Code Cultuurwetenschappen 3 Voorbeeldpagina's

Thema 1

Cultuur en ik

Code

Code Cultuur 3.indb 9

- Inhoudstafel

9 11/02/16 10:24

Hoofdstuk 1

Wat is cultuur?

1 Cultuur: een begrip uit de omgangstaal of de sociologie? ........................................................................................................... 13 1.1 Cultuur in de omgangstaal ................................................................................................................................................................................. 13 1.2 Cultuur als sociologisch begrip ...........................................................................................................................................................................14

Bronnen raadplegen en correct vermelden ...................................................................................................................................................... 15

2 Cultuurcomponenten .................................................................................................................................................................................................. 17 2.1 Gemeenschappelijke kennis .............................................................................................................................................................................. 17 2.2 Waarden, normen en recht ................................................................................................................................................................................. 18 2.3 Symbolen ....................................................................................................................................................................................................................... 18 2.4 Rituelen ........................................................................................................................................................................................................................... 19 3 De wereld van de pygmeeën ................................................................................................................................................................................. 21

Een begrippenlijst maken .............................................................................................................................................................................................. 22

Na dit hoofdstuk kan je ... £ het begrip cultuur uitleggen zoals het in de omgangstaal en in de sociologie gebruikt wordt; £ de verschillende interpretaties van het begrip cultuur met voorbeelden illustreren; £ het begrip westerse cultuur plaatsen tegenover andere grote wereldculturen; £ bronnen raadplegen en correct vermelden; £ enkele eenvoudige toepassingen van het internet gebruiken; £ de cultuurcomponenten kennis, waarden, symbolen en rituelen verklaren en met voorbeelden verduidelijken; £ het onderscheid maken tussen empirische en existentiële kennis; £ de cultuurcomponenten toepassen op verschillende culturele en historische samenlevingen; £ een begrippenlijst maken.

Code

Code Cultuur 3.indb 11

Hoofdstuk 1 - Wat is cultuur?

11 11/02/16 10:24

INTRO Broodcultuur Brood wordt altijd gemaakt van water en meel, maar het resultaat verschilt van land tot land. Brood geeft een eigen culturele identiteit aan een land. Het vertelt veel over de plaats waar het ontwikkeld werd, de cultuur waar het deel van uitmaakt en de mensen die het eten.

Zo gaan de Fransen op een heel bijzondere manier met hun brood om. Het staat altijd op tafel, maar het wordt zelden belegd. Belegde baguettes zijn voor toeristen of noodgevallen. Brood is voor de Fransen een echt bijgerecht. Oorspronkelijk rolden de bakkers het deeg tot boules (vandaar dat bakkers boulangers heten). Om het brood een mooie korst te geven, werd het deeg ingekrast – zo kon de korst openbarsten. Na verloop van tijd werd de korst hÊt criterium voor een goed brood. En nergens meer korst dan aan een baguette.

Typisch Duits is dan weer de mengeling van rogge en tarwe. Door de rogge krijgt het brood een volle, zure smaak. De broden worden op een afstand van elkaar in de oven gelegd. Zo krijgen ze hun knapperige korst. In Duitsland wordt brood wel altijd met beleg gegeten. De Duitsers zouden de meeste soorten brood hebben en zijn dan ook bijzonder fier op hun broodcultuur.

Het respect dat Italianen voor brood hebben, blijkt uit de zegswijze buono come il pane, wat wil zeggen dat iemand een bijzonder goed mens is. a Welk brood eet jij het liefst? Hoe zou je de Belgische broodcultuur beschrijven? Zijn er andere gerechten die typisch zijn voor de Belgische eetcultuur?

b Wat betekent cultuur eigenlijk voor jou? Noteer een tiental woorden die volgens jou met cultuur te maken hebben.

