Leidraad januari 2021

NR. 1 2021

Leidraad ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

1

ALUMNIMAGAZINE NR. 1 2021

Strafpleiter Natacha Harlequin

‘Oordeel niet te snel’

Supergeleiding

Dat verdraaide grafeen

DOSSIER Hoe neem je de KIEZEN juiste beslissing?

Leidraad

tribuut 2

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1 2021

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: MARC DE HAAN

De Kattekop

‘Smakelijk eten, smakelijk drinken, hap hap hap.’

Al veertig jaar klinken er kinderstemmetjes bij De Kattekop. Op 1 september 1980 opende het kinderdagverblijf de deuren, speciaal voor ouders die aan de universiteit werken of studeren. Als bewijs van nieuwe, modernere tijden. Het was in de jaren ’80 steeds gebruikelijker dat vrouwen buiten de deur bleven werken als er kinderen kwamen.

Groepsleidster Hilma Westdijk is er vanaf het aller­ eerste begin bij. ‘Ik begon als 20-jarige en werd onlangs 60. Met De Kattekop vierde ik ook mijn 40-jarig ambtsjubileum.’

Ze was jong toen ze begon. ‘Ik kwam net van school, het was mijn eerste baan. Ik las in de krant dat er een hoofdleidster werd gezocht voor een nieuw kinderdag­ verblijf van de universiteit. Ik dacht: dan hebben ze vast ook groepsleidsters nodig. Ik werd aangenomen.’

De praktijk was anders dan alle pedagogische begin­ selen die ze net op school had geleerd. ‘Wat dat betreft werd ik wel in het diepe gegooid. Maar vanaf dag één heb ik mijn gevoel gevolgd en dat is tot op de dag van vandaag mijn leidraad.’ Het belangrijkste, zegt ze, is om kinderen een veilig gevoel te geven. ‘Ik wil dat kinderen weten dat ze er mogen zijn. Als een kind zich niet prettig voelt, dan geef ik het wat extra aandacht.

Door het op schoot te nemen, samen een boekje te lezen of een liedje te zingen.’

Na veertig jaar geniet ze daar nog steeds van. ‘Het is heel fijn om met kinderen te werken omdat ze zo puur en eerlijk zijn. Elke werkdag bestaat uit kleine hoog­ tepuntjes: een goed gesprek met een ouder, een kind dat ineens iets kan wat het nog niet kon... Ik heb nooit overwogen een andere baan te zoeken. De Kattekop is verweven in mijn zijn en mijn doen.’

3

binnenkomer

‘Van opties openhouden word je niet per se gelukkiger, je schuift de keuze alleen maar voor je uit’

Marijke van Putten, universitair docent Psychologie / 38

inhoud

38 De

NR. 1 2021

○ Tribuut

De Kattekop

kunst van het kiezen

/2

○ Carel houdt woord / 5 ○ Kort nieuws / 6 ○ Interview

Natacha Harlequin / 8

○ Geven

Noodhulp / 12

○ Supergeleiding / 14

○ Eén studie twee wegen / 18 ○ Terug in de banken

Vasileios Karakasis / 37

○ Signalen van faculteiten

en verenigingen / 42

○ De jonge wetenschapper

Lisanne Tollenaar / 46

○ Werkplek van

Jiry Boltjes / 48

○ Dies voor alumni / 49

○ Lezen, luisteren, doen / 50

Carel Stolker neemt afscheid

20

24

Mijn kamer

in de Zwarte Doos

25 Dossier

Kiezen

Leidraad is een uitgave van de directie Strategische Communicatie & Marketing/Development en Alumnirelaties van de Universiteit Leiden. Het magazine wordt kosteloos verspreid onder alumni en relaties van de universiteit. Voor andere belangstellenden is een abonnement op aanvraag beschikbaar.

Uitgever: Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie & Marketing Hoofdredacteur: Lilian Visscher, directeur Alumni­relaties en Fondsenwerving Concept: Fred Hermsen (Maters en Hermsen) Eindredactie: FC Tekst – Job de Kruiff en Nienke Ledegang Art direction en vormgeving: Stephan van den Burg, Marjolijn Schoonderbeek (Maters en Hermsen) Lithografie: Studio Boon Tekst: Arno van ’t Hoog, Eric de Jager, Saskia Klaassen, Marijn Kramp, Job de Kruiff, Nienke L ­ edegang, Wilke Martens, Merijn van Nuland, Friederike de Raat, Nicolline van der Spek, Margriet van der Zee, Annette Zeelenberg Foto cover: Frank Ruiter Fotografie: Taco van der Eb, Marc de Haan, Hielco Kuipers, Rob Overmeer, Marius Roos, Frank Ruiter, Monique Shaw, Ton Verkuijlen, Edwin Weers Coördinatie Universiteit Leiden: Wendy Persson Reacties: 071-5274050 of contact@leidraad.leidenuniv.nl LinkedIn: Alumni Universiteit Leiden Twitter: @leidenalumni Website: www.universiteitleiden.nl/alumni Oplage: 82.350 Adreswijzigingen: wijziging@alumni.leidenuniv.nl Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding.

Universiteit Leiden kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet- of drukfouten.

Leidraad

En nu sta ik op een kruispunt. Na acht jaar rector magnificus van ­Universiteit Leiden te zijn geweest, draag ik het stokje over aan mijn opvolger Hester Bijl voor het rectoraat – de volgende schakel in een traditie die teruggaat tot 1575 – en aan Annetje Ottow, de nieuwe ­ voorzitter van het College van Bestuur.

Een kruispunt brengt onvermijdelijk keuzes met zich mee. Ik zeg het regelmatig tegen studenten die keuzestress ervaren: ‘Denk niet dat je hele leven maar uit één pad bestaat. Als je verkeerd kiest, dan loop je een stuk terug en neem je een ander pad.’ Nu ga ik dat voor mezelf in de praktijk brengen. Ga ik een boek schrijven, zoals ik deed na mijn decanaat? Iets in het toezicht? Terug naar mijn onderzoek of onderwijs? De keuze is voorlopig: nietsdoen. In elk geval voor een half jaar.

Het waren acht prachtige, intensieve jaren, met het laatste jaar als een rollercoaster. En nu even lezen, cultuur, muziek maken, fietsen.

Mijn eerste 22 jaar waren die van onderwijs krijgen: als kind, leerling en student. De tweede van onderwijs geven en onderzoek doen, met mijn promotie over medische aansprakelijkheid. De derde fase werd er een van besturen: eerst van de rechtenfaculteit en daarna de ­universiteit. En nu begint de vierde, de fase van de vrijheid en eigen keuzes maken.

Het is een moment om heel veel mensen te bedanken met wie ik zoveel jaren heb samengewerkt en van wie ik heb genoten: de ­ studenten, docenten, onderzoekers, support staff en de n ­ aaste ­collega’s van het Bestuursbureau, de Pedel en zijn bureau, mijn ­medebestuurders, voorgangers, de raad van toezicht. Maar ook j­ullie allen, de lezers van Leidraad, alumni en goede gevers aan het Leids Universiteits Fonds. Jullie hebben me jarenlang energie en plezier gegeven. Dank ook voor de vele adviezen in al die jaren.

Martijn, Hester en Annetje nemen het stokje over. Op weg naar 2022, het jaar waarin de stad Leiden European City of Science zal zijn. En daarna: 2025, als onze universiteit 450 jaar bestaat. Ik wens ze alle succes toe in wel heel bijzondere tijden. Ze gaan het fantastisch doen!

Prof.mr. Carel Stolker is rector magnificus & voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden

CO2-neutraal

5

FOTO: HIELCO KUIPERS

COLOFON

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Carel houdt woord

NR. 1 2021

@CarelStolker

kort Leidse studenten winnen met testkit

iGEM is de afkorting van ­’International ­Genetically ­Engineered Machine’. De wedstrijd draait om nieuwe producten en diensten voor bijvoorbeeld industrie, m ­ ilieu en gezondheid met behulp van synthetische biologie. Organisator is het Massachusetts Institute of Technology (MIT).

Jaarlijks doen ongeveer 250 teams uit de hele wereld mee.

De Leidenaars b ­ edachten een eenvoudige ­diagnostische test, Rapidemic genaamd, die

in afgelegen gebieden uitkomst kan bieden bij gevaarlijke infectieziekten. In een doosje zit een compleet minilab. De kern is een ’primer’, een blokje specifiek DNA of RNA van het virus of de bacterie die de ziekte veroorzaakt.

Als de primer precies past op een monster bloed of slijm van de proefpersoon, dan heeft die de ziekte.

De iGem-finale is normaal in Boston, maar verliep nu online.

De veertien Leidse studenten volgden de uitreiking via een videoverbinding vanuit de conferentiezaal van broedplaats PLNT aan de Langegracht.

Het team wil de u ­ itvinding werkelijk gaan o ­ ntwikkelen. ‘We zijn alweer bezig met een nieuwe wedstrijd, de Gulliverprijs voor ondernemerschap’, zei scheikundestudent Aukje Beers tegen Mare.

Rectoraatswissel en eredoctoraat

FOTO: WIKIPEDIA

Een team van veertien ­Leidse studenten dat een ­testkit ontwikkelde om snel infectie­ziekten op te sporen, heeft de internationale wedstrijd iGEM gewonnen. Naast de hoofdprijs pakten ze nog vijf prijzen, waaronder die voor beste diagnostiek en beste inclusiviteit.

Maandag 8 februari viert de ­Universiteit ­Leiden haar 446ste dies natalis. Scheidend ­rector Carel Stolker en KNAW-president Ineke ­Sluiter spreken een dies­ rede uit. Via een videoverbinding met Zuid-­Afrika krijgt de van oorsprong Mozambikaanse vrouwen- en ­kinderrechtenstrijder Graça Machel (foto) online een eredoctoraat uitgereikt. Tijdens de dies-ceremonie wordt tevens afscheid genomen van rector magni­ficus en collegevoorzitter Stolker. ­Hester Bijl treedt aan als nieuwe rector magnificus en A ­ nnetje Ottow als nieuwe voorzitter van het College van Bestuur. De ceremonie in de P ­ ieterskerk begint om 14.45 uur en is toegankelijk voor een zeer beperkt publiek. Voor overige belangstellenden is het geheel te volgen via een livestream.

Dies voor alumni: zie pagina 48

Leidraad

De Campus Den Haag van de Universiteit Leiden gaat ­uitbreiden in het zogenoemde Central Innovation District in het centrum van Den Haag.

Haagse Central ­Innovation District

Campus Den Haag breidt uit

In november werd een akkoord gesloten met de ­gemeente over een Campusboulevard met een nieuw universiteits­gebouw in het gebied tussen het Prins Bernhardviaduct en de Schedeldoekshaven.

Vice-voorzitter Martijn Ridderbos ziet veel voordelen: ‘Graag bouwen we samen met de stad aan een v ­ erdere uitbreiding van onze universiteit in Den Haag. Als stad van vrede, recht en veiligheid en door het groot­stedelijk karakter biedt Den Haag

veel mogelijkheden voor onderzoek en onderwijs.

Den Haag is hét p ­ olitieke en bestuurlijke hart van Nederland en een vestigingsplaats van veel inter­ nationale organisaties.’

Voor de gemeente Den Haag betekent de uitbreiding van de Campus Den Haag een versterking van het gebied waarin overheid, ­kennisinstellingen en het bedrijfsleven hun krachten ­bundelen. In ruim twintig jaar is de Campus Den Haag uitgegroeid van een paar medewerkers naar een volledige vestiging van de universiteit met meer dan 500 medewerkers, 18 bacheloren master­opleidingen en ruim 6000 studenten. In de plannen wordt gerekend met een groei naar 9200.

Leiden European City of Science 2022 In 2022 is Leiden een jaar lang de wetenschappelijke hoofdstad van Europa. Het overkoepelende thema van de festiviteiten is Who Knows. Want wie heeft tegenwoordig de wijsheid in pacht? Wie bepaalt wat waar is? En wie weet hoe de toekomst eruitziet?

Wetenschap, kennis en ­kunde zitten in het DNA van ­Leiden; niet voor niets noemt het zich de Stad van Ontdekkingen. In 2022 biedt het als wetenschappelijke hoofdstad van Europa een programma

van 365 dagen voor iedereen met een nieuwsgierige geest.

Directeur Meta Knol: ‘In 2022 kunnen we het publieke leven weer nieuw leven inblazen.

We ontwikkelen een aansprekend programma waar iedereen aan kan meedoen: van internationale topweten­ schappers tot lokale W ­ illie Wortels. Zo maken we het belang van wetenschap, kennis, kunst en kunde zichtbaar door lokale actie, op een ­nationaal podium, met een internationale uitstraling.’

7

Cleveringa-oratie Roméo Dallaire hield op 26 november de ­vijftigste Cleveringa-oratie. De Canadees was VN-commandant in Rwanda tijdens de geno­ cide en werd vervolgens voorvechter van ­mensenrechten. Dit studiejaar is hij Cleveringahoogleraar aan de Universiteit Leiden.

De Cleveringa-oratie, met als thema de (mentale) gezondheid bij humanitaire interventies, baseerde hij op zijn eigen ervaringen in Rwanda. Hij sprak via een livestream vanuit Canada. De lezing is terug te zien via de site van de universiteit.

8

Leidraad

‘Als het er echt om gaat, ben ik een leeuw’

TEKST: SASKIA KLAASSEN, FOTO’S: FRANK RUITER

Ze valt op door de redelijke toon waarmee ze in praatprogramma’s de dialoog aangaat. Zonder oordeel kom je tot een open gesprek, leerde strafpleiter Natacha Harlequin in haar studententijd in Leiden. ‘Wat ik persoonlijk vind van de vermeende daad doet er niet zoveel toe.’ nlangs kwam Natacha Harlequin na jaren weer in Leiden. Ze reed over de brug bij Molen De Valk, toe­ vallig op hetzelfde vroege tijdstip als indertijd naar haar bijbaan in het Dia­ conessenhuis. En liep weer de oude route over het Rapenburg naar het K ­ ippenhok, het meidenhuis waar ze in haar studententijd woonde. ‘Op een paar fietsers na waren de straten nog leeg. Wat een rust. Hier is het allemaal begonnen, realiseerde ik me.’

Dat ze advocaat wilde worden, wist ze al toen ze elf jaar was. Ze keek naar een advocatenserie toen haar vader opmerkte: ‘Iedereen is tegen hem, maar wie is er mét hem?’ Ze nam zich voor dat zij die persoon zou zijn. Haar vastbe­ radenheid om strafpleiter te worden, viel in de propedeuse al op. ‘Bij sommige vakken vroeg ik me af: gaat het hier alleen om het stampen?’

Achteraf moet ze erom lachen. ‘Ik wilde straf­ recht en alleen maar dat.’

Al vrij snel vroeg ze of ze zelf haar vakken­ pakket kon samenstellen. Na de ­propedeuse mocht het, ze koos voor veel extra vakken: ­criminologie, pedagogiek, psychologie. Een doelgerichtheid die niet elke leeftijdsgenoot had. ‘Ik zat in huis met 23 meiden van wie een deel niet wist wat ze wilden doen. En dus werd

er vaak geswitcht van studie of van u ­ niversiteit.’

Zelf wilde ze van het studentenleven álles ­meemaken, herinnert ze zich. Dus ook de ­ontgroeningen bij Minerva en het leven in een studenten­huis. ‘Ik kende daar echt helemaal niemand, begon helemaal opnieuw.’

Zich onderdompelen in een wereld die ze niet kent heeft haar veel gebracht. Onder meer het vermogen om met verschillen om te gaan. ‘In mijn bijbaan als voedingsassistente zag ik hoe groot die kunnen zijn, zeker in situaties waar­ in patiënten erg ziek zijn.’ Wat zij zelf over men­ sen denkt, doet er niet zo veel toe, merkte ze daar. ‘Oordeel niet te snel en luister, dan leer je mensen veel beter kennen.’ Een principe dat ze ook toepast op haar cliënten. ‘Je weet nooit hoe jijzelf in een bepaalde situatie zou h ­ andelen.

Wat ik persoonlijk vind van de daad doet er niet toe.’ Als raadsvrouw komt ze op voor het ­individu en ‘kiest de positie van de underdog’. ­Precies waar het volgens haar in de kern bij het recht om gaat.

Erop of eronder

Tijdens haar studie ontmoette Natacha ­Bénédicte Ficq. ‘Ze gaf een gastcollege over wat toen nog de Leidse balpenmoord ­heette, en ik vond haar zo inspirerend.’ Het bracht haar ertoe om stage te gaan lopen bij de bekende advocate. ‘Bij belangrijke b ­ eroepsgerelateerde beslissingen kan ik haar altijd spreken.’ Een tweede stage volgde bij strafpleiters B ­ ritta

NR. 1 2021

NR. 1  2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

9

10

­ öhler en Stijn Franken. ‘Normaal begin je met B iets kleins zoals de diefstal van een lipgloss bij de Hema, ik volgde de omgekeerde weg.’ Ze werkte mee aan zware zaken zoals Volkert van der G. en Lucia de B. Na haar studie deed ze bij Piet Doedens ervaring op in een commu­ ne praktijk. ‘Je kunt het zo gek niet b ­ edenken of het kwam voorbij: van infiltranten, infor­ manten, zware drugszaken, verdwijningen tot ­dubbele moorden.’

