STEM 3 - voorbeeldproject 2

LEVEN IN HET WATER

IN

PROJECT 02

CREËER

ONDERZOEK

Î Kwaliteit van

Î Maak een geleid-

Î Waterkwaliteit vergelijken

VA

baarheidsmeter

pr oe

fh o

of d

st

uk

©

het water in Vlaanderen

N

VERKEN

met medewerking van

VERKEN

Î Kwaliteit van het water in Vlaanderen 1

In de media verschijnen regelmatig artikels over de dalende waterkwaliteit in Vlaanderen.

Lees de twee artikels op de volgende pagina en los de vragen op.

Wat is volgens de twee artikels de voornaamste oorzaak voor de vervuiling van de waterlopen en

IN

a

het grondwater?

b

N

Een reden waarom de vervuilende stoffen in het water zitten, is het feit dat ze niet volledig worden opgenomen als voedingsstoffen door planten en daarom wegspoelen naar het grondwater.

VA

Welke redenen zijn er nog?

©

Noem er minstens twee.

st

of d

d

Welke deeltjes kunnen er nog aanwezig zijn in waterlopen en het grondwater?

fh o

e

uk

c Door welke activiteiten kunnen waterlopen nog vervuild raken?

Uit de lessen chemie weet je dat wanneer zouten oplossen in water, er ionen ontstaan.

Vul de tabel verder aan.

pr oe

Opgelost zout

f

Bestaat uit deze elementen

Aanwezige ionen in water

Formule-eenheid

natriumchloride

NaCl

zinkchloride

ZnCl2

aluminiumoxide

Al2O3

Geef een ander woord voor … positief geladen ionen:

negatief geladen ionen: g Hoe noem je stoffen die opgebouwd zijn uit positieve en negatieve ionen die in een ionrooster gerangschikt zijn?

2

PROJECT 02

verken

Artikel 1

N VA © uk

Er komen nog altijd te veel resten van mest terecht in de waterlopen en het grondwater, ook in Limburg.

Dat blijkt uit metingen van de Vlaamse Milieumaatschappij en onderzoeken van de Vlaamse Landmaatschappij.

10 procent van de gecontroleerde landbouwers was vorig jaar in overtreding.

IN

Grondwater en waterlopen worden nog altijd te veel vervuild door mest van de landbouw

Nieuwe metingen van de Vlaamse Milieumaatschappij wijzen uit dat er nog altijd te veel reststoffen van mest in de waterlopen en het grondwater doordringen. Vooral in Noord-Limburg is de waterkwaliteit niet

st

goed. En dat ondanks de afspraken met de boeren in het mestactieplan. ‘In 2018 was afgesproken om nog slechts 5 procent overschrijdingen te hebben, maar momenteel zitten we aan 26 procent in Limburg. Het verschilt wel van streek tot streek en is bijvoorbeeld erger in regio’s met veel intensieve landbouw zoals

of d

veeteelt, maar ook waar maïs, aardappelen en groenten worden geteeld. We zien in de loop der jaren dus geen verbetering, integendeel’, aldus Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).

Smet benadrukt nog het belang van proper oppervlakte- en grondwater. ‘De helft van ons drinkwater wordt uit oppervlaktewater gewonnen, de andere helft uit grondwater. Dus hoe meer vervuild, hoe meer kosten en

fh o

inspanningen de drinkwaterbedrijven moeten doen om het water klaar te maken voor consumptie.’

Omgevingscontroles

Volgens de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) was vorig jaar 10 procent van de gecontroleerde landbouwers in overtreding, dit jaar tot nu toe ruim 7 procent. Maar ze voegen eraan toe dat het niet eenvoudig is om

pr oe

provinciale cijfers met elkaar te vergelijken. Dat komt omdat in sommige gebieden – waar de metingen slechte resultaten geven of de kans op verontreiniging groter is – meer gecontroleerd wordt.

In 2019 gebeurden er in Limburg 817 omgevingscontroles, waarbij 87 overtredingen zijn vastgesteld. Dit jaar waren er tot nu toe 1 142 omgevingscontroles, met 83 overtredingen. De meeste overtredingen in Limburg zijn bemesting tot tegen de waterloop en te veel mest op de akkers aanbrengen of op een tijdstip dat het niet is toegelaten.

