Ջուրը որպես կյանքի գրավական / Water as a Guarantee of Life

«Ջրային ռես‫ٳ‬րսների մասնակցային և արդյ‫ٳ‬նավետ օգտագործ‫ٳ‬մ» ծրագիր

Ջ‫ؤ‬ՐԸ ՈՐՊԵՍ ԿՅԱՆՔԻ ԳՐԱՎԱԿԱՆ

àôð´²Ü ϳÛáõÝ ½³ñ·³óÙ³Ý

ÐÆØܲ¸ð²Ø

Ընդհան‫ٳ‬ր տեղեկ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններ

Ջ‫ٳ‬րը կյանքի սկզբնաղբյ‫ٳ‬րն է։ Կյանք գոյ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն ‫ٳ‬նի ﬕայն այնտեղ, որտեղ կա ջ‫ٳ‬ր։

Բ‫ٳ‬յսերը հողից յ‫ٳ‬րացն‫ٳ‬մ են ջ‫ٳ‬րը և նրա ﬔջ լ‫ٳ‬ծված նյ‫ٳ‬թերը. ջրի ﬕջոցով կենդանի օրգանիզﬓերից հեռան‫ٳ‬մ են ոչ պիտանի նյ‫ٳ‬թերը։

Եթե ամբողջ Երկիր մոլորակի ջ‫ٳ‬րը հավաքվի ﬔկ կաթիլի ﬔջ, ապա այդ կաթիլի տրամագիծը հավասար կլինի 1500 կմ:

Մարդ‫ ٳ‬օրգանիզմը շ‫ٳ‬րջ 75%-ով բաղկացած է ջրից

70%

Ջ‫ٳ‬րը ծածկ‫ٳ‬մ է Երկիր մոլորակի մոտ 70%-ը:

Քաղցրահամ ջ‫ٳ‬րը կազմ‫ٳ‬մ է համաշխարհային ջրային պաշարների ընդաﬔնը 3%-ը, ընդ որ‫ٳ‬մ ﬔծ մասը պարփակված է սառցադաշտեր‫ٳ‬մ:

Խﬔլ‫ ٳ‬ենթակա է քաղցրահամ ջրերի մոտ 1%-ը:

1%

3%

Ջրի շրջապտ‫ٳ‬յտը բն‫ٳ‬թյան ﬔջ Երկրի վրա եղած ջրի ընդհան‫ٳ‬ր քանակն անփոփոխ է և գտնվ‫ٳ‬մ է անընդհատ շարժման ﬔջ։ Եթե երկրագնդի վրա տեղ‫ٳ‬ﬓերի տեսքով թափվող ջրի քանակը հավասարաչափ բաշխենք երկրի մակերեսի վրա, ապա կստացվի մոտ 1 ﬔտրանոց ջրի շերտ։ Ծովերի ‫ ٳ‬օվկիանոսների, գետերի ‫ ٳ‬լճերի մակերև‫ٳ‬յթից ջ‫ٳ‬րը գոլորշիան‫ٳ‬մ է՝ խտանալով մթնոլորտի վերին շերտեր‫ٳ‬մ, առաջացնելով ամպեր, և տեղ‫ٳ‬ﬓերի տեսքով թափվ‫ٳ‬մ է Երկրի վրա։ Ջրի զգալի տոկոսը հետ է վերադառն‫ٳ‬մ երկրի մակերես հենց տեղ‫ٳ‬ﬓերի տեսքով։ Մի մասը թափվ‫ٳ‬մ է օվկիանոսների և ծովերի վրա, իսկ մյ‫ٳ‬ս մասն էլ, հոսելով տեղանքի լանջերով՝ ձևավոր‫ٳ‬մ է գետեր, որոնք էլ, իրենց հերթին, թափվ‫ٳ‬մ են լճեր, ծովեր և օվկիանոսներ։ Հողի վրա թափված ջրի ﬓացած մասը ներծծվ‫ٳ‬մ է (ինֆիլտրվ‫ٳ‬մ է) գր‫ٳ‬նտի ﬔջ՝ ճեղքերով անցնելով դրա խորքային մաս և այդպիսով ձևավորելով ջրային ռես‫ٳ‬րսների ստորգետնյա պաշարներ։ Ստորգետնյա ջրային ռես‫ٳ‬րսների ﬕ մասը կ‫ٳ‬տակվ‫ٳ‬մ է գետնի տակ, իսկ մյ‫ٳ‬ս մասն էլ, անցնելով մակերև‫ٳ‬յթ՝ սն‫ٳ‬մ է գետերը։ Ջրի տեղափոխ‫ٳ‬թյան այդ պրոցեսը կոչվ‫ٳ‬մ է ջրի շրջապտ‫ٳ‬յտ բն‫ٳ‬թյան ﬔջ։ Գոյ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն ‫ٳ‬նի ջրի շրջապտ‫ٳ‬յտի երկ‫ ٳ‬ձև.