Na deze periode was ze klaar voor een eigen praktijk, die ze sinds 2007 heeft met echtge­ noot Jacq Taekema, bekend van grote rechts­ zaken als de Schiedammer Parkmoord. Op dit moment doet hij onder meer de verdediging van Giërmo B. die wordt verdacht van de moord op advocaat Derk Wiersum. Harlequins speci­ alisatie ligt op het gebied van zeden- en levens­ delicten zoals de snelkookpanzaak en de moord op scholiere Humeyra, evenals oplichtings- en witwaspraktijken. ‘In het strafrecht is het altijd erop of eronder. Je bent binnen of buiten (de gevangenis, red.), iets ertussenin is er niet.’

Bang is ze daarbij nooit. ‘Op het moment dat je bang bent voor een cliënt is dat de eerste aan­ wijzing dat de wegen moeten scheiden. Ik heb ook al eens gehad dat een cliënt verliefd op me werd. Dan houdt het op. Die emotie kan er niet bij als je een strafzaak aan het voorbereiden bent. Je weet als verdachte dat het om een ver­ meend zwaar vergrijp draait, krijgt mogelijk een hoge straf. Dan moet je niet naar Harlequin kijken met allerlei hartjes boven je hoofd.’

Respect van cliënten

Van de docenten van de Rechtenfaculteit herin­ nert ze zich er één goed: Monique de Deugd. ‘Een verschijning: cowboylaarzen, zwarte lange jas, grote bos rood haar. Soms kwam ze naar c­ ollege op rollerskates. Een ongelofelijk sprankelende persoonlijkheid en ook een fantastische docent.

Ze gaf het vak rechtspraktijk en drukte ons op het hart om zelf te ervaren of de ziel van een advo­ catenkantoor bij je past. Voor iedere persoonlijk­ heid is er een kantoor, hield ze ons voor.’

Hoewel medestudenten ongetwijfeld dachten dat Natacha meteen voor de raio-opleiding, de opleiding tot rechter of officier van j­ ustitie, zou gaan, besloot zij anders. ‘Je moet eerst de prak­ tijk zien en ervaren, pas dan kun je als r­ echter begrijpen en invoelen hoe het is om een ver­ weer te voeren. Sommige rechters hebben geen idee hoe het is om aan de a ­ ndere kant te staan.

NR. 1 2021

Biografie

Natacha ­Harlequin (1973) groeide op in Delft. Haar ouders, bankier en docent, ­kwamen als twintigers naar Nederland. Ze studeerde Rechten in Leiden en leerde het vak van strafpleiter op verschillende grote advocaten­ kantoren. Met haar man runt ze Taekema Harlequin Advocaten in Den Haag. Ze is geregeld te gast in talkshows en had kort haar eigen discussieprogramma Dit vindt Nederland op SBS6.

Die haal ik er altijd direct uit.’ Zelf heeft ze altijd getwijfeld over de overstap naar de ­andere kant. ‘Maar soms lijkt het me ook verschrikke­ lijk saai. Dan ben ik bij zittingen aanwezig waar totale onzin wordt uitgekraamd. Dan zie je rechters knikken, ze gaan er nog op in ook.

Bang om gewraakt te worden.’

Zo’n rechter zou ze niet willen zijn, wel een rechter die een gesprek aangaat met de ver­ dachte. Voor die rechters hebben cliënten ook het meeste respect, is haar ervaring. Als de rechter zegt: ‘Ik denk nu: wat een onzinverhaal.

Snapt u dat ik dat denk?’ Harlequin: ‘De ver­ dachte weet dan: deze rechter heeft me om dui­ delijkheid gevraagd en ik heb geen antwoord gegeven. De consequentie is wellicht dat ik een straf krijg.’

Onaardig debat

Hoe heftiger het op zitting is, hoe rustiger ze wordt. Ook op feestjes voert ze niet het hoog­ ste woord, is ze meer de observerende. Een rol die ze ook al had in het Kippenhok. ‘Ik weet nog dat er een discussie was over een huisgenote die mogelijk anorexia had. Veel geroddel natuurlijk.

Eet ze wel, kotst ze, moet ik dan die plee schoon­ maken? Toen eindelijk met de huisgenote zelf werd gesproken, was dat in een volle fusie. Niet veilig voor haar natuurlijk. Ik weet dat ik dacht: hier meng ik me even niet in.’ Later heeft ze wel met de huisgenote gesproken. ‘Maar één op één op een heel ander moment. Een ander soort gesprek, waarvan de inhoud ook bij mij blijft.’

Choose your battles is voor Natacha Harlequin

NR. 1 2021

een belangrijk uitgangspunt. ‘Als het er echt om gaat, ben ik een leeuw. Dan moet er gewonnen worden. Maar dat is niet altijd zo. Als je bemid­ delt en het rustig bekijkt, kom je een heel eind.’

Dat was in eerste instantie ook zo in de racisme­ discussie die na de dood van George Floyd in Nederland oplaaide. ‘De emoties zaten ook bij mij te hoog, ik vind dat je dan niet het gesprek moet aangaan. Dan kies ik ervoor om het eerst te laten bezinken.’

Het was een opmerking van haar zoon die haar deed besluiten zich in Hilversum te mel­ den. ‘Hij zei dat er weinig zwarte mannen en maar een paar zwarte mevrouwen bij het Jour­ naal zaten.’ Ze kwam terecht bij de redactie van praatprogramma M en trad een paar keer op als strafrechtdeskundige. Vervolgens werd ze ook gevraagd om haar standpunt over racisme. Dat ze uiteindelijk hierover het woord nam, heeft te maken met de ‘onnodig onaardige’ en ‘­harde’ manier waarop het debat werd gevoerd. Ze ­miste de nuance. ‘Ik wilde laten zien dat je door naar elkaar te luisteren ook kunt verbinden.’

Past dit bij mij?

Ze maakte indruk met de rustige toon waarop ze bij Veronica Inside in gesprek ging met Johan Derksen na zijn discriminerende o ­ pmerkingen over Akwasi. ‘Ik kende de man niet, maar begreep dat niemand bij hem aan tafel wilde.

Dat kan natuurlijk niet. Ik ging er niet naartoe om hem streng toe te spreken. Er moesten geen excuses komen, ik wilde alleen het gesprek met hem aangaan. Heb gewoon empathie, hield ik

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

hem voor. Hij had ook kunnen weglopen, maar hij luisterde rustig naar wat ik te zeggen had.’

Ondanks deze lastige momenten komt ze z­ elden in situaties die ze verkeerd heeft ingeschat. ‘Ik ben een denker. Daar hoort ook bij dat je antici­ peert: past dit bij mij? En zo niet, hoe creëer ik een situatie die voor mij geestelijk en lichame­ lijk goed is?’ Hoewel ze zich r­ ealiseert dat die eigenschap haar soms ook in de weg zit. ‘Mijn kickboks-trainer zegt regelmatig: ‘Niet denken, die tijd is er niet. Dan heb je al drie klappen op je hoofd.”

Na het optreden in Veronica Inside kreeg ze kort een eigen discussieprogramma, Dit vindt Nederland, dat vanwege tegenvallende kijkcijfers na een paar weken stopte. De kritiek was niet mals.

Zo waren er opmerkingen over haar manier van kijken, die ‘passief-agressief’ zou zijn. ‘Ik kan daar dus niets mee, en je kunt je afvragen of zul­ ke opmerkingen ook zouden worden gemaakt als ik blauwe ogen had.’ De r­ acismediscussie sloot ze voorlopig voor zichzelf af met een ­bijdrage aan het Jeugdjournaal. ‘We kun­ nen er wel over blíjven praten. Inclu­ siviteit moet je zien, dan wordt het ­normaal.’

Werk gaat altijd voor

Door de ervaringen in Hilver­ sum weet ze absoluut zeker dat ze verder wil met televisie.

Optreden in p ­ raatprogramma’s maar ook het zelf p ­ resenteren voelden goed. ‘Ik wil hier graag mee verder, in een format dat bij me past. Waarin ik de nuance kan zoeken, klaarblijkelijk is daar in Hilver­ sum ook behoefte aan. Stap voor stap leer ik een betere presentator te worden en als straf­ rechtdeskundige een beter tv-optreden te geven. Ik zit er nu anders dan de eerste keer.

Kort en krachtig formuleren, duidelijker zijn, je punt maken en het gesprek afronden.’

Zou ze daarbij haar droombaan als strafpleiter opgeven? ‘Het was een lange weg naar waar ik nu ben. De studie, de dingen die ik heb gedaan om hier te komen, maar ook de zaken die ik heb gela­ ten. De reden waarom ik bijvoorbeeld al zo lang niet in Leiden was, is dat werk altijd voor gaat. Ik kon nooit bij een reünie van het Kippenhok zijn.

Strafpleiter zijn zit in mijn bloed, dat laat ik niet zomaar schieten. Dan moet er echt iets voorbijko­ men waarvan ik weet: dat kan ik niet afslaan.’

Leidraad

Natacha Harlequin als student

11

12

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1 2021

geven Buitenlandse studenten die door corona in financiële problemen raakten, konden een beroep doen op noodhulp van het Leids Universiteits Fonds.

Drie van hen vertellen over hoe lastig hun situatie afgelopen jaar was.

Bijbaan op Schiphol viel weg 5E ditimfon Joseph Ikpat (31) 5S tudeert Advanced LL.M Public International Law

‘ Zonder inkomsten is Nederland te duur voor mij’

TEKST: MARIJN KRAMP, FOTO’S: MARIUS ROOS

5 Alejandra Thielen 5 Studeert International Studies De lockdown, vond Alejandra Thielen, kon ze beter uitzitten bij haar moeder in Argentinië. Maar haar v ­ erzekeringen en woonkosten in Nederland liepen door en de inkomsten uit de toeristische verhuur van haar moeders appartement in Buenos Aires verdwenen als sneeuw voor de zon. Gelukkig kreeg ze coronacrisishulp van het LUF toegekend. Daar kon ze een groot deel van haar woon- en verzekeringskosten in Nederland mee dekken.

‘De financiële impact van de corona­ crisis op mijn privésituatie was mij direct in maart al duidelijk. Mijn studie en leven hier wordt bekostigd met de verhuur via Airbnb van mijn moeders appartement. Met dichte grenzen zijn er geen inkomsten. Dan is Nederland veel te duur om te blijven wonen.’

Ze informeerde bij het UWV in Den

Haag of er werk voor haar was of dat ze tijdelijk een uitkering kon aanvragen. ‘Ik ben geboren N ­ ederlandse.

Mijn vader is een Nederlander, mijn moeder een Colombiaanse. We zijn toen ik drie maanden was naar Argentinië verhuisd. Maar bij het UWV kwam ik niet verder. De ambtenaar zei dat ik eerst met mijn studie moest stoppen.’

Camping Dus was het toch het beste om naar Argentinië terug te vliegen. Een vriendin van haar moeder betaalde het vliegticket. ‘Dat was wel even slikken.

Ik heb altijd voor mijzelf kunnen zorgen.’ In de zomer kwam ze weer terug.

Ze werkte een maand op een camping in Friesland. ‘Heel goed voor mijn Nederlands.’ En inmiddels is ze alweer bijna halverwege haar laatste studiejaar. Voor de zomer verwacht ze klaar te zijn. Tot die tijd moet ze de eindjes aan elkaar knopen.

Ze verloor haar baan én de studietoelage van haar vader toen de coronacrisis uitbrak.

Studeren in Nederland werd daardoor snel onbetaalbaar voor de Nigeriaanse Editimfon Joseph Ikpat (31).

Zoals zovelen betaalt Editimfon haar collegegeld in termijnen.

Dat werd snel een probleem.

Ze betaalt haar studie met een toelage van haar vader en haar inkomsten uit een parttimebaan op Schiphol. Die baan hield op toen de luchtvaart stil kwam te liggen. Hetzelfde gold voor het werk van haar vader.

Haar studiecounselor wees haar op het coronacrisisfonds. In vrij korte tijd werd een ­bijdrage geregeld voor twee ­maanden.

Daar kon ze haar woonkosten van betalen. Ze woont sinds 2015 in Maastricht voor haar ­studie Forensic Law. Een paar jaar later ging ze promoveren in Maastricht én deed ze een master A ­ dvanced LL.M Public International Law in Leiden. In juni rondde ze die master af. Ze werkt nu hard aan haar proefschrift en hoopt straks werk te vinden in Nederland. Maar ze oriënteert zich ook in haar geboorteland en internationaal.

Het belangrijkste is dat ze een baan vindt.

13

‘ Mijn lasten liepen door, dus ben ik gebleven’

5 Chhime Namdol Sherpa (21) 5 Studeert Liberal Arts and ­ Sciences - International Justice Het is puzzelen om rond te komen maar Chhime Namdol Sherpa (21) heeft ontdekt dat ze daar best goed in is. Ze kon haar studiegeldtermijnen – haar grootste zorg – de afgelopen tijd blijven betalen. Mede dankzij de hulp van het LUF coronacrisisfonds.

De Nepalese Chhime volgt sinds twee jaar het Liberal Arts and Sciences programma aan het Leiden U ­ niversity College in Den Haag. Haar m ­ oeder is medisch hoogleraar in K ­ athmandu

en betaalt haar collegegeld. Dat werd een uitdaging toen haar moeder vanwege de coronacrisis op onbetaald verlof werd gestuurd. ‘Alles werd gewoon stil gezet. Ook de lonen.’

Dutch Mountains Chhime wilde terug naar Nepal. ‘Ik was al twee jaar niet thuis geweest.

En toen de coronacrisis uitbrak w ­ ilde ik graag naar mijn moeder. In Nepal is het leven ook een stuk g ­ oedkoper.

Maar Nepal ging plots op slot, ook voor Nepalezen. Dus het was in or out en dat moest ik binnen twee dagen besluiten en regelen. Dat werd erg

De steun aan deze buitenlandse studenten is mogelijk gemaakt door vele alumni die schenken aan het Leids Universiteits Fonds. Zo ontving Editimfon een bijdrage uit het Han-Crebolder Fonds en kregen Alejandra en Chhime steun van het LUF Internatonaal StudieFonds.

ingewikkeld toen bleek dat ik mijn huurcontract niet op kon zeggen bij Duwo en dat mijn huur en andere woonlasten dus doorliepen. Uiteindelijk ben ik maar hier gebleven.’

De Nepalese heeft haar melancholie vormgegeven in een schilderij dat ze tijdens de eerste lockdown schilderde op haar kamer op de 18de verdieping van de Haagse studentenflat. Er lijken bergen afgebeeld, maar als je goed kijkt zie je dat het de skyline van Den Haag is. ‘Mijn Dutch mountains’, glimlacht ze. Ze mist de Himalaya maar kan ook enorm genieten van Nederland.

Mede door steun van het coronacrisisfonds van het LUF kan ze haar collegegeld betalen. Ze verdient wat bij met babysitten. ‘Andere banen zijn moeilijk te vinden omdat werkgevers een werkvergunning voor mij moeten aanvragen.

Dat neemt een paar maanden in beslag dus dan nemen ze liever een ander.’

Haar moeder is ondertussen weer aan de slag, vanuit haar g ­ eboortedorpje.

‘Ze geeft vanaf daar nu o ­ nline les en biedt de mensen medische hulp, want dat ontbreekt in die contreien.’ ­Chhime is er trots op dat haar m ­ oeder in de bergen is gaan helpen maar ze is tegelijkertijd benauwd dat ze hierdoor wel erg dicht bij coronabesmettingen komt. ‘Daar maak ik me wel zorgen over.’ Gelukkig zijn er altijd ­flatgenoten in de buurt om haar op te vrolijken. ‘Sommige etages zijn uitgestorven, maar op de mijne is iedereen gebleven. Dus wij hebben elkaar nog en houden het gezellig hier.’

Wilt u ook bijdragen aan onderwijs en onderzoek van de Universiteit Leiden? Op www.luf.nl/draag-bij kunt u zien welke vormen van schenken er zijn en welke u het meest aanspreekt. Ook kunt u contact opnemen via 071-5130503 of doneren@luf.leidenuniv.nl

Op zoek naar de magische hoek 14

NR. 1 2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

15

Stapel twee laagjes grafeen, draai ze een klein stukje ten opzichte van elkaar, en het ­materiaal wordt spontaan een supergeleider. Het ­antwoord op de vraag hoe zoiets magisch kan ontstaan heeft de wetenschap nog niet gevonden, maar natuurkundigen laten met speciale apparatuur zien wat er onder het oppervlak gebeurt.

TEKST: ARNO VAN ‘T HOOG, BEELD: TOBIAS A. DE JONG

S

upergeleiding is een onderwerp dat al generaties weten­ schappers boeit, sinds het ruim honderd jaar geleden voor het eerst werd gezien in het Leidse laborato­ rium van Nobelprijs­ winnaar Heike Kamerlingh Onnes.

Hij koelde kwik richting het absolu­ te nulpunt, en plots viel alle weer­ stand weg. Breng je in zo’n superkoud metaal een elektrisch stroompje op gang, dan blijft dat eindeloos door­ lopen, totdat de koeling wegvalt.

Koeling wil zeggen: in de buurt van de 270 graden onder nul, de temperatuur waarbij helium vloeibaar is. Dat is kost­ baar en ingewikkeld, dus zijn prakti­ sche toepassingen van supergeleiding tot nu toe beperkt tot de magneten in MRI-scanners in ziekenhuizen.

