STORIA classic 6 tso - les 16 en 17

STORIA 6 classic

TSO

Leerboek Kristel Bekers Katleen Dillen Rogier Lindemans Kris Merckx Wim Moreau Jacky Philips

Luc Van den Broeck Jos Van Dooren o.l.v. Gorik Goris

1

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 1

15/05/17 10:21

INHOUD A Vooraf Les 1 Inleiding Les 2 Even je geheugen opfrissen

10

F Een reis door twee eeuwen

xx

Les 16 & 17 De Verenigde Staten xx

xx

verkiest men de Amerikaanse president?* Les 18 De emancipatie van de vrouw

xx

G Niet-westerse samenlevingen

xx

Les 3 Hitler start de Tweede Wereldoorlog xx Les 4 De Tweede Wereldoorlog (1939-1945) xx

Les 19 Mao Zedong, held of massamoordenaar?

xx

ICT-les: Les 5 ICT-les: ICT-les: Les 6

Les 7

Les 8 ICT-les: Les 9

Les 20 Israël en de Palestijnen

xx

ICT-les*

Manipulatie met foto’s

B Politieke ontwikkelingen in de 20e en 21e eeuw

xx

Weetjes over de Tweede Wereldoorlog* Het ontstaan van de Koude Oorlog xx De Koreaanse Oorlog* De Berlijnse Muur* Het einde van de Sovjet-Unie betekent ook het einde van de Koude Oorlog xx Macht en onmacht van de Verenigde Naties xx De dekolonisatie xx Congo, 30 juni 1960* De Europese eenmaking xx

C Racisme doodt

xx

Les 10 Rassenleer Les 11 De Holocaust of Shoah ICT-les: De vervolging*

xx xx

ICT-les: Hoe

H Culturele ontwikkelingen in de 20e en 21e eeuw Les 21 Is dát kunst?

xx xx

Les 22 Het einde van het christendom? xx Les 23 Wij protesteren! xx Les 24 Veranderingen in het materiële leven xx ICT-les: Techniek in de 19e - 21e eeuw* Les 25 Synthese xx Woordenlijst xx * De ICT-lessen vind je bij het onlinelesmateriaal.

D Socio-economische kenmerken van de 20e en 21e eeuw xx Les 12 Zijn er te veel mensen?

E België na de Tweede Wereldoorlog

xx

Les 13 De Belgische welvaartsstaat Les 14 Het Belgische politieke landschap

xx

huidige Belgische politieke landschap* Les 15 Het federale België ICT-les: Hoe ontstaat een wet?*

xx

ICT-les: Het

xx

INHOUD

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 3

3

15/05/17 10:21

1

Inleiding 1

Even STORIA 6 TSO bekijken

Op bladzijde 3 van dit leerboek vind je een inhoudsopgave. Op basis daarvan krijg je een eerste indruk van de thema’s en de leerstof die dit schooljaar aan bod komen. Je bestudeert dit jaar vooral de 20e en 21e eeuw.

Naast het leerboek bestaat er ook een online werkschrift dat je helpt om bepaalde leerinhouden zelfstandig te verwerken. Aan de hand van het onlinelesmateriaal kun je extra opdrachten oplossen, jezelf testen, bijkomende informatie opzoeken …

Bijna elke les in STORIA heeft dezelfde structuur.

Deze voorbeeldbladzijden maken je dat duidelijk.

Het leerboek 2 Duidelijke titel

6 De tijdlijn situeert de les in de tijd.

7 Verwijzing naar de documenten

EURoPA

Wo I

5

6

8 4

4

4 19

19

19

Wo II

NIEUWSTE TIJd

19

39

18

19

19

19

De Verenigde Naties (VN )of ‘United Nations Organisation’ (UNO) komen regelmatig in het nieuws met acties van de blauwhelmen of met humanitaire hulpprogramma’s. De VN houdt nochtans veel meer in dan dat. Wat zijn de Verenigde Naties? Wat zijn de taken van die organisatie? Met welke problemen wordt de VN tegenwoordig geconfronteerd?

14

5 Deze icoontjes geven aan welke domeinen in de les aan bod komen.

7

Macht en onmacht van de Verenigde Naties

19

1 Lesnummer

3 Een krachtige inleiding met de probleemstelling(en) van de les

EIGEN TIJd

Oprichting Volkenbond Oprichting VN Opheffing Volkenbond Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

vreedzaam: vredelievend, in een toestand van vrede

1

De oprichting van de Verenigde Naties

Na de Eerste Wereldoorlog wil zo goed als iedereen een dergelijke ramp in de toekomst voorkomen. Daarom wordt de Volkenbond opgericht.

Het doel van die internationale organisatie is om als een soort wereldscheidsrechter conflicten te vermijden en geschillen vreedzaam op te lossen. De Volkenbond heeft echter enkele zwaktes: de machtige Verenigde Staten worden geen lid, de organisatie kan heel moeilijk sancties opleggen aan landen die zich niet aan de internationale regels houden enzovoort.

De organisatie kan het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog dan ook niet voorkomen. Tijdens die oorlog sluiten de geallieerde leiders evenwel een overeenkomst om een soort opvolger voor de gefaalde Volkenbond op te richten. Op 26 juni 1945 ondertekenen daarom vijftig landen op een internationale conferentie in San Francisco het ‘Handvest van de Verenigde Naties’. De Verenigde Naties (VN) heeft als eerste en voornaamste doel de vrede in de wereld te bevorderen door internationale samenwerking en gemeenschappelijke veiligheid.

Bovendien moeten allerlei deelorganisaties de welvaart verzekeren, de sociale en economische vooruitgang bevorderen en humanitaire problemen oplossen. Het feit dat de Tweede Wereldoorlog onder andere een gevolg was van de economische crisis (zoals van de jaren 1930) en de daaraan gekoppelde doc 1-5

sanctie: straf intergouvernementele organisatie: een organisatie ontstaan op basis van een officiële overeenkomst tussen twee of meer zelfstandige staten, die daarmee bepaalde gemeenschappelijke doelen wensen na te streven. soeverein: zelfstandig, onafhankelijk resolutie: besluit of beslissing. sanctie: straf

40 7

politieke chaos, verklaren die tweede doelstelling.

De VN is een intergouvernementele organisatie. Bijna alle landen van de wereld zijn vandaag lid (193 staten in 2017). De leden zijn soevereine staten die ongeacht hun grootte, rijkdom of politieke ideologie één stem bezitten bij de besluitvorming. De VN is dus geen wereldregering die internationaal geldende wetten kan opleggen. Het gaat om een samenwerkingsverband dat via resoluties (beslissingen) gemeenschappelijke gedragsregels voorstelt. Het hoofdkwartier van de VN is in New York.

2

De structuur van de Verenigde Naties

doc 6 -7 Het handvest van de VN omschrijft de zes hoofdorganen van de organisatie: de Veiligheidsraad, de Algemene Vergadering, het Secretariaat, de Economische en Sociale Raad, het Internationaal Gerechtshof en de Trustschapsraad (bestaat enkel nog in theorie).

Het belangrijkste orgaan van de VN is de Veiligheidsraad (VR). Die raad heeft als hoofddoel te waken over de vrede en veiligheid in de wereld. De VR telt vijftien leden die wel bindende en afdwingbare beslissingen kunnen nemen. Zo kan de VR onwillige partijen allerlei sancties opleggen (bijvoorbeeld een handelsboycot) of zelfs het licht op groen zetten voor een militair optreden (door de VN-leden). Ook kunnen

MACHT EN ONMACHT VAN DE VERENIGDE NATIES

STORIA_6TSO_leerboek_deelB_p016_059_v1.indd 40-41

4 Het kaartje vertelt over welk gebied de les gaat.

zij vredesmissies (‘blauwhelmen’) uitsturen om de vrede in een bepaald gebied te bewaren. De grondleggers van de VN willen zo niet dezelfde fouten maken als de oprichters van de Volkenbond.

