TechnoScoop - On the road (proefversie)

Pr

oe

fv

er

si

e

On the road

si

e

1

Pr

oe

fv

er

2

Ontdek deze opties via het onlinelesmateriaal.

30

On the road WOW!

BEHOEFTE/PROBLEEM Je wilt met de klas op vijfdaagse trektocht naar de Pyreneeën. Je gaat samen bergen beklimmen, rivieren oversteken, grenzen verleggen … Een zalige tocht door een stukje (bijna) onbewoonde wereld.

Je krijgt de opdracht om ervoor te zorgen dat je alle nodige eten en drinken kunt meenemen. a Hoe neem je je lunchpakket mee naar school?

si

1

e

Voor de overnachtingen moet je van je leerkracht zorgen voor je eigen tent en slaapzak.

Eten en drinken kan een probleem vormen. Je vindt namelijk niet zo snel een winkel als je in de bergen wandelt.

er

b Kun je op dezelfde manier voedsel meenemen voor vijf dagen? c Waarom is dat zo?

d Met welk probleem word je dus geconfronteerd?

fv

2 Voedsel bederft op vrij korte termijn. Daar zijn meerdere oorzaken voor.

oe

a Bekijk bij het onlinelesmateriaal het filmpje over voedselbederf. b Geef nu een antwoord op de volgende vragen.

-- Welke organismen zijn verantwoordelijk voor het bederven van ons voedsel?

Pr

-- Hoe kun je weten of het eten slecht geworden is?

-- Waarom maken die micro-organismen je ziek?

-- Zijn er alleen maar slechte micro-organismen?

-- Geef twee voorbeelden van goede organismen.

Behoefte/Probleem On the road

31

Goed om weten Bacteriën planten zich voort door zich in twee te delen.

In optimale omstandigheden kunnen sommige bacteriën zich elke 20 minuten delen.

Even rekenen?

Na 1 uur zijn er dan al 8 bacteriën.

Na 2 uur zijn er dat 64.

Na 3 uur zijn er 512 bacteriën. …

Na 6 uur is het aantal bacteriën toegenomen tot meer dan 250 000.

Geen wonder dat ze ons zo snel ziek kunnen maken.

e

3 Om eten mee te nemen voor vijf dagen zullen we een aantal voorzorgen moeten nemen.

Aan welke criteria moet ons voedsel voldoen om het na vijf dagen nog te kunnen eten of drinken?

si

er

fv

We zullen moeten uitzoeken hoe we ons voedsel zo goed mogelijk kunnen verpakken.

Als onze drank op is, zullen we drinkbaar water moeten zoeken of het water drinkbaar maken.

We moeten nagaan of het eten in de rugzak nog eetbaar is.

Pr

oe

Er zijn dus heel wat problemen die we moeten oplossen vooraleer we kunnen vertrekken.

Daar is maar één remedie voor: we gaan op onderzoek.

32

On the road Behoefte/Probleem

ONTWERPEN/ MOGELIJKE OPLOSSINGEN ONDERZOEK 1 Het voedsel moet in zo goed mogelijke omstandigheden bewaard worden.

Welke onderzoeksvraag sluit het best aan bij dit probleem? oo Hoe poets ik het best de keuken? oo Hoe komen bacteriën en schimmels op ons voedsel terecht? oo Welke kledij kun je het best dragen als je eten bereidt?

WAT IS JE HYPOTHESE?

e

si

Verzamel de volgende zaken.

-----

5 petrischalen met voedingsbodem (met deksel erop) alcoholstift zeep propere handdoek

fv

1

er

Mensen die met voedsel werken, moeten zeer hygiënisch te werk gaan. Zo moeten ze regelmatig hun handen wassen of handschoenen dragen. Maar waarom is dat en moet je daar ook op letten als je je eten inpakt voor je trektocht?

oe

2 Ga nu als volgt te werk.

a Nummer de bodem en het deksel van elke petrischaal van 1 tot 5 met de alcoholstift. b Zet petrischaal 1 aan de kant zonder er iets mee te doen. Die schaal houden we als vergelijkingsmateriaal.

Pr

c Open petrischaal 2 en stel ze gedurende een tiental minuten bloot aan de lucht. Raak de voedingsbodem zeker niet aan. Daarna sluit je de petrischaal en plaats je ze naast de eerste petrischaal.

d Bij petrischaal 3 druk je beide duimen stevig in de voedingsbodem, je sluit ze af en plaatst ze naast de andere petrischalen.

e Was je handen zeer zorgvuldig met veel zeep en water en droog ze af met de propere handdoek.