Natuurkundigen zoeken ondertussen naar ‘warme’ supergeleiders, die met minder koeling toekunnen. Zo zijn er keramische materialen ontwikkeld die supergeleidend worden bij minus 140.

Dat is een stap vooruit, maar nog niet genoeg. Bovendien zijn er nog veel vraagtekens. Wat er precies gebeurt binnen in die m ­ aterialen, is een vraag waar Leidse onderzoekers Tjerk Ben­ schop en Sense Jan van der Molen een antwoord op willen vinden.

De geschiedenis heeft geleerd dat die zoektocht tijd kan kosten, zegt Van der Molen, hoogleraar fysica van de gecondenseerde materie. ‘Superge­ leiding werd door Kamerlingh Onnes in 1911 ontdekt maar het heeft tot 1957

geduurd voordat er een goede ver­ klarende theorie werd gepubliceerd.

En die nieuwe keramische super­ geleiders zijn nog steeds niet hele­ maal begrepen. Zelfs voor natuur­ kundigen is het ingewikkeld. Dat is ook de insteek geweest van onze samenwerking: laten we een relatief simpel materiaal nemen om experi­ menten mee te doen: grafeen.’

Promovendus Tjerk Benschop: ‘Het bijzondere is dat de fase-overgang naar supergeleiding bij grafeen lijkt op die van de keramische supergelei­ ders. Het idee is dat we door grafeen te bestuderen meer kunnen leren over wat er in andere supergeleiders gebeurt.’

Nieuwe draai

Grafeen heeft iedereen in huis, de grafieten kern van een potlood is opgebouwd uit eindeloos veel laag­ jes grafeen, waarin koolstofatomen netjes in een honingraatstructuur lig­ gen. Van der Molen: ‘Dubbellaags gra­ feen heeft bijzondere eigenschappen; je kunt er letterlijk een nieuwe draai aan geven. Als je twee laagjes g ­ rafeen een klein stukje ten o ­ pzichte van elkaar draait, dan ontstaat opeens een supergeleidend mate­riaal. En als je de hoek tussen de laagjes een stukje groter maakt, dan is dat ver­ schijnsel weer weg. Daar zit veel inge­ wikkelde natuurkunde achter, en in sommige opzichten is het nog niet goed te verklaren.’

Benschop: ‘Het klinkt een beetje gek, maar bij een magische hoek van 1,1 graden beginnen elektronen in de

16

Leidraad Tjerk Benschop

(25) is promovendus Natuurkunde. 2013-2018: studie Natuurkunde, Universiteit Leiden, 2018-nu: promovendus Natuurkunde, Universiteit Leiden. Winnaar Casimir PhD grant 2018.

twee laagjes elkaar meer te v ­ oelen; ze kunnen interacties met elkaar aangaan. Dat zorgt voor b ­ ijzondere eigenschappen, waaronder super­ geleiding. Waarom dat gebeurt is ingewikkeld om uit te leggen, omdat er veel natuurkundige denkstappen ­tussen zitten. Wij praten bijvoorbeeld over banden van elektronen, en dat is niet eenvoudig voor te stellen.’

Vlakke band

Een internationaal gezelschap van onderzoekers heeft de supergeleiden­ de grafeensandwich gedetailleerd in kaart gebracht met verschillende meettechnieken. Ze combineerden expertise op het vlak van supergelei­ ding van Benschops promotor Milan Allan en collega Felix Baumberger in Zwitserland met Van der Molens gra­ feen-onderzoek. ‘Als je heel nauw­ keurig meet, kun je zelfs achterhalen in wat voor toestanden de elektronen in het materiaal zitten. Het aantonen dat elektronen bij de magische hoek vrijwel stil gaan staan, in een zoge­ noemde vlakke band, was nog nie­ mand gelukt. En het is echt veel werk geweest.’

Benschop: ‘Ik heb op een gegeven moment mijn kerstvakantie opge­ offerd om plaatjes van twisted gra­ feen te maken. Het moeilijke van mijn techniek is dat je pas nauwkeu­ rig kunt meten als het oppervlak van het grafeen superschoon is. Je scant met een microscopisch klein naald­ je vlak boven het oppervlak. En zodra er ook maar ergens één molecuul ver­ vuiling kleeft, mislukt je meting. Daar

had ik in het begin veel last van, om stap voor stap uit te vinden wat het beste werkt. Om goed te meten moet het oppervlak van het grafeen heel schoon zijn. Daarom meten we bij­ voorbeeld in ultrahoogvacuüm. In de meetkamer zweven minder deeltjes dan in de ruimte.’

Eureka-moment

De piepkleine preparaten met dubbel­laags gedraaid grafeen werden gemaakt door collega-natuurkundi­ gen in Barcelona. Dat is namelijk een kunst op zich. ‘Het mooie van weten­ schap is dat je via publicaties en ­conferenties mensen tegenkomt en samen nieuwe ideeën opdoet’, zegt Van der Molen. ‘In dit geval waren echt vier onderzoeksgroepen nodig om dit tot een succes te maken.’

Na lange dagen in het lab, en geduldig

herhalen en verbeteren, volgde ein­ delijk toch een eureka-moment, zegt Benschop. ‘Je werkt er lang naartoe, en hoopt dat je uiteindelijk een goe­ de meting kunt doen. Op het moment dat je dan de atomaire structuur van het grafeen ziet verschijnen op je beeldscherm, met dat mooie patroon dat hoort bij de juiste draaihoek, dan is dat wel bijzonder.’

Zodra de twee laagjes grafeen ten opzichte van elkaar draaien wordt opeens een grotere honingraatstruc­ tuur zichtbaar. Die spontane patroon­ vorming of moiré-effect is ook te zien als je twee dunne laagjes zijde over elkaar schuift. Van der Molen: ‘Dat patroon is meer dan alleen gezichts­ bedrog, er ontstaat echt een n ­ ieuwe structuur. Elektronen krijgen zo ­nieuwe gebiedjes waarin ze kunnen bewegen.’

NR. 1 2021

Sense Jan van der Molen

(48) is hoogleraar Fysica van de gecondenseerde materie.

Hij is gepromoveerd aan de VU, was postdoc in G ­ roningen en Zwitserland en is sinds 2007 groepsleider in Leiden. Won onlangs samen met Ivo van ­Vulpen de NWO ENW Communicatieprijs voor de Leidse muurformules. Op de foto staan ze bij de achtste muur­formule.

FOTO: MONIQUE SHAW

Zullen er ooit chips met magisch draai-grafeen in computers of smart­ phones zitten? Benschop verwacht het niet. ‘Supergeleiding in grafeen ont­ staat bij min 272 graden, en dat is niet echt praktisch toepasbaar, want vloei­ baar helium is extreem duur. We leren vooral steeds beter hoe supergeleiding ontstaat, en hopelijk levert dat ideeën voor nieuwe materialen die gewoon op kamertemperatuur supergeleidend zijn.’

Lego

Volgens Van der Molen is dubbel­ laags grafeen nog maar het begin. Er zijn namelijk nog veel meer vlakke, ­stroomgeleidende materialen, en die kun je ook stapelen en draaien. ‘Ik zie het een beetje als lego. Je legt het ene laagje op het andere, en als ze een ster­ ke interactie hebben, dan ontstaat een nieuw materiaal met verrassende eigen­ schappen. Het lijkt een beetje op het combineren van waterstof en zuurstof tot water, waarbij de som veel meer is dan de losse delen.’

Een andere optie die Benschop wil onderzoeken is het vervormen van ­dubbellaags materialen, want daarmee veranderen ook de moiré-patronen en elektrische eigenschappen. Er zijn kort­ om veel parameters om mee te spelen, zegt Van der Molen: ‘Er is een theore­ tische voorspelling dat de temperatuur voor supergeleiding makkelijk omhoog kan. Maar hoe precies, daar weten we niet genoeg van. Dat is ook wel het leuke van ons vakgebied: een heleboel zaken zijn niet goed te berekenen of te voor­ spellen, en dus maken experimenten het verschil.’

Meer Leids onderzoek

17

Lichtdetectoren Het ophelderen en vervolgens verbeteren van super­geleiding is fundamenteel onderzoek, met diverse denkbare toepassingen. Die variëren van energietransport zonder verliezen tot extreem gevoelige ­lichtdetectoren. Een andere groep binnen het Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde (LION), onder leiding van Michiel de Dood, werkt aan zulke ‘single photon detectors’. Detectoren die enkele fotonen kunnen detecteren zijn onmisbaar in het begrijpen van de correlaties tussen twee fotonen en vormen de basis van ons begrip van de moderne kwantummechanica.

Hoge temperatuur Ook de onderzoeksgroep van Milan Allan houdt zich bezig met supergeleiding. Deze natuurkundigen richten zich op materialen die bij hoge temperatuur hun weerstand ­verliezen, de zogeheten hogetemperatuur-­supergeleiders.

Ze bestuderen deze materialen met een s­ canning tunneling microscope (STM). De STM is in staat om het materiaal op atomaire schaal in kaart te b ­ rengen. Daarnaast wordt door spectroscopische metingen ook het elektronisch gedrag van het materiaal geregistreerd. Zo kunnen de o ­ nderzoekers met atomaire resolutie b ­ epalen wat voor elektronische ­toestanden zich in het materiaal bevinden.

De groep werkt ook aan nieuwe meettechnieken. Zo bouwde Koen Bastiaans als promovendus samen met Tjerk Benschop en postdoc Doohee Cho twee jaar aan een nieuw soort ­tunnelingmicroscoop. Naast het meten van het ­gemiddelde signaal registreert deze microscoop ook de tijdelijke fluctuaties in dat signaal – wat normaal gesproken ‘ruis’ wordt genoemd. Hij won voor dit onderzoek recent de eerste Paul & Tatiana Ehrenfest proefschrift prijs.

Sleutelen aan grafeen Grafeen heeft van nature al bijzondere ­eigenschappen, maar je kunt er ook aan sleutelen. Zo onderzoekt de groep van Grégory Schneider bij het Leids Instituut voor Chemie hoe je de chemische eigenschappen van het spul kunt veranderen. Waarna het bijvoorbeeld bruikbaar wordt als middel om medicijnen op de juiste plaats in het lichaam te krijgen, voor het sequencen van DNA – onderzoek samen met prof. Jan van Ruitenbeek (LION) – of als zeer gevoelige sensor voor andere moleculen.

18

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

één studie

twee wegen Waar een studie toe kan leiden: Leiden University ­College

NR. 1 2021

Cecilia Diemont (29) CV Consultant 2010-2013 Studie Global Challenges (Global Justice en World Politics), Leiden University College in Den Haag. Studeerde ook aan McGill (Montreal) en King’s College (Londen) 2015-2016 Werkzaam bij Human Rights Watch 2016-heden Consultant bij Bain & Company (Amsterdam, San Francisco)

W

at voor student was je?

‘Meestal was ik druk bezig, met studeren in koffiezaken, colleges volgen, sporten en eten met vrienden. In 2010 waren wij de eerste lichting studenten bij LUC. We voelden ons soms proefkonijnen, aan de andere kant hadden we volop mogelijkheden om alles op te bouwen. Samen met een vriendin heb ik een Amnesty International-­ groep opgericht en een ‘Current Affairs’ lezingen debatreeks opgezet. Daarvoor nodigden we ­sprekers uit zoals de Nederlandse ambassadeur die destijds was teruggeroepen uit Syrië.’

Had je toen een helder beeld van je toekomst?

‘Ik dacht altijd dat die in het internationaal recht zou liggen, vooral na een stage bij het Internationaal Strafhof en een master War Studies. Maar na een jaar bij Human Rights Watch heb ik het roer omgegooid. Nu werk ik voor een internationale strategieconsultant. We helpen klanten uit diverse sectoren. Ook heb ik pro bono casussen mogen doen voor bijvoorbeeld de UNHCR en kon ik een halfjaar vanuit ons kantoor in San Francisco ­werken. Ik hoop dat ik mijn ervaring later kan gebruiken in de publieke sector, het liefst op het gebied van mensenrechten of het klimaat.’

Welke docenten vond je bijzonder?

‘Mijn favoriete professoren waren Aernout van Lynden en Jaap de Hoop Scheffer, die oorlogsjournalistiek en geopolitieke vakken doceerden.

Hun lessen zaten boordevol anekdotes vanuit hun eigen ervaringen. Zij legden voor mij de link tussen mijn studie en de echte wereld.’

TEKST: FRIEDERIKE DE RAAT, FOTO’S: MARIUS ROOS, TON VERKUIJLEN

Wie of wat inspireerde je tot deze studie?

‘De laatste twee jaar van de middelbare school heb ik doorgebracht op het United World College in Wales, een idealistische school met leerlingen van verschillende nationaliteiten en sociaal-­ economische achtergronden. Er lag nadruk op thema’s als wereldpolitiek en sociale betrokkenheid. Daar is mijn interesse in mensenrechten en internationale conflicten gewekt. Global ­Challenges bij het LUC sloot hier goed op aan.’

19

von Ketelhodt (30) CV Markolf Software designer 2010-2013 International Development, Business & Entrepreneurship aan het Leiden University College in Den Haag 2013-2017 master Industrial Ecology in Leiden en Delft en student-assistent bij Centre for Innovation van Universiteit Leiden 2015 Werkzaam bij fintech start-up Eccentrade 2018-nu Eigen bedrijf, Febe, dat werkt vanuit Kaapstad, Den Haag en Curaçao.

W

aarom koos je voor een studie aan het Leiden University College?

‘Als Duitser die in Zuid-Afrika en in Nederland is opgegroeid, ging ik mijnbouw studeren in Aken. Maar ik vond de studie eenzijdig en zocht iets boeienders. Tijdens een open dag van het LUC merkte ik dat de studies daar veel breder waren.

Ook het internationale aspect trok me aan. Anders dan op de middelbare school heb ik aan het LUC heel serieus gestudeerd. Omdat ik mijn docenten bewonderde – mensen als Cissie Fu, Brandon Zicha en Jaap de Hoop Scheffer – wilde ik hen niet teleurstellen en goede cijfers halen.’

Zou je opnieuw voor het LUC kiezen?

‘Zeker. Het was een goede voorbereiding op het ondernemerschap. Je kon veel vakken kiezen: financiën, marketingmanagement, filosofie, duurzaamheid… Voor mij voelde het LUC als een ‘speeltuin’.’

Wat heb je naast je studie gedaan?

‘Voor mijn bachelor thesis heb ik een 3D-printer gebouwd. Het Centre for Innovation van de universiteit vroeg mij daarom een 3D-Printing Summer School te organiseren en bood me een baan aan.

Daar is het idee ontstaan om I4C (‘I foresee’) op te richten, een vereniging die ondernemerschap onder studenten wil stimuleren.’

Heb je nog veel contact met studiegenoten?

‘Nee. Ik had niet veel tijd voor sociale contacten.

Ik was altijd aan het studeren, aan het sleutelen of aan het werk. Toch heb ik genoten van mijn studietijd. Ik vond Den Haag een geweldige stad, dicht bij het strand, centraal gelegen, niet te groot.’

Je woont nu op Curaçao. Wat doe je daar met je studie?

‘Ik ontwerp apps en websites en ben aan het denken hoe ik het eiland kan vergroenen. Ik hoop een bijdrage te kunnen leveren aan GreenTown Curaçao, een duurzame wijk waar veel woningen en banen moeten komen. Hoe lang ik op Curaçao blijf, waar mijn vriendin vandaan komt, weet ik niet.

Voorlopig geldt: ‘Go with the flow’.’

20

‘We hebben alumni over de hele wereld – de zon gaat aan de Universiteit Leiden nooit onder.’

TEKST: NIENKE LEDEGANG EN JOB DE KRUIFF, FOTO’S: MARC DE HAAN, LINDA VAN PUTTEN

‘ Als rector ben je een soort olie Het is niet de eerste pandemie die Universiteit Leiden meemaakt. Met deze relativering, en een verwijzing naar de rijke en lange geschiedenis, zet Carel Stolker de zaken graag in perspectief. Die opgewekte houding kenmerkt hem.

Na acht jaar als rector magnificus en voorzitter van het College van Bestuur draagt hij in februari het stokje over. Een terugblik aan de hand van eerdere uitspraken en tweets.

Het is een beetje 7 vwo’

In Mare, bij zijn afscheid als decaan, over het ‘schoolse’ van de bachelor Rechten ‘Ik weet nog dat ik begon als decaan en dat ruim 30 procent van de eerstejaars uitviel. We maakten ons er te ­weinig zorgen over. Ik trok toen de vergelij­ king met een kuikenbroedmachine.

Als 30 procent van je eieren niet uit­ komt, dan doe je toch iets aan het ont­ werp van die machine? Waarom zou je dan niets doen aan zo’n waardeloze start van de studietijd? Het is ellendig

voor die studenten, voor hun ouders, voor de docenten, én voor de samenle­ ving die het veel geld kost. We hebben toen faculteitsbreed de pakweg 900 rechtenstudenten opgedeeld in vaste tutorgroepen van 30 en die zijn we dat jaar intensief gaan begeleiden.

