Toegepaste verloskunde voor verpleegkundigen - voorbeeldhoofdstuk

4

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

Pauline, A1G3P0M0, is 31 weken zwanger. Ze heeft een relatie met Johan en is spontaan en gewenst zwanger. Haar vorige zwangerschap liep mis na negen weken. Pauline onderging een curettage (het onder narcose leegschrapen van de baarmoeder). De huidige zwangerschap verloopt probleemloos.

Je krijgt de volgende informatie: - Verwachte bevallingsdatum (VBD): 3 december - Bloedgroep: O positief - Haar gewicht voor de zwangerschap was 68 kg. Nu weegt ze 75 kg. Ze is 1,72 m.

Haar BMI is 23.

- De urine testte negatief op eiwitten.

- Bloeddruk: 125/76 mmHg - Polsslag: 78 slagen per minuut - AH: 14/min Pauline heeft last van een cyste in haar linkerpolsgewricht. De cyste wordt onder lokale verdoving verwijderd omdat de pijn oncomfortabel geworden is. Na de ingreep moet Pauline ĂŠĂŠn nacht in het ziekenhuis blijven.

Je werkt als verpleegkundige op de heelkundige afdeling waar Pauline is opgenomen.

Hoofdstuk 4

90

Analyse van de situatie Als je als verpleegkundige een zwangere vrouw op je afdeling krijgt, moet je met heel wat rekening houden. Om te beginnen zijn er de fysiologische veranderingen die in het lichaam van een zwangere vrouw plaatsvinden. Daarnaast gaat zwangerschap gepaard met ongemakken en kwaaltjes die eigen zijn aan de zwangerschap en op zich niet ernstig zijn. Als verpleegkundige moet je alles in de juiste context interpreteren en gepast advies geven. Het is tevens belangrijk dat je fysiologische van pathologische symptomen kunt onderscheiden om gepast door te verwijzen naar het advies van een arts.

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

Fysiologische veranderingen in het lichaam van de zwangere vrouw Veranderingen ter hoogte van de borsten Vanaf het prille begin van de zwangerschap zorgen hormonen voor opmerkelijke veranderingen aan de borsten. Soms is dat voor de vrouw het eerste waarneembare teken van een zwangerschap.

De borsten verzwaren Buiten de zwangerschap weegt een borst gemiddeld 200 gram, naar het einde van de zwangerschap toe kunnen ze elk tot 500 gram wegen. Als je borstvoeding geeft, kan een volle borst zelfs meer dan 800 gram wegen. De gewichtstoename komt door vochtopstapeling in het bindweefsel en door een toename van het klierweefsel. Die weefselgroei doet de borst, zeker in het begin van de zwangerschap, gespannen en dikwijls pijnlijk aanvoelen. Sommige vrouwen krijgen striemen (striae gravidarum) op de borsten omdat de huid niet elastisch genoeg is om de snelle groei te volgen.

Als verpleegkundige adviseer je de vrouw om een aangepaste zwangerschapsbeha te dragen. Gemiddeld vergroot de cupmaat in de zwangerschap een tot twee maten.

Een zwangerschapsbeha verschilt van een gewone beha doordat ze gemaakt is van een rekbare stof die meegroeit bij het verzwaren van de borsten. De aangepaste stof zorgt ervoor dat de beha niet gaat knellen en dat de borsten maximaal ondersteund worden. Door een bredere omvangsband en bredere schouderbandjes worden de borsten ook comfortabeler gedragen. Een zwangerschapsbeha vangt de vergrotende cupmaat op zodat je de beha niet hoeft te vervangen als die te klein wordt.

De tepel en de tepelhof pigmenteren Naarmate de zwangerschap vordert verkleuren de tepel en de tepelhof van roze naar donkerbruin.

91

Hoofdstuk 4

92

Deze verkleuring is quasi definitief. Zelfs na de zwangerschap blijft de bruinverkleuring, soms discreet lichter, bestaan. De verkleuring gebeurt onder de invloed van hormonen.

