF WISS EL IN G AL LE SE IZ OE NE N, JU IS MA AK T HE T NO OI T SA AI

kosBWkruidentocht0317.indd 120

08-03-17 09:25

DE SEIZOENEN LENTE DE LENTE is te vergelijken met de ochtend. Geleidelijk

VOORJAARSKRUIDEN - Al vroeg in het voorjaar bieden

frisse voorjaarskruiden met aanvullende vitaminen en mineralen zich aan. Ze kunnen helpen om de afvalstoffen in ons lichaam af te voeren en leveren nieuwe energie. Tijdens de kruidentocht kun je het jonge blad van de paardenbloem oogsten voor door de salade. Het wordt een prachtige voorjaarssalade als je er wat madeliefjes overheen strooit!

ZOMER DE ZOMER is als de middag. Er is volop energie.

Bijen en vlinders zijn druk in de weer op de gekleurde bloemen waar ze door de geur en kleur naartoe gelokt worden. De vroege zonsopgang en late zonsondergang zorgen voor lange, lichte dagen. We worden voorzien van warmte en bruisen van de energie.

Eetbare voorjaarskruiden zijn: brandnetel, driekleurig viooltje, duizendblad, herderstasje, hondsdraf, kleefkruid, madeliefje, paardenbloem, smalle weegbree en witte dovenetel.

aan begint de temperatuur weer te stijgen. De natuur is aan het ontkiemen en schiet met frisse moed tevoorschijn.

Planten hebben er zin in en bevatten veel energie.

Het is een vruchtbare periode van vernieuwing.

Tegelijkertijd kan een voorjaarsmoeheid de kop op steken. Tijd voor een grote schoonmaak. Eigenlijk net zoals de voorjaarsschoonmaak in huis. Stof wordt weggepoetst en ramen gaan wijd open. ‘Buiten roept’ en nieuwe energie wordt van buiten naar binnen gehaald.

De lente is te voelen! Bewust of onbewust willen we zelf ook naar buiten voor een optimale zuurstofboost.

ZOMERPRODUCTEN - Tijdens de lange, droge zomerdagen

is het heerlijk om uren achter elkaar buiten te zijn.

121 kosBWkruidentocht0317.indd 121

08-03-17 09:25

Marjolein Holtkamp

Marjolein Holtkamp is vormgeefster met een missie: laten zien dat de natuur mooi, lekker én helend is!

Speuren naar watermunt

WILDE KRUIDEN

Klaproos verzacht en heeft een kalmerende werking bij hoest en slapeloosheid

OP ZOEK NAAR

Kunnen we nog naar kruiden kijken zoals onze voorouders dat deden? Deze mooi geïllustreerde gids met allerlei wetenswaardigheden over kruiden is een begin. Wat is er bijzonder aan en wat kun je er zoal mee doen? Een boek voor alle leeftijden met ruimte voor notities en twee handige losse posters om mee naar buiten te nemen.

Kruidentocht

ANDERS KIJKEN, VOELEN, RUIKEN EN PROEVEN

Kruidentocht OP ZOEK NAAR

WILDE KRUIDEN

DE LEUKSTE WEETJES OVER DE NATUUR I N JE OMGEVING

9 789021 564708 >

kosBOkruidentocht0317.indd 1

08-03-17 08:41