Studium Generale magazine Voorjaar 2017

PODIUM VOOR KENNIS / PUBLIC LECTURES VOORJAAR/SPRING 2017

ENCE CAFÉS, LECTURES, DEBATES, INTERVIEWS

IEDEREEN IS WELKOM / EVERYONE IS WELCOME

PODIUM VOOR KENNIS PUBLIC LECTURES

Studium Generale is in principe elke dinsdagavond in de Vrijhof, De Veldmaat 5, Enschede. SG is voor iedereen toegankelijk en gratis. Is het anders, dan staat het vermeld. Ook organiseren wij samen met Science Café Enschede avonden in Concordia.

FILM, FACEBOOK, NIEUWSBRIEF Wij filmen vrijwel al onze avonden; die films zijn te bekijken via: www.utwente.nl/sg. Info over in- of afgelaste programma’s is daar ook te vinden of via Facebook: facebook.com/utwenteSG. Wil je onze nieuwsbrief ontvangen? Abonneer je via onze site.

CONTACT Suggesties voor nieuwe thema’s, een actuele kwestie of gewoon een vraag? Wij zijn te vinden in de Vrijhof (kamers 337-339).

Anneke Heukels a.heukels@utwente.nl, 053-4893321 Hiska Bakker h.a.bakker@utwente.nl, 053-4893320 Peter Timmerman p.timmerman@utwente.nl, 053-4894456

COLOFON Uitgave Vormgeving Fotografie Druk Verschijning

Studium Generale Universiteit Twente.

LRGO Lidy Roemaat Tjabele Heier Zalsman, Zwolle januari 2017

Interesse in de nieuwste en spannendste ontwikkelingen op het gebied van wetenschap, technologie, politiek en maatschappij? Kom dan naar de programma’s van Studium Generale. Wetenschappers en andere experts vertellen met passie over hun vakgebied en over de wereld waarin wij leven.

Curious about the most recent and exciting developments in science, technology, politics and culture? Join the programs of Studium Generale. Scientists and other experts will speak with passion about their fields of expertise and about the world we live in. You will find the English spoken events in this booklet and on our website: www.utwente.nl/sg/en

INTERVIEW

LEZING

CHINA DOOR DE OGEN VAN RUBEN TERLOU

DOMWEG GELUKKIG?

Fotograaf Ruben Terlou maakte voor de VPRO een bijzondere documentaire over China: Langs de oevers van de Yangtze. Hij volgt de rivier stroomopwaarts; van miljoenenstad Shanghai tot de binnenlanden van Shangri-La. Aan de hand van fragmenten uit zijn serie vertelt hij over de impact van de economische vooruitgang, de dromen van Chinezen en het leven van alledag.

Dr. Ruben Terlou is fotograaf, documentairemaker en arts. Terlou woonde in China en spreekt vloeiend Mandarijn.

Drs. Hiska Bakker en ir. Peter Timmerman interviewen hem.

Uit onderzoek blijkt dat geluksgevoel voor 40 procent genetisch bepaald is. Nature and nurture, dus. Hoopvol is dat je je eigen geluk kunt beĂŻnvloeden. Als biologisch psycholoog meet Meike Bartels geluk. Zij gebruikt tweelingen in haar onderzoek evenals teksten van liedjes en blogs.

Een uitkomst: je bent gelukkiger als je hoogopgeleid bent. En Nederlanders zijn meer senang dan Italianen.

Prof.dr. Meike Bartels is hoogleraar Genetics and Wellbeing aan de Vrije Universiteit.

Dinsdag 24 januari, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater

Dinsdag 17 januari, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Paradoks en KIVI

In samenwerking met Paradoks, Sirius en Student Affairs Coaching & Counselling

LEZING

LEZING

KWANTUMBIOLOGIE: VAN ELEKTRONSPIN TOT ROODBORSTJE

DE SCHOONHEID VAN WISKUNDE

Trekvogels vinden hun weg via het aardmagnetisch veld. Maar volgens de klassieke natuurkunde kán dat helemaal niet, omdat dit veld veel te zwak is. Om het feilloze richtingsgevoel van vogels te kunnen verklaren is een beroep op de kwantumbiologie noodzakelijk. Een nieuw vakgebied dat niet alleen het kompas van vogels verklaart, maar ook waarom fotosynthese zo efficiënt verloopt en waarom onze ogen goed in het donker zien.