Kliertjes van Montgomery De kleine bultjes die zich op de tepelhof bevinden worden meer uitgesproken.

Veneus netwerk Door de sterk vergrote bevloeiing van de borsten schemeren bloedvaten blauw door over heel de borst. Dat wordt het zichtbaar worden van een veneus netwerk genoemd.

Vochtverlies uit de tepel Tegen het einde van de zwangerschap is het niet abnormaal dat er helder vocht uit de tepel komt. Dat is nog geen melk en het is normaal.

Als verpleegkundige adviseer je over een goede hygiĂŤnische verzorging van de borsten. Raad aan ze regelmatig te wassen met lauw water zonder zeep. Bij vochtverlies kunnen borstcompressen in de beha het vocht absorberen zodat de tepel niet week wordt. Als de vrouw borstvoeding gaat geven is het belangrijk dat tijdens de laatste weken van de zwangerschap de tepels voorbereid worden. Adviseer de vrouw om een paar uur per dag rond te lopen zonder beha onder haar T-shirt. De schurende werking van het katoen op de tepel maakt die minder gevoelig. Het is eveneens nuttig dat de borsten worden afgedroogd met een ruwe handdoek (een handdoek die niet gedroogd is in de droogtrommel maar aan een eenvoudige wasdraad voldoet uitstekend). Op die manier zal er een eeltlaagje ontstaan dat ervoor zorgt dat het zuigen van de baby aan de borst de eerste dagen minder pijnlijk zal zijn.

Let er echter op dat je geen tepelstimulatie doet bij risicozwangerschappen, omdat stimulatie van de tepel weeĂŤn kan veroorzaken.

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

Veranderingen ter hoogte van de huid Pigmentatie Onder invloed van hormonen treedt er een opvallend toegenomen pigmentatie van de huid op. Bij de meeste zwangere vrouwen wordt er een duidelijk verticaal lijntje zichtbaar dat van de navel naar de bovenkant van de symfyse loopt.

Een vrouw wijst naar de linea nigra op haar buik.

De linea nigra blijft de hele zwangerschap aanwezig. Een paar maanden na de bevalling zal ze verbleken tot een bijna onzichtbaar lijntje. Het wordt dan de linea alba genoemd.

Zonlicht maakt de linea nigra weer zichtbaarder. Naast de linea nigra kleurt eveneens de tepel en de tepelhof donkerder. Eerder uitzonderlijk bij vrouwen met een blank huidtype, maar niet ongewoon bij vrouwen met een donker huidtype is het zwangerschapsmasker of chloasma gravidarum.

93

Hoofdstuk 4

94

Een vrouw heeft een duidelijk aanwezig chloasma gravidarum.

Deze verkleuring in het gelaat blijft ook na de zwangerschap zichtbaar en kleurt donkerder onder invloed van zonlicht. Het is niet mogelijk de pigmentatie te voorkomen. Bij een uitgesproken verkleuring kan een esthetisch chirurg een oplossing bieden.

Zwangerschapsstriemen Afhankelijk van het huidtype kunnen bij het uitzetten van de huid kleine scheurtjes ontstaan in de dermis. Die scheurtjes zijn zichtbaar als paarsgekleurde, striemvormige letsels. Ze worden klassiek opgemerkt op de onderbuik, de borsten, de heupen en de dijen. Niet alle vrouwen krijgen ze en na de zwangerschap krimpen ze tot witte lijntjes.

Ze zijn niet te voorkomen met lotions of massages met olie. Er is heel wat te doen om deze striemen, maar bij de meeste vrouwen zijn de zichtbare letsels na de zwangerschap eerder beperkt.

Zwangerschapsstriemen

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

Warme, rode handen Door een toegenomen doorbloeding van de huid komt het vaak voor dat de handen warm en zweterig aanvoelen. Bij sommige vrouwen ontwikkelt zich een duidelijk zichtbare, vlekkerige roodverkleuring van de handpalmen.