Naar: Dirk Reynders, 9 december 2020, www.vrt.be/vrtnws

PROJECT 02

vERkEn

3

N

IN

Artikel 2

uk

©

VA

Water in landbouwgebied opnieuw meer vervuild

st

De kwaliteit van het water in beken en rivieren in landbouwgebied is slechter geworden. Meer dierlijke mest belandt van de akkers in het water.

of d

De kwaliteit van het oppervlaktewater in landbouwgebied gaat verder achteruit. Dat blijkt uit het Mestrapport 2020 van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM). Dat het water zwaarder vervuild is, komt doordat landbouwers mest uitstrooien die niet volledig als voedingsstof door de gewassen wordt opgenomen en in het water belandt.

Het probleem is niet nieuw. Vlaanderen zit al aan zijn zesde Mestactieplan om de nitraatvervuiling in de

fh o

Vlaamse rivieren weer onder controle krijgen. De bedoeling is dat dat tegen 2022 moet lukken.

In het plan mikt Vlaanderen op betere waterkwaliteit: tegen 2022 moet in de gebieden met veel watervervuiling 4 milligram nitraat per liter uit het water verdwijnen. Maar dit jaar werd in die gebieden net een verslechtering met diezelfde hoeveelheid vastgesteld.

pr oe

Vlaams minister van Omgeving en Handhaving Zuhal Demir (N-VA) zegt dat ze blijft inzetten op controles.

‘Het verscherpte toezicht op de teeltvrije zone langs waterlopen leidde tot een sterke daling van het aantal vaststellingen, maar de inbreukpercentages blijven hoog en vereisen een sterke aanwezigheid van de inspecteurs op het terrein.’

Nitraatvervuiling dwingt de Vlaamse regering al twee decennia tot de moeilijke oefening om landbouw en natuur te verzoenen. Dat evenwicht zoeken is bovendien verplicht, omdat de Europese Unie dat via de nitraatrichtlijn oplegt. De opeenvolgende mestactieplannen zijn daarvan de uitvoering.

Toen de zesde editie van dat mestactieplan in maart vorig jaar door het Vlaams Parlement werd aangenomen, noemde de Boerenbond dat een ‘harde noot om kraken’.

4

PROJECT 02

vERkEn

Dat de cijfers nu de verkeerde kant uitgaan, maakt het voor de landbouwsector niet makkelijker. ‘Het zijn slechte resultaten’, zegt Vanessa Saenens, de woordvoerster van de Boerenbond. ‘Dat is jammer, want de sector wil meewerken.’

Hoe komt het dat de vervuiling toeneemt? Saenens legt uit dat het niet altijd eenvoudig is, omdat mest drie maanden in de grond blijft. Als het lang droog blijft en daarna plots regent, nemen de planten de mest niet op en spoelt die weg naar het grondwater. Een landbouwer moet dus een inschatting maken van het weer omdat de regels van het mestactieplan zo complex zijn dat zelfs experts ermee worstelen.

IN

voor de komende drie maanden om correct te bemesten. Daarnaast, zegt Saenens, leeft er veel frustratie

Toch openen de slechte cijfers niet noodzakelijk het debat over een verdere verstrenging van de regels. De metingen zijn gebeurd in de winter van 2019-2020. De strengere regels van het zesde Mestactieplan zijn in

N

het voorjaar van 2020 in werking getreden, legt Saenens uit.

VA

Naar: Bart Haeck, 4 december 2020, www.tijd.be Zoek op het internet op wat ‘PPM’ betekent.

3

In de onderstaande tabel lees je de waarde af in PPM van ideaal water tot sterk vervuild water. Die waarde is

uk

©

2

een indicatie voor de elektrische geleidbaarheid van water.

st

!

De elektrische geleidbaarheid geeft aan hoe gemakkelijk geladen deeltjes door een stof kunnen

of d

bewegen. Bij bepaalde stoffen gaat dat vlotter dan bij andere. Bij sommige stoffen lukt het helemaal niet.

Die stofeigenschap is, bij kamertemperatuur, een constante en dus een mogelijke manier om een stof

fh o

verder te identificeren.

Ideaal drinkbaar water

Acceptabel drinkbaar water

pr oe

Matig acceptabel drinkbaar water

0-50 PPM 50-200 PPM 200-300 PPM

Veel opgeloste stoffen in het water

300-500 PPM

Sterk vervuild water

500 PPM

WEETJE Wist je dat de waarde van zuiver

water 0 PPM is? Bij drinkbaar water ligt het gehalte PPM veel hoger,

omdat daarin mineralen zitten zoals calcium en natrium. In zuiver water zijn erg weinig vrije elektronen

aanwezig. Zuiver water heeft daarom een slechte geleiding.

?