Prof.dr. Rienk van Grondelle, hoogleraar biofysica aan de VU, is erin geslaagd het moleculaire mechanisme achter fotosynthese te ontrafelen, inclusief de kwantumeffecten.

Dinsdag 31 januari, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Astatine, Alembic en Arago

Rinus Roelofs is wiskundige en beeldend kunstenaar. Hij laat zich inspireren door het werk van M.C. Escher en Leonardo da Vinci.

Roelofs ontwerpt ingenieuze objecten, variërend van Möbiusringen tot duizelingwekkende knooppatronen. Zijn geometrische werk toont de schoonheid van wiskunde.

Rinus Roelofs studeerde wiskunde aan de UT en beeldhouwkunst aan de AKI. Momenteel promoveert hij op een onderzoek naar nieuwe uniforme veelvlakken. Op de campus – in het park bij het carillon – staan betonsculpturen van Roelofs.

Dinsdag 7 februari, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Abacus

LEZING

SCIENCE CAFÉ ENSCHEDE

SCHAAPJES TELLEN…ZZZZZ…

STADSJUNGLE: DIEREN EN PLANTEN IN DE STAD

De stad biedt de dierenwereld veel goeds: een diversiteit aan groen, een iets hogere temperatuur en veel voedsel in de vorm van menselijk afval. Sommige dieren vertonen een verrassend aanpassingsvermogen. Wordt de ‘Febo-reiger’ die in de buurt van een snackbar woont, straks de voorouder van een nieuwe soort, de stadsreiger? De natuur is slim en veerkrachtig, maar we zien haar ook haar neus stoten. Jaarlijks vliegen zich miljoenen vogels te pletter tegen glas. Een Science Café over het wel en wee van dier en plant in de stad.

Kees Moeliker is directeur van het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam. Hij ontving de IgNobelprijs voor zijn onderzoek naar homoseksuele necrofilie onder eenden.

Wetenschapper Isaac Newton sliep slechts twee uur per nacht en deed geniale ontdekkingen, maar wat zegt dat? Uit onderzoek blijkt juist dat ons brein baat heeft bij rust: zo’n 7 uur slaap per etmaal is ideaal. Te weinig slaap heeft tot gevolg dat we informatie minder goed kunnen ordenen en emotioneler worden.

En van te veel slaap schijn je eerder dood te gaan. Hans Hamburger legt uit wat slaap is en hoe heilzaam dromen zijn.

Dr. Hans Hamburger is neuroloog en slaaponderzoeker. Hij werkt bij het Boerhaave WaakSlaapcentrum in Amsterdam.

Side-kick is dr. Eric Mulder, conservator van Natura Docet Wonderryck Twente.

Dinsdag 14 februari, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater

Donderdag 16 februari, 20.00-22.00 uur Concordia, Oude Markt 15, Enschede

In samenwerking met Paradoks en Student Affairs Coaching & Counselling

In samenwerking met Architectuurcentrum Twente

INTERVIEWS + DEBATTEN (27 FEBRUARI – 13 MAART)

VAN TORENTJE NAAR TORENTJE LIJSTTREKKERS IN TWENTE Op woensdag 15 maart komen de rode stempotloden weer tevoorschijn: Nederland mag de leden van de Tweede Kamer kiezen. Het zijn spannende tijden met veel nieuwe partijen.

Ben jij het overzicht ook een beetje kwijt?

Kom dan naar deze reeks bijeenkomsten waarbij kritische journalisten van De Twentsche Courant Tubantia en wetenschappers van Universiteit Twente de lijsttrekkers aan de tand voelen over actuele thema’s.

