I
tilburgs hogeschoolblad jaargang 6 - februari
1969 - v e r s c h i j n t
tweewel<elijks
Akademgorodok Het Siberische experiment Het Sovjetmodel van een centraal geplande en geleide economie omvat ook de wetenschap en het onderw/ijs Het aan dit model inherent principe van het democratische centralisme beheerst daarom ook de organisatie van wetenschapsbeoefening en opleiding Zo is de Academie van de Wetenschappen van de USSR het orgaan dat voor de ontwikkeling van wetenschappen zorg draagt en alle daarmee samenhangende activiteiten richt, organiseert, coördineert en activeert Leden en candidaten van deze academie zijn erkende autoriteiten op wetenschappelijk gebied Het centralistisch karakter van de academie had een concentratie van topgeleerden in enkele steden zoals Moskou en Leningrad, tot gevolg Mede door toedoen van Croesjtsjow werd in de laatste jaren spreiding van topgeleerden nagestreefd Het spreidingsbeleid w e r d bepaald door twee hoofdmotieven de behoefte in verband met structurele economische ontwikkeling van het land en daarmee samenhangende problemen en de opleiding van een hooggekwalificeerd wetenschappelijk kader [ De meest belangrijke stap in het bovenbedoelde spreidingsbeleid was 1 het besluit van het centraal-comite van partij en van de Sovjetregering in 1957 om een Siberische afdeling van de Academie van de W e t e n schappen m Novosibirsk op te richten De keuze viel op Novosibirsk omdat Siberië en de overige ' oostgebieden van de Sovjet-Unie een strategische positie innemen m de economische lang-termijnplanning van de USSR Genoemde gebieden van de USSR omvatten, zoals men weet, tweederde van het Sovjetterntorium, maar worden bewoond door slechts 10 % van de bevolking van de USSR De effectieve benutting van rijke natuurlijke bronnen aldus de Sovjetredenering, is alleen mogelijk by de maximale automatisering en bij de toepassing van de meest moderne technische vindingen, dus bij de meest actieve deelname van de wetenschap aan de ontwikkeling van Siberië en aanverwante gebieden De Siberische afdeling van de Academie van de Wetenschappen van de USSR startte met haar activiteiten in 1958 De voornaamste werkzaamheden van deze afdeling geschieden in onderwijsinstellingen, ondergebracht m A k a d e m g o r o d o k ( = academisch stadje) bij Novosibirsk Het onderwijs stoelt echter vooral op resultaten van de researchinstellingen die een integraal deel uitmaken van de Siberische afdeling Uiteraard zijn zowel het onderzoek alsook onderwijs voornamelijk gericht op de ontwikkeling van Siberië en van de overige oostgebieden van de Sovjet-Unie Maar het wetenschappelijk centrum van Novosibirsk is tevens bedoeld voor de aanpak en de oplossing van fundamentele wetenschappelijke vraagstukken Inmiddels heeft zich de Siberische afdeling van de Academie van de Wetenschappen ontwikkeld tot een voornaam wetenschappelijk centrum van de Sovjet-Unie op het gebied van wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie, economie, geologie en geofisica In de tien jaar van zijn bestaan zijn zeer belangrijke resultaten geboekt bij de ontwikkeling van een hooggekwalificeerd en wetenschappelijk kader alsook bij de oplossing van technologische en economische vraagstukken van regionale en van landelijke aard De werkzaamheden van de Siberische afdeling breiden zich nog steeds gestadig uit Het Akademgorodok-expenment schijnt zeer geslaagd te zijn, want de bouw van het tweede Adademgorodok, ditmaal bij Irkoetsk, nadert zijn einde, terwijl in Bajkal, bij Krasnojarsk en Wladiwostok, diverse wetenschappelijke instituten zijn of worden gebouwd BIJ het opzetten van het A k a d e m g o r o d o k heeft men rekening gehouden met de ervaringen en de ontwikkelingstendenties van wetenschap in