Tijd voor actie!

In dit project gaan we op onderzoek naar de waterkwaliteit in onze omgeving. We maken een meter om de mate van elektrische geleiding, en dus het aantal vervuilende stoffen dat aanwezig is in het water, te meten.

PROJECT 02

vERkEn

5

CREËER

Î Maak een geleidbaarheidsmeter TECHNISCH PROCES 1

1

Probleem stellen Wat is het probleem?

Hoe kunnen we de geleidbaarheid van water aantonen en meten?

2

VA

a Wat moet het apparaat doen?

©

Hoe zorg je daarvoor? Welke onderdelen gebruik je?

uk

b

c

st

Welk materiaal heb je nodig?

pr oe

fh o

of d

� bekertje gevuld met zuiver water � zout � 2 koperen staafjes van +/– 10 cm � half kroonsteentje � lollystokje om te roeren � led � 2 krokodillenklemmen � batterijhouder 2 x 1,5 V

PROJECT 02

CREËER

N

Ontwerpen Stel ‘wat’-, ‘waarom’-, ‘wanneer’-, ‘wie’- of ‘hoe’-vragen en schrijf ze neer.

6

IN

Analoge geleidbaarheidsmeter

3

Maken en uitvoeren 2

IN

1

Verbind aan het zwartje draadje van de

het halve kroonsteentje en schroef vast.

batterijhouder (de minpool) een snoer met krokodillenklemmen.

VA

Verbind de pluskant van de led (lange beentje)

N

Verbind de pluspool van de batterijhouder met

met de andere kant van het halve kroonsteentje

Verbind aan de led (min) ook een snoertje met

en schroef vast.

krokodillenklemmen.

Bevestig de koperen staafjes aan de andere

©

uiteinden van de krokodillenklemmen.

4

of d

st

uk

3

Giet geleidelijk aan een beetje zout bij het

bekertje met zuiver water. Zorg ervoor dat de

zuivere water.

fh o

Dompel de koperen staafjes onder in het koperen staafjes elkaar niet raken.

Wat neem je waar?

pr oe

Wat neem je waar?

4

In gebruik nemen / testen

Gebruik je ontwerp zoals het bedoeld is. a

Brandt de led? Verklaar waarom (niet).

PROJECT 02

CREËER

7

b

Wanneer brandt de led het hardst?

c

Wat is het verband met de waterkwaliteit?

IN

d

N

Is die manier om de waterkwaliteit te meten nauwkeurig?

VA

5

©

Evalueren Wat werkte? Wat niet?

uk

a

st

Hoe kun je je model nog verfijnen/verbeteren?

of d

b

fh o

c

Wanneer ontstaat er dus geleidbaarheid in water?

pr oe

d

Omcirkel het juiste antwoord.

Geleidbaarheid is een voorwerpseigenschap / stofeigenschap.

e

Vul in.

Door (keuken)zout toe te voegen aan water, bekom je een

Elk mengsel bestaat uit

die stoffen bestaan uit nog kleinere

8

PROJECT 02

CREËER

mengsel.

. In het voorbeeld van zoutwater zie je dat . En ook die kunnen nog verder

opgedeeld worden, tot je uiteindelijk uitkomt bij twee atomen

en één atoom

bestaat uit één atoom

en één atoom

Vul de tabel in.

Mengsel

Stoffen

Verbindingen (of formule-eenheid)

.

Atoomsoorten

Atoomnummer

keukenzout en

VA

N

zoutwater

. Keukenzout

IN

f

. Water bestaat uit

g

Teken het schillenmodel voor het element zuurstof.

Schrijf de juiste elektronenconfiguratie erbij en teken de lewisstructuur ernaast.

Elektronenconfiguratie

Lewisstructuur

pr oe

fh o

of d

st

uk

©

Schillenmodel

PROJECT 02

CREËER

9

Hoe meer opgeloste stoffen er in de vloeistof zijn, hoe beter het ladingtransport van elektronen verloopt.

Bepaal nu nauwkeuriger het aantal opgeloste stoffen in water.

TECHNISCH PROCES 2

Een digitale geleidbaarheidsmeter 1

Probleem stellen

IN

Wat is het probleem?

2

N

VA

Ontwerpen Stel ‘wat’-, ‘waarom’-, ‘wanneer’-, ‘wie’- of ‘hoe’-vragen en schrijf ze neer. a Wat moet het apparaat doen?