CULTUUR

12

Thema 1 - Cultuur en ik

Code Cultuur 3.indb 12

Code

11/02/16 10:24

1 Cultuur: een begrip uit de omgangstaal of de sociologie?

Het woord cultuur is afgeleid van de Latijnse woorden cultura en cultus. Die vinden hun oorsprong in colere, wat bebouwen of ontginnen van grond betekent, maar ook verzorgen, beoefenen en vereren. In het Latijn vind je dan ook samenstellingen als agricultura (akkerbouw) of viticultura (wijnbouw).

Het begrip cultuur kent verschillende betekenissen. Cultuur kan bijvoorbeeld slaan op allerlei kunstvormen (cultuur in de omgangstaal), maar ook op het geheel van gewoonten en gebruiken binnen een samenleving (cultuur als sociologisch begrip).

1.1 Cultuur in de omgangstaal In de omgangstaal wordt de engere definitie van het begrip cultuur gebruikt. Vormen van cultuur die onder die definitie vallen zijn kunst, literatuur, architectuur, theater en andere kunstmanifestaties die ontspannen en vermaken. Ze zijn niet altijd voor een breed publiek toegankelijk, omdat ze vaak wat voorkennis of inspanning vragen.

•

• •

In de bijlagen van kranten zie je het woord cultuur vaak opduiken in combinatie met een ander begrip, zoals in kunst en cultuur, cultuur en media of cultuur en lifestyle. Filmrecensies, interviews met auteurs of reportages over theaterproducties vind je terug in die bijlagen.

In een reisgids vind je bij elke streek een overzicht van het aanwezige cultuurpatrimonium. Het gaat dan om de beelden, schilderijen, kunstvoorwerpen en gebouwen die je zeker gezien moet hebben.

In culturele centra is er elk seizoen een nieuw en gevarieerd aanbod van muziek, ballet, theater, opera ...

Cultuur* staat in de omgangstaal voor alle vormen van kunst en kunstmanifestaties die ontspannen en vermaken.

CULTUURBARBAAR OF CULTUURLIEFHEBBER? Wie enkel op reis gaat naar Catalonië, de regio rond Barcelona, om daar op het strand te zitten, zou je een cultuurbarbaar kunnen noemen.

Cultuurliefhebbers zouden van de gelegenheid gebruikmaken om enkele van de Catalaanse cultuurschatten te bezoeken.

Verschillende daarvan prijken op de Werelderfgoedlijst van Unesco, zoals: • het archeologische ensemble van het vroegere Romeinse Tarraco in Tarragona; • het Palau de la Música Catalana in Barcelona; • de Sagrada Família van Antoni Gaudí in Barcelona; • het Park Güell van Antoni Gaudí in Barcelona; • de Casa Milà van Antoni Gaudí in Barcelona.

Code

Code Cultuur 3.indb 13

Hoofdstuk 1 - Wat is cultuur?

13 11/02/16 10:24

1.2 Cultuur als sociologisch begrip Cultuur kan echter ook een bredere betekenis hebben.

• • •

Sommige bedrijven bieden hun werknemers wekelijks een fruitmand aan en richten een fitnessruimte in om een gezonde bedrijfscultuur te bevorderen.

Steak, stoofvlees of vol-au-vent met frietjes zijn vaste waarden in de Vlaamse eetcultuur.

Als het schoolreglement vooral de nadruk legt op verwachtingen en niet zo veel op straffen, dan heerst er een cultuur van vertrouwen in die school.

Wanneer het gaat om de zeden, gewoonten, gedragingen, waarden en normen die een groep mensen deelt en doorgeeft, dan spreken we van cultuur als een sociologisch begrip.

In de lessen cultuurwetenschappen zullen we het woord cultuur doorgaans als sociologisch begrip gebruiken. We kiezen voor de onderstaande definitie.

Cultuur* staat in de sociologie voor de gemeenschappelijke kennis, waarden, symbolen en rituelen van een groep mensen.

Kennis, waarden, symbolen en rituelen zijn belangrijke cultuurcomponenten.