Structuur bieden in een tijd van tran­ sitie, dat was het. En wat extra aan­ dacht geven. Zo hielpen we nieuwe studenten een beetje bij het vinden van hun weg. Dat is niet erg, ik denk dat we de overgang van middelba­ re school naar universiteit niet moe­ ten ­onderschatten. Die is enorm. En

het bijzondere is: die tutorgroepen hebben we nu overal in de univer­ siteit ingevoerd, nu vanwege coro­ na veel onderwijs online is. De uit­ spraak ‘het is net 7 vwo’ is trouwens van de studenten zelf. Voor mij is het een geuzennaam geworden, ik ben er trots op dat we het zo doen. En in het tweede jaar laten we ze vrij. Er is in Leiden geen 8, 9 en 10 vwo.

De afgelopen jaren zijn we ons nog weer meer om onze studenten gaan bekommeren. Hester Bijl doet daar heel veel aan. Ik vind dat logisch.

We moeten ook niet vergeten dat

Leidraad

NR. 1 2021

21

‘We gunnen onze alumni het Leidengevoel, en inmiddels ook het Den Haag-gevoel.’

mannetje van de universiteit’ Rector is Latijn voor rege­ laar, dat is een belangrijk deel van je werk, maar je bent dus ook het boegbeeld van de universiteit. Mensen ver­ wachten dat je stelling neemt in belangrijke kwesties, zeker als het je eigen universiteit raakt.’

In VOX, het blad van de Radboud­ Universiteit, juni 2019

s­ tuderen tegenwoordig meer stress met zich meebrengt. Vaak keuze­ stress. Toen ik in 1974 zelf rechten ging studeren, lag het programma vast. Nu is er zoveel keuze. Ga ik sta­ gelopen? Naar het ­buitenland? Een bestuursjaar doen? Een minor? Een tweede studie, of de master aan een andere universiteit? We proberen die stress er een beetje af te halen.’

‘Wat ik altijd bijzonder heb gevonden, is dat je als rector voorman bent van mensen die op hun vakgebied alle­ maal oneindig veel meer weten dan ik. En dat geldt voor de collega’s van de support staff trouwens ook. De dies waarop ik die keten om kreeg en voor een kerk vol hoogleraren stond: het was alsof ik in een enorm zwart gat ­gezogen werd. Ik keek naar zóveel wetenschap en geleerdheid en dacht: wat doe ik hier? Dat vind ik ­trouwens een belangrijke vraag: wat doe je hier?

Ik heb altijd gevonden dat ik zoveel

mogelijk weg moest blijven van de inhoud van het onderwijs en het onderzoek. Nadenkend over waar ik dan wel van ben, kwam ik uit bij onze waarden: de academische vrijheid, zorgen dat wetenschappers professio­ neel en autonoom kunnen werken en samenwerken, en zorgen dat er verbinding blijft tussen onderwijs en onderzoek.

Wat heel belangrijk is, je bent als college­lid ook een beetje het oliemannetje van de universiteit. Je zorgt ervoor dat de verbindingen worden gesmeerd zodat de universiteit niet vastloopt.

Ook strategie is heel belangrijk. Kijk naar het Bio Science Park. Dat is er gekomen omdat hoogleraar Rob Schil­ peroort destijds nadacht wat je met zo’n lap grond kon doen. Bioscience dus. Bedenk bovendien: een universi­ teit is zó’n duur ding, dat alleen al daar­ om strategie cruciaal is. Onze Campus Den Haag is ook zo’n voorbeeld. Daar was Jouke de Vries de eerste denker.

22

En dan is er de politiek, die ook steeds meer aandacht vraagt. Twitter is dan een handig medium om zaken op de maatschappelijke en politie­ ke agenda te krijgen en bij te dragen aan het debat. Zeker in Den Haag, waar de doorloopsnelheid van steeds nieuwe besluiten hoog is, is dat soms nodig. Denk aan onderwerpen als het leenstelsel, de rendementsdiscussie, bindend studieadvies, internationali­ sering. De politiek is een wispelturi­ ger omgeving dan de universiteit. Ik heb in de afgelopen acht jaar te veel verschillende woordvoerders hoger onderwijs in het parlement voorbij zien komen, met daardoor relatief weinig geheugen. Daar hebben we soms wel last van, ja. Aan de univer­ siteit denken we in langere cycli.’

De universiteit is het ­houvast voor de stad en de stad is het houvast voor de universiteit. De stad is de campus voor onze studen­ ten. En de universiteit is een economische motor voor de stad.’

Als gast bij PSTheater, 2013

FOTO: DANIEL SULAIMAN, ARNO MASSEE

‘Er is een prachtig boek, Univer-cities.

Dat laat zien hoe in plaatsen als Würz­ burg, Heidelberg, Bologna, Oxford en

ook Leiden de universiteit in de haar­ vaten van de stad zit. Je kunt de uni­ versiteit uit Amsterdam weg­halen en dan het is nog steeds Amsterdam.

Maar Leiden zonder universiteit is ondenkbaar, en omgekeerd. Toch zijn we ook actiever geworden in Den Haag. De behoefte aan academische presentie in de internationale stad van recht en vrede is groot. Dat bestuurs­ kunde of International relations daar zetelen, past feilloos. Maar het joeg Leiden aanvankelijk ook wel angst aan.

In mijn eerste interview als rector voor het Leidsch Dagblad heb ik gezegd: hou op met dat Calimero-gedrag. Ja, we worden groter in Den Haag. We gaan in de richting van 7.000 studenten.

Maar de universiteit zal haar wortels in Leiden houden. Je kunt een Kloksteeg met studenten niet kopiëren naar Den Haag. En we staan er hier sterk voor, er is zoveel om trots op te zijn: geestes­ wetenschappen, rechten, de ­sociale wetenschappen, het Bio Science Park en de bèta campus, het PJ Vethge­ bouw, het Kamerlingh Onnes, de UB, het Academiegebouw. Die angst is nu weg. De Leidse burgemeester ­Henri Lenferink zegt: ‘Wat goed is voor de universiteit is goed voor de stad’. Dat is een fantastische uitspraak. En niet van zomaar iemand, maar van de langst­ zittende burgemeester van Nederland.

Dat helpt trouwens ook.’

‘De ontmoetingen met alumni zijn altijd belangrijk

Dear all! My latest vlog – about ­facemasks From now on they are com­ pulsory when you’re moving around in our university buil­ dings in ­Leiden and The Hague.

Twitter, 19 oktober 2020

‘Mijn voornemen was dit jaar toe te werken naar een vloeiende overgang naar het nieuwe leiderschap. Dat was dus buiten corona gerekend... Nu draag ik over tijdens een crisis, heel ingewik­ keld. Maar wat mij altijd heel erg heeft geholpen is dat jaartal 1575. Want het grote voordeel van een lange geschie­ denis is dat je als universiteit veel hebt meegemaakt. Zo is het de vierde of vijf­ de pandemie die de universiteit Leiden doormaakt. Je geschiedenis is belang­ rijk, geeft houvast. Zonder wortels word je weggeblazen.

We komen hier doorheen. Sterker nog: ik weet dat Hester Bijl, ­Martijn Ridderbos en Annetje Ottow nu al samen naar de toekomst kijken en zich afvragen: wat nemen we mee uit deze crisis en wat moet er straks anders? Vergeet niet dat deze ­crisis ook een boost geeft aan innovatie en nieuwe inzichten biedt. Neem de digitalisering van promoties: daar­ door kan iedereen erbij ­aanwezig zijn. Vroeger was het voor maxi­ maal zeventig toehoorders. En nog

NR. 1 2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Carel Stolker

en leuk.’

@CarelStolker

een voordeel: we hoeven niet meer iemand in te vliegen uit Milaan om één vraag te stellen.

Maar wat we ons echt heel erg aantrek­ ken, is het welzijn van studenten. We zien in deze coronacrisis veel leed. Ik heb online bijeenkomsten bijgewoond van tweedejaars studenten die hele­ maal geen fysiek onderwijs hebben.

Een studente in Colombia die straks een Leidse master haalt zonder ooit in Leiden te zijn geweest. Om de verbin­ ding met al die mensen te behouden ben ikzelf een beetje gaan vloggen. Ik vond het grappig om te doen. En toch ook belangrijk – want hoe laat je je in deze tijden anders zien?

Iedereen die mij volgt weet dat ­T witter voor mij ook een belangrijk

23

@CarelStolker • 11 mei 2019

middel is om met een deel van de community en van de buitenwereld te communiceren en op een infor­ mele manier verantwoording af te leggen en uit te leggen wat je doet. ­Zonder Twitter ben ik dood.’

Carel Stolker • 19 okt 2020

Leidraad

Onverwachte ­ontmoeting met twee @Leiden ­Alumni, op zoek naar (studie)­ herinneringen. Ze begonnen met studeren in 1962. Zonen, vertelden ze trots, van een tuinder en van een groente­ boer. Een werd hoogleraar aan de UvA, de ander universitair hoofddocent in Rotterdam.

Twitter, 11 mei 2019

‘Ach ja, deze twee mannen waren op een sentimental journey. Ik trof ze op het Rapenburg, ze spraken mij aan, het ging over het LUF, een van de twee kende mijn broer Jan goed. De ont­ moetingen met alumni zijn altijd leuk en belangrijk. Wist je dat in Oxford 200 man zich uitsluitend bezighouden met de alumni en fondsen­werving?

Zo gaat het in ­Leiden nooit worden, maar we zijn wel steeds beter gaan begrijpen dat alumni veel meer voor ons betekenen dan mensen bij wie we aankloppen voor fondsen­werving.

Kort na hun afstuderen benaderen we

alumni met de vraag of ze iets voor ons willen betekenen. Een beter lijn­ tje naar de samenleving is er bijna niet: al die alumni die buiten de uni­ versiteit zijn gaan werken. We gunnen onze alumni ook het Leidengevoel, en inmiddels het Den Haag-gevoel. We bieden van alles aan: cursussen, webi­ nars, loopbaantrajecten, postacade­ misch onderwijs, Studium ­Generale en Hoger Onderwijs voor Ouderen, de Cleveringalezingen en de dies... ­Leidraad is belangrijk voor het con­ tact. Ik ben fan.

Wat we nog beter zouden kunnen benutten, is ons wereldwijde net­ werk. We hebben alumni over de hele wereld zitten – de zon gaat aan de Universiteit Leiden nooit onder: we bestuderen het Oosten en het Westen.

Hester en ik combineerden onze inter­ nationale reizen met ontmoetingen met alumni. Zo heb ikzelf warme her­ inneringen aan een borrel en diner in Taipei. Er waren Nederlanders die naar Taiwan waren verhuisd en Tai­ wanezen die in Leiden hadden gestu­ deerd. Sommigen hadden honderden kilometers gereisd om erbij te zijn. Het was een geweldige avond. En heel bij­ zonder: het ging niet eens zozeer over de studie of de docenten, maar voor­ al over plekken: de burcht, het Rapen­ burg in de sneeuw. Dat was in hun DNA gaan zitten.’

mijn kamer

Net een kijkdoos Het uitzicht mag er zijn op de zesde verdieping van de zwarte dozen aan het Leidse Hildebrandpad. Het station, met daarachter de contouren van de binnenstad, de glazen kantoren en laboratoria van het Bio Science Park en aan de andere kant het Bos van ­Bosman. ‘Het is niet verkeerd wonen’, beaamt Dennis Overzet tevreden. De 24-jarige student Japanstudies woont er sinds hij in 2016 het Groningse Appingedam voor Leiden inruilde. ‘Een hele stap ja, maar ik voel me hier gelukkig. Ik ben meer een stadsmens.’

Dennis heeft op 30 vierkante meter alles voor zichzelf, voor de prijs van 320 euro per maand (na aftrek huurtoeslag). Hij prijst zich gelukkig met zijn studio.

Zeker in corona-tijd. Als er iemand besmet is, heeft dat voor zijn buren geen gevolgen. Het contact tussen de bewoners is goed. ‘Normaliter hebben we etageborrels op het dakterras en eten we af en toe gezamenlijk. Dat staat nu op een laag pitje. We houden vooral contact via whatsapp.’

De studio staat gezellig vol. Bij binnenkomst is er rechts een badkamer en links een keukentje. Wie daar tussendoor loopt komt bij Dennis’ bed en piano. Verderop, bij het raam, staan nog een bureau en een bank. Het heeft iets weg van een kijkdoos.

Dat valt des te meer op als je naar de overkant kijkt, waar in de andere flat ook allemaal kijkdoosjes staan gestapeld. ‘Er is veel inkijk’, vindt Dennis. ‘In de winter heb ik om die reden een deel van mijn gordijnen dicht. In de zomer ook, maar dat is ook vanwege de hitte.’

Die warmte, vindt Dennis, is het enige nadeel van de zwarte dozen. ‘Ik zit nog aan de goede kant, de schaduwkant, maar ook hier is het niet te harden.

Afgelopen zomer zat ik – tip van mijn vader – met mijn voeten in een ijsemmer te studeren. Maar aan de andere zijde is het nog erger. Daar werden temperaturen van 48 graden gemeten hoorde ik.

Dat is zo extreem.’

TEKST: MARIJN KRAMP, FOTO: TACO VAN DER EB

NR. 1 2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

DOSSIER

Kiezen Archeologie Opgraven of afwachten?

Recht

Computers maken betere keuzes

Dierenliefde

Vrouwtjes willen de beste zangers

25

26

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Wel indruk maken

NR. 1 1 2021 2021

Geen indruk maken

Hoe dieren elkaar versieren Hoe kiezen dieren hun partner? Het antwoord is simpel: alles draait om kwaliteit. Willen wij mensen nog wel eens iets aantrekken wat toevallig in de mode is, dieren doen niets zomaar. Achter een mooi verenkleed of een oor­ verdovend brullen zit maar één boodschap: ik ben in topconditie. De evolutionaire versiertrucs van dieren, uitgelegd door de Leidse gedragsbioloog Carel ten Cate.

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

De looks

Eerst maar het uiterlijk. Waarom hebben vogels van die felle kleuren? ‘Alleen dieren in een heel goede conditie kunnen sommige intense kleuren aanmaken. Tegelijk zeggen ze met die felle kleuren iets anders.

Je valt natuurlijk op in de natuur met een bont verenkleed, het maakt je kwetsbaar, maar het dier zegt ermee: kijk, ik ben zo sterk dat ik mij een extravagant uiterlijk kan veroorloven.’

dus zeer geschikt voor nakomelingen. En dan zijn er nog de zangvogels. Het vocale orgaan van vogels kan verschillende tonen laten horen, syllabe genoemd. Kanaries maken onder meer een speciale syllabe, bekend als de sexy syllabe. Deze klank is lastig te produceren en sommige mannetjes doen dit beter dan andere. Eigenlijk zeggen ze ermee: kijk eens wat ik kan, kies mij!

Het werkt. De vrouwtjes reageren er heel sterk op.’

Spierballen

Geur

Gaan we naar de spierballen. In hoeverre speelt kracht een rol bij de partnerkeuze?

‘Een hele grote. Kijk naar het burlen van edelherten in september. Dit geluid geeft informatie over hoe groot ze zijn. De herten die het laagste geluid weten te produceren, zijn het grootst. Dat weten de andere mannetjes ook. Aan het geluid van het burlen kunnen ze inschatten of ze de harem van hun concurrent kunnen overnemen.’

Het hoogste woord

Komen we bij het vocale aspect. Dieren kwaken, brullen en zingen zich een slag in de rondte. Alles om aandacht te trekken.

‘Het maken van geluid kost energie. Dit kun je alleen doen wanneer je in een goede conditie bent. Dit geldt helemaal wanneer je het geluid heel lang kunt volhouden, zoals sommige kikkers, of in staat bent een heel luid geluid te maken, zoals brulapen. Dieren zeggen daarmee: hoor, ik ben in topconditie en

We willen allemaal een betekenisvolle relatie, maar vergeet de geur niet, zeggen biologen. ‘Sommige geuren vertellen iets over het genoom dat betrokken is bij het herkennen van viruseiwitten, het MHCcomplex. Dieren, maar ook wij mensen, kiezen een partner met een iets ander MHC-complex dan wijzelf. Dit garandeert een zo breed mogelijke immuniteit bij de nakomelingen. Hierbij gaat het om vrij subtiele geuren. Er zijn ook diersoorten die allerlei geurvlaggen poten. Katten doen dit bijvoorbeeld. De territoriale kater plast op verschillende plekken. Dat is niet alleen een signaal naar andere mannetjes. Er zitten ook stofjes in waaruit een vrouwtje de kwaliteit van zijn genen kan opmaken.’

Intelligentie

Een beetje brains ten slotte, telt dat nog mee in het dierenrijk? Dit is waar Carel ten Cate onderzoek naar deed bij g ­ rasparkieten.

27

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: ISTOCK

kiezen Leidraad DOSSIER

NR. 1 2021

28

Leidraad

NR. 1 2021

Vervolg ‘Hoe dieren elkaar versieren’ ‘Puur naar intelligentie is eigenlijk nooit gekeken als mogelijk aspect bij de partnerkeuze. Daarin was ons experiment uniek te noemen. We lieten grasparkietvrouwtjes kiezen tussen twee mannetjes. Het minst populaire mannetje werd vervolgens door ons geleerd een puzzeldoosje open te maken waar voedsel in zat. Dat duurde een paar dagen. Eerst moest hij leren een dekseltje iets op te tillen, dan een deurtje open te doen en daarna een laatje open te trekken. Het populaire mannetje lieten we kunstmatig ‘dom’. Wat bleek? Toen het vrouwtje opnieuw de keuze had tussen dezelfde mannetjes koos ze voor het mannetje waarvan ze gezien had dat die in staat was het doosje open te maken.’