De vijftien leden van de VR vallen uiteen in twee groepen: vijf permanente en tien niet-permanente leden. Die laatsten worden verkozen door de Algemene Vergadering voor een termijn van twee jaar.

De vijf permanente leden zijn de grote overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog: Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, de VS, Rusland – als opvolger van de Sovjet-Unie – en China. De VR kan maar een beslissing nemen als bij een stemming alle permanente leden akkoord gaan (of zich onthouden).

Zodra ook maar één permanent lid niet akkoord is, wordt een resolutie verworpen (vetorecht). Tijdens de Koude Oorlog (zie Les 5 en 6) maken de VS en de Sovjet-Unie vaak in eigen voordeel misbruik van dat vetorecht. Vele acties van de VN worden daardoor in die periode verlamd. Zowel dat vetorecht als het permanente lidmaatschap staan ondertussen een hele tijd ter discussie. Elke aanpassing van het VNHandvest vereist echter een goedkeuring van de VR! In de Algemene Vergadering (AV) zijn alle lidstaten vertegenwoordigd. Dat orgaan, waarin elk lid één stem bezit, behandelt de meest uiteenlopende mondiale problemen. Het vertolkt de opinie van de wereld over bepaalde zaken en gebeurtenissen en geeft louter advies. De AV kan dus nooit een regering dwingen tot actie.

Het Secretariaat is verantwoordelijk voor de dagelijkse werking van de VN. Aan het hoofd staat de SecretarisGeneraal (SG). Die wordt beschouwd als het hoofd en het gezicht van de organisatie. De SG wordt voor een periode van vijf jaar aangesteld door de AV, maar de VR stelt wel de kandidaat voor. Meestal doet een Secretaris-Generaal twee termijnen.

De Economische en Sociale Raad (ECOSOC) coördineert de sociale en economische werkzaamheden van de VN. Die zijn verdeeld over een dertigtal gespecialiseerde VN-organisaties. De raad wil oorlog onmogelijk maken door de oorzaken ervan tegen te gaan. Daarnaast overlegt de ECOSOC met niet-gouvernementele organisaties en bestuderen haar organisaties fundamentele wereldproblemen zoals bevolkingsgroei, verdovende middelen, milieu, klimaat en mensenrechten.

Het Internationaal Gerechtshof (IG) is het enige orgaan van de VN dat niet in New York zetelt. De hoofdzetel van het IG bevindt zich in Den Haag. Het IG behandelt juridische kwesties tussen staten.

3

Balans van de VN

doc 8 In 2015 vierde de VN haar zeventigste verjaardag. Bij die herdenking blijkt dat de meningen over de rol die de VN in de wereld heeft gespeeld, erg verdeeld zijn. Sinds 1945 is er wel geen nieuwe wereldoorlog uitgebroken. Ook het aantal gewapende conflicten tussen landen is al bij al erg beperkt gebleven. Toch zijn die zeventig jaar geen vreedzame periode geweest. De meeste conflicten sinds de Tweede Wereldoorlog waren echter burgeroorlogen, conflicten binnen landen. Het Handvest van de VN laat ingrijpen in binnenlandse aangelegenheden eigenlijk niet toe. De VN is dus niet uitgerust om dergelijke conflicten aan te pakken. Verder heeft het gebruik (of misbruik?) van het vetorecht de VN vaak verhinderd om bepaalde problemen op te lossen.

De VN wordt ook verweten te zijn uitgegroeid tot een logge, inefficiënte en geldverslindende organisatie.

Pogingen om de organisatie te moderniseren blijken een werk van lange adem. Extra financiële middelen zijn bovendien niet voorhanden. Veel landen betalen hun bijdrage aan de VN niet op tijd. Sommige landen gebruiken de geldkraan zelfs om de VN onder druk te zetten.

Desondanks heeft de VN op veel vlakken een constructieve rol gespeeld (of proberen te spelen): in het verloop van de dekolonisatie, met betrekking tot wapenbeheersing, in de strijd tegen armoede en honger, betreffende duurzame ontwikkeling … Ook inzake het vastleggen en het respecteren van mensenrechten heeft de VN een grote bijdrage geleverd. Zo heeft de AV bijvoorbeeld op 10 december 1948 de ‘Universele Verklaring van de Rechten van de Mens’ (UVRM) goedgekeurd. Enerzijds beschrijft de Verklaring de fundamentele politieke en burgerlijke rechten van de mens, anderzijds omvat ze een groot aantal sociale, economische en culturele rechten. Alle mannen en vrouwen mogen aanspraak maken op die fundamentele rechten en vrijheden. De oprichting van een Internationaal Strafhof om personen te vervolgen die zich schuldig hebben gemaakt aan zaken als genocide of oorlogsmisdaden, is eveneens een belangrijke maatregel geweest betreffende het behartigen van de mensenrechten. De UVRM en het Strafhof stuiten echter ook op kritiek. Een veelgehoord verwijt is dat die zaken te ‘westers’ zijn en door de westerse landen misbruikt worden om hun belangen te dienen.

Blauwhelmen: naam voor de soldaten van een VN-vredesmacht. permanent: voortdurend; altijd permanent: voortdurend; altijd nietgouvernementele organisatie: een grensoverschrijdende (internationale) organisatie die opgericht is door particulieren en die dus losstaat van elke regering. universeel: algemeen, voor de hele wereld geldend

B POLITIEKE ONTWIKKELINGEN IN DE 20E EN 21E EEUW

41 9/05/17 12:12

8 Moeilijke woorden krijgen een ander kleurtje. Ze worden verklaard in de woordenlijst vanaf blz. 156 van het leerboek.

4

LES 1 INLEIDING

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 4

15/05/17 10:21

10 Documenten helpen je een lesonderwerp te bestuderen.

American Dream: het geloof dat iedereen – die ervoor wil werken – het kan maken in de VS ethisch conservatisme: een conservatief (behoudsgezind) standpunt op zedelijk vlak (bv.: gekant tegen zaken als abortus, euthanasie, het homohuwelijk enz.)

Tea Party: Amerikaanse protestbeweging ontstaan in 2008 die zich verzet tegen bemoeienis van de overheid en tegen hoge belastingen. populist: politicus die beweert de taal van het volk te spreken en op te komen voor de belangen van de gewone man. Stelt vaak simpele en niet realistische oplossingen voor.

slagen moslimfundamentalisten er in het pro-Amerikaanse Iran in om de macht te grijpen en maandenlang honderden Amerikanen te gijzelen. Een Amerikaanse reddingspoging mislukt.

In de jaren tachtig lijkt het tij te keren. De Republikeinse president Reagan start een groots offensief tegen het ‘wereldcommunisme’. De Amerikaanse economie begint zich te herpakken. De VS ‘winnen’ de Koude Oorlog. Onder andere daardoor krijgen Amerikaanse bedrijven een nog grotere invloed op de wereldeconomie. De VS zijn aan het begin van de eenentwintigste eeuw wereldleider op economisch en politiek vlak. Die dominante positie leidt tot afgunst. De VS verergeren die gevoelens doordat ze bij het verdedigen van hun belangen in de wereld nauwelijks rekening lijken te houden met de noden van andere landen en volkeren. De Amerikanen steunen bijvoorbeeld corrupte dictators die hun bevolking uitbuiten. In de VS heerst ook ontevredenheid. Vooral niet-blanke Amerikanen profiteren niet mee van de economische groei. In de verarmde wijken van de grote Amerikaanse steden waar veel van die minderheden wonen, groeit volgens waarnemers een revolutionair klimaat. Heel wat blanke Amerikanen vinden dan weer dat hun land zijn eigenheid aan het verliezen is. De komst van vele niet-blanke migranten, de groeiende verstedelijking, het toenemende druggebruik, Hollywoodfilms ‘vol met seks en geweld’ … zijn in hun ogen allemaal elementen die de Amerikaanse beschaving dreigen te vernietigen. Sommige radicale Amerikanen nemen daarom zelfs de wapens op tegen hun eigen regering en plegen aanslagen.

september 2001 extremistische moslims een aantal spectaculaire aanslagen tegen doelen in de VS. Die aanslagen verenigen de Amerikanen. Daardoor gesteund begint de Amerikaanse overheid onder leiding van de Republikeinse president Bush vervolgens een oorlog tegen het internationaal terrorisme.