1.

ՓՈՔՐ ԿԱՄ ՏԵՂԱԿԱՆ ՇՐՋԱՊՏ‫ؤ‬ՅՏ, երբ գոլորշիացվող ջ‫ٳ‬րը այլ վայր չի տեղափոխվ‫ٳ‬մ, այլ բարձրանալով վերև, վերադառն‫ٳ‬մ է ն‫ٳ‬յն ավազանը մթնոլորտային տեղ‫ٳ‬ﬓերի տեսքով:

4

2.

ՄԵԾ ՇՐՋԱՊՏ‫ؤ‬ՅՏ, երբ գոլորշիացված ջ‫ٳ‬րն օդային զանգվածների ﬕջոցով տեղափոխվ‫ٳ‬մ է հարյ‫ٳ‬րավոր կիլոﬔտրերով դեպի ցամաք և թափվ‫ٳ‬մ այնտեղ ՝ սն‫ٳ‬ցելով գետերը, ստորերկրյա ջրերն ‫ ٳ‬սառցադաշտերը։

Ն ՅԻ ՏԱ Ր Ր ԼՈ ՆԵ ՆՈ Մ ՄԹ ԵՂ‫ؤ‬ Տ

ՀԱԼՉՈՂ ՋՐԵՐ

ՏՐԱ ՆՍ

ՊԻ

ՐԱ

Ց‫ؤ‬

Մ

Մ

Ց‫ؤ‬

Ր

ԼՈ

ԳՈ

Ա ՇԻ

ԳԵՏ ՄԱԿ

ԵՐԵ

ԼԻՃ

Վ‫ؤ‬ ՀՈՍ ԹԱՅԻ Ն Ք

ԳՐ

‫ؤ‬ ՆՏ ՋՐ ԱՅԻՆ ԵՐ ՋՐ ԱՄ ԵՐ ԺՇ ԵՐ

Ս

Ո ԱՆ

ԿԻ ՕՎ

Տ

Ջ‫ٳ‬րը հսկայական աշխատանք է կատար‫ٳ‬մ Երկրի ընդերք‫ٳ‬մ: Այն մակերեսից ներծծվ‫ٳ‬մ է հողի ստորին շերտեր և հակառակը` աղբյ‫ٳ‬րների տեսքով դ‫ٳ‬րս է գալիս մակերես՝ առաջացնելով ճեղքեր և ստորերկրյա դատարկ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններ: Ներծծվելով ստորին շերտեր՝ ջ‫ٳ‬րը լ‫ٳ‬ծ‫ٳ‬մ է այնտեղ առկա տարբեր քիﬕական նյ‫ٳ‬թեր և կախված այդ նյ‫ٳ‬թերի կազﬕց և խտ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նից, դառն‫ٳ‬մ հանքային կամ քաղցրահամ աղբյ‫ٳ‬ր: Ընդերքից դ‫ٳ‬րս եկող ջրերը հաճախ իրենց հետ բեր‫ٳ‬մ են ﬔծ քանակ‫ٳ‬թյամբ աղեր, թթ‫ٳ‬ներ, գազեր և այլն: 5

