PROJEKT „NAJCENNIEJSZE RZEKI I POTOKI W POLSCE” – WSPÓŁPRACA UNIWERSYTETU Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI – WWF POLSKA

Projekt „Najcenniejsze rzeki i potoki w Polsce” jest inicjatywą społeczną realizowaną od 2014 r. przez Fundację WWF Polska we współpracy z Katedrą Ekologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Jej zasadniczym celem jest przygotowanie wykazu rzek i potoków lub ich fragmentów o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, a docelowo zapewnienie im należytej ochrony. Inicjatywa jednocześnie ma stworzyć jednolity standard waloryzacji stanu hydromorfologicznego wszystkich rzek i potoków w Polsce. Waloryzacja ta umożliwi ponadto identyfikację odcinków cieków o najlepiej zachowanej, bliskiej naturalnej hydromorfologii oraz odcinków antropogenicznie przekształconych, predysponowanych do podjęcia działań renaturyzacyjnych. Pomysłodawcami i inicjatorami projektu byli dr Przemysław Nawrocki z Fundacji WWF Polska oraz JM Rektor UPP prof. dr hab. Krzysztof Szoszkiewicz.

Pierwszym etapem projektu była przeprowadzona w 2015 r. wstępna waloryzacja stanu hydromorfologicznego średnich oraz małych rzek i potoków w Polsce, tzw. ocena wizualna. Opierała się ona na analizie 2 km odcinków cieków, głównie na podstawie ortofotomap z zasobów Google Maps. Choć początkowo pomysł wydawał się nierealny do wykonania ze względu na ogromną pracochłonność, to ostatecznie zainspirował 15 ambitnych i lubiących wyzwania pasjonatów przyrody, którzy dołączyli do projektu. W grupie tej znaleźli się pracownicy Katedry Ekologii i Ochrony Środowiska oraz studenci kierunku Inżynieria i gospodarka wodna. Cieki podzielone zostały na odcinki,

Przykład bardzo naturalnego odcinka rzeki, zidentyfikowanego na podstawie oceny wizualnej i następnie zweryfikowanego w terenie Przykład niegdyś naturalnego odcinka rzeki, który niedawno stracił naturalność w wyniku prac regulacyjnych (wyprostowania koryta)

Mapa stanu hydromorfologicznego rzek w Polsce na podstawie oceny wizualnej

w których oceniano m.in. takie parametry jak: krętość rzeki, użytkowanie doliny rzecznej, obecność drzew i krzewów w strefie przybrzeżnej czy obecność starorzeczy. Po około roku prac cel został osiągnięty – udało się ocenić około 140 tys. km rzek i potoków!

Ocena wizualna została przekazana do KZGW (obecnie PGW Wody Polskie) w ramach konsultacji społecznych pierwszej aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami w Dorzeczach oraz została wykorzystana do opracowania Planów Utrzymania Wód na lata 2016–2021. Był to ogromny sukces projektu, ponieważ mieliśmy realny wpływ na planowanie ochrony najlepiej zachowanych rzek na szczeblu ogólnokrajowym!

Sukces oceny wizualnej oraz rosnąca ilość łatwo dostępnych danych przestrzennych o bardzo dobrej szczegółowości nie pozwoliły zespołowi spocząć na laurach. Dlatego prawie natychmiast po jej zakończeniu przystąpiono do kolejnego etapu projektu, tzw. Oceny Automatycznej. W porównaniu z poprzedniczką będzie ona bardziej szczegółowa, rozszerzona o największe rzeki i najmniejsze potoki (łącznie prawie 200 tys. km cieków) oraz uwzględniająca więcej analizowanych parametrów. Celem jej opracowania jest m.in. wsparcie monitoringu stanu hydromorfologicznego rzek prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska oraz dalsze wsparcie zarządzania wodami przez PGW Wody Polskie. Zakończenie prac jest planowane na czerwiec 2022 roku.

Przykład tej inicjatywy pokazuje, że środowiska naukowców, studentów oraz organizacji pozarządowych mogą skutecznie współpracować, czego efektem są bardzo praktyczne wyniki wykorzystywane w planowaniu na szczeblu krajowym.

Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii Środowiska i Inżynierii Mechanicznej