Zeven jaar later heeft Bush door zijn eenzijdig optreden, de aanslepende en dure oorlogen in Afghanistan en Irak, zijn gebrek aan interesse voor het milieu en zijn ethisch conservatisme zowel nationaal als internationaal alle krediet verspeeld. De financiële crisis die de VS vanaf 2007 treft, doet de al fel verzwakte grootmacht nog meer wankelen. In 2008 wordt Barack Obama tot eerste zwarte president van de VS verkozen. Ondanks of juist door de hoge verwachtingen die zijn presidentschap oproepen, kan Obama veel van zijn ambities niet realiseren. Vooral de onderling zelf erg verdeelde Republikeinen doen er alles aan om Obama op alle mogelijke vlakken dwars te zitten. Ook de Republikeinse achterban lust Obama niet: hij zou geen echte Amerikaan zijn, hij is een ‘socialist’, hij is een ‘zwakkeling’ op het internationale toneel, hij is tegen vuurwapenbezit … Extreme bewegingen als de Tea Party en populisten als Donald Trump krijgen daardoor alle kansen om de Amerikaanse samenleving nog meer te verdelen.

Tegen alle verwachtingen in wordt Donald Trump in 2016 zelfs verkozen tot nieuwe Amerikaanse president.

12 Duidelijke afbeeldingen en kaarten

doc 1 B Het grondgebied van de indianen

A de territoriale expansie van de VS

• • • • •

Van welke staten verwerven de VS grote stukken land?

Op welke verschillende manieren verwerven de VS die gebieden?

Wanneer wordt de Stille Oceaan bereikt?

Geef een verklaring voor de trek naar het Westen.

Hoe evolueert het grondgebied van de indianen? Geef daar een verklaring voor. doc 3

doc 2 de Burgeroorlog

A de Monroedoctrine Er heeft zich een passende gelegenheid voorgedaan om een beginsel voorop te stellen dat voor de rechten en de belangen van de Verenigde Staten van essentieel belang is, namelijk dat de gebieden van het Amerikaanse continent, gezien de vrije en onafhankelijke toestand welke zij zich verworven hebben en die zij handhaven, van nu af aan niet meer als objecten van een toekomstige kolonisatie vanwege enige Europese mogendheid beschouwd mogen worden. Wij hebben nooit partij gekozen in de oorlogen van de Europese mogendheden, noch in om het even welke van hun aangelegenheden.

Bij hetgeen daarentegen op dit halfrond gebeurt, zijn wij noodzakelijkerwijs onmiddellijk betrokken.

Wij zijn derhalve aan de oprechtheid en de vriendschappelijke betrekkingen die tussen de Verenigde Staten en die [Europese] mogendheden bestaan, verplicht te verklaren, dat wij om het even welke poging hun systeem op om het even welk deel van dit halfrond uit te breiden, als gevaarlijk voor onze vrede en onze veiligheid zullen beschouwen.

Wil je weten hoe de Amerikaanse president wordt verkozen?

Surf dan naar de ICT-les bij het onlinelesmateriaal.

Ook op wereldvlak neemt het verzet tegen de Amerikaanse dominantie toe. Zo plegen op 11

kennen 1

de begrippen ‘Manifest Destiny’, ‘Frontier’, ‘New Manifest Destiny’, ‘American Dream’ en ‘Grote Depressie’ uitleggen 2 een oorzaak voor de uitbreiding van het territorium van de VS geven 3 twee manieren opnoemen waarop de VS grondgebied verwerven 4 drie oorzaken van de burgeroorlog geven 5 een verklaring voor de blijvende achterstelling van de zwarten na de Burgeroorlog geven 6 de Monroedoctrine uitleggen 7 de economische boom in de negentiende eeuw verklaren 8 twee oorzaken geven voor de heropleving van de Amerikaanse economie na 1945

102 16 & 17

• Hoe blijkt uit de kaart dat de slavenkwestie

9 het ontbreken van een echt sociaal vangnet in de VS verklaren 10 het huidige verzet van sommige groeperingen in de VS tegen de overheid verklaren 11 het huidige verzet van sommige groeperingen buiten Amerika tegen de VS verklaren

niet de enige oorzaak is van de Burgeroorlog?

• Geef aan de hand van de kaart twee mogelij-

ke verklaringen voor de uiteindelijke overwinning van het Noorden.

kUnnen

James Monroe, 2 december 1823

1

James Monroe (1758-1831), Amerikaans president (1817- 1825), doet deze verklaring naar aanleiding van de plannen van onder andere Spanje en Frankrijk om de opstandige kolonies in Latijns-Amerika opnieuw te onderwerpen. Eigenlijk is die verklaring een ongehoord stuk bluf, want ze berust op dat moment amper op een werkelijke machtspositie.

2 3 4

de uitbreiding van het territorium van de VS aan de hand van een kaart beschrijven informatie uit kaarten, grafieken en tabellen afleiden bronnen analyseren en vergelijken informatie opzoeken

F EEN REIS DOOR TWEE EEUWEN

DE VERENIGDE STATEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p097_115_v1.indd 102-103

103 9/05/17 12:26

9 Nadat je je les geleerd hebt, moet je deze zaken KENNEN en KUNNEN. De begrippen die je moet kennen, staan altijd bovenaan.

14 Informatie over de auteur of maker van het document

11 Opdrachten die je helpen bij om het document te ontleden.

15 Na een onderdeel vind je meestal een handig overzicht van de geziene leerstof.

B

Overzicht Overzicht nationalisme

13 De auteur of maker en de titel van zijn werk

POLITIEKE ONTWIKKELINGEN IN DE 20e – 21e eeuw economische concurrentie

kolonialisme

wapenwedloop

bondgenootschappen

EERSTE WERELDOORLOG verdrag van versailles (1919)

russische revolutie (1917)

economische wereldcrisis (vanaf 1929)

opkomst totalitarisme (jaren 1930)

TWEEDE WERELDOORLOG (1939-1949) vereNiGDe NAtieS (vanaf 1945)

eUrOPeSe eeNMAKiNG (vanaf 1945) DeKOLONiSAtie (vanaf 1945)

Afrika, Azië

Dit icoontje verwijst naar het onlinelesmateriaal.

jonge staten in veiligheidsraad misbruik vetorecht

KOUDe OOrLOG (1947-1991)

vS

weinig interventies

USSr

eGKS

eeG + eUrAtOM

europa verdeeld

NAvO

Het onlinelesmateriaal

raad van europa

Pact van Warschau

wereld verdeeld conflicten eG uitbreiding

vreedzame co-existentie eiNDe USSr

Bij het onlinelesmateriaal vind je:

eiNDe KOUDe OOrLOG

NIEUWE WERELDORDE?

1 2

interactieve oefeningen op KENNEN en KUNNEN om de leerstof te herhalen; ICT-lessen bij elk onderdeel om bepaalde leerstofonderdelen 9 uit te diepen of te herhalen; een digitale woordenlijst.

reorganisatie vN?

B

DE EUROPESE EENMAKING

3

eU vS NAvO rUSLAND vOLKSrePUBLieK chiNA iSLAM ...