©

b

uk

Hoe zorg je daarvoor? Welke onderdelen gebruik je?

st

c

of d

Welk materiaal heb je nodig?

fh o

� meetlat � kleurentape � 2 koperen staafjes van +/– 25 cm � lollystokje

d

Welk gereedschap heb je nodig?

pr oe

� lijmpistool � combinatietang

10

PROJECT 02

CREËER

3

Maken en uitvoeren De sensor maken 2

Leg de koperen staaf naast het lollystokje, zodat

IN

1

Lijm de koperen staaf vast aan het lollystokje.

N

ze aan de ene kant +/– 3 cm uitsteekt en aan de

4

Lijm de andere koperen staaf op dezelfde

Wikkel de kleurentape rond het lollystokje.

uk

manier vast aan de andere kant van het

©

3

VA

andere kant +/– 10 cm.

lollystokje.

6

of d

st

5

Plooi de lange koperen uiteinden 90° naar

(korte kant) twee lusjes.

buiten.

Gebruik daarvoor de combinatietang.

Gebruik daarvoor de combinatietang.

fh o

Maak aan de uiteinden van de koperen staafjes

pr oe

7

8

Plooi vervolgens de koperen uiteinden een

Je sensor is nu klaar om gekoppeld te worden

tweede keer 90°, zoals op de bovenstaande

aan een microcontroller, zoals de Arduino.

afbeelding.

Volg de onderstaande handleiding stapsgewijs

De twee koperen uiteinden zijn als het ware de antennes van de sensor.

om een nauwkeurige waterkwaliteitsmeting te bekomen.

PROJECT 02

CREËER

11

Stap 1: De sensor aansluiten op de Arduino

� Arduino Uno � USB-kabel van type A naar type B � breadboard � weerstand van 100 ohm � 5 breadboardkabeltjes � 2 krokodillenklemmen

VA

N

2

IN

Verzamel de volgende benodigdheden:

1

Verbind de sensor en het breadboard met de

De gebruikte aansluitingen op de Arduino zijn:

uk

- GND

©

Arduino, zoals op de afbeeldingen.

- A0 - 2

st

Stap 2: De Arduino installeren en de code ophalen

of d

1

fh o

Installeer het programma ‘Arduino IDE’. Dat kun je gratis downloaden via de Microsoft Store of via www.microsoft.com/en-us/p/arduino-ide/9nblggh4rsd8?activetab=pivot:overviewtab.

pr oe

2

Download de flashcode van de Arduino

Open de gedownloade flashcode van de Arduino

EC-meter. Die vind je hier:

EC-meter.

https://onedrive.live.com/?authkey=%21AHU0 hwPGjmw%5FEW0&id=D1EAAFC0BDFA320E% 211457&cid=D1EAAFC0BDFA320E.

12

3

PROJECT 02

CREËER

5

IN

4

Koppel de Arduino met de bijbehorende USB-

Zorg ervoor dat de juiste poort geselecteerd is.

kabel aan de computer.

Dat is de poort waar ‘Arduino Uno’ achter staat.

via Hulpmiddelen → Board: “Arduino Uno”.

Dat kan een andere poort zijn dan ‘COM12’ zoals op de bovenstaande afbeelding.

N

Controleer of de Arduino Uno geselecteerd is

uk

©

VA

6

st

Klik op → om de Arduino flashcode te uploaden naar je Arduino.

De code staat op de Arduino. Nu kun je bijna beginnen te meten.

2

pr oe

fh o

1

of d

Stap 3: Data van de Arduino uitlezen met Excel

Open Excel.

Klik in dit scherm op Invoegtoepassingen.

Klik op Bestand en vervolgens op Opties.

PROJECT 02

CREËER

13

4

IN

3

Vink het vakje met Microsoft Data Streamer for

COM-invoegtoepassingen.

Excel aan.

Klik vervolgens op Start.

Klik op OK.

5

6

N

Klik onderaan op Beheren en selecteer

VA

De computer is nu klaar om alle data uit te lezen die de Arduino zal sturen.

Rechts bovenaan is nu het vakje Data Streamer

©

verschenen naast Help.

8

st

uk

7

of d

Surf naar www.microsoft.com/en-us/education/ education-workshop/conductivity-sensor.aspx.

Open het gedownloade Exceldocument.

Klik rechts bovenaan op Data Streamer.

Download het ‘Excel Workbook’.

pr oe

fh o

9

Klik links bovenaan op Apparaat verbinden.

Klik op Arduino Uno.

14

PROJECT 02

CREËER

10 Dompel de elektroden van de zelfgemaakte digitale EC-sensor onder in het bekertje zoutwater om te controleren of er verbinding is.