Varices Door de verhoging van de veneuze druk in de venen van de onderste ledematen kunnen er varices (spataderen) ontstaan op de benen, aan de grote schaamlippen en aan de aars (hemorroĂŻden). De grootste oorzaak is de druk van de groter geworden baarmoeder op de vena cava inferior. Pas na de bevalling zullen de varices terug verdwijnen.

Uitgesproken varices ter hoogte van de grote schaamlippen kunnen een vaginale bevalling onmogelijk maken door het gevaar voor overmatig bloeden.

Een vrouw heeft varices op de onderste ledematen.

Haar Tijdens de zwangerschap is er een toename van de activiteit van de haarwortels.

Daardoor komen opvallend meer haartjes in groei. Het haar voelt dan voller aan. Na de bevalling stopt de hormoonstimulatie waardoor de activiteit ter hoogte van de haarwortels stilvalt, de haargroei stopt en enkele weken tot maanden na de bevalling vallen de extra haartjes uit.

Bij de meeste zwangere vrouwen wordt het haar wat vetter. Soms gaat het zich helemaal anders gedragen. Krullen verdwijnen plots of sluik haar krijgt krullen. Er is geen

95

Hoofdstuk 4

96

tegenindicatie voor kleuring of permanent tijdens de zwangerschap, toch adviseren we om tot na de derde zwangerschapsmaand te wachten alvorens de haren met sterke chemische haarproducten te behandelen. Door de veranderde conditie van het haar kan het effect van een kleuring of permanent trouwens anders uitvallen dan gebruikelijk.

Oedemen Oedemen ter hoogte van de voeten en enkels zijn niet abnormaal. Ze worden veroorzaakt door de obstructie van de veneuze terugvloei uit de onderste ledematen, een daling van het plasma-eiwit met een verlaagde osmotische druk tot gevolg en de toename van het extracellulair vocht. Oedemen die samengaan met hoge bloeddruk, hoofdpijn, maagpijn, visusstoornissen zijn een teken van zwangerschapsvergiftiging en moeten onmiddellijk behandeld worden door een arts.

De voet van een zwangere met een duidelijk oedeem.

Veranderingen ter hoogte van de bloedsomloop Het hart De polsslag stijgt lichtjes met een tiental slagen per minuut. Omdat de groeiende baarmoeder het hart licht verplaatst, zijn er veranderingen zichtbaar op het ecg.

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

De bloeddruk Als gevolg van perifere vasodilatatie zal de diastolische bloeddruk met ca. 10 tot 15 mmHg dalen en de systolische druk met 5 tot 10mmHg, met een piekdaling in het tweede trimester. Dat wordt ook de mid pregnancy drop genoemd. In het derde trimester zijn de bloeddrukwaarden opnieuw gelijk aan die van voor de zwangerschap.

Vena-cava-syndroom Vanaf ongeveer 24 weken zwangerschap is de baarmoeder zo zwaar dat ze, wanneer de vrouw op haar rug ligt, de vena cava inferior kan samendrukken tegen de wervelkolom.

De veneuze terugvloei van bloed naar de rechterkant van het hart wordt dan sterk verminderd met een plotse bloeddrukdaling tot gevolg. De vrouw voelt zich syncopaal (bleek, zweterig, draaierig, krijgt zwarte vlekken voor de ogen en oorsuizen ‌) en er zal zich eventueel een syncope voordoen. Door de bloeddrukval zal ook de baby minder zuurstof krijgen en zal de hartslag dalen. Behandelen doe je door de vrouw onmiddellijk op haar linkerzij te draaien. Om een vena-cava-syndroom te voorkomen moeten alle zwangere vrouwen wanneer ze een zichtbaar zwanger buikje hebben zittend of in zijligging geïnstalleerd worden bij onderzoeken of bij vervoer met een ziekenwagen.

97

Hoofdstuk 4

98

Een zwangere vrouw in een halfzittende houding.

Het bloed Tegen het einde van de zwangerschap is er ongeveer 50 % meer plasma in circulatie.