Neem petrischaal 4 en druk beide duimen opnieuw stevig in de voedingsbodem. Sluit de petrischaal en zet ze in het rijtje. f

Voor petrischaal 5 mag je zelf iets bedenken. Noteer hieronder wat je gaat doen.

g Laat de petrischalen bij kamertemperatuur staan gedurende ongeveer twee dagen.

Ontwerpen/Mogelijke oplossingen On the road

33

VEILIGHEIDSVOORSCHRIFT

Na het experiment mogen de leerlingen de petrischalen NIET OPENEN. Dit moet door de leerkracht gebeuren, die daarvoor de nodige voorzorgsmaatregelen neemt.

Goed om weten Bacteriën en schimmels maken gebruik van de voedingsstoffen die in de voedingsbodem voorkomen om te groeien en zich te vermenigvuldigen.

Op die manier kan een bacterie uitgroeien tot een kolonie.

e

Zo’n kolonie kun je zelfs met het blote oog zien; het ziet er namelijk uit als een gekleurd bultje op de voedingsbodem.

a Wat merk je in petrischaal 1?

er

b Wat zie je in petrischaal 2? Hoe komt dat?

fv

si

3 Twee dagen later gaan we de petrischalen grondig bestuderen.

oe

c Wat zie je in petrischaal 3? Hoe komt dat?

d Wat zie je in petrischaal 4? Hoe komt dat?

Pr

e Wat zie je in petrischaal 5? Hoe komt dat?

4 Waar moet je heel goed op letten tijdens de trektocht?

34

On the road Ontwerpen/Mogelijke oplossingen

ONDERZOEK 2 Welke invloed heeft temperatuur op voedsel?

1

Eén van de eerste maatregelen die je kunt treffen om de groei van micro-organismen te vertragen, is het verse voedsel bij een zo laag mogelijke temperatuur bewaren. a Hoe bewaar je thuis eten op de juiste temperatuur?

b Kunnen die etenswaren dan niet bederven?

c Waar kun je informatie vinden over hoelang je voedsel mag bewaren in de koelkast?

e

Goed om weten

si

Koelkasten werden pas vanaf het begin van de 20e eeuw op de markt gebracht.

Voor die periode gebruikte men ijskelders om het voedsel te koelen.

fv

er

Het ijs van meren, poelen en grote vijvers werd in tonvormige gemetste kelders opgestapeld.

De ijskelders werden op een schaduwrijke plaats ingeplant en extra geïsoleerd met een dikke laag aarde (1,5 m dik).

De ingang bevond zich steeds aan de noordzijde.

Pr

oe

2 Als je voorverpakt voedsel koopt in de winkel, staat er op het etiket heel wat informatie over de aanbevolen bewaartemperatuur en over de houdbaarheid.

a De foto hierboven toont je het etiket van een stuk oude kaas.

Waar moet je de kaas het best bewaren? b Bij welke temperatuur? c Wat moet je doen nadat de verpakking geopend werd? d Waarom moet dat? e Kun je ergens aflezen hoelang de kaas bewaard kan worden?

Ontwerpen/Mogelijke oplossingen On the road

35

3 Op de verpakking van kaas staat de houdbaarheidsdatum aangeduid met ‘ten minste houdbaar tot’. Vaak maakt men echter het onderscheid tussen ‘ten minste houdbaar tot’ en ‘te gebruiken tot’. a Wat is het verschil tussen beide? Zoek de informatie op internet.

e

b Zoek drie producten waarop de vermelding TGT staat en die je het best niet meeneemt op je trektocht omdat ze maar kort houdbaar zijn.

si

c Zoek drie producten waarop de vermelding THT staat en die je zonder problemen kunt meenemen op de trektocht.

er

Goed om weten

fv

Bij kamertemperatuur (± 20 °C) verdubbelt het aantal bacteriën elke 20 minuten.

Bij een lagere temperatuur verloopt die deling veel trager.

oe

Telkens als gekoelde voedingsmiddelen in een warmere omgeving terechtkomen, worden de bacteriën actief en verloopt de deling weer veel sneller.