Als er data worden uitgelezen, kun je de ECsensor kalibreren.

Stap 4: De EC-sensor kalibreren Benodigdheden:

1

� gezuiverd water (bv. gedestilleerd water, strijkwater)

� zout � bekertjes gevuld met eenzelfde hoeveelheid zuiver water ‘PPM400’, ‘PPM600’ en ‘PPM800’.

N

� TDS-meettoestel

IN

Schrijf op de bekertjes ‘PPM0’, ‘PPM200’,

Doe enkele korrels zout in het bekertje.

2

VA

Meet de PPM met de TDS-meter.

Voeg geleidelijk aan zoutkorrels toe, tot je ongeveer aan 200 PPM komt.

Herhaal deze stap voor de andere bekertjes,

4

pr oe

fh o

3

of d

st

uk

©

totdat je de bijbehorende waarde hebt bereikt.

Zorg ervoor dat je het Exceldocument geopend hebt en dat de Arduino gekoppeld is.

Klik onderaan op het tabblad Data In. Bij EC Reading zie je nu de voltage die

Dompel de elektroden van de zelfgemaakte

geregistreerd wordt door de sensor.

digitale EC-sensor onder in het bekertje met

Er stromen ook voortdurend nieuwe gegevens

0 PPM.

binnen.

Klik vervolgens bovenaan op Gegevens starten.

PROJECT 02

CREËER

15

IN

6

5

Dompel de elektroden van de sensor

beurtelings onder in de verschillende bekertjes van 0, 200, 400, 600 en 800 PPM. Droog de

en vul de bovenstaande gegevens in.

elektroden na elk bekertje af.

N

Open een extra tabblad in het Exceldocument

Lees bij elk bekertje de voltage af in het tabblad Data In. Wacht telkens minimaal 10 s vooraleer

VA

je de waarde afleest.

Noteer de waarde in het Exceldocument, zoals op de bovenstaande afbeelding.

8

st

uk

©

7

Klik op +.

Selecteer de ingevoegde waarden voor ‘PPM’ en

Klik vervolgens op het pijltje naast Trendlijn.

‘VOLT’.

Klik op Meer opties.

of d

Maak een gespreide grafiek van je gegevens.

Klik bovenaan op Invoegen → Grafiek.

Zet de gegevens om in een gespreide grafiek.

pr oe

fh o

9

10

Klik rechts onderaan op Vergelijking in grafiek weergeven.

In de grafiek verschijnt nu een vergelijking.

Het eerste getal is de kalibratiefactor.

In dit geval bedraagt die 0,000 2.

WEETJE kalibratiefactor: Een getal dat een mogelijke afwijking van de sensor bepaalt. Je moet

daarmee rekening houden om nauwkeurige meetresultaten te verkrijgen.

16

PROJECT 02

CREËER

12

IN

11

Controleer of de gemeten PPM in het

verkregen, in bij ‘Calibration Factor’.

Exceldocument ongeveer overeenkomt met

N

Geef de kalibratiefactor die je net hebt

de PPM-waarde van het bekertje. Wanneer

Vul ook de temperatuur van het water in

de waarde te fel afwijkt, verhoog/verlaag

om nog accuratere gegevens te verkrijgen.

VA

je geleidelijk aan de kalibratiefactor, tot de

Met de meeste TDS-meettoestellen kun je

gegevens ongeveer overeenkomen.

die aflezen. Als je daar niet over beschikt, vul je de kamertemperatuur in.

Opgelet: een afwijking van een paar PPM is verwaarloosbaar. Pas de kalibratiefactor enkel

©

aan als de PPM meer dan 50 afwijkt bij alle

4

In gebruik nemen / testen

uk

bekertjes.

5 a

of d

Evalueren

st

Gebruik je ontwerp zoals het bedoeld is.

Wat werkte? Wat niet?

fh o

b

Welke aanpassingen doe je nog?

pr oe

c

Hoe kun je je model nog verfijnen/verbeteren?

Proficiat! Je hebt een digitale EC-meter gemaakt die met een Arduino-microcontroller de PPM-waarde van vloeistoffen kan bepalen.

Je kunt nu op onderzoek.

PROJECT 02

CREËER

17

ONDERZOEK

Î Waterkwaliteit vergelijken 1

Brainstorm met de klas over locaties die interessant kunnen zijn om een waterstaal te gaan afnemen.

2

Formuleer een centrale onderzoeksvraag en deelvragen.

Gebruik de checklist.