De westerse cultuur heeft haar historische oorsprong in West-Europa, maar heeft zich door kolonisatie, handel en massamedia verspreid. Ook Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland en Australië worden dus tot de westerse cultuur gerekend.

We onderscheiden een achttal niet-westerse culturen: de Chinese, de Japanse, de hindoeïstische, de islamitische, de Latijns-Amerikaanse, de Afrikaanse, de orthodoxe en de boeddhistische.

Opdracht 1 Ken je andere benamingen voor de hedendaagse westerse samenleving?

Opdracht 2 Zoek vijf digitale afbeeldingen van westerse en vijf van niet-westerse cultuuruitingen (sociologie).

Gebruik minstens zes verschillende bronnen.

Geef aan naar welke cultuuruiting de afbeelding verwijst (eten, wonen, begroeten, muziek …) en noteer op de correcte manier de bron waarin je de afbeelding vond (zie volgende blz.).

Maak een mooie collage van je materiaal in een webtoepassing naar keuze.

14

Thema 1 - Cultuur en ik

Code Cultuur 3.indb 14

Code

11/02/16 10:24

Opdracht 3 a Zoek in een tijdschrift een artikel over een niet-westerse cultuuruiting. Toon met voorbeelden uit de tekst aan over welke cultuuruiting het gaat (eten, wonen, begroeten, muziek …). Maak een correcte bronvermelding.

•

titel artikel:

•

cultuuruiting:

•

bronvermelding:

b Zoek een muziekfragment waarop een niet-westers muziekinstrument te horen is. Zoek een afbeelding van het instrument en geef aan in welke cultuur het instrument bespeeld wordt. Maak een correcte bronvermelding, zowel voor het geluidsfragment als voor de de bron waarin je de afbeelding vond.

•

muziekinstrument:

•

cultuur:

•

bronvermelding:

c Zoek een beeldfragment van een niet-westerse cultuuruiting. Maak een correcte bronvermelding.

•

cultuuruiting:

•

cultuur:

•

bronvermelding:

BRONNEN RAADPLEGEN EN CORRECT VERMELDEN Om meer te weten te komen over een onderwerp kan je een bron raadplegen. Het raadplegen van bronnen om informatie te verzamelen is een literatuuronderzoek.

Naast gedrukte bronnen, zoals woordenboeken, encyclopedieën, kranten, tijdschriften en boeken, kan je je ook tot het internet wenden. Het is van cruciaal belang dat je elke internetbron evalueert aan de hand van een aantal kwaliteitscriteria: betrouwbaarheid, actualiteit, objectiviteit en gebruiksvriendelijkheid.

Vraag je steeds af met welke bedoeling de site gemaakt is, welk publiek wordt aangesproken, hoe de informatie wordt gebracht en of die informatie oorspronkelijk of ontleend is.

Andere factoren die in aanmerking komen voor een beoordeling van een internetbron zijn: • de URL (het internetadres); • de vermelding van een auteursnaam; • het taalgebruik en de spelling; • de datum van de laatste update; • het al dan niet voorkomen van reclameboodschappen op de website.

Op p. 43 vindt je meer informatie over kritisch omgaan met websites.

Wanneer je gegevens overneemt uit een bron, moet je die bron vermelden. Dat doe je volgens vastgelegde regels.

Zo kan iedereen controleren of je de bron juist geciteerd hebt en doe je recht aan de originele auteur.

Hierna vind je een kort overzicht van de regels opgesteld door de American Psychology Association (APA), die een belangrijke standaard vormen voor bronvermelding. In het boek Stapstenen: onderzoek stap voor stap (hierna Stapstenen) kan je meer uitleg vinden.

Code

Code Cultuur 3_TH1H1.indd 15

Hoofdstuk 1 - Wat is cultuur?

15 11/02/16 10:50

a Bronvermelding voor een boek Auteur, Initialen. (Jaar van uitgave). Titel. Plaats van uitgave: uitgeverij.