STORIA_6TSO_leerboek_deelB_p016_059_v1.indd 59

eUrO Uitbreiding met Oost-europese landen

POLITIEKE ONTWIKKELINGEN IN DE 20E EN 21E EEUW

59 9/05/17 13:10

INLEIDING

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 5

5

15/05/17 10:21

Het werkschrift In het online werkschrift los je bepaalde opdrachten uit je leerboek, maar ook nieuwe opdrachten op. Je vindt er ook telkens een schema van de les. Dat helpt je om de lestekst in je leerboek te studeren.

Vooraan in je werkschrift vind je ook de code die je toegang geeft tot het onlinelesmateriaal.

1 Lesnummer

2 Hier kleur je zelf de domeinen die in deze les aan bod komen.

3 De titels van de onderdelen en de lessen zijn dezelfde als in je leerboek.

4 Hier noteer je nummers van kaarten uit je historische atlas die nuttig kunnen zijn voor deze les.

5 Een schema geeft de hoofdlijnen van de les in een duidelijke structuur weer. Gebruik dit schema bij het studeren.

6 Een reeks opdrachten: sommige herhalen vragen uit je leerboek zodat je tijd uitspaart bij het noteren; andere opdrachten zijn nieuw.

6

LES 1 INLEIDING

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 6

15/05/17 10:21

2

Tips om geschiedenis en andere humane wetenschappen te studeren

‘In de klas luister je aandachtig en werk je actief mee.’ Die zin klinkt heel schoolmeesterachtig, maar bevat de essentie van elke leermethode. Als je in de klas volgt, heb je thuis minder problemen om de leerstof te verwerken. Je kunt ook onmiddellijk reageren wanneer je iets niet begrijpt of wanneer iets niet duidelijk is. Schrik er niet voor terug om vragen te stellen aan je leraar. Na elke les zou je ‘s avonds de geziene leerstof even moeten doornemen. Dat hoeft niet lang te duren. Vijf tot tien minuten aandachtig lezen per vak volstaat. Dat gaat uiteraard niet op als je moet studeren voor een test of een examen van dat vak.

Enkele richtlijnen om de leerstof in te studeren a Lees de leerstof aandachtig.

• Houd rekening met de documenten die in de klas gebruikt zijn.

• Onder alle subtitels in de lesteksten vind je een verwijzing naar de documenten. Overloop eventueel de opdrachten bij de documenten.

• Lees alles, ook titels en informatie tussen haakjes.

• Begrijp je alles wat je leest? Als de leerstof geen betekenis voor jou heeft, is het niet alleen moeilijk om ze in te studeren, maar zul je ze ook zeer snel vergeten.

Zoek de betekenis van woorden die je niet begrijpt op in de verklarende woordenlijst achteraan in dit boek of in een naslagwerk. Vraag eventueel je leraar om uitleg.

• Lees de titel en de subtitels van elke les aandachtig. Zij vatten meestal kort en krachtig samen wat er volgt. Ga na of je vanuit de titel kunt vertellen wat er in de les staat.

Stel vragen over de titel met behulp van de woordjes wat, waar, wanneer, waarom, wie, hoe en hoeveel. b Zoek in de lestekst een samenhang.

• In de geschiedenis gebeurt er weinig zonder oorzaak, aanleiding en gevolg. Alles hangt dus als het ware aan elkaar vast.

• Een lestekst bestaat uit een reeks hoofd- en nevengedachten. Aan elke hoofdgedachte hangen vaak één of meer nevengedachten vast. Zij geven meer informatie over de hoofdgedachten. Zoek de hoofdgedachten in de lestekst. Zoek vervolgens de nevengedachten die eraan gekoppeld zijn.

• Herlees de tekst, met aandacht voor de indeling. c Maak een schema van de indeling.

• Zet de tekst om in een schema dat de volgorde van de hoofd- en nevengedachten logisch weergeeft. Je werkt daarbij met pijlen, begrippen en delen van zinnen.

• Een bordschema geeft meestal al een overzicht van de hoofdgedachten (en nevengedachten) en de samenhang ertussen.

A VOORAF

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 7

7

15/05/17 10:21

d V ertel aan de hand van het schema over de inhoud van de tekst. e Memoriseer het schema.

f Vertel aan de hand van het gememoriseerde schema de info die in de tekst staat. g Raadpleeg de lijst KENNEN en KUNNEN. Zo controleer je jezelf zonder hulp van buitenaf. KENNEN is de leerstof kunnen weergeven. KUNNEN is de leerstof kunnen toepassen.

Tips en opmerkingen • Enkel het schema kennen is onvoldoende, want het vat de leerstof zeer beknopt samen. Het is bedoeld als hulpmiddel om je in staat te stellen je de zinnen uit de lestekst te herinneren. Ook aan de hand van het schema moet je in staat zijn de lestekst te vertellen.

• Maak ook een schema waarin alle onderdelen en hoofdstukken staan. Zo krijg je inzicht in de grote lijnen.

• Vergelijk verschillende hoofdstukken met elkaar en ga op zoek naar overeenkomsten in de leerstof.

• Herhaal regelmatig de ingestudeerde leerstof.

3

Tips om informatie te verstrekken en opdrachten te analyseren

Juiste informatie aan iemand verstrekken, is niet zo eenvoudig als je denkt. Veel verhalen en mededelingen veranderen wanneer ze voortverteld worden. Mensen hebben nu eenmaal de neiging een eigen ‘draai’ aan een verhaal te geven. Hieronder vind je enkele raadgevingen om duidelijke en overzichtelijke informatie te geven:

• Je moet zelf begrijpen wat je meedeelt. Hoe kun je bijvoorbeeld een woord uitleggen dat je zelf niet begrijpt?

• Geef geen overtollige informatie. Beperk je tot de hoofdgedachten. Als je boodschap begrepen is, kun je ze met extra informatie wat meer kleur geven. Je geeft dan wat nevengedachten.

• Draai niet rond de pot en tater er niet op los.

8

LES 1 INLEIDING

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 8

15/05/17 10:21

Opdrachten worden vaak verkeerd of niet nauwkeurig uitgevoerd (vooral bij toetsen en examens). Daarom volgen hier enkele tips die je daarbij kunnen helpen:

Lees de opdracht nauwkeurig, en desnoods woord voor woord.

Stel jezelf de volgende vragen: • Wat wordt er van mij verwacht?

• Over welk gedeelte van de leerstof gaat de opdracht?

• Wat heb ik nodig (hoofdgedachten, lessen, onderdelen ...) om de opdracht op te lossen? Welke hoofd- en nevengedachten heb ik nodig?

• Bij meerdere opdrachten los je eerst degene op die je denkt het beste te kunnen.

• Als je niet meteen een oplossing of antwoord ziet, laat de opdracht dan bezinken. De oplossing of het antwoord duikt vaak na een tijdje op.

4

Tips om informatie op te zoeken wwwww

• In de meeste naslagwerken (woordenboek, encyclopedie …) staat de informatie alfabetisch gerangschikt. Ook de catalogi van bibliotheken en archieven zijn op die manier samengesteld.

• Bij het zoeken moet je altijd rekening houden met synoniemen. Vind je niet meteen wat je zoekt, dan kan het ergens anders onder een andere naam staan.

Voorbeeld: de uitleg over ‘brommer’ vind je misschien bij ‘bromfiets’.

• Als het item dat je zoekt uit verschillende woorden bestaat, vind je de uitleg soms niet bij het eerste woord terug. Voorbeeld: informatie over Franse varkens tref je eerder bij de rubriek ‘varkens’ aan dan bij ‘Frankrijk’.

• Veel boeken hebben een register dat de verschillende personen en zaken vermeldt die in het boek ter sprake komen. Achter hun naam staan de bladzijden waarop zij voorkomen.