Met onder anderen: Martha Riemsma, hoofdredacteur Tubantia Ramses Wessel, hoogleraar internationaal en Europees recht (UT)

Bij het ter perse gaan van dit boekje hebben Marianne Thieme (PvdD), Emile Roemer (SP), Jan Roos (VNL), Jesse Klaver (Groenlinks), Sybrand van Haersma Buma (CDA), Alexander Pechtold (D66), Kees van der Staaij (SGP), Gert-Jan Segers (CU) en Tunahan Kuzu (DENK) toegezegd.

Benieuwd of Mark Rutte (VVD), Geert Wilders (PVV) en Lodewijk Asscher (PvdA) ook naar de UT komen?

Surf naar: www.tubantia.nl/verkiezingen Daar staat ook alle informatie over data, tijden en locaties.

In samenwerking met Tubantia, Marketing & Communicatie (UT), Sirius, Student Union en BMS

SYMPOSIUM + DRONE-SHOW IN GALLERY

DRONES: VAN BUTLER TOT FORMULE 1 Drones zijn niet meer weg te denken uit ons leven. Bij natuurrampen worden ze ingezet om de schade in kaart te brengen. De politie surveilleert ermee en ontwikkelt technieken om gevaarlijke drones te onderscheppen.

In huis kan een drone de nieuwe butler worden die met een kopje thee door de kamer vliegt. Ook kun je er spectaculair mee racen!

Prof.dr. Norman Kerle (ITC) brengt natuurrampen in beeld met hulp van drones.

Lezing in het Engels.

Arjen Stobbe, werkzaam bij de luchtvaartpolitie, legt uit hoe de politie drones inzet en onderschept.

Rosa Kuipers, teammanager van Blue Jay Eindhoven, ontwikkelt domestic drones die helpen in het huishouden.

Met een spectaculaire drone-show in de leegstaande vleugel van de Gallery!

Dinsdag 28 februari, 18.30-21.00 uur Gallery/DesignLab In samenwerking met KIVI, Ockham, Marketing & Communicatie en Facilitair Bedrijf

EXCURSIE

LEZING

URANIUMVERRIJKINGSFABRIEK URENCO

HET PORTRET ALS SPIEGEL VAN DE TIJD

In Almelo staat vlakbij de spoorlijn een groot complex met een hoog hek eromheen. Hier wordt uranium verrijkt in ultracentrifuges, een product dat dient als brandstof voor kerncentrales. Wat voor natuurkunde, chemie en werktuigbouw komt daarbij kijken? Hoe veilig is dit proces? Wij nemen een kijkje in het centrifugepark van Urenco, op de afdeling Stable Isotopes en bij Enrichment Technology, de bouwer van ultracentrifuges.

Deelname is gratis (inclusief lunch), maar tijdig aanmelden is verplicht. Dit kan tot 2 februari bij de studievereniging of via a.heukels@utwente.nl Alleen voor studenten!

Donderdag 2 maart, 8.15-14.00 uur.

We vertrekken met een bus vanaf de UT-campus.

In samenwerking met Arago, Alembic, Newton en Astatine

RafaÍl, Titiaan en Bellini schilderden prachtige Madonna’s. Hoe kun je aan die afbeeldingen zien dat ze uit de renaissance stammen en niet meer uit de middeleeuwen? Wat zegt kunst over de tijd waarin het is gemaakt?

Wat is bijvoorbeeld de betekenis van een selfie met popster Madonna? Kunst is een spiegel van de cultuur. Josien Beltman verbindt de renaissance met onze huidige politieke en maatschappelijke situatie. Zij stelt dat wij nu ook weer in een overgangsperiode leven.

Drs. Josien Beltman is conservator hedendaagse en moderne kunst van Rijksmuseum Twenthe. Van 11 februari tot 18 juni toont het museum de expositie In het hart van de renaissance.

Dinsdag 7 maart, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater

AGENDA VOORJAAR 2017

www.utwente.nl/sg facebook.com/utwenteSG

JANUARI di

17

China door de ogen van Ruben Terlou

Vrijhof

19.30-21.00

di

24

Domweg gelukkig?