Voor een normale zwangerschap bij een Europese vrouw komt dat neer op ca 1 250 ml.1 Het gevolg daarvan is een haemodillutie of bloedverdunning. Daarnaast is er een toename van de erythrocyten met ca. 18 %. Omdat het plasmavolume veel meer stijgt dan het aantal erythrocyten, treedt er een toestand van relatieve anemie (bloedarmoede) op. Dat weerspiegelt zich in de hemoglobinewaarde die daalt tot 11 mg %. Omdat dat eigen is aan de zwangere toestand van het lichaam wordt het een fysiologische anemie genoemd. De toestand reguleert zich kort na de beëindiging van de zwangerschap. Let op: daalt de hemoglobinewaarde onder de 11 mg %, dan is er sprake van een echte anemie. Dat geldt trouwens voor alle in water oplosbare elementen van het bloed, o.a. serumijzer en foliumzuur.

Het totaal aantal leukocyten stijgt opmerkelijk tot 16 000/mm³ of meer in het tweede en derde trimester van de zwangerschap. Een leukocytose van 20 000/mm³ tijdens arbeid en bevalling is zelfs niet uitzonderlijk. Daardoor kan de leukocytose in de bloeduitslag niet gebruikt worden om een infectie op te sporen. De diagnose van een appendicitis in de zwangerschap wordt plots een pak moeilijker.

Voor wat de stollingscapaciteit van het bloed betreft bereidt het lichaam zich al vroeg in de zwangerschap voor op het stollen van de bloeding na de geboorte. Een aantal 1 www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4075604

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

stollingsfactoren stijgen, de waarde fibrinogeen in het serum verdubbelt zelfs. Hoewel de trombocytentelling daalt tijdens de zwangerschap, zal ze zelden onder de normaalwaarden gaan. De zwangerschap brengt het lichaam dan in een hypercoagulabele toestand. Al betekent dat niet dat er tijdens een normale zwangerschap een verhoogd risico op trombose of embolieĂŤn is2.

De verpleegkundige implicatie bij deze fysiologische wijzigingen in het bloed is belangrijk: de bloedresultaten op een laborapport moeten aandachtig geĂŻnterpreteerd worden in functie van de zwangerschap. Bij sommige gewijzigde waarden zou je in een niet-zwangere toestand meteen een arts alarmeren, terwijl ze in zwangere toestand een normaal bloedbeeld vormen.

Luchtwegen Door een verhoogde doorbloeding van het neusslijmvlies treedt er vaker een neusverstopping of een bloedneus op. Al van in het eerste trimester van de zwangerschap klaagt tot 70 % van de zwangere vrouwen van kortademigheid bij een inspanning3. In normale omstandigheden zal de zwangere vrouw iets dieper ademen maar niet sneller.

Toch is er sprake van een beperkte fysiologische hyperventilatie tijdens de zwangerschap. Naar het einde toe zal de zwangere uterus het diafragma tot vier centimeter omhoog duwen. De totale longcapaciteit daalt daardoor een beetje, evenwel zonder bijkomend ongemak te veroorzaken.

Nieren De diurese stijgt, met vaker nachtelijk plassen tot gevolg. Progesteron zorgt er ook voor dat de wand van de ureters en het nierbekken uitzetten, wat het beeld geeft van een hydronefrose, in dit geval fysiologisch te noemen. Onder andere door stase van urine in de ureters, rechts meer uitgesproken dan links, is de vrouw gedurende de zwangerschap gevoeliger voor opstijgende urinewegontstekingen en nierbekkenontstekingen. In het begin van de zwangerschap neemt de groeiende uterus meer ruimte in in het kleine bekken, waardoor de blaas niet meer tot haar volle expansie kan komen. Dat resulteert in een fysiologische pollakisurie (veelvuldig kleine beetjes plassen). Tegen de bevalling aan daalt het hoofd van de volgroeide baby in het bekken in waardoor de blaas enigszins uit het bekken gedrukt wordt. De blaashals wordt daardoor in beperkte mate uitgerekt met ofwel urineretentie ofwel urine-incontinentie tot gevolg.