A VOORAF

STORIA_6TSO_leerboek_deel_p001_009_v1.indd 9

9

15/05/17 10:21

TERRITORIALE EXPANSIE BURGEROORLOG Monroedoctrinecrisis ONAFHANKELIJKHEIDSOORLOG

‘Manifest Destiny’: de overtuiging dat de Amerikanen door God zijn uitverkoren om hun land en cultuur uit te breiden over het hele NoordAmerikaanse continent protectionisme: het beschermen van de eigen handel en productie

100

1

aanval op Pearl Harbor GROTE DEPRESSIE beurscrash

Na de lange maar succesvolle onafhankelijkheidsstrijd (1776-1783) tegen het Verenigd Koninkrijk verenigen dertien Britse ex-kolonies zich in een federale staat: de Verenigde Staten van Amerika. De jonge staat verdubbelt tevens haar grondgebied doordat de Britten afstand moeten doen van de linkeroever van de Mississippi. Vele Amerikanen emigreren van de oostkust naar dat nog grotendeels onontgonnen gebied. De Amerikaanse overheid moedigt dat aan en stimuleert bovendien de immigratie vanuit Europa. Tienduizenden Britten, Ieren en Duitsers hopen een nieuw en een meer belovend bestaan op te bouwen in de VS. Algauw blijkt de Mississippi maar een tijdelijke grens te zijn. Vele migranten wagen zich verder en starten zo de trek naar het westen (‘Far West’). Ook die verdere territoriale expansie krijgt goedkeuring en steun vanuit Washington en wordt zelfs tot de lotsbestemming van het Amerikaanse volk verklaard (‘Manifest Destiny’).

Het voortdurende opschuiven van de ‘Frontier’ – de mythische grens tussen beschaving en wildernis – gaat ten koste van de autochtone bevolking. De ‘indianen’ worden vaak met geweld uit hun leefgebieden verdreven en opgesloten in speciaal opgerichte

17

16

20

9

20

7 0

0 20

20

1 0 20

73 19

5 19

4

1 4

WO II

WO I

Van Onafhankelijkheidsoorlog tot Burgeroorlog (1776-1865)

DOC 1-2

19

19

29

18 19

14 19

18

18 6 18 1 6 5

23

75

17

17

De Verenigde Staten zijn sinds de onafhankelijkheid in 1776 uitgegroeid tot een wereldmacht.

Of ze in de eenentwintigste eeuw een leidende rol kunnen blijven spelen, hangt niet alleen af van allerlei internationale ontwikkelingen, maar ook van de binnenlandse situatie.

E pluribus unum (‘Uit velen één’) is tot 1956 het nationale devies van de VS. Eigenlijk is de VS al vanaf haar stichting een in wezen verdeelde natie.

Welke tegenstellingen bestaan er in de VS? Hoe zijn ze ontstaan? Hoe hebben ze de Amerikaanse geschiedenis beïnvloed?

83

16 & 17

De Verenigde Staten

OBAMA WAR ON TERROR verkiezing Donald Trump economische crisis economische crisis

reservaten. Vandaag zijn ze een kleine minderheid in wat ooit hun land was. De Amerikanen kopen of veroveren Europese kolonies (van Frankrijk, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Rusland) in NoordAmerika. Zelfs buurland Mexico (onafhankelijk vanaf 1821) ontsnapt niet aan de Amerikaanse expansie en verliest een derde van zijn grondgebied aan de VS. Omstreeks 1850 reikt het Amerikaanse grondgebied al tot de Stille Oceaan.

Ondertussen zorgen de tegenstellingen tussen de geïndustrialiseerde noordelijke staten en de hoofdzakelijk agrarische zuidelijke staten voor steeds meer spanningen. In het Noorden pleit men voor meer protectionisme en een sterkere unie. De zuiderlingen wensen daarentegen meer vrijhandel en een grotere zelfstandigheid voor de deelstaten. Bovendien klinkt vanuit het Noorden de roep om de afschaffing van de slavernij steeds luider. Voor de zuiderlingen vormt die slavernij juist de hoeksteen van hun economie.

Wanneer in 1860 Abraham Lincoln, de kandidaat van de recent opgerichte Republikeinse Partij, de presidentsverkiezingen wint – bijna uitsluitend op basis van stemmen uit het Noorden – is voor het Zuiden de maat vol. Elf zuidelijke staten scheuren zich achtereenvolgens af van de Unie en vormen een nieuwe staat: de Geconfedereerde Staten van Amerika. Het Noorden weigert zich daarbij neer te leggen en

16 & 17 DE VERENIGDE STATEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 100

15/05/17 10:24

probeert de afscheuring ongedaan te maken. Een vier jaar durende burgeroorlog volgt. Het Noorden overwint en de slavernij wordt in de hele VS afgeschaft. In het Zuiden blijven bepaalde groeperingen tot op vandaag wrok koesteren over die nederlaag. In 1865 wordt president Lincoln zelfs vermoord door een fanatieke zuiderling. De bevrijde zwarten blijven bovendien overal het slachtoffer van discriminatie. In het Zuiden degraderen allerlei segregatiewetten hen zelfs officieel tot tweederangsburgers.

2

daarvoor de macht van de overheid uit. Niet alle Amerikanen gaan daarmee akkoord. Velen zien zijn inmenging in de wereldpolitiek ook niet zitten. De Japanse aanval op Pearl Harbor en een Duitse oorlogsverklaring betrekken de VS dan toch bij de Tweede Wereldoorlog (zie les 4).

3

De VS: het centrum van de wereld? (1945 - heden)

De Tweede Wereldoorlog stimuleert de Amerikaanse economie. De fabrieken in de VS draaien opnieuw op volle toeren om aan de vraag naar oorlogsmateriaal te voldoen. Na de eindoverwinning valt het Amerikaanse productieapparaat niet stil. De wereld en vooral het verwoeste Europa hebben nood aan Amerikaanse goederen. De Koude Oorlog (zie les 5) die kort daarop uitbreekt, zorgt ook voor de nodige werkgelegenheid in de wapenindustrie.

Die economische ‘boom’ zet de ‘vooruitstrevende’ Democratische Partij, die op dat moment aan het bewind is, ertoe aan om verdere maatregelen te nemen op sociaal vlak. In de VS moet iedereen kunnen meegenieten van de nieuwe welvaart. De ‘behoudsgezinde’ Republikeinse Partij verzet zich echter tegen een te groot ingrijpen van de overheid.

Zij vindt dat zoiets indruist tegen het ‘Amerikaanse systeem’ dat juist de vrijheid propageert. Als de Republikeinen in het begin van de jaren vijftig aan de macht komen, zetten ze heel wat sociale programma’s op een laag pitje. Bovendien bereikt de Koude Oorlog dan een hoogtepunt. De angst voor het communisme zit er bij veel Amerikanen goed in. Dat leidt in de VS zelfs tot een heksenjacht tegen alles wat ‘communistisch’ is. Wie zich te ‘sociaal’ opstelt, komt daardoor soms in de problemen.

DOC 6 -11

De VS wordt een grootmacht (1865-1945)

Na de burgeroorlog zetten de Amerikanen hun expansie verder tot buiten Noord-Amerika (‘New Manifest Destiny’). Ze willen Zuid- en MiddenAmerika onder hun controle brengen. In 1823 heeft de Amerikaanse president Monroe (1817-1825) de Europeanen laten weten dat het westelijk halfrond tot de exclusieve invloedssfeer van de VS behoort (Monroedoctrine). Daarnaast blijft men in de VS de blik ook westwaarts gericht houden. Azië vormt de ultieme frontier. Het tot dan geïsoleerde Japan wordt gedwongen om zijn grenzen open te stellen voor westerse producten. Net zoals de Europeanen verwerven de Amerikanen handelsvoordelen in China.