Vrijhof

19.30-21.00

di

31

Kwantumbiologie

Vrijhof

19.30-21.00

FEBRUARI di

7

De schoonheid van wiskunde

Vrijhof

19.30-21.00

di

14

Schaapjes tellen…zzzzz…

Vrijhof

19.30-21.00

do

16

Stadsjungle: dieren en planten in de stad

Concordia

20.00-22.00

Vrijhof

11.00-14.00

ma 27 - 13 maart di

28

Lijststrekkers op de UT

Drones: van butler tot Formule 1

DesignLab/Gallery 18.30-21.00

MAART do

2

Excursie naar Urenco

Almelo

08.45-14.00

di

7

Het portret als spiegel van de tijd

Vrijhof

19.30-21.00

do

16

Drie jaar TOM, de balans

Bastille

15.30-17.00

di

21

Zuinig met bits

Vrijhof

19.30-21.00

ma 27

Lunch Lecture Nietzsche

DesignLab

12.45-13.30

di

Code oranje voor het klimaat

Vrijhof

19.30-21.00

28

APRIL di

4

Over smaak valt wél te twisten

Vrijhof

19.30-21.00

do

6

Interview Thom Palstra

Vrijhof

12.40-13.30

di

11

De last van stress

Vrijhof

19.30-21.00

do

20

De natuur als inspiratiebron

Concordia

20.00-22.00

MEI ma 1

Lunch Lecture Marx

DesignLab

12.45-13.30

di

2

Improvisaties: de nieuwe politiek van Europa

Vrijhof

19.30-21.00

di

9

De Taaie Tiller: Sisyphus op de campus

Vrijhof

19.30-21.00

DEBAT

LEZING

DRIE JAAR TOM, DE BALANS

ZUINIG MET BITS

Drie jaar na de introductie van het Twents Onderwijs Model maken UT Nieuws en Studium Generale de balans op: is er minder studievertraging? Leren studenten in groepjes beter dan individueel? En leidt TOM tot zogenaamde ‘T-shaped professionals’, studenten die zowel in de diepte als in de breedte ontwikkeld zijn? Tijdens dit debat komen docenten, studenten en beleidsmakers aan het woord.

Met onder anderen:

Prof.dr. Thom Palstra, rector magnificus en eindverantwoordelijk voor het onderwijs op de UT, geeft zijn visie op de toekomst van TOM

Prof.dr. Ramses Wessel, decaan onderwijsvernieuwingen, schetst de stand van zaken

In samenwerking met UT Nieuws en Student Union

Dertig Google-searches slorpen evenveel energie op als het opwarmen van een ketel water. Datacenters verwerken dagelijks zo’n 3,6 miljard zoekopdrachten, dus dat komt neer op een slordige 120 miljoen keteltjes per dag.

Sombere voorspellingen laten zien dat er over een paar decennia te weinig energie zal zijn om de cloud in de lucht te houden. Theo Rasing ontwikkelt efficiënte opto-elektronica en onderzoekt neuromorphic computing, waarbij hij de kunst bij het superzuinige menselijke brein afkijkt.

Dit debat staat onder leiding van Maaike Platvoet (UT Nieuws) en ir. Peter Timmerman (Studium Generale)

Donderdag 16 maart, 15.30-17.00 uur Bastille/Atrium

Prof.dr. Theo Rasing is hoogleraar experimentele natuurkunde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en directeur van het Nijmegen Centre for Advanced Spectroscopy.

In 2008 ontving hij de NWO-Spinozapremie.

Dr. Dick Meijer, docent wiskunde en URaadslid voor de PvdUT, is kritisch over TOM Dr. Heleen Miedema, opleidingsdirecteur Technische Geneeskunde, is voorstander van TOM

Moderator: prof.dr.ing. Dave Blank, Chief Scientific Ambassador (UT) In samenwerking met Arago, Inter-Actief en Astatine

Dinsdag 21 maart, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater

LUNCH LECTURE PHILOSOPHY

LEZING

FRIEDRICH NIETZSCHE

CODE ORANJE VOOR HET KLIMAAT

During this lunch lecture Ciano Aydin will explain life and thinking of the famous German philosopher Friedrich Nietzsche (yes, the one with the impressive moustache). Who was this exciting philosopher? For what reasons did he proclaim the death of God, what is ‘will to power’ and why did he introduce the concept of an Übermensch? What can we nowadays learn from this thinker who described himself as the ‘philosopher with the hammer’?