Slim scoort. Maar geldt dit ook voor andere dieren? ‘Dat is heel waarschijnlijk. Vooral bij dieren waarvan bekend is dat ze sterk ontwikkelde cognitieve vermogens hebben. Bij vogels zijn dat de papegaaiachtigen en de kraaiachtigen. Voor mens­apen geldt het ook, al zal dat lastiger zijn om te onderzoeken. En er zijn ook bij ons, de mens, aanwijzingen dat slimmere partners worden geprefereerd boven minder slimme partners.’

Carel ten Cate

(1953) 1978: biologie, Rijksuniversiteit Groningen.

1984: promotie, Groningen.

1984-1987: Postdoc Cambridge University.

1992: hoogleraar Gedrags­ biologie aan de Universiteit Leiden. Sinds kort met emeritaat. Doet onderzoek naar de cognitieve en muzikale vermogens van vogels, met o.a. hoogleraar Muziekcognitie Henkjan Honing (UvA).

Schreef Avian Cognition (2017), over vogelgedrag.

‘Hij wordt bespot en spint daar garen bij’ Het waren presidentsverkiezingen waar het laatste woord nog niet over gezegd is.

Amerikanist Sara Polak analyseert ze. Over Trump: ‘Hij kan als geen ander de aandacht trekken met dingen die ongehoord én grappig zijn.’ Cartoonlogica, noemt ze dat. Het is zoals de Flintstones die Kerstmis vieren in de Steentijd. Je weet dat het niet klopt, maar het is wel lachen.

Verbaasde het u dat Trump nog ­bijna herkozen was?

‘Nee, want een deel van de verklaring zit in voter suppression: allerlei tac­ tieken om juist arme mensen en min­ derheden bij de stembus weg te hou­ den. En ik wil niet uitvlakken dat hij ook werkelijk aanhang had. Voor zijn partij heeft hij wel dingen bereikt.

Belastingverlaging bevalt een hoop kiezers wel, of je nou arm of rijk bent.

Daar staat tegenover dat hij is afgere­ kend op de omgang met de corona­ crisis en de slechte economie.’

U bent gefascineerd door ­Amerikaanse politiek, maar u bent van oorsprong letterkundige.

‘Ja, ik heb Engels gestudeerd. De Amerikanistiek is een heel inter­ disciplinair vakgebied. Cultuur, letter­kunde, geschiedenis, politico­ logie komen er allemaal samen. Ik focus in mijn onderzoek op de pre­

Sara Polak

(1981) ­studeerde Engels in C ­ ambridge en Amsterdam en is universitair docent bij American S ­ tudies in Leiden. Ze doet onderzoek naar het (sociale) media­ gedrag van Donald Trump en wat ze ­‘cartoonlogica’ noemt.

Recent verscheen haar boek ­Violence and Trolling on ­Social Media: History, Affect, and Effects of Online Vitriol.

NR. NR.1 1 2021 2021

kiezen Leidraad DOSSIER

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

29

­ ingen die zowel ongehoord als d ­g rappig zijn.’

Of onwaar.

‘Precies. Traditioneel was het zo dat een machthebber ter verantwoording werd geroepen als hij iets onwaars zei. Dan moest hij ­terugkrabbelen.

Trump niet. Die gaat er­­tegenin, roept tegen journalisten ‘je bent zelf nep’. Hij komt ermee weg, dat is die ­nieuwe logica. En de ­serieuze media zitten nog midden in het zoek­proces hoe ze daarmee om ­moeten gaan.

Toen Trump twitterde dat Meryl Streep lelijk is, zag je dat journalisten een soort wederhoor ­g ingen toepas­ sen. De schoonheid van Meryl Streep stond dan op de agenda. Nieuws­ waarde heeft het natuurlijk niet.

Inmiddels is dat soort tweets niet meer nieuw of onvoorspelbaar en worden ze wel genegeerd.’

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: ANP

En Twitter zet nu ook commentaar bij zijn onwaarheden.

‘Maar dat is heel recent, dat is deel van het leerproces. Ze hebben lang volgehouden dat ze alleen een plat­ form zijn, en niet verantwoordelijk zijn voor wat mensen er zeggen.’

sidenten en hoe die met de media omgaan. Mijn proefschrift ging over Roosevelt, de eerste president die echt een radiostijl had. Die zorgde dat zijn toespraken per tijdzone op prime time op de radio waren en sprak tot de mensen alsof hij bij ze aan tafel of bij de open haard zat. Zo creëerde hij een gevoel van gemeenschappelijk­ heid in het hele land.’

En nu onderzoekt u Donald Trump die ­t wittert. Kijkt u bij het ontwaken altijd als eerste naar zijn tweets?

‘Niet meer. Dat vier keer op een dag checken, daar werd ik gek van. Ik heb hem ontvolgd. Maar het is heel interessant om te analyseren hoe hij het medium gebruikt.’

Wat is het opvallendste aan zijn tweets?

‘Dat ook als hij dingen zegt waar­ om hij belachelijk wordt gemaakt, hij er garen bij spint. Dat is hét poli­ tieke raadsel van deze tijd. Als hij tegen Kim Jong-un zegt ‘My button is bigger than yours’, dan roept dat een beeld op, en de grappen en spot­ prenten verschijnen meteen over­ al. Vroeger was de politicus nooit zelf de bedenker van de spotprent, altijd het object. Mikpunt zijn was de prijs die je betaalde voor de macht. Maar er is iets veranderd in het media-­ ecosysteem. Voor Trump is het hele­ maal niet vervelend of slecht als hij de plank misslaat. Hij kan als geen ander de aandacht trekken met

Is Trump daar nou echt uitzonderlijk in?

‘Nou, Bolsonaro, Johnson en Baudet kunnen er ook wat van. De esthetiek is telkens anders, het gaat bij Trump niet over lavendelzakjes. Maar de principes lijken op elkaar.’

En is het knap?

‘Ja, ik bewonder het niet, maar zou het zelf evenmin kunnen. Hij heeft natuur­ lijk ervaring als reality-ster. Ik heb wel het idee dat hij een fijne gut feeling heeft voor wat gaat werken. En als het niet werkt, is het ook goed, want het imago van een foute vent heeft-ie toch al en dan helpt het weer om de aan­ dacht vast te houden. Dus ja, in die zin is hij een gewiekste twitteraar. Maar zo abstract als wij er nu over praten, daar zou hij nog geen drie minuten aan­ dacht voor hebben.’

30

Leidraad

TEKST: ERIC DE JAGER, FOTO: ROB OVERMEER

Wel opgraven

Niet opgraven

Iedere keer als je graaft, maak je iets kapot

DOSSIER kiezen

NR. 1 2021

31

Iedere keer als Quentin Bourgeois een schep in de grond steekt, heeft hij de keuze gemaakt om iets te vernielen. Het is het eeuwige dilemma van de archeoloog die veldwerk verricht: graaf ik iets op om het te onderzoeken of laat ik het liggen voor de toekomst?

D

e aard van zijn werk als archeoloog brengt Quentin Bourgeois con­ stant in een spagaat.

Bourgeois onderzoekt de prehistorie en richt zich op grafheuvels.

‘Als ik het veld in ga om te onderzoeken, dan is dat altijd in zekere mate destruc­ tief. Als je in een grafheuvel graaft, maak je hem kapot. Ik wil weten: hoe liggen mensen en voorwerpen daar? Daar moet ik voor graven. De vraag is: gaan we dat nu doen of bewaren we deze plek tot er nog nieuwere technieken zijn?’

‘Van de prehistorische grafheuvels waar ik onderzoek naar doe, zijn er maar een aantal bewaard gebleven, dus we ­moeten er zuinig op zijn. Ik moet de afweging maken: dit zou het juiste moment kunnen zijn om een onderzoek te doen, want nu heb ik de beschikking over een techniek die nieuwe inzichten kan verschaffen.’

DNA-technieken

Wat dat betreft leeft en werkt Bourgeois in een interessante tijd, want DNA-tech­ nieken leggen een nieuwe wereld voor hem bloot. ‘Dankzij DNA konden we aantonen dat de drie grote prehistori­ sche migratiestromen in Europa aan­ zienlijk groter waren dan we dachten.

Het DNA kan veel vertellen over relaties in het verleden, over groepsrelaties en familiebanden. Ik had vijf jaar geleden nooit kunnen bedenken dat dat moge­ lijk was. Wie weet wat er over vijf, tien of vijftig jaar kan?’

De nieuwe mogelijkheden veranderen ook Bourgeois’ werkwijze. ‘Vroeger ging ik het veld in zonder bescherming. Nu doe ik dat met een beschermend pak en een mondmasker, zodat ik het oude DNA niet besmet, dat is heel fragiel.’

Zo staat de archeoloog dankzij meer

mogelijkheden voor meer keuzes. ‘Als je te voorzichtig bent, kom je niets te weten, maar ik kan een prehistorische grafheuvel maar één keer uitgraven.

In het verleden, begin twintigste eeuw, werd die afweging minder gemaakt.

Toen was het doel van opgraven om zoveel mogelijk spullen te vinden. Dan eindig je met een vol museum, maar dat is statisch, daar kun je weinig meer aan onderzoeken. Voor ons verliest een pot­ je dat uit de grond is gehaald en in een vitrine staat, voor een groot deel zijn wetenschappelijke waarde.’

Duizend scherven

Dankzij samenwerking met de TU Delft en met het grote publiek kun­ nen archeologen nauwkeuriger keuzes maken. ‘Door het gebruik van geofysi­ sche detectiemethodes weten we onge­ veer wat we kunnen verwachten. Dat scheelt, al weet je nooit precies wat zo’n signaal weergeeft.’ Een ander hulpmid­ del is het project ‘Erfgoed Gezocht’, waarbij duizenden vrijwilligers online hoogtekaarten van de Utrechtse Heuvel­ rug afspeuren naar grafheuvels. ‘Dat stelt ons in staat in de toekomst gerich­ ter onderzoek uit te voeren: welke ­heuvel onderzoeken we en welke niet?’

Maar toch, hoe nauwkeurig de afwe­ ging ook is geweest, uiteindelijk moet de schep een keer de grond in. ‘En dan weet je nooit precies wat er onder je ligt. Soms gaat dat mis. Zeker in het begin van je carrière maak je dat soort fouten. Erva­ ring en nieuwe technieken helpen, maar elke archeoloog die veldwerk doet, heeft dat weleens meegemaakt. Ik heb bij het maken van een dwarsdoorsnede eens een potje in duizend scherven gestoten.

Dat heb jij dan kapot gemaakt, door jouw keuze. Iets dat al duizenden jaren onge­ moeid in de grond zat.’

Quentin Bourgeois

(1982) promoveerde in 2013 cum laude aan de Universiteit Leiden en is universitair docent Europese prehistorie.

Sinds 2017 is hij lid van de Jonge Akademie.

Voor zijn onderzoek naar grafheuvels heeft hij in november een Vidi-subsidie ontvangen. Daarmee gaat hij onderzoek doen naar de communicatienetwerken van 5000 jaar geleden. ‘We zien dan een idee ontstaan over een typische manier van begraven, in een bepaalde houding en met bepaalde artefacten. Die vinden we terug van Moskou tot hier, op exact dezelfde wijze. Ik ga onderzoeken hoe dat idee tot stand is gekomen en hoe het zich verspreid heeft.’

32

Leidraad Schuldig

‘ Kies voor de onorthodoxe kandidaat’

Laat de computer kie

aldus

n mijn werk als alumnus Bjorn con­sultant werving en selectie kijk ik als eerste naar iemands cv.

Toch is dat niet het belangrijkste. Wat veel belangrijker is, is iemands verhaal. Waarom solliciteert iemand, dat wil ik weten. Natuurlijk kijk je of iemand bij de functie en organisatie past en binnen het team, maar soms is de onorthodoxe kandidaat veel interessanter.

Organisaties vinden dat vaak spannend. Het is gemakkelijker om te kiezen voor mensen die op je lijken. Dat is risicomijdend. Maar de onorthodoxe kandidaat kan juist in het team passen omdat hij of zij iets heel anders meebrengt. Dat is verfrissend voor een organisatie. Ik heb eens iemand bij Jeugdzorg geplaatst die van Shell kwam. Dat zijn echt twee totaal verschillende werelden, een e ­ norme harde commerciële wereld aan de ene en een enigszins bureaucratische wereld aan de andere kant. Het ging om een eindverantwoordelijke financiële functie.

Als je daar toch een match kunt maken, en de publieke sector een stapje verder kan helpen, dan is het natuurlijk heel interessant. Enthousiasme en een goed verhaal vind ik belangrijk. Heb je pit en power?

Daar kijk ik als con­sultant vooral naar.’

BJORN OUD (27) 2011-2016 Bestuurskunde, Leiden 2016-NU Consultant Werving en Selectie

Berecht worden door een computer.

Het is een toekomstbeeld dat nog op weerstand stuit. Kan een computer wel dezelfde afwegingen maken als een mens? Ja, zegt hoogleraar Jaap van den Herik, en nog beter ook.

V

an den Herik stelde al in 1991 in zijn oratie de vraag: kunnen computers rechtspreken?

‘Toen viel heel juridisch Nederland over mij heen: “Jaap, je bent helemaal gek geworden”.

Maar ik ben die reacties gewend.’ In 1983 ­promoveerde hij op computerschaken en kunstmatige intelligentie. Hij voorspelde al dat de mens op het bord ingehaald zou worden door de machine. ‘Dat was een kwestie van tijd. Computers zien combinaties die het menselijk oog ontglippen.’

Zo werkt het ook in de rechtspraak. ‘Computers kunnen veel meer informatie verwerken dan mensen. Juristen over­ schatten zichzelf, blijkt uit onderzoeken. In 1985 dachten juristen dat ze 75 procent van de relevante zaken zouden opduiken uit archieven, dat was 20 procent. Inmiddels haalt een jurist met digitale hulpmiddelen hooguit 80 procent.

De computer 98 procent.’

Grotere rol

TEKST: ERIC DE JAGER

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

‘I

Onschuldig

Een computer kan bovendien eerlijker keuzes maken dan een mens, betoogt Van den Herik. ‘Dat zie je in relatief eenvoudi­ ge zaken als het vaststellen van de hoogte van alimentatie.’

En omdat de computer patronen herkent en zichzelf iets kan aanleren, voorziet de hoogleraar een nog grotere rol. ‘Rond 2080, 2100 zijn computers ook goed in ethische beslissingen.’

De computer kan in de rechtbank op twee manieren worden ingezet. Ofwel het oordeel in een zaak is ‘ouderwets’ aan de rechter, die gebruikmaakt van computers en ­intelligente programma’s. Of de computer neemt de rol van de rechter over. ‘Over vijf jaar zullen die twee in elkaar overvloeien en in 2040 is die laatste rol leidend, verwacht ik.’ De kritiek dat een computer geen menselijke maat hanteert en steeds het­ zelfde antwoord geeft, verwerpt Van den Herik. Net zoals het argument dat computerrechtspraak vooral sneller en goedkoper is, maar niet per se beter.

DOSSIER kiezen

NR. 1 2021

33

‘ Weinig mensen slagen via internetdaten ’

‘Wat is betere rechtspraak? Dat de computer sneller, efficiën­ ter en effectiever werkt, is in elk geval geen minpunt. En dat er in vergelijkbare gevallen steeds hetzelfde antwoord komt, is voor de rechtspraak juist belangrijk. Dat biedt rechts­ zekerheid en rechtsgelijkheid. Een computer houdt het hoofd altijd koel. Ik denk dat we op een natuurlijke manier die kant opgaan. Rechters zullen aanvankelijk computer­ oordelen uitgebreid controleren en toetsen, maar ze zul­ len zien dat die kloppen. Daarna zullen ze steeds meer ver­ trouwen op computerrechtspraak.’

Cultuur

Toch zijn er genoeg problemen op te lossen. ‘We staan nog aan het begin van de ontwikkeling. Een van de moeilijkste dingen is de harmonisering van cultuur in de rechtspraak.’

Recht maakt deel uit van een cultuur, met als gevolg dat je in verschillende culturen verschillende uitspraken krijgt.

Die zogenoemde bias is een valkuil voor de computer. ‘Die leert van oude zaken. Maar die zijn gekleurd. Soms letterlijk.

Dan kan de computer denken dat het zo hoort, dat zwarte mensen zwaarder gestraft worden dan witte. Dat probleem is niet zomaar opgelost, maar we hebben er oog voor en we doen er grondig onderzoek naar. Bovendien is het geen exclusief probleem voor computerrechtspraak, want gekleur­ de casussen komen bij menselijke rechtspraak vandaan.’

Dat het moeizaam gaat met de computerrechtspraak in Nederland, komt vooral door gebrek aan kennis, zegt Van den Herik. ‘Mensen in de rechterlijke macht weten niet genoeg van legal technologies. Die denken vaak dat digitali­ seren hetzelfde is als automatiseren. Maar teksten digitalise­ ren is pas het begin. Daarna gebruik je die teksten en delen van teksten om verbanden te leggen. Dat is de weg naar intelligentisering. Dát is legal tech, en daar moet Nederland in opgevoed worden.’