2 www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4928162/ 3 www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4818213/

99

Hoofdstuk 4

100

Als verpleegkundige is het belangrijk het fysiologische mictiepatroon van een zwangere vrouw te begrijpen. Daarnaast dient je als verpleegkundige oog te hebben voor de eerste tekenen van een urineweginfectie om verergering te voorkomen. Naast andere kwaaltjes kan nachtelijk plassen de vrouw vermoeid maken, waardoor extra rust gedurende de dag aangewezen is. De bezoekuren te beperken is in veel gevallen een welkom voorstel. Je verwijst door naar een arts.

Gastro-intestinaal stelsel Onder invloed van progesteron vertraagt de peristaltische werking van de darmen waardoor er meer klachten zijn van obstipatie. Ook door progesteron wordt de klepfunctie van de maagmond (cardia) insufficiĂŤnt waardoor maagzuuroprispingen (pyrosis) veelvuldig voorkomen tijdens de zwangerschap. Verder verloopt de spijsvertering normaal.

Bij de verpleegkundige inschatting van buikklachten dien je rekening te houden met de verschuiving van de organen in het abdomen als gevolg van de vergrote uterus. De klassieke pijnpunten bij bijvoorbeeld appendicitis zijn tijdens de zwangerschap niet betrouwbaar.

Veelvoorkomende ongemakken tijdens de zwangerschap Net zoals Pauline hebben veel zwangere vrouwen in mindere of meerdere mate last van zwangerschapskwaaltjes. Ze zijn niet erg of bedreigend voor de zwangerschap, maar kunnen wel voor heel wat ongemak en comfortverlies zorgen. Van verpleegkundigen wordt verwacht dat wanneer een zwangere vrouw op een algemene afdeling opgenomen wordt, hij of zij kennis heeft van haar kwaaltjes, de juiste inschatting kan maken om fysiologische symptomen van pathologische symptomen te onderscheiden en vooral het comfort van de vrouw tijdens de ziekenhuisopname kan verbeteren.

Misselijkheid en braken Ongeveer de helft van de zwangere vrouwen klaagt over emesis gravidarum (ochtendmisselijkheid). Soms is het enkel misselijkheid, soms gaat het gepaard met effectief braken. Meestal hebben vrouwen er last van tijdens de eerste uren na het ontwaken en verdwijnt het voor de rest van de dag. Enkelingen hebben er op verschillende tijdstippen doorheen de dag last van. Een vervelend iets dat tussen de zestien en twintig weken zwangerschap spontaan verdwijnt. De oorzaak is waarschijnlijk hormonaal: men denkt dat het hCG dat in hoge mate aanwezig is in het bloed de eerste weken van de zwangerschap verantwoordelijk is voor de misselijkheid. Als de vrouw door het braken zichtbaar verzwakt, het braken na twintig weken zwangerschap aanhoudt of als de vrouw meer dan drie keer per dag braakt, is een advies van een arts noodzakelijk.

Mogelijk ontwikkelt zich een hyperemesis gravidarum of onstilbaar zwangerschapsbraken. Een toestand die wĂŠl ernstig is voor moeder en kind.

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

Let op: geef geen geneesmiddelen tegen misselijkheid (anti emetica of antihistaminica) zonder advies van een arts.4 Als verpleegkundige kun je nuttige preventieve tips geven: - Eet een kleine snack (een koekje, een cracker, een potje yoghurt ‌) alvorens op te staan en blijf daarna nog eventjes liggen. Dat voorkomt in veel gevallen de misselijkheid. Het is wel belangrijk dat de snack klaarligt bij het bed zodat je die direct na het ontwaken meteen kunt eten, voor je uit bed komt. Eventueel kun je tegelijk een glas water of fruitsap op kamertemperatuur drinken.

- Kies ervoor om verspreid over de dag kleine maaltijden te eten. Een tienuurtje, vieruurtje en laatavondsnack buiten de gewone maaltijden brengen in veel gevallen soelaas.