4 Tijdens de trektocht zal de temperatuur voortdurend wijzigen en ook het voedsel in de rugzak zal daar onderhevig aan zijn.

Pr

a Hoe kun je ervoor zorgen dat het voedsel in de rugzak langer koel blijft?

b Wat is het nadeel daarvan?

c Bedenk een creatieve oplossing om de koelelementen te vervangen.

36

On the road Ontwerpen/Mogelijke oplossingen

5 Helpt het om een koelelement in de rugzak te stoppen?

We onderzoeken dat met een experimentje. a Neem twee soortgelijke rugzakken (met ongeveer een even groot volume), waar een lunchpakket in zit. b In de ene rugzak steek je een flesje plat water dat uit de ijskast komt en in de andere een flesje water dat je uit de diepvries haalt. c Wacht een vijftiental minuten vooraleer je de metingen start. d Om de temperatuur in je rugzak te bepalen, plaats je de thermometer tussen de rits, zodat je hem gemakkelijk kunt aflezen.

(Een staafthermometer is hiervoor heel handig.) e Noteer je waarnemingen in de tabel. flesje water uit diepvries

temperatuur na 30 minuten

temperatuur na 60 minuten

f

e

si

temperatuur bij start

flesje water uit koelkast

Loont het de moeite om een koelelement (of vervanger) mee te nemen?

er

fv

6 Bij het inpakken van het voedsel voor de trektocht moet je, in een latere fase van dit project, een etiket ontwerpen met daarop een aantal noodzakelijke aanduidingen in verband met de houdbaarheid. Wat zul je na dit onderzoek alleszins vermelden?

oe

ONDERZOEK 3 Wat is de beste verpakking om ons voedsel zo goed mogelijk te bewaren tijdens de trektocht?

Pr

Verpakkingen beschermen het voedsel en kunnen de houdbaarheid ervan verlengen.

Er zijn verschillende materialen die kunnen gebruikt worden: papier, karton, aluminiumfolie, glas, plastiek, piepschuim enzovoort.

Maar wat is het beste materiaal?

1

In een lunchpakket zitten meestal boterhammen. Ga via een onderzoek na wat het beste materiaal is om ze te verpakken. a Neem drie boterhammen en verpak elke boterham in een verschillend materiaal (papieren zak, plastieken zak, brooddoos). Om je trektocht met een rugzak na te bootsen, stop je ze in een gesloten draagzak. De volgende dagen draag je ze dan mee bij enkele wisselingen van lokaal.

Ontwerpen/Mogelijke oplossingen   On the road

37

b Na drie dagen controleer je de boterhammen op een aantal eigenschappen. Noteer je bevindingen (met + en –) in de tabel. papieren zak

plastieken zak

brooddoos

Is het brood nog stevig verpakt?

Is de korst nog krokant?

Is het brood uitgedroogd?

Is er schimmelvorming zichtbaar?

Neemt de verpakking veel plaats in? c Welk materiaal verkies jij om je boterhammen mee te nemen?

e

si

2 Tegenwoordig kun je bij de slager of in je kaaswinkel het voedsel vacuüm laten verpakken.

er

a Wat is vacuüm verpakken? Zoek eventueel de nodige informatie op het internet door gericht te zoeken op de termen ‘vacuüm’ en ‘verpakking’.

fv

b Waarom doet men dat? (Denk daarbij aan onderzoek 1.)

oe

c In een grootwarenhuis kun je zowel vers verpakt voedsel kopen als vacuüm verpakt voedsel.

Vergelijk het etiket van een vers stuk vlees dat vacuüm verpakt is met dat van een vers stuk vlees dat niet vacuüm verpakt is.

Is er een verschil in de houdbaarheid?

Pr

d Geef twee voordelen van vacuüm verpakken.

e Als je over een toestel beschikt dat vacuüm kan trekken, kun je dit zelf eens uittesten.

38

On the road Ontwerpen/Mogelijke oplossingen

Goed om weten

Enkele voorbeelden: -- Duizenden jaren voor Christus werden er al ijskelders gemaakt onder de grond (zie ook p. 35).

-- In het Romeinse Rijk werden er grote pakhuizen (horreums) gemaakt voor de opslag van graan.

-- Eind jaren 1800 werd er in opdracht van Napoleon gezocht naar methoden om voedsel voor zijn soldaten te kunnen bewaren. Eén van de oplossingen bestond erin om voedsel gedurende lange tijd te koken en het daarna in glazen potten te bewaren.