Prof.dr. Ciano Aydin is full professor at the department of philosophy (UT) and a great fan of Nietzsche.

Monday 27 March, 12.45-13.30 hours Gallery/DesignLab Free lunch for students!

Afbrokkelend poolijs, stijgende zeespiegels en oprukkende woestijnen. Het klimaat verhit niet alleen de gemoederen. Het KNMI volgt de ontwikkelingen op de voet en maakt modellen voor de toekomst. Hoe voorspel je zoiets complex als het klimaat, terwijl het weer al lastig te voorspellen is? Welk aandeel heeft de mens in de opwarming van de aarde en zijn wij in staat het tij te keren? Klopt het dat een grote vulkaanuitbarsting juist voor afkoeling zorgt?

Prof.dr. Gerard van der Steenhoven, hoofddirecteur van het KNMI en deeltijdhoogleraar Meteorological and Climatological Disaster Risk Reduction.

Dinsdag 28 maart, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater

In cooperation with Ideefiks In samenwerking met Aragoc en Alembic

LEZING + KOOKDEMO

OVER SMAAK VALT WÉL TE TWISTEN Over smaak niet te twisten? Jawel hoor, stelt Peter Klosse, eigenaar van toprestaurant De Echoput, vast na wetenschappelijk onderzoek.

Smaak is objectief te meten op basis van mondgevoel en smaakrijkdom. Een hardgekookt ei is neutraal, thee is fris, een stroopwafel heeft een ‘hoge balans’. Op die manier kun je ook de juiste wijn bij gerechten kiezen. Proeven, dát is pas subjectief.

Dr. Peter Klosse is eigenaar van toprestaurant De Echoput en oprichter van de Academie voor Gastronomie. Hij promoveerde in 2004 op The concept of flavor styles to classify flavors.

De koks van de Faculty Club - Niels Schuur en Ingrid Oude Geerdink - presenteren enkele hapjes.

Dinsdag 4 april, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater

INTERVIEW

RECTOR MAGNIFICUS THOM PALSTRA: EEN PERSOONLIJK PORTRET Als wetenschapper heeft prof.dr. Thom Palstra een indrukwekkende staat van dienst.

De nieuwe rector magnificus van de UT deed onderzoek op het snijvlak van natuur-, scheikunde en nanotechnologie. Maar hoe groot is zijn liefde voor onderwijs en academische vorming? En wat interesseert hem nog meer?

Drs. Hiska Bakker gaat in gesprek met hem.

Een interview dat alle kanten uit kan waaieren: fietsen, snoeien en de zachte r van Kerkrade.

Met gratis lunch; reserveren via a.heukels@utwente.nl, uiterlijk 2 april

Donderdag 6 april, 12.40-13.30 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Alembic en Sirius

In samenwerking met Alembic en Faculty Club

LEZING

SCIENCE CAFÉ ENSCHEDE

DE LAST VAN STRESS

DE NATUUR ALS INSPIRATIEBRON Stress aflezen aan een hoofdhaar? Die techniek ontdekte Liesbeth van Rossum. Zij onderzoekt de samenhang tussen stresshormonen, overgewicht en depressies. Stresshormonen communiceren op een ingewikkelde manier met onze organen en ons brein. Word je van te veel stress dikker of dunner? Krijg je eerder grijze haren? Waarom is de ene mens veel stressbestendiger dan de andere?

Biomimicry draait om het nabootsen van de natuur. De natuur heeft al 3,8 miljard jaar de tijd gehad om slimme dingen uit te vinden.

Zo heeft een eend veren die waterafstotend zijn en beschikt een mug over een pijnloze injectienaald. Hier kunnen ingenieurs en ontwerpers heel wat van leren. Een boeiend Science Café waarbij we de kunst afkijken van moeder natuur.