Jaap van den Herik

(1947) studeerde cum laude af in de wiskunde aan de VU in Amsterdam en promoveerde in 1983 aan de TU Delft. Sinds 1988 is hij hoog­leraar Recht en Informatica in ­Leiden. Hij was in 2014 oprichter van het L ­ eiden Centre of Data Science, waarvan hij sinds januari 2019 directeur is.

‘I

k heb het altijd intrigerend gevonden aldus aldus om mensen bij alumna alumna Renée Renée elkaar te brengen. ­Privé is dat ook al een paar keer gelukt. Ik dacht: waarom maak ik er niet mijn werk van? Ik heb er nog geen dag spijt van gehad, want ik heb al zoveel mensen gelukkig gemaakt. Het geheim van de goede keuze? Ga uit van je behoeften, niet van een wensenlijstje, de juiste schoenen en sokken. Je moet kijken naar eigenschappen die op de lange termijn van belang zijn. Dat zijn onzichtbare ­kwaliteiten, zoals vriendelijkheid, geduld, eerlijkheid. Mensen nemen niet de moeite om die ­kwaliteiten te ontdekken. Het moet allemaal snel. Mensen willen geen tijd verliezen en beslissen al na één ontmoeting of iemand zijn of haar droompartner is. Klikt het niet, dan gaan ze naar de volgende. Maar zo werkt het niet. Liefde op het eerste gezicht? Bestaat niet. We zien het ook bij onze klanten. Die hebben dan eerst geprobeerd iemand te vinden via internet maar dat is niet gelukt. Er is te veel keus. Dat werkt eerder verlammend. En het is te oppervlakkig. Amper één op de vijftien mensen slaagt via internetdaten, bij ons is dat drie van de vier. Ik ga de diepte in en leer iemand eerst goed kennen voordat ik degene aan zijn droom­ partner koppel.’

RENÉE BERNARD ­ LOEFFEN (62) 1977 Rechten, Leiden 1983-1984 Juriste bij ministerie van Landbouw en Visserij 1979-1993 Presentatrice Veronica 1984-1994 Juriste bij Veronica Omroep Organisatie 2010-NU Matchmaker bij Mens & Relatie, omgeving Den Haag

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

zen

34

Leidraad Ingrijpen

Niet ingrijpen

Xxxxxx

Xxxx

TEKST: MERIJN VAN NULAND, FOTO: ANP

Keuzes over leven en dood

We maken dagelijks talloze kleine keuzes, vaak zelfs zonder er bij stil te staan. Maar wat nou als jouw keuzes het verschil kunnen maken tussen leven en dood?

Buitenpromovendus Michael Kowalski ondervond in zijn loopbaan als terrorismebestrijder hoe moeilijk de afwegingen dan worden.

K

owalski is hoofd van het kennis- en kwaliteitscentrum van de Inspectie Justitie en Veiligheid, een onafhankelijke toezichthouder. Hij werkte eerder bij de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Natio­ naal Coördinator T ­ errorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), de instantie die de Nederlandse activiteiten op het gebied van terrorismebestrijding coördineert. In maart van dit jaar promoveerde hij in Leiden op zijn filosofische onderzoek naar morele dilemma’s in de t­ errorismebestrijding. Zijn belangrijkste conclusie: dit soort vragen leven bij veel medewerkers van de veilig-

heidsdiensten. Ze beter bespreekbaar maken is geen teken van zwakte maar van professioneel handelen.

In zijn onderzoek pleit Kowalski ervoor om ethiek voortaan te beschouwen als onmisbare aanvulling op juridische regels. Gespreksvormen zoals een ‘moreel beraad’ kunnen daarbij uitkomst bieden. Deze methode wordt al volop gebruikt in een groot deel van de medische sector. ‘Binnen veiligheidsautoriteiten staat de aandacht voor ethiek nog in de kinderschoenen.

Hoog tijd voor een inhaalslag dus, want alle kleine en grote keuzes hebben hoe dan ook een ethische lading.

De vraag is alleen of we ons ervan bewust zijn en afgewogen handelen’, zegt Kowalski.

DILEMMA 1

Informatie als doodvonnis Een Nederlandse jongen reist naar Syrië nadat hij is geronseld door Islamitische Staat. Op basis van telefoongegevens weet de AIVD te achter­ halen dat de jongen zich schuilhoudt in het grensgebied tussen Irak en Syrië, in een huis voor buitenlandse strijders. Welke informatie deel je met buitenlandse veiligheidsdiensten, en met wie doe je liever geen zaken? Een goede nationale en internationale uitwisseling van informatie is e ­ ssentieel voor het voorkomen van ­aanslagen.

Maar niet elke overheid houdt er dezelfde standaarden op na. ‘Het mobiele nummer van een verdachte op een spreadsheet kan leiden tot het lokaliseren van de betrokkene, en in het uiterste geval zelfs tot een dodelijke drone-aanval op die persoon. Het blijft daarom van belang om continu af te wegen welke informatie met wie op welk moment wordt uitgewisseld.’

DOSSIER kiezen

NR. 1 2021

35

‘ Stoppen is ook een optie’

DILEMMA 2

Een vliegtuig op ramkoers Een Boeing 737 met ­tweehonderd mensen aan boord wordt gekaapt door een terroristische groepering. Al snel wordt duidelijk dat het vliegtuig koers zet naar de New Orleans in Rotterdam, de hoogste woontoren van Nederland. In de toren bevinden zich op dat moment vierhonderd mensen die zich niet bewust zijn van het gevaar dat hen boven het hoofd hangt. Zou je het vliegtuig neerschieten om een g ­ roter aantal doden te voorkomen? Ethiek speelt een belangrijke rol bij het antwoord op deze vraag, meent Kowalski. De hamvraag is: hoe wil je terrorisme bestrijden? Kowalski:

‘Een terrorist wil de democratie aantasten en de bijbehorende waarden ondermijnen. Als je eigen terrorismebestrijding inbreuk maakt op democratische waarden, dan hebben de terroristen dus al half gewonnen. Tegelijkertijd wil je als overheid krachtig optreden. Daarom is het van belang om steeds oog te h ­ ouden voor de onderliggende waarden van je beleid en je professionals goed toe te rusten om met ethische ­dilemma’s om te gaan.’

Beide dilemma’s zijn fictief

MARIJE VAN DEN BERG (46) 1993-2004 Boekwetenschap bij Nederlandse Taal- en Letterkunde, Leiden 1993-2017 Eindredacteur, bedrijfsjournalist, bladenmaker, redactie/ communicatieadviseur 2002-2010 Gemeenteraadslid, Leiden 2009-2010 Docent communicatie ­­ Hogeschool Leiden 2020-NU Stopstrateeg, spreker, auteur Stop. Stopstrategie voor organisaties

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

‘E

aldus

en goede alumna Marije manager vraagt tijdens een werkoverleg ook: waar moeten we mee stoppen? Dat vinden mensen moeilijk, merk ik als stopstrateeg. En lastig. Je hebt er zelfs lef voor nodig. Typische stoppers zijn vaak de eenlingen: de klokkenluider, de hofnar, het kind van de keizer zonder kleren. Stoppen is ontmaskeren. Je laat zien wat niet werkt. Mensen hebben ergens hun hele ziel en zaligheid in gestopt. Of er is al heel veel geld in gepompt. Dan vinden we stoppen zonde van het geld. Weet je wat gokkers in zo’n geval doen? Throwing good money after bad. Soms is stoppen gewoon een heel verstandige keuze. We moeten minder bang worden om ergens mee te stoppen. Het moet sexy worden.

En daarmee gewoner. Zie stoppen als actie, niet als falen. Wanneer ik bestuurders hoor zeggen: stoppen is geen optie, dan weet ik zeker dat ze het wel degelijk hebben overwogen. Stoppen is namelijk altijd een optie. Maar je moet het wel goed doen. Niet het kind met het badwater weggooien en in één keer de stekker eruit, maar netjes opruimen, ­pellen en afleren. Dat is het eigenlijke stopwerk. Stoppen met roken doe je ook niet op 1 januari, maar in de maanden erna.’

36

Leidraad

DOSSIER kiezen

Anders kiezen Het stembiljet gaat veranderen. Bij de Kamerverkiezingen in maart stemmen we in Nederland voor het laatst verplicht op een persoon. En toch wordt straks een voorkeurstem op een kandidaat belangrijker, weet politicoloog Marijn Nagtzaam.

TEKST: JOB DE KRUIFF

H

et voorstel van minister O ­ llongren moet nog door het parlement, maar dat lijkt wel te gaan l­ukken.

Het Burgerforum pleitte er in 2006 al voor, de commissie-­Remkes in 2018 eveneens. Het stem­biljet biedt straks twee opties, vertelt Nagtzaam. ‘De ene is een partij­ stem: je stemt dan niet op een bepaalde kandidaat van een lijst, maar op die partij. De andere mogelijkheid is om op de specifieke kandidaat van je voorkeur te stemmen. Maar dat laatste hoeft dus niet.’ Dat stemmen op een persoon aan gewicht winnen, is omdat tegelijk de drempel om met voorkeurstemmen te worden gekozen, verdwijnt. ‘Nu zijn het bij een partij die tien zetels haalt in principe de bovenste tien van de lijst die verkozen worden, tenzij een lager geplaatst iemand de voorkeurstemmendrempel haalt. Maar zestien- tot zeventienduizend stemmen: dat haalt maar een enkeling. Straks gaan bij een partij die tien zetels haalt, de tien kandidaten met de meeste persoonlijke stemmen de Kamer in.’

Nagtzaam deed voor zijn promotie (2019) onderzoek naar allerlei aspecten van voorkeurstemmen. Hij ontdekte onder meer dat voorkeurstemmen vaak een ­regionale aangelegenheid zijn. Kandidaten, vooral uit het noorden of juist uit zuid-Nederland, krijgen veel stemmen uit de kieskring waar ze zelf vandaan komen.

De ‘beloning’ voor wie laag op de lijst veel voorkeurstemmen trekt, is niet snel een staatssecretariaat of andere carrièrestap. Vaak wel een betere plek op de lijst vier jaar later.

Wat hij voor Nederland ook onderzocht, samen met Patrick van Erkel, is hoe het stemgedrag veranderde bij mensen die hij in een experiment alvast zo’n nieuw stembiljet gaf. Dus met de mogelijkheid van een

­ artijstem. ‘We hadden verwacht dat het vooral ten p koste zou gaan van de stemmen voor de nummer één op de lijst. Omdat mensen zonder specifieke voorkeur voor een persoon, nu waarschijnlijk veelal op de lijsttrekker stemmen. Maar er bleken ook kiezers van een voorkeurstem op een lager geplaatste kandidaat te ­switchen naar de ‘lijststem’. Een van de verklaringen: zeven procent van degenen die nu een voorkeurstem op een lagere kandidaat uitbrengen, doet dat omdat ze uitdrukkelijk niet op de lijsttrekker willen stemmen.’

Het nieuwe stembiljet brengt nieuwe duidelijkheid, concludeert hij. ‘Het vergroot de transparantie over wat de kiezer met een voorkeurstem bedoelt.’

Ieder voor zich Zelf verwacht hij straks niet meteen grote effecten op de samenstelling van de Kamer, ook al hebben partijen minder invloed op wie van de lijst er gekozen worden.

Nu worden de meeste kandidaten verkozen op basis van hun positie op de kieslijst, straks zal iedereen voor zichzelf op zoek moeten naar de nodige steun. En dat is ook precies de bedoeling, legt Nagtzaam uit, want deze verandering is bedacht om de band tussen kiezers en gekozenen te versterken. ‘Het zal een paar verkiezingen duren voordat alle kiezers door hebben dat ze meer invloed hebben, en zich meer in de personen lager op de lijst gaan verdiepen. De meeste mensen zijn gewend eerst de keuze te maken voor een bepaalde partij, en pas daarna voor een kandidaat. Ik zie geen reden om aan te nemen dat dat verandert.’

Marijn Nagtzaam

(1986) is docent bij Politieke Wetenschap. Hij promoveerde in 2019 op onderzoek rond voorkeurstemmen in Nederland en België. Daarin gaat het over v ­ ragen als: Welke kiezers brengen voorkeurstemmen uit?

Welke kandidaten ontvangen ze vooral?

Is er een verband met hun verdere politieke carrière?

terug in de banken

Leidraad

37

Vasileios Karakasis (36)

TEKST: MARGRIET VAN DER ZEE, FOTO: TACO VAN DER EB

Met zijn bestuurskundige dissertatie Adding fuel to the conflict was Vasileios Karakasis de 25ste promovendus van het Dual PhD Centre.

ONDERZOEK Karakasis is onder­ zoeksdirecteur bij de Sen F ­ oundation, een stichting die onderzoek doet naar de internationale armoede­ bestrijding en conflictpreventie.

Ook werkt hij als docent Internati­ onale Betrekkingen & Public ­Policy aan de Universiteit Leiden. Hij begon daarnaast in 2014 met zijn promotieonderzoek naar de gevol­ gen van de ontdekking van gas­ reserves ten zuiden van Cyprus.

SPANNING Hij interviewde onder meer opinieleiders, politiek ana­ listen, journalisten en beleidsma­ kers. Decennialang was het gedeelte

van de Middellandse Zee ten zuiden van Cyprus weinig interessant voor de fossiele-brandstofindustrie, maar toen er in 2011 gasreserves werden ontdekt, liepen de spanningen snel op, vooral nadat Turkije ­militaire schepen naar Cypriotisch gebied stuurde. ‘Ik wilde zien hoe een ­nieuwe kwestie, die als een econo­ mische kwestie had kunnen worden behandeld, een kwestie van leven, dood en veiligheid kon worden.’

DISCIPLINE Karakasis kijkt met genoegen terug op zijn in oktober afgeronde promotietraject. ‘Het was een uitdagende combinatie van werk en onderzoek, die vraagt om discipline, timemanagement en aanpassingsvermogen.’ Toch zou de Griek, die momenteel in Leiden woont, anderen zeker aanraden om voor zo’n duale promotie te gaan.

‘Een van de voordelen is dat je vol­ ledig onafhankelijk kunt opereren in je onderzoek. Je maakt je eigen planning, neemt je eigen beslis­ singen, het is jouw verantwoorde­ lijkheid. Leerzaam waren ook de bijeenkomsten van het Dual PhD Centre en met mede-promovendi.

Je gaat brainstormen om te zien of je op de goede weg bent en zij geven je advies. Ze komen met praktische oplossingen voor de problemen waar je mee te maken hebt.’

Het Dual PhD Centre van Universiteit Leiden is gevestigd in Den Haag.

Het is de thuisbasis voor de ‘duale’ of buitenpromovendi: mensen die een gedeelte van hun werktijd aan wetenschappelijk onderzoek besteden, waarbij een thema uit hun beroepspraktijk centraal staat. universiteitleiden.nl/dualphd

TEKST: ANNETTE ZEELENBERG, ILLUSTRATIES: LEONIE BOS

38

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 1  2021

NR. 1 2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

39

DE KUNST VAN HET KIEZEN Een studie rechten of toch geschiedenis? Een minor journalistiek of liever psychologie? En welke keuzevakken zijn interessant en handig om te doen? Studenten moeten zoveel keuzes maken dat het ze soms even te veel wordt. Twijfel, alle opties openhouden, angst voor een verkeerde keuze – het komt allemaal voorbij. Ervaringsdeskundigen vertellen over goede keuzes en waarom een verkeerde keuze toch vaak iets oplevert.

‘MENSEN ZIJN VEEL WEERBAARDER DAN ZE ZELF VERMOEDEN’ Marijke van Putten, universitair docent Psychologie

‘Wij hebben allemaal heel veel keuzes op verschillende fronten en daardoor neemt de keuzedruk toe. Ik doe daar onderzoek naar, in bredere zin over de redenen waarom mensen keuzes vermijden. Een van de aspecten daarbij is het zoeken naar de béste keuze. Ik zie dat ook bij sommige masterstudenten die ik begeleid. Zij vragen me dan: “Wat moet ik doen voor een cum laude?” Dat ze zo graag het beste willen behalen, legt natuurlijk een enorme druk op hen.

Maximizers Volgens een theorie van psycholoog Barry Schwarz zijn mensen die altijd de beste keuze willen, de maximizers. Zij gaan heel lang door met zoeken, want wie weet is er nog een betere keuze, en nóg een betere. Daardoor zijn ze uiteindelijk ook minder blij met de keuzes die ze maken. Daartegen­ over staan de satisficers, mensen die duidelijke doelen stellen. Als een

vakantie, een product, of een studie aan die doelen voldoet, dan kiezen ze daarvoor en kijken niet verder.

Daarnaast bestaat ook keuzestress die wordt veroorzaakt door de veelheid aan mogelijkheden. Onderzoek laat ook hier zien dat mensen die een heel duidelijk doel voor ogen hebben minder stress ervaren door alle opties. Mensen zonder zo’n focus hebben juist veel stress. Ik zie dat bijvoorbeeld bij bachelorstudenten. Sommigen kiezen een bepaald keuzevak om alle opties open te houden, zodat ze straks nog alle kanten op kunnen.

Maar van je opties openhouden word je niet per se gelukkiger, je schuift de keuze alleen maar voor je uit.

Hoe je de juiste keuze maakt? Zorg vooral voor focus, beperk jezelf een beetje. En bedenk: een verkeerde keuze is vaak niet erg. Mensen zijn veel weerbaarder dan ze zelf vermoeden.