-- Die glazen potten kennen we nog steeds (weckpotten).

Ze worden grotendeels vervangen door conservenblikken.

e

Het bewaren van voedingsmiddelen is een probleem dat de mens al eeuwenlang bezighoudt.

Zo werden er in het verleden een hele reeks methoden uitgewerkt.

si

3 Welk materiaal lijkt jou het meest geschikt (op basis van het onderzoek dat je net hebt uitgevoerd) om het eten te verpakken dat je nodig hebt op je trektocht?

er

ONDERZOEK 4 Kunnen we duurzaam en ecologisch verpakken?

Lees het artikel over duurzaam verpakken dat je vindt bij het onlinelesmateriaal. Geef daarna een antwoord op de volgende vragen.

oe

1

fv

Een belangrijk aspect van een verpakking is dat ze duurzaam moet zijn.

a Bij het gebruik van duurzame verpakkingen gaat de voorkeur naar herbruikbare verpakkingen.

Geef een aantal voorbeelden daarvan.

Pr

b Zijn die wel zo milieuvriendelijk?

c Als herbruikbare verpakkingen niet mogelijk zijn, wat is dan een goed alternatief?

d Wat is daarbij heel belangrijk?

e Hergebruik kan ook betekenen dat een verpakking bij de consument een tweede leven krijgt zoals het mosterdpotje dat na consumptie als drinkglas kan gebruikt worden. Kun je zelf nog een voorbeeld geven?

Ontwerpen/Mogelijke oplossingen On the road

39

2 Er wordt steeds meer gestreefd om verpakkingen op de markt te brengen die gemaakt zijn uit gerecycleerde materialen. a Zoek op het internet waaruit de volgende verpakkingen gemaakt zijn. Je kunt de naam van de verpakking als zoekterm gebruiken. verpakking

gebruikt materiaal

palmbladverpakking

suikerrietverpakking

PLA-verpakking

paperwise verpakking

er

c Aan welke criteria moet jouw gerecycleerde verpakking voldoen?

si

e

b Uit welke (gerecycleerde) materialen zou jij zelf een duurzame verpakking kunnen maken om je voedsel in je rugzak in te bewaren?

fv

oe

3 Kunnen we zelf een duurzame, ecologische verpakking maken? Bekijk hiervoor de video via het onlinelesmateriaal en geef vervolgens antwoord op de onderstaande vragen. a Welke ingrediënten worden er gebruikt?

Pr

40

On the road Ontwerpen/Mogelijke oplossingen

b Zijn dat duurzame producten?

c Waarom wordt het mengsel van bijenwas en jojoba-olie verwarmd?

d Waarvoor kan de foodwrap allemaal gebruikt worden?

e Waarvoor is de foodwrap een alternatief?

f

Hoe kun je de foodwrap schoonmaken?

e

g Hoelang is hij bruikbaar?

si

er

4 Je bent nu aan de hand van verschillende onderzoeken te weten gekomen wat belangrijk is wanneer je een lunchpakket meeneemt op trektocht.

Welke factoren zijn belangrijk bij het verpakken van vers voedsel om de groei van micro-organismen af te remmen?

Pr

oe

fv

Ontwerpen/Mogelijke oplossingen   On the road

41

MAKEN – IN GEBRUIK NEMEN/TESTEN – EVALUEREN/BIJSTUREN Na de onderzoeksopdrachten weten we perfect hoe we ons voedsel moeten verpakken en transporteren tijdens onze trektocht.

Het is dus de hoogste tijd om de handen uit de mouwen te steken en een verpakking en een etiket te ontwerpen voor een lunchpakket.

MAKEN 1

We kiezen eerst de verpakking die we willen maken.

ja/nee

er

mogelijke oplossing

si

criteria

e

a Overloop nog eens alle onderzoekopdrachten en noteer in de eerste kolom van de tabel de criteria waaraan jouw verpakking moet voldoen.

fv

oe

Pr

b Bij het onlinelesmateriaal vind je drie stappenplannen voor het maken van een verpakking.

Voor welke verpakking kies jij?

Je hebt de keuze uit: vacuümverpakking – gerecycleerde verpakking (foodwrap) – eigen verpakking.

c Nu je gekozen hebt welke verpakking je gaat maken, kun je in de derde kolom invullen welke oplossing je voorziet voor elk criterium. d V olg het stappenplan bij het onlinelesmateriaal dat aansluit bij de verpakking die jij gaat maken.