- Vermijd sterk gekruide, pikante en vetrijke maaltijden.

- Drink veel water. Water en dranken in het algemeen op kamertemperatuur blijken een positieve invloed te hebben.

- Het is bewezen dat gember gunstig is bij ochtenmisselijkheid4. Gemberthee, koud of warm, is een prima dorstlesser en vermindert de symptomen.

Maagzuuroprispingen (Pyrosis) Maagzuuroprispingen kunnen de hele zwangerschap voorkomen, maar kennen een hoogtepunt op het einde van de zwangerschap omdat de uterus dan op de maag drukt. Geef geen geneesmiddelen zonder advies van een arts.

- - - - - -

Vermijd koolzuurhoudende dranken, fruitsap en koffie.

Vermijd vetrijke maaltijden, want die vertragen de maaglediging.

Eet kleinere porties en rust een uurtje na de maaltijd, maar ga niet plat liggen.

Trek voldoende tijd uit om rustig en ontspannen te eten.

Eet vaker per dag en eet kleinere porties.

Slaap niet volledig plat. Zet indien mogelijk het bed wat rechter. Je kunt eventueel kussens onder de matras leggen.

4 www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22951628

101

Hoofdstuk 4

102

Obstipatie De werking van progesteron op de motiliteit van de darm enerzijds en het tekort aan lichaamsbeweging van de vrouw anderzijds zorgen ervoor dat een obstipatie een vervelend probleem is tijdens de zwangerschap. Bij een ziekenhuisopname die klassiek gepaard gaat met minimale mobiliteit van de vrouw moeten de verpleegkundigen daar extra aandacht aan besteden.

Let op: lavementen kunnen contracties van de uterus veroorzaken waardoor de bevalling, eventueel prematuur, kan ingezet worden. Geef nooit laxativa zonder advies van een arts. 5 - Drink veel.

- Vezelrijke voeding is belangrijk. Noten, gedroogde vruchten, ontbijtkoek en speculoos voldoen uitstekend. De meeste van die producten zijn wel erg calorierijk, eet ze dus met mate. Kies voor volkorenbrood, volkorenpasta en zilvervliesrijst.

Laat je niet vangen door de kleur van brood: om commerciële redenen wordt vezelarm brood soms gekleurd met moutmeel om de indruk te wekken dat het vezelrijk is. Enkele zaadjes op de korst versterken die misleiding.

- Dagelijks vers fruit heeft een plaats in een gevarieerde gezonde voeding en zorgt voor een goede stoelgang. Veel vrouwen hebben erg goede ervaringen met dagelijks een kiwi op de nuchtere maag met een glas water op kamertemperatuur.

- Kies liever niet voor voedingssupplementen zonder advies van een arts. Het onschuldig lijkende lijnzaad is volgens recent onderzoek mogelijk schadelijk voor de baby.5

5

Mariana Sarto Figueiredo, Ellen Paula Santos da Conceição, Elaine de Oliveira, Patricia Cristina Lisboa, Egberto Gaspar de Moura. (2015). Maternal flaxseed diet during lactation changes adrenal function in adult male rat offspring. British Journal of Nutrition, vol. 114, 7, pp. 1046-1053.

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

Rugpijn en bekkenpijn

Het bijkomend gewicht dat een zwangere vrouw moet dragen zorgt voor een extra belasting van het lichaam. Doordat het bijkomend gewicht zich vooral vooraan ter hoogte van de buik situeert zal het zwaartepunt van het lichaam zich naar voren verplaatsen.

Daardoor gaat de vrouw met een holle rug lopen en zullen vooral de spieren van de onderrug moeten helpen om een nieuw evenwicht te vinden. Daarnaast zullen ligamenten, sacro-iliacale gewrichten en de symfyse ter hoogte van de pubis onder invloed van hormonen zachter worden en hun functie minder goed kunnen uitoefenen. Dat alles resulteert in rug- en bekkenpijn. In sommige gevallen kan het zelfs leiden tot het instabiel worden van het bekken met uitgesproken stapproblemen en bekkenpijn die soms uitstraalt naar de benen. Advies van een arts is noodzakelijk.