Als een keuze minder goed uitpakt, dan pas je die keuze gewoon weer aan.’

40

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

‘ IN MIJN HOOFD MAAKTE IK EEN MOOI VERHAAL OVER WAAROM DIE ­STUDIE BIJ ME PASTE’

NR. 1 2021

‘ IK BEN GEWORDEN WIE IK BEN DOOR DE TWEE STUDIES DIE IK HEB GEDAAN’

Marthe Cremers, studiekeuzecoach en -trainer

Titia Fuchs, strafrechtadvocaat

‘Na mijn middelbare school had ik geen idee wat ik wilde, er waren zoveel opties en ik vond zoveel leuk.

De keuze voor een studie stelde ik een jaar uit en ik ging naar Amerika. Op een college volgde ik daar allerlei verschillende vakken, dat was heel tof.

Terug in Nederland ging ik aan de VU in Amsterdam Media, Kunst, Design en Architectuur studeren. Die studie combineert wetenschap en creativiteit. In mijn hoofd maakte ik een mooi verhaal waarom die studie zo goed bij mij paste. Maar ik kreeg motivatieproblemen, kwam lastig tot het leren voor tentamens en kon me er moeilijk toe zetten om opdrachten te maken. Ik dacht dat dat aan mij lag. Het kon niet door de studie komen, die was immers zo fantastisch.

Pas toen ik een minor met een aantal psychologievakken volgde, viel het kwartje. Ik vond het heel erg leuk en toen wist ik hoe het voelde als een studie wel bij je past. Vervolgens heb ik in Leiden eerst een premaster Psychologie gevolgd, want ik moest allerlei vakken i­nhalen. Daarna volgde de master Social and Organisational Psychology. ­Inmiddels werk ik als studiekeuze­ coach en -trainer voor het bureau ­September Advies. Ik zie veel jonge mensen die twijfelen over keuzes in hun studie. Door mijn eigen ervaring kan ik ze nu beter helpen.’

‘Ik was het voorbeeld van iemand die niet wist wat ze wilde doen. Het kon alle kanten op: visagie, theater, hartchirurg. Het werd rechten in Utrecht en na zes weken wist ik eigenlijk al dat die studie niets voor mij was. Ik stapte over op Italiaans en haalde mijn propedeuse. Maar ook dat was het niet. Na een tussenjaar ging ik kunstgeschiedenis studeren in Leiden. Dat was toen de goede keuze, kunstgeschiedenis en geschiedenis zijn grote liefdes van mij.

Na mijn afstuderen ging ik voor mezelf werken, maar ik vond mijn draai niet.

Als ik meer wil met kunstgeschiedenis, moet ik er een studie bij doen, dacht ik. Dat werd opnieuw rechten. Ik had inmiddels een baby en studeerde in de avonduren. Bij het eerste vak dat ik volgde, viel opeens het kwartje: dit is wat ik wil. Uiteindelijk ben ik cum laude afgestudeerd in civiel en strafrecht en begon ik op mijn 39e, met drie kleine kinderen, op de Zuidas. Nu heb ik een eigen strafrechtkantoor, Fuchs Molleman Advocaten.

Mijn studie kunstgeschiedenis was geen verloren tijd. Het heeft mijn wereldbeeld verbreed. En rechten? Ik was eigenlijk te jong toen ik ging studeren. Ik moest ouder en wijzer worden voordat ik de potentie van die studie kon zien. Ik ben geworden wie ik ben dankzij deze twee studies.’

‘IK VINKTE PER ONGELUK HET VERKEERDE VAKJE AAN’ Dave Boone, docent Retail Management & Ondernemerschap bij de Haagse Hogeschool

41

NR. 1 2021

‘ EEN STUDIE IS GEEN ROLTRAP WAAR JE ALLEEN MAAR OP HOEFT TE STAAN’ Rudy Dikken, studieadviseur bij Faculteit der Rechtsgeleerdheid

‘Op het vwo wist ik al dat ik geschiedenis wilde gaan studeren. Maar ik had niet het plan om er ook echts iets mee te gaan doen, ik wilde sportjournalist worden. Ik deed dus een BA geschiedenis in Leiden en wilde tijdens die bachelor alvast een minor journalistiek doen. Daarna zou ik dan ­verder gaan met een master journalistiek.

Het liep anders. Bij het invullen van het online formulier voor mijn minor, vinkte ik per ongeluk het vakje aan van European Union Studies. Eigenlijk is dat ook goed, dacht ik, en drukte op submit. Die minor vond ik zo leuk, dat ik later ook nog een master in hetzelfde vak heb gedaan. Toen was ik al bezig met mijn research master European Expansion and Globalisation. De sportjournalistiek was daarmee wel van de baan.

Omdat ik een aardige erfenis kreeg van een oom, kon ik lang doorstuderen. Ik ben tussendoor zelfs nog met een master Ancient

History begonnen. Ook heb ik met het idee gespeeld om de wetenschap in te gaan en heb meegewerkt aan onderzoeksprojecten.

Toch ben ik uit dat traject gestapt en solliciteerde op een baan bij Defensie. Toen dat niets werd, kwam ik in een vacuüm terecht, ik wist echt niet wat ik wilde.

Supermarktmanager Huisgenoten deden een leuke suggestie: “Is supermarktmanager niets voor jou?” Zeker, dacht ik, en solliciteerde bij Dirk van den Broek in Rotterdam. Daar heb ik met veel plezier drieënhalf jaar gewerkt, vooral het begeleiden van jonge mensen vond ik leuk. Vandaar dat ik nu docent Retail Management & Ondernemerschap bij de Haagse Hogeschool ben. Veel van mijn keuzes heb ik intuïtief gemaakt, ik vind dat je niet alles moet willen sturen – dat zeg ik ook tegen mijn eigen studenten. Probeer het gewoon, als het niets is kom je er vanzelf achter.’

‘Ik zie veel studenten die last hebben van keuzestress. Er is tegenwoordig zo veel te kiezen, terwijl er tegelijkertijd minder tijd is om te studeren dan vroeger. Studenten zijn bang om de verkeerde keuze te maken, willen absoluut voorkomen dat er iets misgaat. Soms vragen ze: “zegt u maar wat het beste keuzevak voor mij is”. Dan vertel ik dat ze zelf moeten kiezen en dat ze daarbij dicht bij zichzelf moeten blijven: wat drijft jou? Wat vind jij belangrijk?

De keuzestress wordt ook veroorzaakt doordat veel jonge mensen zich spiegelen aan het plaatje dat ze op s­ ocial media zien. Zo zijn er studenten die denken dat ze per se stage moeten lopen bij een glimmend kantoor op de Zuidas, terwijl dat misschien helemaal niet bij ze past.

Mijn collega-studieadviseurs en ik vinden het belangrijk dat studenten zelf de regie nemen in hun studie en leren van de keuzes die ze maken. Een studie is niet een roltrap waar je alleen maar op hoeft te blijven staan om te komen waar je wilt zijn. De angst voor de verkeerde keuze kan iemand echt in de weg zitten. Ik vertel s­ tudenten daarom altijd: “De meeste fouten zijn echt niet onoverkomelijk. En als je later terugkijkt op een zogenaamd verkeerde keuze, zie je vaak dat het je toch iets heeft gebracht.”’

42

Leidraad

NR. 1 2021

AGENDA In verband met de onzekerheid rond corona worden weinig evenementen ruim van tevoren georganiseerd en zijn aankondigingen onder voorbehoud. Zie universiteitleiden.nl/agenda voor actuele informatie.

Studium Generale & Hovo PODCASTS en LEZINGEN Studium Generale heeft nieuwe podcasts in de serie Radio Horzelnest uitgebracht. Daarnaast is er een beperkt lezingenprogramma. universiteitleiden.nl/studiumgenerale Het HOVO-programma is te vinden op de website. universiteitleiden.nl/hovo SSR 12 juni REÜNIE SSR wordt dit jaar 120. De oudledendag is op zaterdag 12 juni.

De invulling wordt later bekendgemaakt.

SOCIALE WETENSCHAPPEN

Relaties zijn noodzaak Als Covid-19 ons ergens van bewust heeft gemaakt, is het dat we op elkaar zijn aangewezen. Relaties zijn voor mensen een biologische noodzaak. En in tijden van crisis neemt die noodzaak alleen maar

toe. Het is, zegt bio­ psycholoog Peter Bos, een besef waar mensen in onze samenleving niet per se blij van worden. We hebben een afkeer van afhankelijkheid. Het is zwak, vinden we. Terwijl onze hele

I

biologie, legt Bos in zijn recent verschenen boek Verbonden vrolijk uit, ons klaarmaakt om voor elkaar te zorgen en banden aan te gaan.

We zijn ervoor gemaakt.'

En dat is iets om te koesteren.

NJORD

Vijftig jaar damesroeien

n 2021 viert Njord dat de vereniging zich een halve eeuw geleden opende voor vrouwelijke leden. Nadat in 1971 de eerste damesacht met twee coaches van de damesroeivereniging ‘de Vliet’ arriveerde op Njord, raakte de ontwikkeling van het damesroeien er in een stroomversnelling.

Njord veranderde van een mannenbolwerk in een vereniging waar de vrouw niet weg te denken is. Dat wordt nu gevierd met onder meer het Dames Lustrum en k ­ omende zomer organiseert Njord een open expositie over 50 jaar Dames op Njord. De bezoeker wordt meegenomen van de eerste halen van de dames op Njord in de jaren ’70 tot het hedendaagse roeien en het gemengde verenigingsleven.

Voor meer informatie over de ­viering: dameslustrum@njord.nl.

FOTO: MONIQUE SHAW

SIGNALEN

43

t e M al! n k n ee WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

GEESTESWETENSCHAPPEN

Aangepaste ceremonies, diploma’s op veilige maar toch feestelijke wijze overhandigen: overal is het puzzelen. Wiskunde en Natuurwetenschappen deed het dit najaar met een natuurwetenschappelijk tintje. Bachelor-afstudeerders moesten eerst door een ‘tekenstraat’ om hun diploma te signeren.

Vervolgens werden ze in een grote wolk van vloeibaar CO2 (-70 graden Celsius) gehuld en op de foto gezet. Tot slot volgde nog een serieuze foto met een zichtbaar diploma.

GEESTESWETENSCHAPPEN

Leids alumnus jongerenvertegenwoordiger VN Alumnus ­International Studies Dennis J­ ansen, in de zomer van 2020 afgestudeerd, is gekozen als jongerenvertegenwoordiger Duurzame ontwikkeling bij de VN. Dat

werd bekend tijdens de Nacht van de Verenigde Naties.

De benoeming is voor twee jaar.

Dennis is te volgen via Instagram: instagram.com/ dennisjansenjv

Podcast Leidse Onruststokers

Luister mee naar de L ­ eidse Schatten: Fenna IJtsma en Mariska van der Veen. Deze twee jonge Leidse h ­ istorici brengen met hun podcast Leidse Onruststokers bijzondere Leidse verhalen tot leven.

De eerste afleveringen, met onder andere een podcast over Goeie Mie, staan al ­online.

‘Als je kijkt naar de grootte van Leiden lijkt het maar een provinciestadje, maar als je de verhalen hoort die zich hier hebben afgespeeld, lijkt het wel een wereldstad’, aldus de twee alumni. podcastzoeker.nl/podcast/­ leidse-onruststokers

44

NR. 1 2021

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEKEN

Studio UB over Bijzondere Collecties (Godsdienstvrijheid in de prote­ stantse Republiek), Gert Oost­ indie (De bloedige dekolonisatie van Indonesië), Petra Sijpesteijn (Onderdrukking en vrijheid in het vroege i­slamitische rijk) en Jacqueline Hylkema (Hugo de Groot). Benieuwd DIO U U T naar hun verhalen?

Beluister de UBL podcasts via Soundcloud, ­Spotify, iTunes, Castbox en Stitcher of de website: bibliotheek. universiteitleiden.nl B

Aan de hand van stukken uit de Bijzondere Collecties vertellen zij hun verhalen in S ­ tudio UB. Het gaat om Michiel van Groessen (Nederlandse slavenhandel ­tussen Angola en Brazilië), Karwan Fatah-Black (Slavernij en opstand in de kolonie Suriname), Carolina Lenarduzzi

S

Samen met zes Leidse wetenschappers heeft de Universiteitsbibliotheek een serie podcasts over het thema Onderdrukking en Vrijheid gemaakt.

HORTUS BOTANICUS

Amaryllis heeft een uitgebreide familie De familie Amaryllidaceae telt veel bekende en onbekende bolgewassen. Het bloeiseizoen begint met sneeuwklokjes, clivia, amaryllis en narcis, en gaat nog maanden door met zomerklokjes, Agapanthus en sieruien. De tentoonstelling ‘­Amaryllis en verwanten’ laat bezoekers genieten van subtiel bloeiende bolgewassen in kuipen, kruiwagens en onder de monumentale bomen van de Hortus. In het bollenkasje staan de e ­ chte juweeltjes.

Vaak kortbloeiend, dus er is alle reden om regelmatig even te gaan ­kijken. Kijk voor prijzen, tijden en t­ ickets op www.hortusleiden.nl. Bereid uw bezoek goed voor: raadpleeg de website kort voor vertrek.

Tentoonstelling ‘Amaryllis en verwanten’: 28 februari t/m 30 september.

Drie ­alumni webinars over ‘Ouderschap’ Ouderschap is essentieel en tijdloos: van de wieg tot aan het graf, van generatie op generatie. Krachtig en sensitief ouderschap is een essentiële voorwaarde voor een gezonde ontwikkeling van kinderen.

Bepaalde ontwikkelingsfases en specifieke problemen van kinderen, zoals somberheid en angsten, vragen om specifieke benaderingen, waar ouders steeds opnieuw vorm aan moeten geven. Hoe wordt onderzoek naar ouderschap en de invloed hiervan op het welzijn van kinderen vormgegeven, en wat valt hiervan te leren?

In dit drieluik speciaal voor a ­ lumni gaan onderzoekers uit de groep van prof.dr. Bernet Elzinga in op drie belangrijke thema’s: ouder-kind interacties bij somberheid en depressie tijdens de adolescentie, het doorbreken van intergenerationele overdracht van angst, en de verschillen tussen broers en zussen in de perceptie van ouders en samenhang met latere angst- en depressieve klachten. Aan het einde van ieder seminar is er gelegenheid tot het stellen van v ­ ragen en wordt er verwezen naar mogelijkheden om bij te dragen aan onderzoek.

5 Woensdag 13 januari Ouderschap & depressie 5 Woensdag 27 januari Ouderschap & sociale angst 5 Woensdag 17 februari Ouderschap & perspectief van broers en zussen De webinars, steeds van 19.30 tot 21.30 uur, zijn zowel als drieluik als los te volgen. www.universiteitleiden.nl/ouderschap

SIGNALEN

45

GEESTESWETENSCHAPPEN

Lezingenreeks over achttiendeeeuwse interieurs

D

e Universiteit Leiden heeft een internationale reputatie op het gebied van de t­ oegepaste kunsten en heeft hierdoor een bijzondere positie in het N ­ ederlandse ­universitaire landschap. Het recent ­opgerichte Forum for Decorative Arts promoot de bestudering en waardering van oude kunst­nijverheid en

­ istorische interieurs door ­academici, h museumconservatoren en erfgoedprofessionals uit b ­ innen- en buitenland samen te brengen in een reeks van publieke lezingen. Acht toonaangevende specialisten uit b ­ innen- en buitenland spreken over verschillende a ­ specten van het achttiende-­ eeuwse i­nterieur in Nederland, ­Engeland, Frankrijk en I­talië. Zo z­ ullen

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

Microbootje uit de 3D-printer Van boeg tot achtersteven meet dit bootje 30 micrometer, ­ongeveer een derde van de d ­ ikte van een haar. Het is uitgeprint door L ­ eidse ­natuurkundigen Rachel Doherty, Daniela Kraft en collega’s.

De afbeelding, gemaakt met een elektronenmicroscoop, is te vinden in hun artikel over het 3D-printen van synthetische microzwemmers in het ­vakblad Soft Matter.

Krafts groep experimenteert met microzwemmers: kleine deel-

tjes, die in het water bewegen en die met een microscoop te volgen zijn. Een van de doelen is het gedrag van bio­logische microzwemmers, zoals b ­ acteriën, beter te begrijpen. Meestal wordt zulk onderzoek gedaan met ­bolvormige deeltjes, maar 3D-printen biedt nieuwe mogelijkheden, laten de onderzoekers in hun artikel zien. Tegelijkertijd vestigen de L ­ eidenaren een wereldrecord met het allerkleinste 3D­­geprinte schip, dat bovendien echt kan varen.

de k ­ euzes van ­adellijke opdrachtgevers en m ­ odieuze a ­ rchitecten aan bod komen, net als de plaats van meubelen en stoffering in het interieur. De sprekers zijn onder meer werkzaam bij ­Monumentenzorg, het Victoria & Albert Museum te L ­ onden, de National Trust en Vereniging Hendrick de Keyser.

De lezingen zijn te beluisteren via bit.ly/Interiorsfordisplay

SSR

SSR’s versie van TEDx SSR heeft zijn eigen alumni-­ lezingentraditie, SCREDx genaamd. Zaterdag 6 februari van 13.30 tot 17 uur geven zeven oud-leden een korte lezing over hun huidige carrière. Er zal een grote variatie aan sprekers zijn.