Prof.dr. Liesbeth van Rossum is internistendocrinoloog bij het Erasmus Medisch Centrum en hoofd van het Centrum Gezond Gewicht.

Codrin Kruijne MSc (biomimicryNL), biomimicry-specialist

Dinsdag 11 april, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Paradoks, Sirius en Student Affairs Coaching & Counselling

Dr.ir. Martin Bennink, lector Nanotechnology (Saxion) Talkshow host: prof.dr.ir. Peter-Paul Verbeek, hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek (UT) Met demo’s van ing. Erik Goselink, onderzoeker Industrial Design (Saxion)

Donderdag 20 april, 20.00-22.00 uur Concordia, Oude Markt 15, Enschede

LUNCH LECTURE PHILOSOPHY

LEZING / BOEKPRESENTATIE

KARL MARX

IMPROVISATIES: DE NIEUWE POLITIEK VAN EUROPA

Karl Marx is one of the most influential thinkers of all times. He stated that philosophers shouldn’t just explain the world, but also change it. Marx was rather successful in doing this, since his Communist Manifesto and Capital had great impact. His thoughts boosted political movements like communism and Marxism. But did things turn out as he originally intended? Nolen Gertz will explain Marx on May Day. Dr. Nolen Gertz is assistant professor of Applied Philosophy (UT)

Monday 1 May, 12.45-13.30 hours Gallery/DesignLab Free lunch for students!

In cooperation with Ideefiks

Europa ziet zich geconfronteerd met veel problemen: de eurocrises, de dreiging van een Grexit, de aanstaande Brexit, de Turkije-deal over de vluchtelingen en anti-Europese sentimenten. Ooit opgericht als een tamelijk bureaucratisch instituut – traag in besluitvorming – moeten de Europese leiders tegenwoordig snel beslissen en improviseren. Lukt het hen om het Europese hoofd boven water te houden?

Prof.dr. Luuk van Middelaar is poltiek filosoof aan de Universiteit Leiden en columnist voor NRC Handelsblad. Van Middelaar kent Europa van binnenuit; hij gaf advies aan Herman van Rompuy, de voorzitter van de Europese Raad, en aan eurocommissaris Frits Bolkestein. Hij is auteur van De passage naar Europa. Geschiedenis van een begin. In 2017 verschijnt van zijn hand: Improvisaties: de nieuwe politiek van Europa.

Moderator: prof.dr. Ramses Wessel, hoogleraar Internationaal en Europees Recht en Bestuur (UT).

Dinsdag 2 mei, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Sirius en BMS

LEZING

DE TAAIE TILLER: SISYPHUS OP DE CAMPUS Sinds begin dit jaar is de campus een nieuw kunstwerk rijker: de Taaie Tiller. Een technisch hoogstandje: een ingenieuze machine heft telkens een zwaar object omhoog en laat het met een daverende plons in het water vallen. Als een eeuwige Sisyphus. Ontwerper Volkert van der Wijk vertelt over de werktuigbouwkundige principes van de Taaie Tiller en over andere ontwerpen, zoals een fietsbrug en een in- en uitklapbaar huis.

Dr.ir. Volkert van der Wijk is beeldend kunstenaar en werktuigbouwkundige. Hij werkte bij Robotica en Mechatronica (UT) en is Research Fellow bij King’s College London.

Dinsdag 9 mei, 19.30-21.00 uur Vrijhof/Amphitheater In samenwerking met Isaac Newton

CODE ORANJE VOOR HET KLIMAAT? LUNCH LECTURES NIETZSCHE AND MARX ZUINIG MET BITS STADSJUNGLE VAN TORENTJE NAAR TORENTJE LIJSTTREKKERS OP DE UT SCHAAPJES TELLEN …ZZZZZ… OVER SMAAK VALT WÉL TE TWISTEN DE LAST VAN STRESS KWANTUMBIOLOGIE: VAN ELEKTRONSPIN TOT ROODBORSTJE DOMWEG GELUKKIG?

SYMPOSIA, SCIE