• Van Calster, P. (2004). Symbolen en allegorieën. Gent-Amsterdam: Ludion.

• De Keyser, H., De Ridder, K. & Verleyen, J. (2013). Sociale media op school. Brussel: Politeia.

• F.S. (Red.) (2014). Kunst in het juiste perspectief. Een compleet overzicht van de belangrijkste kunstwerken,

kunstenaars en stromingen door de eeuwen heen. Kerkdriel: Librero.

Als de volledige naam van de auteur niet wordt gegeven, volstaan de initialen. b Bronvermelding voor een brochure, een syllabus, een rapport, een eindwerk …

Auteur, Initialen. (Jaar van uitgave). Titel [vorm]. Plaats van uitgave: uitgeverij.

• De Sterck, M. (2008). Het Feest van het Nieuwe Meisje [rapport]. Antwerpen: MAS. c Bronvermelding voor een tijdschriftartikel Auteur, Initialen. (Jaar van uitgave). Titel van het artikel. Titel van het tijdschrift, jaargang, nr. (afleveringsnummer), pp. (beginpagina-eindpagina).

• Dohmen, J. (2014). Levenskunst betekent willen wat je doet. Filosofie Magazine, jaargang 22, nr. 6,

pp. 20-26. d Bronvermelding voor een krantenartikel Auteur, Initialen. (Jaar van uitgave, dag maand). Titel van het artikel. Titel van de krant.

• R.R. (2014, 21 oktober). Zo zag Toetanchamon eruit. De Standaard. e Bronvermelding voor een internetpublicatie (website, boek, artikel …)

Auteur, Initialen. (Jaar van verschijnen). Titel van de publicatie. Geraadpleegd op … (datum) via … (internetadres) • De Wolf, L. (2014). Record aantal bezoekers voor expo Michaël Borremans. Geraadpleegd op 25 augustus 2014

via http://deredactie.be • Broos, R. (2014, 28 oktober). Gabriel Rios op één in Noorwegen. De Morgen. Geraadpleegd op

30 oktober 2014 via http://www.demorgen.be f

Bronvermelding voor een digitale drager, zoals een pdf, dvd of cd-rom Auteur, Initialen. (Jaar). Titel [vorm].

• Vlaamse overheid. (2012). Geluidsnormen voor muziekactiviteiten [pdf].

Titel [vorm]. (Jaar). Plaats van uitgave: uitgeverij.

• De beste Vlaamse kortfilms [dvd]. (2010). Leuven: Fonk vzw.

g Bronvermelding voor een webpagina zonder auteur Indien de informatie van een website gehaald werd, vermeld je het volledige adres en de datum van de raadpleging. Het adres begint met http:// … Plaats omwille van de leesbaarheid nu wel een punt na het internetadres.

• http://www.jobat.be/nl/artikels/subculturen-niet-welkom-op-de-werkvloer.

Geraadpleegd op 25 september 2014. h Bronvermelding voor een interview Naam geïnterviewde, Initialen. (eventueel functie). (Onderwerp van het interview). Persoonlijke communicatie [interview] op … (datum). Locatie, plaats.

• Vanderstraeten, S. (Normen en waarden in de jaren 60). Persoonlijke communicatie [interview] op

14 juli 2014. Wetteren. i Bronvermelding voor een e-mail Naam afzender e-mail, Initialen. (eventueel functie). (Onderwerp van de e-mail). Persoonlijke communicatie [e-mail] op … (datum).

• Peeters, T. (directeur). (Jaarplan cultuurwetenschappen). Persoonlijke communicatie [e-mail] op 5 september 2014.

16

Thema 1 - Cultuur en ik

Code Cultuur 3.indb 16

Code

11/02/16 10:24

2 Cultuurcomponenten Cultuur staat volgens onze definitie voor de gemeenschappelijke kennis, waarden, symbolen en rituelen van een groep mensen.

• Kennis kan zowel empirisch als existentieel zijn.

• Waarden krijgen een concrete toepassing in normen en recht.