Ջրի շրջապտ‫ٳ‬յտը համարվ‫ٳ‬մ է աշխարհագրական թաղանթի (որն ընդգրկ‫ٳ‬մ է մթնոլորտի ներքին շերտը ﬕնչև օզոնային շերտ, ջրոլորտն ամբողջ‫ٳ‬թյամբ և քարոլորտի վերին շերտը, ‫ٳ‬ր մարդը ծավալ‫ٳ‬մ է իր աշխատանքային գործ‫ٳ‬նե‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը) աﬔնակարևոր գործընթացը։ Ջրի շրջապտ‫ٳ‬յտի շնորհիվ մշտական կապ է հաստատվ‫ٳ‬մ ջրոլորտի, մթնոլորտի, քարոլորտի, կեսնոլորտի և մարդոլորտի ﬕջև:

Ստորերկրյա ջրերի ձևավոր‫ٳ‬մը Ինչպես արդեն նշվեց, ջրի ﬕ մասը թափանցելով հողի ﬔջ և այն‫ٳ‬հետև կ‫ٳ‬տակվելով երկրի ընդերք‫ٳ‬մ ձևավոր‫ٳ‬մ է ստորերկրյա ջրեր։ Ընդերքի ապարները լին‫ٳ‬մ են ջրատար (ջրաթափանց) և ջրաﬔրժ։

Ջրաﬔրժ շերտ Ջրի մակարդակ

Ջրատար շերտ Ջրաﬔրժ շերտ Արտեզյան ջրհոր

Ջրատար են կոչվ‫ٳ‬մ այն ապարները, որոնց ﬕջով ջ‫ٳ‬րը կարող է հեշտ‫ٳ‬թյամբ թափանցել։ Օրինակ՝ ավազը։

6

Ջրաﬔրժ են կոչվ‫ٳ‬մ այն ապարները, որոնց ﬕջով ջ‫ٳ‬րը չի թափանց‫ٳ‬մ։ Օրինակ՝ բազալտը, մարմարը։ Կախված նրանից, թե որտեղ են կ‫ٳ‬տակվ‫ٳ‬մ ստորերկրյա ջրերը, դրանք լին‫ٳ‬մ են գր‫ٳ‬նտային կամ ﬕջշերտային։ Գր‫ٳ‬նտային ջրերն առաջին ջրաﬔրժ շերտի վրա կ‫ٳ‬տակված ջրերն են, իսկ ﬕջշերտայինները՝ երկ‫ ٳ‬ջրաﬔրժ շերտերի ﬕջև կ‫ٳ‬տակվածները։ Եթե տեղանքի ռելիեֆը լեռնային է, ապա գոգավոր‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններ‫ٳ‬մ կ‫ٳ‬տակված ﬕջշերտային ջրերը գտնվ‫ٳ‬մ են որոշակի ճնշման տակ: Բավական է վերին ջրաﬔրժ շերտը ծակել և ջ‫ٳ‬րը սեփական ճնշման տակ դ‫ٳ‬րս կշատրվանի Երկրի մակերև‫ٳ‬յթ: Այդ ջրերն անվան‫ٳ‬մ են արտեզյան: Արտեզյան անվան‫ٳ‬ﬓ առաջացել է Ֆրանսիայի Արտ‫ٳ‬ա (լատիներեն՝ Artesium) պատմական մարզից, որտեղ առաջին անգամ այդպիսի ջրհոր է փորվել: Արտեզյան ջրերով հար‫ٳ‬ստ է նաև Արարատյան դաշտը:

Հիﬓական‫ٳ‬մ ստորերկրյա ջրերը բավականին մաք‫ٳ‬ր են լին‫ٳ‬մ: Դրանք կարելի է առանց լրաց‫ٳ‬ցիչ մաքրման օգտագործել խﬔլ‫ ٳ‬և կենցաղային նպատակների համար:

6 7

Ջրի պահանջարկն աշխարհ‫ٳ‬մ Քաղաքակրթ‫ٳ‬թյան զարգացման հետ մարդն իր կենսագործ‫ٳ‬նե‫ٳ‬թյան ﬔջ սկս‫ٳ‬մ է ավելի ﬔծ քանակ‫ٳ‬թյամբ ջ‫ٳ‬ր օգտագործել: Ժամանակակից քաղաքակիրթ մարդ‫ٳ‬ն օրական անհրաժեշտ է ավելի քան 250 լիտր ջ‫ٳ‬ր: Միայն սննդառ‫ٳ‬թյան գործընթացը նորմալ կազմակերպել‫ ٳ‬համար մարդ‫ٳ‬ն անհարժեշտ է լին‫ٳ‬մ 10 լիտր քաղցրահամ ջ‫ٳ‬ր:

! Այսօր ավելի քան 400 մլն մարդ ապր‫ٳ‬մ է խիստ սակավ ջրի պայմաններ‫ٳ‬մ, ընդ որ‫ٳ‬մ, համաձայն հաշվարկների, այդ ց‫ٳ‬ցանիշը ﬕնչև 2050թ. կավելանա շ‫ٳ‬րջ 10 անգամ՝ դառնալով 4մլրդ.:

!

!

Շ‫ٳ‬րջ 1 մլրդ մարդ չ‫ٳ‬նի խﬔլ‫ ٳ‬ջ‫ٳ‬ր ստանալ‫ٳ‬ հնարավոր‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն, 850 մլն էլ ոռոգման ջրի բացակայ‫ٳ‬թյան պատճառով սովի է դատապարտված:

Ջրի աղտոտված‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նից առաջացող հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ններից տարեկան մահան‫ٳ‬մ է մոտ 2 մլն մարդ` հիﬓական‫ٳ‬մ երեխաներ: Զարգացող երկրներ‫ٳ‬մ հիվանդ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների 75%-ը կապված է ջրի հետ:

Ներկայ‫ٳ‬մս մարդիկ արդեն օգտագործ‫ٳ‬մ են տարեկան վերականգնվող քաղցրահամ ջրային ռես‫ٳ‬րսների ողջ պաշարի շ‫ٳ‬րջ 55%-ը: Ակնկալվ‫ٳ‬մ է, որ 2025թ.-ին այդ ց‫ٳ‬ցանիշը կդառնա 70%: 8

55%

2018թ.

2.000.000 մարդ

70% 2025թ.

Արդյ‫ٳ‬նաբեր‫ٳ‬թյան զարգաց‫ٳ‬մը, մոլորակի էկոլոգիական խնդիրները հետզհետե նվազեցն‫ٳ‬մ են խﬔլ‫ ٳ‬ջրի պաշարները: Իր հերթին, արդյ‫ٳ‬նաբերական և կենցաղային թափոնների զգալի մասն (շ‫ٳ‬րջ 80%-ը) առանց նախնական մաքրման և ﬖասազերծման հոս‫ٳ‬մ է խﬔլ‫ ٳ‬ջրի բաց ավազաններ: Ջրի ﬔծ սպառողներ են կոմ‫ٳ‬նալ-կենցաղային ոլորտը և գյ‫ٳ‬ղատնտես‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը։ Օրինակ, 2016թ.-ին Հայաստան‫ٳ‬մ ﬕայն ոռոգման նպատակների համար օգտագործվել է 1,5 մլրդ. խոր. մ-ից ավել ջ‫ٳ‬ր, իսկ ջրամատակարարման համար՝ շ‫ٳ‬րջ 125 մլն. խոր. մ ջ‫ٳ‬ր։