de Sovjet-Unie en het buitenland Het wetenschappelijk kader w e r d gerecruteerd uit M o s k o u , Leningrad en Lwiw (Lemberg) W e l b e w u s t heeft men ook na een strenge selectie jonge wetenschappelijke medewerkers aangetrokken Wetenschappelijke instituten onderhouden nauwe contacten met de industrie en überhaupt met de praktijk A k a d e m g o r o d o k omvat op het ogenblik 16 instituten, 1 moderne universiteit met 4000 studenten 1 middelbare school voor natuur- en wiskunde (met internaat) en 5 algemene middelbare scholen Het wetenschappelijk corps van de universiteit bestaat uit meer dan 300 leden, waarvan 35 academici (hoogste wetenschappelijke graad in de Sovjet-Unie) en 60 hoogleraren en doctoren Tot de universiteit worden slechts streng geselecteerde studenten toegelaten De selectie geschiedt met zozeer op grond van de cijfers van het diploma van de middelbare school als wel op grond van kwalificaties v o o r zelfstandig denken en kennis van vakken die aansluiten op de gekozen studierichting Hoe streng het toelatingsbeleid IS moge blijken uit het feit, dat uit 3000 candidaten voor het studiejaar 1968/1969 slechts 750 studenten werden toegelaten Candidaten voor een zuiver wetenschappelijke opleiding worden gekozen uit leerlingen aan de reeds genoemde middelbare school voor natuur- en wiskunde Het zijn bijzonder begaafde kinderen, aangetrokken door middel van vergelijkende examens In 1967 namen aan dit examen 45 000 leerlingen deel doch er werden slechts 200 leerlingen uitgeselecteerd Het rooster van deze bijzonder middelbare school is afgestemd op de toekomstige studie en omvat 28 a 30 verplichte lesuren Bovendien zijn er nog talrijke facultatieve vakken, terwijl de leerlingen ook verplicht zijn aan groepswerk van wetenschappelijke aard actief deel te nemen De ,vrijetijdsbesteding' is gereglementeerd Men heeft per week twee dagen vrij, maar een daarvan dient doorgebracht te w o r d e n in de vrije natuur en moet besteed worden aan sport, lichamelijk werk en uitstapjes Het onderwijs in de hoogste (10e) klas is reeds direct afgestemd op de universitaire studie het accent komt te liggen op specialistische vakken, die reeds door hoogleraren en deskundigen worden gedoceerd, terwijl de natuur- en wiskunde daarbij centraal staat Ook in didactisch opzicht w o r d t reeds een brug geslagen naar hoger onderwijs twee dagen per week w o r d t gewerkt in wetenschappelijke research-instituten Wat betreft de studie aan de universiteit vallen hier twee bijzonderheden in het oog O p de eerste plaats het feit, dat op alle faculteiten (zelfs op de aardrijkskundige en filologische) de wiskunde w o r d t gedoceerd O p de tweede plaats het feit dat de studenten reeds 2'/2 jaar voor het einde van de studie betrokken worden bij het wetenschappelijk onderzoek der instituten Een bijzondere vermelding verdient het ontstaan, op initiatief van studenten, van een autonoom instituut ,Fakkel' genaamd Dit instituut, waaraan reeds 800 studenten en afgestudeerden tewerk zijn gesteld, verricht zelfstandige onderzoekingen ten behoeve van het bedrijfsleven Het IS een financieel zelfstandige en winstgevende onderneming geworden Volgens M Lavrentjew, voorzitter van de Siberische afdeling van de Academie van de Wetenschappen, hebben de resultaten van de eerste 10 jaren bewezen, dat het ,Siberisch experiment' volkomen geslaagd is HIJ laat zelfs in een artikel in de .Iswiestija' van 25 mei 1967 voorkomen, dat in economisch opzicht van aanwijsbare ,baten' 1
THB 8
februari 1969