Om de verbindingen met het verre Azië veilig te stellen, bezetten de VS verschillende eilanden in de Stille Oceaan waaronder Hawaï. Ook daar houdt men weinig rekening met de belangen van de autochtone bevolking.

Ondertussen groeit de Amerikaanse economie zodanig dat ze zelfs die van het Verenigd Koninkrijk en Duitsland overtreft. Die ontwikkeling wordt onder andere sterk gestimuleerd door een nieuwe golf van migranten uit Zuid- en Oost-Europa. De combinatie van die vele en goedkope arbeidskrachten, een rijke ondergrond en een systeem dat ondernemingszin aanmoedigt, vormt de belangrijkste verklaring voor het economische succesverhaal van de VS. De Eerste Wereldoorlog brengt Europa een zware klap toe en maakt van de VS de machtigste natie ter wereld. Op politiek vlak wensen zij zich wel niet langer in de wereldpolitiek te engageren. De Amerikaanse economie profiteert van het wegvallen van de Europese concurrentie. Amerikaanse producten overspoelen de wereldmarkt. De hogere Amerikaanse levensstandaard (bv. arbeiders kunnen auto’s kopen) en het idee van de ‘American Dream’ (iedereen kan rijk worden in Amerika) maken van de VS meer dan ooit het beloofde land. De beurscrash van 1929 beëindigt dat gouden tijdperk abrupt. Een lange periode van crisis volgt: de Grote Depressie. De Democratische president Franklin D. Roosevelt slaagt er echter in het tij langzaam te doen keren. Hij breidt DOC 3 -5

segregatiewetten: (VS) wetten die blank en zwart zo veel mogelijk gescheiden willen houden. productieapparaat: alle bedrijven van een land economische crisis: periode waarin het minder goed gaat met de economie autochtonen: oorspronkelijke bevolking van een gebied

Aan het begin van de jaren zestig wordt het echter duidelijk dat juist door het ontbreken van een echte sociale politiek vele mensen helemaal niet mee profiteren van de welvaart. Vooral de zwarten leven in vrij slechte omstandigheden.

Burgerrechtenbewegingen en de Democratische presidenten Kennedy en Johnson proberen daar verandering in te brengen. In dezelfde periode raakt de VS betrokken in een grootschalig conflict in Vietnam. Die oorlog kost de Amerikaanse overheid handenvol geld waardoor er steeds minder middelen beschikbaar zijn voor sociale programma’s. Een nieuwe economische crisis vanaf 1973 treft de armsten in de Amerikaanse samenleving nog eens extra. Daarnaast verliezen de VS op wereldvlak heel wat aanzien: ze krijgen steeds meer af te rekenen met economische concurrentie van Europa en Japan. Ze moeten zich ook terugtrekken uit Vietnam, dat nadien volledig communistisch wordt. Bovendien

F EEN REIS DOOR TWEE EEUWEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 101

101

15/05/17 10:24

American Dream: het geloof dat iedereen – die ervoor wil werken – het kan maken in de VS ethisch conservatisme: een conservatief (behoudsgezind) standpunt op zedelijk vlak (bv.: gekant tegen zaken als abortus, euthanasie, het homohuwelijk enz.)

Tea Party: Amerikaanse protestbeweging ontstaan in 2008 die zich verzet tegen bemoeienis van de overheid en tegen hoge belastingen. populist: politicus die beweert de taal van het volk te spreken en op te komen voor de belangen van de gewone man. Stelt vaak simpele en niet realistische oplossingen voor.

slagen moslimfundamentalisten er in het pro-Amerikaanse Iran in om de macht te grijpen en maandenlang honderden Amerikanen te gijzelen. Een Amerikaanse reddingspoging mislukt.

In de jaren tachtig lijkt het tij te keren. De Republikeinse president Reagan start een groots offensief tegen het ‘wereldcommunisme’. De Amerikaanse economie begint zich te herpakken. De VS ‘winnen’ de Koude Oorlog. Onder andere daardoor krijgen Amerikaanse bedrijven een nog grotere invloed op de wereldeconomie. De VS zijn aan het begin van de eenentwintigste eeuw wereldleider op economisch en politiek vlak. Die dominante positie leidt tot afgunst. De VS verergeren die gevoelens doordat ze bij het verdedigen van hun belangen in de wereld nauwelijks rekening lijken te houden met de noden van andere landen en volkeren. De Amerikanen steunen bijvoorbeeld corrupte dictators die hun bevolking uitbuiten. In de VS heerst ook ontevredenheid. Vooral niet-blanke Amerikanen profiteren niet mee van de economische groei. In de verarmde wijken van de grote Amerikaanse steden waar veel van die minderheden wonen, groeit volgens waarnemers een revolutionair klimaat. Heel wat blanke Amerikanen vinden dan weer dat hun land zijn eigenheid aan het verliezen is. De komst van vele niet-blanke migranten, de groeiende verstedelijking, het toenemende druggebruik, Hollywoodfilms ‘vol met seks en geweld’ … zijn in hun ogen allemaal elementen die de Amerikaanse beschaving dreigen te vernietigen. Sommige radicale Amerikanen nemen daarom zelfs de wapens op tegen hun eigen regering en plegen aanslagen.

Ook op wereldvlak neemt het verzet tegen de Amerikaanse dominantie toe. Zo plegen op

11 september 2001 extremistische moslims een aantal spectaculaire aanslagen tegen doelen in de VS. Die aanslagen verenigen de Amerikanen. Daardoor gesteund begint de Amerikaanse overheid onder leiding van de Republikeinse president Bush vervolgens een oorlog tegen het internationaal terrorisme.

Zeven jaar later heeft Bush door zijn eenzijdig optreden, de aanslepende en dure oorlogen in Afghanistan en Irak, zijn gebrek aan interesse voor het milieu en zijn ethisch conservatisme zowel nationaal als internationaal alle krediet verspeeld. De financiële crisis die de VS vanaf 2007 treft, doet de al fel verzwakte grootmacht nog meer wankelen. In 2008 wordt Barack Obama tot eerste zwarte president van de VS verkozen. Ondanks of juist door de hoge verwachtingen die zijn presidentschap oproepen, kan Obama veel van zijn ambities niet realiseren. Vooral de onderling zelf erg verdeelde Republikeinen doen er alles aan om Obama op alle mogelijke vlakken dwars te zitten. Ook de Republikeinse achterban lust Obama niet: hij zou geen echte Amerikaan zijn, hij is een ‘socialist’, hij is een ‘zwakkeling’ op het internationale toneel, hij is tegen vuurwapenbezit … Extreme bewegingen als de Tea Party en populisten als Donald Trump krijgen daardoor alle kansen om de Amerikaanse samenleving nog meer te verdelen.

Tegen alle verwachtingen in wordt Donald Trump in 2016 zelfs verkozen tot nieuwe Amerikaanse president.

Wil je weten hoe de Amerikaanse president wordt verkozen?

Surf dan naar de ICT-les bij het onlinelesmateriaal.

KENNEN 1 de begrippen ‘Manifest Destiny’, ‘Frontier’, ‘New Manifest Destiny’, ‘American Dream’ en ‘Grote Depressie’ uitleggen 2 een oorzaak voor de uitbreiding van het territorium van de VS geven 3 twee manieren opnoemen waarop de VS grondgebied verwerven 4 drie oorzaken van de burgeroorlog geven 5 een verklaring voor de blijvende achterstelling van de zwarten na de Burgeroorlog geven 6 de Monroedoctrine uitleggen 7 de economische boom in de negentiende eeuw verklaren 8 twee oorzaken geven voor de heropleving van de Amerikaanse economie na 1945

102

9 het ontbreken van een echt sociaal vangnet in de VS verklaren 10 het huidige verzet van sommige groeperingen in de VS tegen de overheid verklaren 11 het huidige verzet van sommige groeperingen buiten Amerika tegen de VS verklaren

KUNNEN 1 de uitbreiding van het territorium van de VS aan de hand van een kaart beschrijven 2 informatie uit kaarten, grafieken en tabellen afleiden 3 bronnen analyseren en vergelijken 4 informatie opzoeken

16 & 17 DE VERENIGDE STATEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 102

15/05/17 10:24

DOC 1 A De territoriale expansie van de VS

• • • • •

B Het grondgebied van de indianen

Van welke staten verwerven de VS grote stukken land?