125,000,000մ³ ջ‫ٳ‬ր > 1,500,000,000մ³ ջ‫ٳ‬ր

Հայաստանի Հանրապետ‫ٳ‬թյան ջրային ռես‫ٳ‬րսները Հայաստանն աչքի է ընկն‫ٳ‬մ զարգացած, բայց անհամասեռ ջրագրական ցանցով: Հանրապետ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն‫ٳ‬մ կան շ‫ٳ‬րջ 9480 գետեր, որոնցից 380-ը ‫ٳ‬նեն 10 կմ և ավելի երկար‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն և ﬕայն 4-ը՝ Ախ‫ٳ‬րյանը, Դեբեդը, Հրազդանը և Որոտանը 100 կմ-ից երկար են։ Հայաստանի բոլոր գետերը, բացառ‫ٳ‬թյամբ Սևանա լճի ջրավազանի գետերի, Արաքսի և Ք‫ٳ‬ռի վտակներ են: Արաքսի գետավազանին է պատկան‫ٳ‬մ հանրապետ‫ٳ‬թյան գետերի 76%-ը, իսկ Ք‫ٳ‬ռին՝ 24%-ը: ՀՀ գետերի ջրերը հիﬓական‫ٳ‬մ օգտագործվ‫ٳ‬մ են ոռոգման, հիդրոէներգետիկայի և արդյ‫ٳ‬նաբեր‫ٳ‬թյան նպատակով։

9

Գետերի ջրային ռես‫ٳ‬րսների ռացիոնալ օգտագործման համար Հայաստան‫ٳ‬մ կա 87 ջրամբար՝ մոտ 1,4 մլրդ խոր. մ ընդհան‫ٳ‬ր ծավալով: Դրանք հիﬓական‫ٳ‬մ օգտագործվ‫ٳ‬մ են ոռոգման, էներգետիկ և ձկնաբ‫ٳ‬ծական նպատակներով: Ջրամբարներից աﬔնախոշորն Ախ‫ٳ‬րյանն է՝ 525 մլն.խոր.մ. ծավալով, որից օգտվ‫ٳ‬մ է նաև Թ‫ٳ‬րքիան՝ ½ օգտագործելի ծավալի սկզբ‫ٳ‬նքով: Հանրապետ‫ٳ‬թյան տարածք‫ٳ‬մ կա 100-ից ավելի լիճ, որոնցից աﬔնաﬔծն ‫ ٳ‬նշանակալին Սևանն է, որը գտնվ‫ٳ‬մ է Գեղարք‫ٳ‬նիքի մարզ‫ٳ‬մ, ծովի մակերև‫ٳ‬յթից 1900 մ բարձր‫ٳ‬թյան վրա։ Մեծ‫ٳ‬թյամբ երկրորդ լիճը Արփի լիճն է։ Այն գտնվ‫ٳ‬մ է Աշոցքի գոգավոր‫ٳ‬թյան արևմտյան մաս‫ٳ‬մ ծովի մակերև‫ٳ‬յթից 2020 մ բարձր‫ٳ‬թյան 10

վրա։ Լճից սկիզբ է առն‫ٳ‬մ Ախ‫ٳ‬րյան գետը։ Մնացած բոլոր լճերը անհաﬔմատ փոքր են։ Հանրապետ‫ٳ‬թյան ստորերկրյա ջրերի տարեկան պաշարներն ըստ որոշ գնահատ‫ٳ‬ﬓերի կազմ‫ٳ‬մ են շ‫ٳ‬րջ 4 մլրդ. խոր. մ, որից ﬕայն 1,1 մլրդ. խոր. ﬔտրը համաձայն ՀՀ Ջրի ազգային ծրագրի, ՀՀ Արարատյան դաշտի ստորերկրյա ջրային ռես‫ٳ‬րսներն են:

4,000,000,000մ³ ջրի տարեկան պաշար

1,100,000,000մ³ Արարատյան դաշտի ջրային ռես‫ٳ‬րսներ

Ջրային ռես‫ٳ‬րսների աղտոտ‫ٳ‬մ Հանրապետ‫ٳ‬թյան գետերի ջրի որակը զգալիորեն տատանվ‫ٳ‬մ է, ինչը կապված է տվյալ գետավազան‫ٳ‬մ արդյ‫ٳ‬նաբեր‫ٳ‬թյան, կենցաղային մաքրման կայանների առկայ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նից, բնակչ‫ٳ‬թյան խտ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նից և այլն: 2016թ.-ի դր‫ٳ‬թյամբ «Լավ» մաքր‫ٳ‬թյան դաս

Ձորագետ, Գարգառ, Աղստև, Գետիկ, Ձկնագետ, Արփա, Կարճաղբյ‫ٳ‬ր, Արգիճի, Գեղի գետեր

«Վատ» մաքր‫ٳ‬թյան դաս

Դեբեդ գետը սահմանին մոտ հատված‫ٳ‬մ, Ախթալա, Շնող, Կարկաչ‫ٳ‬ն, Հրազդան գետը Երևանից ներքև ընկնող հատված‫ٳ‬մ, Կարճևան գետեր

Արարատյան դաշտավայր‫ٳ‬մ Վեդի գետի Ուրցաձոր գյ‫ٳ‬ղից վերև հատված‫ٳ‬մ ջ‫ٳ‬րը «լավ» որակի է (2-րդ դաս), իսկ Արարատից ներքև հատված‫ٳ‬մ` «ﬕջակ» (3-րդ դաս)՝ պայմանավորված ամոնի‫ٳ‬մ և ֆոսֆատ իոններով և կախ‫ٳ‬թային մասնիկներով: 11

Արարատյան դաշտի խնդիրը Արարատյան դաշտը Հայաստանի տնտես‫ٳ‬թյան համար ռազմավարական նշանակ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն ‫ٳ‬նի։ Այն հար‫ٳ‬ստ է արտեզյան բարձրորակ ստորերկրյա ջրերով, որոնք առանց լրաց‫ٳ‬ցիչ վերամշակման համապատասխան‫ٳ‬մ են խﬔլ‫ ٳ‬ջրի որակի չափանիշներին։ Բացի այդ, Արարատյան դաշտի ջրերը համարվ‫ٳ‬մ են հանրապետ‫ٳ‬թյան խﬔլ‫ٳ‬ ջրի ռազմավարական պաշար։

2006թ.-ից սկսած այստեղ ձևավորվեցին զգալի թվով ձկնաբ‫ٳ‬ծարաններ, որոնք դարձան Արարատյան դաշտի խոշոր ջրօգտագործողները։ 2013թ.-ին ձկնաբ‫ٳ‬ծ‫ٳ‬թյան, ոռոգման և այլ նպատակների համար գերշահագործվող Արարատյան դաշտի ստորերկրյա ջրերը գերազանցեցին դրանց տարեկան բնական վերականգնման ծավալը մոտ 1,6 անգամ: 12