Let op: soms is rugpijn een symptoom van baarmoedercontracties, een miskraam, placentaproblemen of nierproblemen. Vraag bij twijfel steeds het advies van een arts.

- - - - - -

Draag stevige, gesloten schoenen zonder hakken.

Let op je houding en probeer te vermijden met een holle rug te staan of lopen.

Neem voldoende rust, ook halverwege de dag een rustmoment is belangrijk.

De linkerzijligging is de meest aangewezen houding voor een zwangere vrouw.

Verkies een stevige matras boven een zachte.

Een kussen tussen de knieĂŤn en een kussen onder de buik helpt bij veel vrouwen om beter te slapen.

- Doe onder begeleiding van een professional en vanaf halverwege de zwangerschap spierverstevigende oefeningen van rug- en buikspieren.

103

Hoofdstuk 4

104

Lage buikpijn Als verpleegkundige is het moeilijk om in te schatten of lage buikpijn ernstig is of gewoon een lastig zwangerschapskwaaltje is. Veelal is lage buikpijn een normaal teken van het uitrekken van de ligamenten van de baarmoeder. Dat geeft dikwijls een trekkerig gevoel in de liezen, soms zelfs tot in de schaamstreek. Dat wordt ook bandenpijn genoemd en kan zich de hele zwangerschap voordoen. Ook contracties en weeën horen onder de noemer buikpijn. Als ze op het einde van de zwangerschap optreden, kenmerken ze het begin van de baring. Treden ze echter vroeger op, kan het duiden op het begin van een immature of premature bevalling. Dringend medisch ingrijpen is dan noodzakelijk. Buikpijn kan ook een symptoom zijn van een ernstige aandoening: urineweginfecties, een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, een miskraam, loslating van de placenta ...

Om de pijn correct in te schatten kan het helpen te vragen of de vrouw de pijn herkent. Lijkt de pijn op menstruatiepijn, dan is het meestal nodig om medisch advies te vragen. Ook als de pijn koliekachtig, scherp of aanhoudend zeurend is, raadpleeg je het best een arts. Vraag altijd dringend advies als de buikpijn samengaat met vaginaal bloedverlies, hoofdpijn, zichtstoornissen (sterretjes of vlekjes in het gezichtsveld) of koorts. Bij bandenpijn kan warmte helpen: een warm bad of douche, eventueel een warm kersenpitkussentje tegen de onderbuik of de schaamstreek.

Pijnlijke krampen in de benen en rusteloze benen Een vierde van de zwangere vrouwen klaagt over rusteloze benen: een moeilijk te beschrijven tintelend, bruisend … gevoel diep in de kuitspier dat bewegingen van het been uitlokt. Het doet zich enkel voor als de benen in rust zijn, meestal ’s nachts.

Het rusteloze-benensyndroom houdt de zwangere vrouw uit haar slaap en veroorzaakt gecumuleerde vermoeidheid. De oorzaak is onbekend. Daarnaast zorgen een tekort aan mineralen (waaronder magnesium), vermoeidheid en een verminderde doorbloeding van de benen door de druk van de uterus op de grote bloedvaten voor nachtelijke kuitkrampen. Ook hier is de gestoorde slaap het belangrijkste gevolg. Er is niet echt een manier om die krampen te behandelen of te voorkomen. Extra rust tijdens de dag en voldoende drinken kunnen al helpen. Mineralensupplementen (magnesium, calcium …) worden frequent voorgeschreven, maar hun nut is niet helemaal bewezen.

Hemorroïden Hemorroïden (aambeien) zijn een frequent probleem tijdens de zwangerschap. Belangrijke oorzaken zijn de druk van de baarmoeder op de grote bloedvaten en de frequent voorkomende constipatie waardoor extra druk gezet wordt bij poging tot ontlasten.