• Onder het begrip symbolen vallen onder meer woorden, helden, expressieve handelingen en kunstvoorwerpen.

• Rituelen zijn activiteiten.

In wat volgt bekijken we de verschillende componenten van cultuur van naderbij.

2.1 Gemeenschappelijke kennis Kennis die gebaseerd is op de werkelijkheid is dikwijls doordeweekse kennis die binnen een gemeenschap wordt doorgegeven. Ze is gebaseerd op de ervaring van mensen, ze is m.a.w. empirisch of proefondervindelijk. Deze kennis ligt vervat in wetenschap en techniek. Wetenschap en techniek verklaren hoe alles werkt.

•

•

• •

Sociologen zeggen weleens dat we in een kennismaatschappij leven. Daarmee bedoelen ze dat we in het Westen streven naar steeds meer kennis. Onze hele samenleving lijkt daarop gericht.

Het Gasthuismuseum in Geel biedt een levendig beeld van het dagelijks gebeuren in het Gasthuis en het leven van de Gasthuiszusters Augustinessen die de ziekenzorg op zich namen.

De collectie van het Nationaal Visserijmuseum in Oostduinkerke omvat objecten die getuigen van de geschiedenis van de Vlaamse visserij en nevenbedrijven.

Op de site van C-mine in Genk zie je nog authentieke restanten van de mijnindustrie.

Twee enorme schachtblokken moesten steenkool uit de grond ophalen. Ze stuurden ook liftkooien naar beneden met daarin de mijnwerkers en hun materiaal.

Wetenschap en techniek* bevatten de informatie, de ervaring en het wetenschappelijke inzicht om materiële producten te maken, te gebruiken en te ontwikkelen.

Opdracht 4 Zoek op de website van een erfgoedmuseum naar een object. Welk wetenschappelijk inzicht ging met het gebruik van het object gepaard?

Existentiële kennis geeft antwoord op vragen zoals ‘Waar komen wij vandaan?’ of ‘Wat is het doel van het leven?’ Mythen, sagen en legenden geven doorgaans antwoorden op dergelijke vragen. Existentiële kennis zit vooral opgeslagen in filosofische en religieuze systemen.

Code

Code Cultuur 3.indb 17

Hoofdstuk 1 - Wat is cultuur?

17 11/02/16 10:24

2.2 Waarden, normen en recht Waarden staan voor het hoogste morele goed in een cultuur. Ze gaan over wat een groep belangrijk vindt, wat goed en slecht is, wat mooi en lelijk is, wat normaal en abnormaal is, wat natuurlijk en tegennatuurlijk is … In die zin zijn waarden de harde kern van een cultuur, ze vormen de basis van een samenleving. In de westerse cultuur zijn democratie, vrijheid, gelijkheid en vooruitgang belangrijke waarden. Om zulke waarden voor zo veel mogelijk mensen te vrijwaren, hanteert een samenleving normen en maakt ze afspraken, regels en wetten.

Een waarde* is iets wat een groep of een individu belangrijk vindt en probeert na te streven. Het is een algemeen en abstract begrip (je kan het dus niet vastnemen).

Normen* zijn concrete regels om waarden te (kunnen) realiseren. Het zijn afspraken die zeggen hoe mensen zich wel of niet moeten gedragen.

Recht* is het geheel van wetten en regels waarmee de mens de samenleving ordent.

Rechten hebben betekent niet dat je alles mag doen wat je maar wil. Bij rechten horen verantwoordelijkheden of plichten.

• • •

Je hebt het recht om boeken van de bibliotheek te ontlenen. Het is je plicht ze tijdig en onbeschadigd terug te brengen.

Je hebt het recht om te zeggen wat je denkt. Maar je mag anderen niet kwetsen of discrimineren.

Je hebt de plicht om de rechten van anderen te respecteren.

Niet in alle samenlevingsvormen gelden dezelfde afspraken, regels en wetten of komen ze op dezelfde manier tot stand. Afspraken, regels en wetten zijn tijd- en plaatsgebonden.