Afhankelijk van de Covid-maat­ regelen is de activiteit mogelijk fysiek te bezoeken, maar alles zal hoe dan ook gelivestreamd worden. De sprekers worden bekendgemaakt via de SOLS ­Facebook- en LinkedIn-pagina’s.

46

de jonge wetenschapper Lisanne Tollenaar

TEKST: WILKE MARTENS, FOTO: TACO VAN DER EB

Straks dokter, nu al doctor

Lisanne Tollenaar deed onderzoek naar een aan­ doening waarbij baby's verschillend gekleurd ter wereld komen en illustreerde zelf haar proefschrift.

NR. 1 2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Nog voor ze met haar coschappen begon, promoveerde Lisanne Tollenaar. Ze onderzocht een ziektebeeld dat in 2006 door het LUMC is ‘ontdekt’: tweeling anemie polycythemie sequentie (TAPS). In september verdedigde ze haar – zelf geïllustreerde – proefschrift.

E

en hele rode én een hele ­bleke baby. Vrouwen die bevielen van een ­eeneïige tweeling die zo van kleur ­verschilde, wisten lange tijd niet wat hun baby’s ­mankeerde.

Gedacht werd aan complicaties ­tijdens de bevalling, maar in 2006 beschreven Leidse onderzoekers TAPS (zie kader). Inmiddels is dui­ delijk dat de ziekte komt door ver­ keerde bloedvatverbindingen in de placenta. En hoewel het kleurver­ schil snel bijtrekt, kan TAPS proble­ men veroorzaken voor de baby’s. ‘We ­hebben ontdekt dat het bleke kind op cognitief vlak slechter scoorde,’ zegt ­Tollenaar, die vooral onderzoek deed naar de manier van diagnosticeren, de behandeling en uitkomsten, ‘maar ook een groter risico loopt op slecht­ horendheid.’

Taalontwikkeling

Het LUMC was al expertise­centrum als het om tweelingen ging, maar door de ontdekking van TAPS neemt ook internationaal de auto­ riteit op dit gebied toe. ‘In 2006 konden we ouders nog niet vertel­ len wat de gevolgen van TAPS voor hun kinde­ren zouden zijn’, zegt ­Tollenaar. ‘Daarom hebben we een ­langetermijnonderzoek opgezet,

Wat is...

TAPS? TAPS staat voor ­tweeling anemie polycythemie sequentie. Bij deze aan-

waarbij we de ontwikkeling volgden van deze kinderen tot 12 jaar. Omdat we daardoor nu onder meer weten dat het bleke kindje risico loopt op slechthorendheid, wordt bij twee­ lingen met TAPS kort na de geboor­ te een speciale gehoortest gedaan.

Als de baby slechthorend blijkt te zijn, krijgt deze van jongs af aan een gehoorapparaat zodat de taalont­ wikkeling niet achterblijft bij die van hun tweelingbroer of -zus.’

Inmiddels zijn al verschillende behandelingen mogelijk, al is nog onduidelijk welke de beste is. Tolle­ naar: ‘Het is mogelijk om tijdens de zwangerschap de bloedvatverbindin­ gen door te branden met een laser.

Zo wordt TAPS bij de oorzaak aan­ gepakt. Dit is ­echter een ­ingrijpende behandeling. Een andere optie is minder ingrijpend, maar vaker nodig. Dat zijn transfusies in de baar­ moeder. Het kind met het te dunne bloed krijgt een bloedtrans­fusie, ter­ wijl het te dikke bloed van het andere kind verdund wordt. Dit moet soms wel vier keer tijdens de zwanger­ schap gedaan worden.’

Eigen illustraties

Hoewel ze al jaren met grote passie werkt aan het TAPS-onderzoek, heeft Tollenaar geen speciale voor­ doening is de verdeling van rode bloedcellen tussen eeneiïge tweelingen tijdens de zwangerschap niet in evenwicht. Een­eiïge tweelingen delen vaak een placenta. Via bloed-

Leidraad

47

liefde voor tweelingen. ‘Het is niet zo dat ik zelf deel van een twee­ ling ben, zoals een van mijn begelei­ ders’, vertelt ze, ‘al vond ik eeneiïge ­t weelingen altijd al fascinerend! Wel wist ik van jongs af aan dat ik dok­ ter wilde worden. Misschien ook dol­ fijnentrainer, maar toch vooral dok­ ter. Ik was dan ook maar wat blij toen ik, na twee jaar te hebben overbrugd met Pedagogische Wetenschappen, werd ingeloot voor Geneeskunde. Al snel vond ik gynaecologie en kinder­ geneeskunde interessant. Toen ik het proefschrift van dr. Femke ­Slaghekke las, wist ik dat ik onderzoek naar TAPS wilde doen. Ik bleek in aan­ merking te komen voor een Honours ­College-traject, waardoor ik naast mijn bachelor al kon starten met ­promotieonderzoek.’

Tijdens dat traject ontdekte ze nóg een passie. ‘Toen ik een presentatie voorbereidde over TAPS, kon ik nog nergens geschikte afbeeldingen vinden’, vertelt ze. ‘De ziekte was nog te nieuw. Maar soms maakt een afbeelding zoveel meer duidelijk dan een beschrijving. Daarom besloot ik ze zelf te gaan maken, ik vond tekenen altijd al leuk. Ik heb mezelf aangeleerd om op de computer te tekenen en inmiddels is mijn hobby als illustrator ook mijn bijbaan.’

Met het door haarzelf geïllustreerde proefschrift op zak is Tollenaar net begonnen aan haar coschappen. ‘Maar ik blijf verbonden aan het LUMC’, zegt ze. ‘We zijn op zoek naar manieren om mijn onderzoek tijdens mijn coschappen voort te zetten.’

vatverbindingen in de ­placenta geven ze elkaar bloed. Als deze verbindingen niet goed zijn aangelegd, gaat er te veel bloed van het ene naar het andere kind. De ontvanger krijgt

te dik, stroperig bloed en de donor krijgt te weinig, dun bloed. Na de geboorte is één kind vuurrood en het andere bleek. Met name de donor heeft grote kans op gezondheidsproblemen.

werkplek van Jiry Boltjes

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: MARC DE HAAN

Biofarmaceutische Wetenschappen 2013-2019

Jiry Boltjes (26) rommelt wat met een proefopstelling en zet dan de camera aan. Sinds c ­ orona is dit een vertrouwde setting voor de jonge scheikundeleraar aan het Visser ’t Hooft Lyceum in ­Leiden. Via YouTube breidde hij zijn werkplek uit van het klaslokaal naar het internet. Het idee om korte filmpjes voor zijn leerlingen te maken speelde al langer door zijn hoofd. ‘Ik had al 800 euro in apparatuur geïnvesteerd en scripts klaarliggen. Dat we door corona thuis kwamen te zitten, was het laatste zetje dat ik nodig had.’

Jiry, die biofarmaceutische wetenschappen ­studeerde, weet als geen ander dat scheikunde een vak is dat niet iedereen zomaar begrijpt.

‘Het was het enige vak op de middelbare school

waarvoor ik bij het eindexamen een onvoldoende haalde’, lacht hij. ‘Waarschijnlijk is dat wel een drijfveer om mijn leerlingen goed uit te leggen hoe het zit. De filmpjes helpen daar zeker bij. Maar in de coronaperiode waren de filmpjes ook een manier om contact te houden met mijn leerlingen. Ik heb een goede band met ze. Daarom deel ik ook persoonlijke dingen. Zoals het bakken van 80 liter popcorn en mijn mislukte poging om een TikTokaccount aan te maken.’ De meeste kijkers scoorde hij met een filmpje van een rondleiding door zijn huis. ‘Dat is alleen maar leuk. En wat ik extra leuk vind: ik krijg ook reacties van mijn familie en vrienden in Friesland, die ineens kunnen zien wat mijn werk inhoudt.’

NR. 1 2021

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

49

dies voor alumni 11 februari

‘ Bilderdijk was veelzijdig en omstreden’

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: HIELCO KUIPERS

Sinds 1 juli 2020 is Rick Honings Scaliger-hoogleraar in Leiden. Hij is een van de sprekers tijdens de dies voor alumni. Dat die lezing – over Willem Bilderdijk, de Bilderdijk­ collectie en Leiden – ­noodgedwongen online moet, biedt ook mogelijk­ heden, vertelt hij.

Hoe gaat u het aanpakken?

‘Mijn lezing komt straks hopelijk vanuit de Bilderdijkkamer. De g ­ roene kamer in het Academiegebouw is onlangs omgedoopt tot Bilderdijk­ kamer. De ­officiële opening was op 18 ­december, ­Bilderdijks sterfdag. Aanleiding was dat de Universitaire Bibliotheken L ­ eiden recent een omvangrijke Bilderdijk­collectie hebben verworven.

Een groot deel daarvan, zoals schilderijen, het originele dodenmasker en een afgietsel van zijn hand, bevindt zich in die kamer. Het zou mooi zijn als het lukt om de lezing in die kamer op te nemen en het publiek te laten kennismaken met de topstukken uit deze collectie, mogelijk met behulp van een visualizer, een camera die de UB Leiden net heeft gekocht. Zo kan ik mijn verhaal ophangen aan bijzondere manuscripten en voorwerpen, en zo kunnen meer mensen die kamer en die collectie beter zien dan als het live was geweest.’

300.000 versregels – maar ook schilder en tekenaar, en advocaat in veel beruchte rechtszaken. Hij was een vurige Oranjeklant en mengde zich als advocaat in de politieke strijd. In latere jaren was hij vanwege zijn conservatieve standpunten niet onomstreden. In een periode waarin V ­ erlichtingsideeën overheersten, zette hij vraagtekens bij de grondwet (die hij een oorlogsverklaring aan God noemde) en verdedigde hij de slavernij. Hij heeft verschillende perioden van zijn leven in Leiden gewoond, is onder meer getuige geweest van de kruitramp in 1807 en heeft veel over de stad geschreven.

Het was de enige plek waar hij naar eigen zeggen gelukkig was.’

Wat maakt Bilderdijk zo bijzonder?

‘Bilderdijk, die leefde van 1756 tot 1831, was een heel veelzijdig mens. Hij was dichter – ik heb hier vijf meter aan eerste drukken van hem staan, hij schreef

U bent Scaliger-hoogleraar.

Wat houdt dat in?

‘Het is een leerstoel die erop gericht is het onderzoek naar de b ­ ijzondere collecties van Leiden te bevorderen

en onder de aandacht te brengen.

Dat doe ik in de vorm van onder meer filmpjes en publicaties. We zijn bijvoorbeeld ook een online experience van de Bilderdijkkamer aan het maken.

Die komt dit voorjaar online.’

Aan het programma wordt nog gewerkt, maar zeker is dat de dies voor alumni dit jaar geheel online zal zijn. U kunt 11 ­februari alvast met potlood in de agenda ­zetten. Per mail volgt nog een uitnodiging met meer ­informatie.

Heeft u vorig jaar geen uitnodiging ontvangen? We ­checken graag voor u of de gegevens die we van u ­hebben up-to-date zijn.

Stuur hiervoor een berichtje naar dies@LUF.leidenuniv.nl.

De informatie over de dies verschijnt ook op www.luf.nl

50

NR. 1 2021

lezen, luisteren, doen

Actie University Shop voor alumni Voor souvenirs, (relatie)geschenken, kantoorartikelen, kleding en nog veel meer producten van de Universiteit Leiden kunt u terecht in de U ­ niversity Shop Leiden. Bestel eenvoudig op www.universityshopleiden.nl.

Met de code ‘Alumni15’ ontvangt u 15% korting op uw bestelling.

Deze actie loopt tot en met 28 ­februari. Na het plaatsen van de producten in het winkelwagentje kan de code ingevoerd worden. Er gaat dan 15% van de prijs af (behalve van de verzendkosten). De code werkt per klant eenmalig. Bestellingen w ­ orden over de hele wereld verzonden.

Afhalen in de winkel gevestigd aan Kaiserstraat 25 is gratis.

Warme Wintermiddagen in de Hortus Mits de situatie rondom corona dat toelaat, organiseert de Hortus Botanicus een aantal Hortus Warme Wintermiddagen. Geniet van kleinschalige buitenactiviteiten: een historische proeverij, vuurkorf, verhalenverteller, glühwein, specerijenspeurtocht en meer. De hortus blijft op deze dagen een uurtje langer open. Kom gezellig ­schemeren in de frisse buitenlucht.

10 januari, 14 februari en 28 februari van 14.00 tot 17.00 uur

FOTO: PASHA VAN BIJLERT, NATURALIS

15% KORTING

Trixreplica naar Japans museum Naturalis heeft voor het Dinosaur Museum in Nagasaki, de Japanse zusterstad van Leiden, een kopie van T. rex Trix gemaakt. De bijzondere reconstructie duurde ruim een jaar; het volledige skelet, ruim twaalf meter lang en vier meter hoog, is 3D-geprint en geverfd. Het skelet is in november en december in de entreehal van Naturalis publiekelijk gemonteerd.

Engelse Herfsttij bestond al

In maart begint de T. rex aan haar reis naar Japan. 3D-modelleur en anatoom Pasha van Bijlert van Naturalis maakte de digitale reconstructie. Dit gebeurde in samenwerking met de Leidse instrument­ makers School en Builder 3D Printers. ‘We hebben vernieuwende technieken gebruikt. Hierdoor is het skelet erg natuurgetrouw geworden’, aldus Van Bijlert.

In de vorige Leidraad stond het bericht dat van Huizinga’s H ­ erfsttij der Middeleeuwen een Engelse vertaling is verschenen. Ten onrechte suggereert dit bericht dat dit voor het eerst is. We werden er door diverse lezers op gewezen dat in 1924 een bewerking van Herfsttij der Middeleeuwen in het Engels verscheen en in 1996 een nauwgezette vertaling bij de University of Chicago Press.

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

51

FOTO: RONALD TILLEMAN (LAKENHAL)

LUISTER TIP

Dossier AIVD Dossier AIVD: dat is de naam van een nieuwe podcast van de L ­ eidse universitair docent Constant Hijzen (Intelligence Studies) en onderzoeksjournalist Wil van der Schans.

In de Lakenhal is tot en met 28 f­ ebruari de tentoonstelling Claudy Jongstra te zien. Jongstra (1963) is van ontwerper uitgegroeid tot een beeldend kunstenaar met een inhoudelijke, activistische filosofie. Ze verwierf grote bekendheid met haar ontwerpen van gevilte wol en z­ ijde, geverfd met natuurlijke pigmenten. Zo is het werk Woven Skin na een wereld­ tournee voor het eerst in Nederland te zien. Ook maakte Jongstra speciaal voor

de tentoonstelling in de Lakenhal twee nieuwe werken: NINE en Cosmic Cry. Werken van Jongstra zijn opgenomen in de collecties van onder andere het Stedelijk Museum in Amsterdam, het Victoria & Albert Museum in Londen en het Museum of Modern Art in New York.

In 2019 werd zij geïnaugureerd tot lid van de Akademie van Kunsten, onderdeel van de KNAW, en was zij Kunstenaar van het jaar.

Verschenen

De Wereldwandelaars Emeritus-hoogleraar Sociale Geschiedenis Wim Willems schrijft over de jonge idealisten (vegetariërs, pacifisten, gelijkheidsstrijders) die in 1911 vanaf de Dam een voetreis van jaren maakten.

rap73

Neemt u maar alvast afscheid Alumnus Philip Reedijk, een voorheen gezonde vijftiger, lag een maand in coma door corona. Hoe de ziekte hem bijna fataal werd en zijn familie nog steeds in de greep houdt.

dorrit van dalen

Hijzen: ‘We willen een beeld geven van wat er achter de schermen bij onze Inlichtingenen Veiligheidsdienst speelt. Maar ook willen we antwoord geven op de vraag waar dat – alles overziend – ­precies toe leidt. Waarom is dit werk eigenlijk nodig?'

Wat Hijzen betreft is de podcast interessant voor een breed publiek. ‘Het is toch een geheimzinnige wereld waar veel mensen nieuwsgierig naar zijn. Hoe leuk is het dan om aan de hand genomen te worden en deze wereld binnen te wandelen waar normaal gesproken de deuren gesloten ­blijven?’

De podcast is te beluisteren via www.nporadio1.nl

Claudy Jongstra in de Lakenhal

rap73 dorrit van dalen

Verhalen van het Leidse Academiegebouw

LUP

LEIDEN PUBLICATIONS

Rap 73. Verhalen van het Leidse Academiegebouw Rond de dies verschijnt van universitair docent Dorrit van Dalen dit boekje, waarin ze per ruimte vertelt over wetenschap, maar ook over een huwelijk en een spook.

De Ballade van Reading Gaol Alumnus Maarten Asscher is gepromoveerd op gevangenschap als literaire ervaring. Exact 125 jaar na Oscar Wildes gevangenneming vertaalde hij dit beroemde gedicht van de Ier.

STEFAN VAN RUIJVEN EB, HIELCO KUIPERS, FOTO’S: TACO VAN DER

Gelukkig (en gezond!)

2021

Hopelijk kunnen we elkaar snel weer ‘gewoon’ treffen universiteitleiden.nl/alumni