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

rectum

inwendige hemorroïd

uitwendige hemorroïd

linea dentata

anus

Tekening met inwendige en uitwendige hemorroïden.

Voor hemorroïden geldt dat preventie zeer belangrijk is. Daarvoor tref je het best alle maatregelen die constipatie kunnen voorkomen. Als er toch hemorroïden optreden, zullen ze weinig tot geen last geven, eventueel wat rood bloedverlies bij het afvegen, jeuk en lichte irritatie. Hemorroïden worden pas ernstig als ze gekneld raken waardoor er een bloedstolsel in de aambei zit. Dat geeft een sterk gezwollen pijnlijke knobbel aan de aars. De getromboseerde aambei moet waarschijnlijk chirurgisch behandeld worden.

Vraag dringend medisch advies.

Carpaletunnelsyndroom Tot één op vier vrouwen klagen over pijnlijke tintelingen in de hand in het tweede en derde trimester van de zwangerschap. De pijn vertrekt van de duimzijde van de hand en trekt naar de pols. De klachten zijn ’s morgens groter dan ’s middags en ’s avonds.

In drie op de vier gevallen doet het zich aan beide polsen voor. Oorzaak is de samendrukking van de Nervus Medianus die door de carpale tunnel in de pols loopt. Door oedeemvorming in dit kanaal wordt de Nervus Medianus gekneld. De klachten verminderen niet gedurende de zwangerschap, conservatieve behandeling met een spalk is het enige dat enige verlichting brengt. Binnen de twee maanden na de bevalling is de zwelling weg en verdwijnen alle klachten. Chirurgisch ingrijpen tijdens de zwangerschap is erg uitzonderlijk.

105

Hoofdstuk 4

106

nervus medianus

zone met pijn en tintelingen

Verpleegkundige diagnoses

Een pols met carpaletunnelsyndroom waarop het deel van de hand dat pijnlijk of gevoelloos aanvoelt werd aangeduid.

- Misselijkheid bij een verhoogde oestrogeenspiegel, een verlaagde bloedsuikerspiegel, een afgenomen gastrische motiliteit en druk van de uterus op de cardiale sfincter.

- Risico op obstipatie bij afgenomen gastrische motiliteit en druk van de uterus op het lager gelegen gedeelte van het colon.

- Beperkte inspanningstolerantie bij moeheid en dyspnoe ten gevolge van druk van de uterus op het diafragma en toegenomen bloedvolume.

- Risico op letsels bij syncope/hypotensie ten gevolge van perifere ophoping van bloed.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over effecten van zwangerschap op het lichaam (cardiovasculair systeem, huid, haren, nagels, spijsverteringsstelsel, urine uitscheiding, ademhalingssysteem, bewegingsapparaat).

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over effecten van zwangerschap op psychosociaal gebied.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over effecten van zwangerschap op seksualiteit/seksuele functie.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over effecten van zwangerschap op gezin.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over foetale groei en ontwikkeling.

Verpleegkundige diagnoses

Een ziekenhuisopname tijdens de zwangerschap

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over symptomen en klachten bij complicaties.

- Ondervoeding bij verlies van voedingsstoffen en vocht ten gevolge van braken.

- Risico op vochttekort bij aanhoudend braken.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis van de aandoening, de verschijnselen waarop gelet moet worden, hoe in de thuissituatie gehandeld moet worden en wanneer medische hulp noodzakelijk is.

- Risico op infectie bij onvoldoende kennis over preventie van urineweginfecties en toegenomen vatbaarheid ten gevolge van druk op nieren en urineleiders.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over goede voeding.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de schadelijkheid van roken.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de schadelijkheid van alcoholgebruik.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de schadelijkheid van druggebruik.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de schadelijkheid van medicatiegebruik.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de voorbereiding op een zwangerschap.

- Risico op overgewicht.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de schadelijkheid van medicatiegebruik.

- Ineffectief omgaan met gezondheid bij onvoldoende kennis over de voorbereiding op een zwangerschap.

- Risico op overgewicht.

107