In het tweede thema gaan we dieper in op waarden en normen.

2.3 Symbolen Woorden, gebaren, afbeeldingen, voorwerpen, kleding, haardracht … zijn culturele symbolen. Ze drukken gevoelens, ervaringen en voorkeuren uit die belangrijk zijn voor een groep. Symbolen veranderen relatief gemakkelijk.

• • •

•

18

Badges en schouderlinten zijn betekenisvolle symbolen binnen een jeugdbeweging.

Sommige lichaamsversieringen zijn godsdienstige symbolen, zoals de stip of bindi die Indiase vrouwen op het voorhoofd zetten.

Japanse vrouwen maken al ruim 1 500 jaar hun gezicht wit om aan te geven dat ze een vrouw van stand zijn. De witte make-up stamt uit de tijd dat er nog geen verlichting was.

In het donker kon de keizer alleen de witgeschminkte gezichten zien wanneer er geisha’s voor hem optraden. Met krijt, kalk, cyanide, rijstpoeder of gedroogde uitwerpselen van nachtegalen beschilderden ze hun gezicht. Bovendien werd de witte make-up een statussymbool: hoe witter de make-up, hoe hoger je stand was. Een witte vrouw hoefde immers niet buiten te werken en kreeg dus weinig zonlicht op haar huid.

Tijdens het Suikerfeest dat volgt op de ramadan kleuren moslima’s hun handen vaak oranje met henna.

Thema 1 - Cultuur en ik

Code Cultuur 3.indb 18

Code

11/02/16 10:24

TATTOO Het Engelse woord tattoo is afkomstig van het Tahitiaanse woord tatu, dat merken betekent. Na de zeereizen van kapitein Cook (1728-1779) werden tatoeages populair onder zeelieden. Ze werden een bewijs van avonturen in verre landen.

Zo kreeg je een zwaluw op je borst als je 5 000 mijl had afgelegd. Na 10 000 kreeg je er een tweede bij op de andere borst. Als je de evenaar had gepasseerd kreeg je een Neptunus op je been, en voor de veiligheid kreeg je ook een varken op de ene voet en een haan op de andere, een soort talisman tegen verdrinking.

Een draak was het bewijs dat je de datumgrens (meridiaan op 180°, waar de datum verspringt) had overschreden. Als je in Hawaï was geweest (of dat wilde laten geloven) had je een hoelameisje op je arm dat kon dansen.

Helden zijn personen met waardevolle eigenschappen voor de cultuur. Ze dienen als gedragsmodel voor anderen en vervullen zo een symboolfunctie. Ze kunnen dood of levend, fictief of werkelijk zijn. Je vindt helden in verhalen, film, literatuur en de populaire media.

Aung San Suu Kyi was jarenlang het gezicht van de onderdrukking in Myanmar en is nu het gezicht van verzoening.

Opdracht 5 Geef een voorbeeld van een held die voor jou een gedragsmodel is.

2.4 Rituelen Rituelen zijn collectieve activiteiten die technisch gesproken overbodig zijn om het gewenste doel te bereiken. Rituelen zijn wel essentieel op het sociale vlak om de groepsbanden, waarden en normen te versterken.

• • •

•

Een festival of een sportmanifestatie is een sociaal gebeuren. De pure muziek- of sportbeleving kan je thuis in betere omstandigheden ervaren.

Naast de officiële kerkelijke rituelen waren er in de vroege 20ste eeuw heel wat volksreligieuze en (pseudo)geneeskundige middelen om genezing of bescherming af te dwingen. Op bedevaart gaan was zeer gebruikelijk.