Op welke verschillende manieren verwerven de VS die gebieden?

Wanneer wordt de Stille Oceaan bereikt?

Geef een verklaring voor de trek naar het Westen.

Hoe evolueert het grondgebied van de indianen? Geef daar een verklaring voor.

DOC 2 De Burgeroorlog

DOC 3 A De Monroedoctrine

Hoe blijkt uit de kaart dat de slavenkwestie niet de enige oorzaak is van de Burgeroorlog?

• Geef aan de hand van de kaart twee mogelijke verklaringen voor de uiteindelijke overwinning van het Noorden.

•

Er heeft zich een passende gelegenheid voorgedaan om een beginsel voorop te stellen dat voor de rechten en de belangen van de Verenigde Staten van essentieel belang is, namelijk dat de gebieden van het Amerikaanse continent, gezien de vrije en onafhankelijke toestand welke zij zich verworven hebben en die zij handhaven, van nu af aan niet meer als objecten van een toekomstige kolonisatie vanwege enige Europese mogendheid beschouwd mogen worden. Wij hebben nooit partij gekozen in de oorlogen van de Europese mogendheden, noch in om het even welke van hun aangelegenheden.

Bij hetgeen daarentegen op dit halfrond gebeurt, zijn wij noodzakelijkerwijs onmiddellijk betrokken.

Wij zijn derhalve aan de oprechtheid en de vriendschappelijke betrekkingen die tussen de Verenigde Staten en die [Europese] mogendheden bestaan, verplicht te verklaren, dat wij om het even welke poging hun systeem op om het even welk deel van dit halfrond uit te breiden, als gevaarlijk voor onze vrede en onze veiligheid zullen beschouwen.

James Monroe, 2 december 1823 James Monroe (1758-1831), Amerikaans president (1817- 1825), doet deze verklaring naar aanleiding van de plannen van onder andere Spanje en Frankrijk om de opstandige kolonies in Latijns-Amerika opnieuw te onderwerpen. Eigenlijk is die verklaring een ongehoord stuk bluf, want ze berust op dat moment amper op een werkelijke machtspositie.

F EEN REIS DOOR TWEE EEUWEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 103

103

15/05/17 10:24

DOC 3 vervolg

DOC 4 De economische opkomst van de VS

B

Productie van ruw ijzer (in miljoen ton)

De Amerikaanse wetten, de Amerikaanse orde, de Amerikaanse beschaving en de Amerikaanse vlag zullen overgeplant worden naar streken die tot nog toe aan geweld en barbarisme overgeleverd waren. God heeft van ons de beste organisatoren ter wereld gemaakt, opdat wij orde zouden scheppen waar chaos heerst. Zonder deze macht zou deze wereld terugvallen in onbeschaafdheid en duisternis. Van alle rassen heeft hij het Amerikaanse volk aangewezen als de Natie van zijn keuze om ten slotte de leiding te nemen bij de wedergeboorte van de wereld!

1870

1890

1914

6

8

10,4

Frankrijk

1,2

2

5,2

Duitsland

1,4

4,7

16,8

VSA

1,7

9,4

31,5

Verenigd Koninkrijk

Albert J. Beveridge, 1898

Productie van steenkool (in miljoen ton)

Albert J. Beveridge is een republikeinse senator die pleit voor een grotere rol van de VS in de wereld. Hij en zijn aanhangers komen in conflict met de Anti-Imperialistische Liga die het land buiten de wereldpolitiek wil houden.

• In zijn verklaring verdeelt Monroe eigenlijk de wereld.

Verklaar.

• Is deze verklaring nog altijd bepalend voor het Amerikaanse buitenlandse beleid?

• Welke rol ziet Beveridge weggelegd voor de VS? • Staat iedereen in de VS achter de ideeën van Beveridge?

1870

1890

1914

Verenigd Koninkrijk

112

185

292

Frankrijk

17

26

41

Duitsland

33

64

154

VSA

40

143

517

• Welk land is in 1870 het meest geïndustrialiseer-

de land ter wereld?

• Welk land neemt die rol in 1914 over?

DOC 5 De Grote Depressie

De Grote Depressie in de VS 1929

1933

1939

1941

Nationaal product (miljard $)

104

56

91

126

Productie duurzame goederen (index: 1929 = 100)

100

24

82

152

Staalproductie (x 1000 ton/week)

1212

499

1013

1589

1,5

12,8

9,5

5,6

648

369

516

614

2,6

4,0

9,0

20,5

533

559

914

1355

16,3

24,0

47,6

64,3

Werkloosheid (x 1 000 000) Consumptie-uitgaven per hoofd van de bevolking (in $) Uitgaven van de federale regering (miljard $) Ambtenaren federale regering (x 1000) Staatsschuld (miljard $)

• Uit welke gegevens blijkt dat de VS in het begin van de jaren dertig door een zware crisis wordt getroffen?

• Vanaf wanneer verbetert de situatie opnieuw?

• Zoek in de lestekst welke president de economie probeert te herstellen en vooral hoe hij dat probeert te doen. Welke gegevens uit de tabel vormen daarvoor een bewijs?

104

16 & 17 DE VERENIGDE STATEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 104

15/05/17 10:24

DOC 6 De ontvoogding van de zwarten A De ‘Brown Decision’

B Protest tegen het opheffen van de rassensegregatie op scholen in Little Rock, Arkansas (1959)

• Aan welke toestand maakt het Amerikaanse Hooggerechtshof in 1954 een einde?

• Hoe proberen tegenstanders die beslissing aan te vechten?

DOC 7 A Enkele belangrijke wetten en maatregelen aangenomen en uitgevaardigd tijdens het presidentschap van Lyndon B. Johnson (1963-1969) Wet

Jaar

Economic Opportunity Act

1964

maakte aanzienlijke fondsen vrij voor een brede waaier maatregelen, bijvoorbeeld programma’s om jonge schoolverlaters de kans te geven alsnog een beroepsopleiding te volgen of om achtergebleven regio’s tot ontwikkeling te brengen. In de volksmond stond deze wet bekend als de anti-poverty Bill.

Civil Rights Act

1964

deze wet verbood radicale discriminatie in openbare plaatsen, op het werk en in het onderwijs, en bepaalde bovendien maatregelen en methodes om de wet te doen naleven

Medicare Social Security Bill

1965

regelde een algemene ziekteverzekering voor bejaarden

Housing Development Act

1965

moest zorgen voor betere woongelegenheid

Voting Rights Act

1965

zorgde voor de aanstelling van federale ambtenaren in de kiesdistricten waar blanken weigerden om zwarte kiezers in te schrijven

Johnson hoopt met zijn maatregelen de Great Society te creëren.

B De kosten van de oorlog in Vietnam voor de VS in miljoenen dollars Jaar

Militaire uitgaven

Totale uitgaven

BNP

1965

700

700

681 000

1966

15 119

15 119

743 000

1967

17 161

22 180

790 000

1968

19 278

26 266

865 000

1969

19 762

26 461

931 000

1970

14 401

18 536

977 000

1971

9 570

12 062

1 047 000

Uit: A. Kaspl, Geschiedenis van de Verenigde Staten van Amerika 2

F EEN REIS DOOR TWEE EEUWEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 105

105

15/05/17 10:24

DOC 7 vervolg

DOC 8 De Reagan-jaren

C

A De evolutie van de Amerikaanse staatsschuld

‘This confused war has played havoc with our destiny. The promises of the Great Society have been shot down on the battlefields of Vietnam.’