Ընդ որ‫ٳ‬մ ջրառի զգալի մասն արդյ‫ٳ‬նահանվ‫ٳ‬մ է պոմպերով։ Այդ ժամանակ պոմպերով հանվող ջրերի հարաբերակց‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը ինքնահոսող ջրերի նկատմամբ մոտավորապես հետևյալն էր. շ‫ٳ‬րջ 32388 լ/վրկ հանվ‫ٳ‬մ է պոմպերով 680 հորից, 31596 լ/վրկ հանվ‫ٳ‬մ է ինքնահոսով 1115 հորից: Արարատյան դաշտ‫ٳ‬մ ընդհան‫ٳ‬ր առմամբ գոյ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն ‫ٳ‬նի մոտ 2810 հոր, որոնց ﬕ մասը կոնսերվացված է, իսկ ջրառի հիﬓական մասն ընկն‫ٳ‬մ է Արարատյան դաշտի կենտրոնական շրջանի վրա: Հորերի անհավասար բաշխ‫ٳ‬մը նաև ազդ‫ٳ‬մ է Արարատյան դաշտի ողջ ջրային համակարգի անհավասարակշռ‫ٳ‬թյան վրա: Որպես անխնա ջրառի հետևանք արտեզյան աղբյ‫ٳ‬րների ջրի մակարդակը կտր‫ٳ‬կ նվազեց և արտեզյան աղբյ‫ٳ‬րների հասանելի‫ٳ‬թյան գոտին փոքրացավ շ‫ٳ‬րջ 3 անգամ՝ 32760 հա-ից (1984թ.-ի դր‫ٳ‬թյամբ) դառնալով 10706 հա (2013թ.-ի դր‫ٳ‬թյամբ): Աղբյ‫ٳ‬րների ջրի մակարդակի նվազման հետևանքով կրճատվեց այն համայնքների թիվը, որոնք օգտագործ‫ٳ‬մ էին արտեզյան ջրերը խﬔլ‫ٳ‬, կենցաղային և ոռոգման նպատակների համար: Արարատյան դաշտի անխնա ջրօգտագործ‫ٳ‬մը կբերի աղետալի հետևանքների։ Արդեն իսկ նման շահագործ‫ٳ‬ﬕց նվազել է հորերի ինքնաբ‫ٳ‬խ ճնշ‫ٳ‬մը, ինչի պատճառով զգալիորեն իջել է ինքնաշատրվանող հորերի մակարդակը՝ գործող հորեր‫ٳ‬մ ջրի մակարդակը նվազել է 6-9 ﬔտրով, իսկ որոշ դեպքեր‫ٳ‬մ ﬕնչև 15 ﬔտր: Հետագայ‫ٳ‬մ ջրերի քանակի նվազման պատճառով զգալիորեն կվատանա Արարատյան դաշտի արտեզյան ջրերի որակը, ինչի արդյ‫ٳ‬նք‫ٳ‬մ ﬔնք կկորցնենք ստորերկրյա բարձրակարգ որակի ջրերի թանկագին շտեմարան: Գիտակցելով Արարատյան դաշտի տագնապալի իրավիճակը՝ ՀՀ կառավար‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը ձեռնարկ‫ٳ‬մ է ﬕ շարք ﬕջոցառ‫ٳ‬ﬓեր, մասնավորապես, ջրօգտագործման թ‫ٳ‬յլտվ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նների տրամադրման զգալի խստացման, ապօրինի հորած հորերի կապարակնքման, հորերի փականային ռեժիﬕ բերման և այլ աշխատանքներ: 13

Ո՞րն է ելքը Ակնհայտ է, որ առանց ջրի անհնար է պատկերացնել մարդկ‫ٳ‬թյան ոչ ﬕայն հետագա զարգաց‫ٳ‬ﬓ, այլ ն‫ٳ‬յնիսկ գոյատև‫ٳ‬մը երկրագնդի վրա: Ջրային ռես‫ٳ‬րսը բն‫ٳ‬թյան այն եզակի բարիքներից է, որն անﬕջական կապի ﬔջ է էկոհամակարգի բոլոր տարրերի հետ և ապահով‫ٳ‬մ է մարդ‫ٳ‬ն գրեթե բոլոր բն‫ٳ‬թյան բարիքներով, ինչպես նաև երաշխավոր‫ٳ‬մ է գյ‫ٳ‬ղատնտես‫ٳ‬թյան և տնտես‫ٳ‬թյան զարգաց‫ٳ‬մը: Որպեսզի ջ‫ٳ‬րը, որպես բն‫ٳ‬թյան արժեք, կարողանա գալիք սեր‫ٳ‬նդներին էլ պարգևել իր բարիքները, անհրաժեշտ է այն խնայողաբար ‫ٳ‬ արդյ‫ٳ‬նավետ օգտագործել, այլապես շատ մոտ ապագայ‫ٳ‬մ ﬔր սեր‫ٳ‬նդները կզրկվեն բն‫ٳ‬թյան այնպիսի գանձից, ինչպիսին է մաք‫ٳ‬ր ջ‫ٳ‬րը:

Ահա թե ինչ‫ ٳ‬անչափ կարևոր է Արարատյան դաշտի բնակչ‫ٳ‬թյան գիտակից ‫ ٳ‬սրտացավ վերաբերմ‫ٳ‬նքը ստորերկրյա ջրերի արդյ‫ٳ‬նավետ օգտագործման հարց‫ٳ‬մ։ Նրանք օժտված են անհրաժեշտ օրենսդրական և բարոյական իրավ‫ٳ‬նքներով ոչ ﬕայն վերահսկել‫ٳ‬ ստորերկրյա ջրերի արդյ‫ٳ‬նահան‫ٳ‬ﬓ ‫ ٳ‬օգտագործ‫ٳ‬մը, այլև մասնակց‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն ‫ٳ‬նենալ‫ ٳ‬այդ կենսական նշանակ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն ‫ٳ‬նեցող բնական պաշարի վերաբերյալ կայացվող որոշ‫ٳ‬ﬓերին։

14

àôð´²Ü ϳÛáõÝ ½³ñ·³óÙ³Ý

ÐÆØܲ¸ð²Ø

«Ուրբան» կայ‫ٳ‬ն զարգացման հիﬓադրամ Urban Foundation for Sustainable Development

www.urbanfoundation.am info@urbanfoundation.am ՀՀ, ք. Երևան 0070, Ալեք Ման‫ٳ‬կյան 9 +374 60 612070

«Ազգային ջրային համագործակց‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն» ՀԿ

Երևանի պետական համալսարանի Էկոլոգիական իրավ‫ٳ‬նքի գիտա‫ٳ‬ս‫ٳ‬ﬓական կենտրոն

“Country Water Partnership” scientific, ecological NGO

Yerevan State University Environmental Law Resource Center

Այս բրոշյ‫ٳ‬րը ստեղծվել է Աﬔրիկայի ժողովրդի աջակց‫ٳ‬թյամբ` ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալ‫ٳ‬թյան (ԱՄՆ ՄԶԳ) ﬕջոցով: Բրոշյ‫ٳ‬րի բովանդակ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նը ﬕﬕայն հեղինակներինն է և պարտադիր չէ, որ արտահայտի ԱՄՆ ՄԶԳ կամ ԱՄՆ կառավար‫ٳ‬թյան տեսակետները:

«Ջրային ռես‫ٳ‬րսների մասնակցային և արդյ‫ٳ‬նավետ օգտագործ‫ٳ‬մ» ծրագրի նպատակն է խթանել Արարատյան դաշտի ջրային ռես‫ٳ‬րսների պատասխանատ‫ ٳ‬կառավար‫ٳ‬ﬓ ‫ ٳ‬օգտագործ‫ٳ‬մը` հանրային մասնակց‫ٳ‬թյան և իրազեկման ﬕջոցով, ինչպես նաև խթանել վարքագծի փոփոխ‫ٳ‬թյ‫ٳ‬նները՝ ստորգետնյա ջրերի արդյ‫ٳ‬նահանման կրճատ‫ٳ‬մը ապահովել‫ ٳ‬համար: Ծրագիրն իրականացվ‫ٳ‬մ է ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալ‫ٳ‬թյան ֆինանսավորմամբ` «Ուրբան» կայ‫ٳ‬ն զարգացման հիﬓադրաﬕ կողﬕց՝ «Ազգային ջրային համագործակց‫ٳ‬թյ‫ٳ‬ն» ՀԿ-ի և ԵՊՀ Էկոլոգիական իրավ‫ٳ‬նքի գիտա‫ٳ‬ս‫ٳ‬ﬓական կենտրոնի հետ համատեղ։