De rituele krijgsdans van de Maori maakt deel uit van de culturele traditie van Nieuw-Zeeland. De dans wordt meestal uitgevoerd door een groep mannen en heeft als bedoeling de Maorigoden gunstig te stemmen. Traditioneel werd de haka uitgevoerd ter verwelkoming van andere stammen of om zich op te maken voor veldslagen. Steeds meer mensen raken bekend met de haka omdat de dans vaker voor toeristische doeleinden wordt ingezet. Ook de uitvoering van de haka door het Nieuw-Zeelandse rugbyteam leverde de haka bekendheid op.

Bij sommige bevolkingsgroepen behoort het aanbrengen van tatoeages of scarificatie (het maken van littekenweefsel) tot de overgang van kind naar volwassene.

Code

Code Cultuur 3.indb 19

Hoofdstuk 1 - Wat is cultuur?

19 11/02/16 10:24

Opdracht 6 Bekijk de collage. Welke componenten van onze westerse cultuur worden voorgesteld op deze afbeeldingen? Bespreek met de klas. Noteer de juiste letters in het antwoordrooster. Sommige afbeeldingen kan je in verschillende categorieĂŤn plaatsen.

A

B

C

D

E

F

wetenschap en techniek

mythen, sagen en legenden

waarden, normen en recht

symbolen

helden

rituelen

20

Thema 1 - Cultuur en ik

Code Cultuur 3.indb 20

Code

11/02/16 10:24

3 De wereld van de pygmeeën Opdracht 7 Pas de cultuurcomponenten toe op de wereld van de pygmeeën. Noteer ze in de marge.

Pygmeeën zijn de oudste inwoners van Afrika en hebben oeroude tradities. Ze kennen het ondoordringbare woud door en door. Het woud kan kwaad zijn als de pygmeeën getroffen worden door tegenspoed, maar meestal is het woud gul want het schenkt hen alles wat ze nodig hebben: voedsel, hout, bladeren …

Pygmeeën schilderen hun gezicht nu eens zwart, dan weer wit. Het zijn eeuwenoude rituelen met een belangrijke betekenis. Wit is bij pygmeeën de kleur van de rouw.

Sterft er iemand in het dorp, dan verven alle inwoners zich wit met klei uit de rivier.

Zwart is dan weer een positieve kleur. Voor een jachtpartij versieren de moeders de gezichten van hun kinderen met zwart sap. De zwarte geometrische motieven moeten hen geluk brengen tijdens de jacht en hen beschermen tegen onheil.

Pygmeeën zijn geduchte jagers. Ze zijn altijd gewapend met boog, pijlen en korte speren. Bij de jacht maken ze gebruik van jachthonden. De hond heeft een houten bel rond de nek. Tijdens de zoektocht naar wild steken de pygmeeën bladeren tussen de bel en de klepel zodat ze ongemerkt door het woud kunnen lopen. Bij het naderen van het wild verwijderen ze de bladeren en laten ze de hond los. Aan de hand van de bel kunnen de pygmeeën de hond en dus ook het wild volgen. Na een geslaagde jacht nemen de jagers deel aan de Akonga, de dans van de jacht. Ze dansen rond het vuur op het getrommel van de tamtams. Zo stemmen ze het woud gunstig voor de volgende jacht.

Vuur is voor de pygmeeën van levensbelang: het houdt hen warm, kookt hun voedsel en schrikt ’s nachts de wilde dieren af. Alleen: zelf vuur maken kunnen ze niet. Daarom houden ze hun vuur altijd brandend of smeulend. Als ze verhuizen of op jacht gaan, neemt één pygmee het vuur mee verpakt in vuurvaste bladeren.

Voor pygmeeën zijn er maar twee seizoenen: het regenseizoen en het droge of jachtseizoen. Van november tot april trekken ze met het hele dorp het woud in, op jacht. Ze laten alles achter, behalve hun vuur. Zes maanden lang verhuizen ze voortdurend van de ene plek in het regenwoud naar de andere. Wanneer de regen de jacht onmogelijk maakt, wonen ze aan de rand van het regenwoud. In die periode gaan de kinderen ook naar de lokale school.