% 150

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2018

Schatting

120

2013: 106,5 % 100

Uitspraak van Martin Luther King, 1967

90

• Wat was duidelijk het doel van Johnsons binnenlands beleid?

• Wat was echter onmisbaar om dat ambitieuze doel te verwezenlijken?

• Wat verwijt Martin Luther King de Amerikaanse Vietnampolitiek? Is dat verwijt volgens jou terecht?

60

30

0 Bron: Reuters, White House Office of Management and Budget

DOC 8 B Amerikaanse misdaadcijfers, 1979-1992 Aantal verkrachtingen/ 100 000 inw.

Autodiefstallen

Autodiefstallen/ 100 000 inw.

76 390

34,70

1 112 800

505,59

10,22

82 990

36,82

1 131 700

502,19

22 520

9,82

82 500

36,00

1 087 800

474,71

231 534 000

21 010

9,07

78 770

34,02

1 062 400

458,85

1983

233 981 000

19 310

8,25

78 920

34,15

1 007 900

426,79

1984

236 158 000

18 690

8,02

84 230

35,66

1 032 200

437,08

1985

238 740 000

18 980

7,95

88 670

37,14

1 102 900

461,96

1986

240 132 887

20 613

8,58

91 459

38,08

1 224 137

509,77

1987

242 282 918

20 096

8,29

91 110

37,60

1 288 674

531,88

1988

245 807 000

20 680

8,41

92 490

37,59

1 432 900

582,93

1989

248 239 000

21 500

8,66

94 500

38,06

1 564 800

630,36

1990

248 709 873

23 440

9,42

102 560

41,23

1 635 900

657,75

1991

252 177 000

24 700

9,79

106 590

42,26

1 661 700

658,94

1992

255 082 000

23 760

9,31

109 060

42,75

1 610 800

631,48

1979

1992

In België

1,6

1,2 (1994)

In Duitsland

1,1

1,2

In Canada

2,5

2,6

Jaar

Totale bevolking

Aantal moorden

Aantal moorden/ 100 000 inw.

1979

220 099 000

21 460

9,75

1980

225 349 264

23 040

1981

229 146 000

1982

Aantal verkrachtingen

Bron: www.disastercenter.com

Ter vergelijking: Aantal moorden/100 000 inw.

106

Bron: Wikipedia

16 & 17 DE VERENIGDE STATEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 106

15/05/17 10:24

DOC 8 C Gangmembers die het leven lieten (prikbord in een politiekantoor in LA begin jaren 1990)

DOC 9 Groeiend verzet tegen de federale overheid De affaire [een nieuw onderzoek naar de bestorming van het sekte-huis in Waco] dreigt vooral koren op de molen te worden van die Amerikanen die rotsvast geloven dat de Amerikaanse overheid de oorlog tegen de eigen burgers heeft verklaard. Timothy McVeigh is zo iemand. Dag op dag twee jaar na Waco plantte hij een bom bij een overheidsgebouw in Oklahoma City. Hij doodde 168 mensen en verwondde er 500 om ‘de doden van Waco te wreken’. Hij wilde, volgens een vriend, ‘een algemene opstand ontketenen tegen de federale regering die de rechten en vrijheden van de burgers met de voeten treedt’. McVeigh was in Waco ten tijde van de belegering. Hij was lid van een van de vele extreemrechtse milities die het gezag van de federale overheid verwerpen en wachten op een Tweede Amerikaanse Revolutie. De eerste, 223 jaar geleden, wierp het juk van de Britse regering af. Nu is het tijd, geloven zij, om het juk van de federale regering in Washington af te schudden.

Uit: De Standaard, 8 september 1999 Na een belegering van 55 dagen bestormde het FBI in 1993 een sektehuis in Waco (Texas). Daarbij vielen bijna honderd doden. De reden voor de belegering was de moord op vier FBI-agenten door de aanhangers van de sekte.

• Hoe evolueert de Amerikaanse staatsschuld onder Reagan?

• Verklaar die evolutie aan de hand van het beleid dat Reagan voert.

• Hoe evolueren de misdaadcijfers in de VS tijdens de jaren 1980?

• Welk verband zou je kunnen leggen met het beleid van Reagan?

• Wat leert je afbeelding bij C over de ­criminaliteit (of de criminelen) in de VS?

• Waarin schuilt het gevaar van een nieuw onderzoek naar de gebeurtenissen in Waco?

• Wat wilde Timothy McVeigh bereiken met zijn terreurdaad?

• Welk aspect van de Amerikaanse cultuur/samenleving draagt er zeker toe bij dat ontevreden burgers veel slachtoffers kunnen maken?

DOC 10 ‘De economische dominantie van de VS eindigde op 9/15’ Vandaag is het dag op dag twee jaar geleden dat de Lehman Brothers-bank failliet ging [op 15 september 2008]. Op dat moment stond 691 miljard dollar op de balans. “Officieel, toch. Want Lehman Brothers had zijn boekhouding grondig gemasseerd. Er waren allerlei risico’s uit de boeken gehouden of verstopt in buitenbalansvehikels”, corrigeert Koen Schoors.

Dat bedrag alleen al overschaduwt de waardevernietiging op 9/11, vindt de professor economie. “De terreuraanslagen in de VS zorgden wel voor een grote materiële schade én duwden ook de beurzen kopje onder, maar deze laatste stonden eind 2001 door het uiteenspatten van de internetzeepbel toch al op de rand van de afgrond.”

De impact van 9/15 gaat bovendien veel verder. De val van de prestigieuze zakenbank veroorzaakte een kettingreactie die de volledige wereldeconomie in de problemen bracht en het einde markeert van een tijdperk.

Uit: De Standaard, 15 september 2010 • Welke gebeurtenis is volgens het artikel veel ingrijpender geweest voor de VS dan 9/11?

• Geef daarvoor twee redenen.

F EEN REIS DOOR TWEE EEUWEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 107

107

15/05/17 10:24

DOC 16 De VS: een verdeelde natie A De uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2012

12

3

7

4 6

3

10

3

3 6

55

NH 4 VT 3

11

6

5 9

10

6

10 7

5

6 8

38

29

16 18

20 11 11 6

8

20 5 13

16

9

3

9

15

4 MA 11

RI 4 CT 7 NJ 14 DE 3 MD 10 DC 3

Obama Romney

29 4

Blauwe staten: Democratische overwinning (Obama) Rode staten: Republikeinse overwinning (Romney) B De uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016

8

3 1

7

3 4

6 55

NH 4 VT 3

3

10 10

3

3

6

5

6

9

11

5

6

20 11 18

10 7

36 1 1

29

16

8

8

6

3

9

5 13 15

11

6

20

9 16 29

3

1

3 1 MA 11 RI 4 CT 7 NJ 14 DE 3 MD 10 DC 3

Clinton Trump Powell Spotted Eagle Paul Kasich Sanders

Blauwe staten: Democratische overwinning (Clinton) Rode staten: Republikeinse overwinning (Trump) De cijfers in de verschillende staten verwijzen naar het aantal kiesmannen dat een staat heeft in het Kiescollege.

• Hebben er tussen 2012 en 2016 grote verschuivingen plaatsgevonden in de politieke voorkeur van de Amerikanen? Argumenteer.

• Wat merk je (ook nog) op als je de resultaten van 2012 vergelijkt met die van 2016? (Let op de kiesmannen.)

• Zoek op wie bij de presidentsverkiezingen van 2016 de meeste stemmen (bij de bevolking) heeft behaald.

108

16 & 17 DE VERENIGDE STATEN

STORIA_6TSO_leerboek_deelF_p098_115_v1.indd 108

15/05/17 10:24