Voer elke stap grondig uit en sla geen stap over.

42

On the road Maken – In gebruik nemen/Testen – Evalueren/Bijsturen

2 Je hebt niet alleen de verpakking nodig. Het is even belangrijk dat je een goed etiket aanmaakt waarop je de belangrijkste aanduidingen in verband met de houdbaarheid zult vermelden.

Open daarvoor een tekstverwerkingsprogramma op je pc. Wij hebben hiervoor Microsoft Word gebruikt.

e

a Eerst moet je het merk van het etiket selecteren.

Volg daarvoor de volgende stappen.

1 Klik op ‘Nieuw’ om een leeg document te openen.

2 Bovenaan zie je verschillende tabbladen staan.

Jij kiest voor het tabblad ‘Verzendlijsten’.

3 Klik in de groep ‘Maken’ op de knop ‘Etiketten’.

Standaard staat als fabrikant ‘Microsoft, 30 per pagina’ geselecteerd.

4 Als jij etiketten van een andere fabrikant gebruikt, kun je die als volgt selecteren: klik op de knop ‘Opties’ die daaronder staat.

5 Selecteer in de keuzenlijst ‘Etiketproducent’ de producent waarvan jij etiketvellen gaat gebruiken.

si

Tip

fv

er

Indien jouw type etiket niet in de lijst staat, kies je een beschikbaar etiket.

Daarna ga je via de opdracht ‘Opties’ op ‘Nieuw’ klikken om aangepaste formaten op te geven die overeenstemmen met jouw etiket.

oe

6 Selecteer onder ‘Productnummer’ het bijbehorende productnummer dat je vindt op de verpakking van je etiketten.

7 Klik vervolgens op ‘OK’. b Nu kun je de gegevens op je etiket typen.

Pr

c In het vak ‘Adres’ typ je de aanduidingen die zeker op het etiket van je verpakking moeten staan.

Dat kunnen bijvoorbeeld de volgende gegevens zijn: -- Ingrediënten -- Minimale houdbaarheid en uiterste consumptiedatum -- Bewaarvoorschriften

Maken – In gebruik nemen/Testen – Evalueren/Bijsturen On the road

43

d Ten slotte moet je het etiket ook afdrukken.

1 Klik in het vak ‘Afdrukken’ op ‘Volledige pagina met hetzelfde etiket’.

2 Klik op ‘Opties’ wanneer je het type etiket of de lade van de printer wilt veranderen. Vervolgens selecteer je de gewenste opties en klik je op ‘OK’.

3 Leg een vel etiketten in de printerlade.

4 Klik op de opdrachtknop afdrukken.

Tip

In gebruik nemen/Testen Stop een lunchpakket in de door jou gemaakte verpakking.

si

1

e

Indien je niet meteen over een printer beschikt, kun je de etiketten afdrukken naar pdf.

Zo kun je jouw ontwerp opslaan en later nog afdrukken.

Maak eerst een proefafdruk op een gewone A4. Zo kun je zien of het etiket op de juiste kant terechtkomt.

er

Duid in de middelste kolom van de tabel bij vraag 1a op p. 42 aan of je zelfgemaakte verpakking voldoet aan de vooropgestelde criteria.

EVALUEREN/BIJSTUREN

Wat kun je verbeteren aan je verpakking?

oe

1

fv

2 Neem je evaluatiefiche en evalueer jezelf. Laat dit nadien controleren door je leerkracht.

2 Ben je bereid om een duurzame verpakking te gebruiken als alternatief voor de verpakking waarin je vroeger je lunchpakket meenam?

Pr

3 Op welke manier ga jij in de toekomst meer aandacht hebben voor duurzame verpakkingen?

Geef enkele voorbeelden van je aanpak.

44

On the road Maken – In gebruik nemen/Testen – Evalueren/Bijsturen

VAKTAAL vakterm

micro-organisme

verklaring

bacteriën

e

schimmels

si

kolonie

oe

petrischaal

fv

piepschuim

er

recycleren

Pr

duurzaam

ecologisch

VAKTAAL On the road

45

vakterm

si

er

oe

fv

Pr

e

verklaring

46

On the road VAKTAAL