Pygmeekinderen kunnen niet lezen of schrijven. Vaak spreken ze ook een andere taal dan de kinderen die met hen in de klas zitten. De meeste pygmeeën stoppen met school voor het zesde leerjaar. Het dorp heeft hen nodig: voor de jacht of om voedsel te zoeken.

Pygmeeën zijn misschien wel de meest solidaire mensen ter wereld. Ze kennen geen persoonlijk bezit en delen werkelijk alles. Is één lid van de familie ernstig ziek en wordt zij of hij opgenomen in het ziekenhuis? Dan gaat iedereen mee. Pygmeeën laten een familielid nooit in de steek. Ze doen er alles aan om haar of hem te helpen.

Soms vestigt het hele dorp zich in het ziekenhuis, met een hele volksverhuizing

Code

Code Cultuur 3.indb 21

Hoofdstuk 1 - Wat is cultuur?

21 11/02/16 10:24

tot gevolg. Pygmeeën liggen niet graag in het ziekenhuis zelf. Ze verkiezen aparte hutjes naast het ziekenhuis. Dan kan de hele familie over de zieke waken en kan het vuur dag en nacht blijven branden.

Pygmeeën worden niet oud. Een pygmee van 45 jaar is uitzonderlijk. Ziektes zoals pest, diarree, oogziektes, lepra en tbc vormen voortdurend een bedreiging omdat hun kennis van plantengeneeskunde hier ontoereikend is.

Een ander groot probleem voor de pygmeeën is het gebrek aan erkenning van landrechten voor jager-verzamelaars. In een poging etnische conflicten te verminderen, stelt de Congolese regering dat de Congolese natie één volk is. Ze ontkennen daarmee pertinent de inheemse status van de pygmeeën en weigeren zo hun afwijkende behoeftes te erkennen.

Hun lage status en gebrek aan politieke vertegenwoordiging maken het moeilijk voor de pygmeeën om hun land, inclusief de waardevolle natuurlijke rijkdommen, te verdedigen tegen buitenstaanders. Omdat hun eigendomsrechten op de bosgebieden waar ze afhankelijk van zijn op nationaal niveau niet erkend worden, kunnen buitenstaanders of overheden zonder wettelijke barrières en zonder enige schadevergoeding hun land overnemen.

Door migraties als gevolg van de rebellen-oorlogen en erosie in de savanne, moeten de 50 000 Pygmeeën het Ituriwoud delen met meer dan twee miljoen mensen.

Daardoor en door het verkleinen van het regenwoud is er een voortdurend tekort aan voedsel. De houtkap en intensieve winning van mineralen zoals goud en coltan, verergeren de situatie nog meer. De natuurlijke leefomstandigheden voor de pygmeeën zijn de laatste decennia hevig verstoord. Vandaag zijn de pygmeeën met uitsterven bedreigd.

Opdracht 8 Maak een begrippenlijst voor dit eerste hoofdstuk. De bijhorende definities vind je in het leerwerkboek of zoek je op in een betrouwbare bron.

Vermeld zeker de woorden in de definitiekaders. Je mag ook andere moeilijke of nieuwe woorden toevoegen.

Werk je begrippenlijst na elk hoofdstuk bij. Zo heb je een goede houvast voor je examen.

EEN BEGRIPPENLIJST MAKEN Een goede kennis van de basisbegrippen is erg belangrijk bij de studie van een vakgebied. Een begrippenlijst is een overzichtelijke lijst van vaktermen die je moet kennen. Het is een goed hulpmiddel bij het studeren. Het herhaaldelijk opzoeken en gebruiken van begrippen leidt immers tot een praktische kennis van die begrippen.

Een begrippenlijst: • wordt digitaal aangemaakt; • bevat links een kolom met vaktermen; • bevat rechts een kolom met de bijhorende definities; • is alfabetisch geordend; • heeft een verzorgde lay-out.

22

Thema 1 - Cultuur en ik

Code Cultuur 3.indb 22

Code

11/02/16 10:24