Ja

Nog aanpassen

Start de onderzoeksvraag met een vraagwoord?

�

�

Is de onderzoeksvraag afgebakend?

�

Is de onderzoeksvraag een probleem waarop je het antwoord nog niet kent?

Centrale onderzoeksvraag:

of d

3

�

�

�

Ga in groep op zoek naar verschillende locaties om de onderzoeksvraag te onderzoeken.

Hoe meer locaties, hoe beter.

Verzamel water op de locatie om het experiment uit te voeren.

b

Voer het experiment uit.

c

Deel je ervaringen met de klas en stel je onderzoeken voor.

fh o

a

pr oe 18

�

st

�

uk

Waterkwaliteit vergelijken

�

©

Is de onderzoeksvraag beknopt?

Is de onderzoeksvraag onderzoekbaar?

PROJECT 02

ONDERZOEK

�

VA

Kenmerk

N

b

IN

a Stel ‘wat’-, ‘waarom’-, ‘wanneer’-, ‘wie’- of ‘hoe’-vragen.

WETENSCHAPPELIJKE METHODE

Titel van het experiment:

1

STAPPENPLAN WETENSCHAPPELIJKE METHODE

Onderzoeksvraag

IN

a Formuleer een onderzoeksvraag.

Gebruik de checklist.

Ja

Nog aanpassen

�

�

�

�

�

�

Is de onderzoeksvraag beknopt?

�

�

Is de onderzoeksvraag onderzoekbaar?

�

�

Kenmerk Start de onderzoeksvraag met een vraagwoord?

©

Is de onderzoeksvraag afgebakend?

VA

b

N

Is de onderzoeksvraag een probleem waarop je het antwoord

Hypothese TIP

of d

2

st

uk

nog niet kent?

Om tot een goede hypothese te komen, denk je na over wat je al weet, en formuleer je een

fh o

verwachting (hypothese) die voldoet aan een aantal criteria. a Stel nu een hypothese op die je aan de hand van experimenten kunt aftoetsen.

Gebruik de checklist.

Nog aanpassen

Is de hypothese afgebakend?

�

�

Is de hypothese zinvol?

�

�

Is de hypothese beknopt?

�

�

Is de hypothese onderzoekbaar?

�

�

pr oe

Ja

Kenmerk

c Formuleer je hypothese.

We denken dat .

PROJECT 02

ONDERZOEK

19

3

Benodigdheden a

Welke bronnen hanteer je? Lijst ze op.

IN

� digitaal (met sjabloon, te vinden bij het onlinelesmateriaal) � niet-digitaal Welk materiaal heb ik nodig?

VA

c

� � �

©

�

� �

� Organisator:

of d

� Materiaalmeester:

st

Wie neemt welke CLIM-rol op?

uk

�

d

N

b Onderzoeksplan:

� Verslaggever:

� Bemiddelaar: 4

fh o

Werkwijze

Schrijf stap per stap de werkwijze uit. Gebruik de checklist.

Ja

Nog aanpassen

Gebruik je al het materiaal?

�

�

Beschrijf je hoe je het materiaal moet gebruiken?

�

�

Beschrijf je welke waarneming er moet gebeuren?

�

�

�

�

pr oe

a

Kenmerk

Beschrijf je hoe je de gegevens (waarnemingen) moet noteren, filmen …?

20

PROJECT 02

ONDERZOEK

IN

5

N

Waarnemingen Voer het experiment uit volgens je eigen stappenplan.

b

Stel vragen om tot een gerichte waarneming te komen. Noteer die vragen hier.

VA

a

6

Noteer je waarnemingen in je onderzoeksplan.

uk

c

©

Besluit a

Bestudeer je waarnemingen en stel vragen om ze te verwerken.

st

of d

b

Noteer je verwerking in je onderzoeksplan.

c

Formuleer een antwoord op de onderzoeksvraag.

fh o

d Rapporteer:

Maak een wetenschappelijk verslag. Deadline: / /20

Presenteer het onderzoek. Deadline: / /20

pr oe

7

Reflectie

Sta stil bij het experiment. Vul de onderstaande zaken aan in je onderzoeksplan. a

b

Verloop van het experiment: -

Wat liep goed? Wat liep fout?

-

Hoe verliep de samenwerking?

-

Vervulde iedereen zijn CLIM-rol?

Resultaat van het experiment: -

Was de hypothese juist?

-

Hoe kun je je resultaten verklaren? Gebruik eventueel bronnen.

PROJECT 02

ONDERZOEK

21