AAN DE SLAG

1 Welke omschrijving beschrijft het best wat een prikkel is? Kruis het juiste antwoord aan.

… … … een elektrisch signaal dat het organisme bereikt een verandering waarop een organisme reageert een verandering in het gedrag van het organisme een uitlokker van beweging bij een organisme

2 Bekijk de foto’s en vul de tabel aan.

a b Welke prikkel heeft een invloed op het organisme? Welke reactie lokt de prikkel uit bij het organisme?

Prikkel Reactie op prikkel Hete kookpot aanraken Ogen beschermen tegen het zonlicht 2 Zonnedauw 3 1 ©VAN IN tHema 01 aan De sLag 51

a Een zintuig met een lage prikkeldrempel voor een bepaalde prikkel is weinig gevoelig voor die prikkel.

JUIST / FOUT

b De prikkeldrempel is de laagste intensiteit (sterkte van de prikkel) van een prikkel die nog net waarneembaar is.

JUIST / FOUT

4 Je komt de kleedkamer binnen na het sporten en je ruikt een muffe zweetgeur. Na het omkleden ruik je dat al niet meer. Verklaar.

5 Je bent een spannend boek aan het lezen op je kamer. Je moeder roept dat het tijd is om naar de zwemclub te vertrekken. Plots komt ze boos binnen in je kamer. Je schrikt, je had haar helemaal niet horen roepen.

Verklaar.

6 Is er in deze voorbeelden sprake van een reactie op een uitwendige of op een inwendige prikkel? Zet een kruisje in de juiste kolom.

Voorbeeld Reactie op een uitwendige prikkel

Reactie op een inwendige prikkel a Het is tropisch warm en je begint te zweten. b Een baby die honger heeft, begint te huilen. c Iemand klopt op de deur en je roept: ‘Binnen!’ d Sprinkhaanwijfjes vliegen tegen de luidspreker die het gesjirp van mannetjes uitzendt. e Je hebt dorst en je wilt drinken. f Een brandweerman loopt naar zijn wagen als hij de sirene hoort. g Je hebt koorts en je begint te rillen. h Je eet een zuurtje en je trekt een vies gezicht. ©VAN IN

7 Duid aan of het om een chemische prikkel of een fysische prikkel gaat.

Voorbeeld van een prikkel

a Je ruikt koffie.

b Een stukje papier valt op je hand.

c Je ogen raken geïrriteerd door rook.

d Een stukje heerlijke chocolade smelt op je tong.

e Zonnebloemen groeien naar het licht.

f Je moet naar het toilet.

g Je hoort een vrolijk liedje en je begint spontaan te dansen.

h De bladeren van de eik vallen af tijdens de herfst.

i Je bijt in een stukje citroen en je trekt een zuur gezicht.

8 Wat is het verschil tussen een receptor en een effector?

9 Vul de tabel aan. Noteer bij elke situatie:

• • • • de prikkel, de receptor die de prikkel waarneemt en zijn ligging, de reactie op de prikkel, de effector. Chemisch Fysisch

Prikkel Receptor Reactie Effector Je morst hete soep op je vingers. Je ruikt versgebakken wafels. Je kijkt in de flits van een camera. ©VAN IN

10 Welke soorten reacties op prikkels ken je?

1 Verbind. a Verbind de voorbeelden van bewegingen met de juiste benaming van de reactie op de prikkel. b Verbind vervolgens de beweging met de juiste omschrijving.

Voorbeeld bewegingen Benaming reactie op prikkel Omschrijving beweging

• • • • • De radijsjes groeien naar het licht. Het kruidje-roer-mij-niet vouwt zijn blaadjes dicht bij aanraking. De paardenbloem gaat open als het licht is. De venusvliegenval klapt dicht bij aanraking van een vlieg. De bonenplant windt zich rond een stok.

tropie nastie

beweging veroorzaakt door en gericht naar de prikkel beweging veroorzaakt door maar niet gericht naar de prikkel 2 Krokussen openen zich in de warmte en sluiten zich in de kou. a Is dit een tropie of een nastie? b Zoek het juiste voorvoegsel voor het openen en sluiten als reactie op de prikkel ‘temperatuur’. Tip: Denk aan het Griekse woordje voor ‘warm’ of ‘heet’. Afb. 13 Krokussen openen zich in de warmte en sluiten zich in de kou. ©VAN IN

11 Benoem de opeenvolgende processen van het regelsysteem in het volgende voorbeeld:

Atleten van de 100 m sprint schieten uit de startblokken zodra ze het startschot horen. Hun spieren komen in actie door signalen die van de hersenen komen. Die hebben informatie ontvangen van de oren.

prikkel receptor conductor effector reactie 12 Benoem de opeenvolgende processen van het regelsysteem in het volgende voorbeeld: Regenwormen hebben fotoreceptoren in hun huid. Ze kunnen geen beelden zien, maar wel de lichtintensiteit waarnemen. Regenwormen verkiezen een donkere omgeving, ze leven onder de grond. Bij belichting kruipen ze van het licht weg. Voorbeeld Prikkel prikkel receptor conductor effector reactie 13 Het is vandaag een spannende dag in de les LO. De looptest wordt afgenomen. Je hebt hard getraind de voorbije periode. Samen met je klasgenoten sta je aan de startlijn. Bespreek het regelsysteem in je lichaam dat ervoor zal zorgen dat jij jouw beste prestatie kunt neerzetten. ©VAN IN

14 Noteer het juiste antwoord.

a Waarom zijn regelsystemen in ons lichaam nodig?

b Welke twee stelsels beantwoorden aan de taak van een regelsysteem?

15 Juist of fout? Verklaar.

Homeostase is het vermogen van de mens om bijvoorbeeld de lichaamstemperatuur in het inwendig milieu constant te houden.

JUIST / FOUT

16 Bekijk de afbeelding.

a b c Duid op beide figuren aan waar de lichtbron zich bevindt. Duid aan waar in beide situaties auxine wordt aangemaakt. Welk gevolg heeft auxine voor de cellen van de stengel?

d Wat is het gevolg voor de plant? ©VAN IN

Verder oefenen? Ga naar .

THEMA 02 HOE NEMEN MENSEN EN ANDERE DIEREN LICHTPRIKKELS WAAR? CHECK IN 58 VERKEN 59 ` Hoe nemen mensen en andere dieren lichtprikkels waar? 61 1.1 Wat is licht? 61 1.2 Hoe is het oog opgebouwd? 64 A Welke structuren liggen rond het oog? 64 B Welke structuren liggen in het oog? 69 1.3 Hoe werkt het oog? 74 A Hoe regelt het oog de hoeveelheid doorgelaten licht? 74 B Op welke manier wordt het beeld in het oog gevormd? 77 C Hoe zorgt het oog voor een scherp beeld? 81 D Waar liggen de fotoreceptoren en hoe zijn ze opgebouwd? 83 E Hoe worden lichtprikkels verwerkt? 88 1.4 Wat als de werking van het oog verstoord is? 91 1.5 Hoe nemen andere dieren lichtprikkels waar? 94 THEMASYNTHESE 101 CHECKLIST 105 PORTFOLIO CHECK IT OUT 106 AAN DE SLAG 107 OEFEN OP DIDDIT ©VAN IN