Denkstap 1 Weet je wat je weet?

DENKPARCOURS

DENKSTAP 1 Weet je wat je weet? In onze hedendaagse samenleving vliegt de informatie je om de oren. Nog nooit had je zoveel kennis binnen handbereik, vierentwintig uur per dag. Maar is alle informatie betrouwbaar? Of is er juiste en foute informatie? Op welke bronnen vertrouw jij en waarom? 1 Fake news: sta jij kritisch tegenover informatie? a Bekijk de onderstaande artikels. Eén van beide biedt betrouwbare informatie, het andere niet. Markeer het juiste antwoord onder de tekst en vul de zinnen aan. Bron: De Telegraaf Bron: jdreport.com 2 1→ Artikel 1 is echt nieuws / fake news omdat 1 ©VAN IN

HOOFDSTUK 2 2→ Artikel 2 is echt nieuws / fake news omdat

b Vraag jij je wel eens af of de informatie die je ziet of hoort juist is? Welke informatie vertrouw jij over het algemeen? Duid aan en leg uit of nuanceer.

Informatie

Good to know Weet je wel zeker wat je zeker weet? Fake news, of vals nieuws, kende de voorbije jaren een sterke opmars. Via het internet is het nu meer dan ooit mogelijk om razendsnel fake news de wereld in te sturen. Mensen lezen en delen het tot tien keer sneller dan echt nieuws. Voormalig president Donald Trump maakte de term populair door alle kritiek op zijn beleid als fake news te bestempelen, terwijl hijzelf tijdens zijn presidentschap via Twitter heel vaak fake news verspreidde. Het is dus niet meteen duidelijk voor iedereen wat fake news is en wat niet. Maar wat maakt iets fake? e Wist je dat journaalanker Wim De Vilder vlot Arabisch spreekt? Bekijk het filmpje over deep fakes. 1→ Wat zijn deep fakes? 2→ Wat is het gevaar van deep fakes? 1 nieuws in kranten   2 nieuws op tv   3 video’s op YouTube   4 informatie op sociale media   5 wat je vrienden je vertellen   c Bekijk het filmpje over TikTok. Waarom is het eenvoudig om via sociale media fake news te verspreiden? d Heb jij zelf al te maken gehad met fake news op sociale media? Leg uit. ©VAN IN f Kim Kardashian laten toegeven dat ze manipuleert voor geld? Eminem een nummer laten rappen over Zuckerberg? Geen probleem voor artificiële intelligentie! Zoek zelf op het internet een voorbeeld van een deep fake-filmpje en toon het aan de klas.

g Doen de voorbeelden je nog meer nadenken over wat je ziet of hoort? HOOFDSTUK 2

VIP

René Descartes (1596–1650) werd geboren op 31 maart 1596 in Frankrijk. Hij was zowel filosoof als wiskundige en wetenschapper. Al op jonge leeftijd hunkerde hij naar kennis, hij wilde alles weten … over alles! Na zijn studies aan de universiteit trok hij rond in andere landen om nog meer te leren. Zo woonde hij onder meer een tijd in Nederland. Zijn filosofie over kennis en de menselijke geest speelde een grote rol in de ontwikkeling van de filosofie. Hij wordt dan ook beschouwd als de vader van de moderne filosofie. Descartes gaf ook privélessen aan rijke families. In 1649 ging hij naar Zweden op uitnodiging van de koningin, maar daar kreeg hij een longontsteking waaraan hij bezweek in de winter van 1650. Hij was 54 jaar. Tot op de dag van vandaag worden de teksten en boeken van Descartes nog vaak gelezen. Is binnenkort alles fake? De zoektocht naar zekerheid De opkomst van technologieën als artificiële intelligentie maakt het steeds moeilijker om wat je ziet en hoort nog te vertrouwen. Wat is nog waar en wat is fake? Is binnenkort alles fake? Wij worden vandaag geconfronteerd met fake news, maar de vraag wat waar is en wat niet, houdt de filosofen al lange tijd bezig. Zo vroeg de Franse filosoof René Descartes zich in de 17e eeuw ook al af wat hij zeker kon weten. Dat maakt dat het denken van Descartes ook vandaag nog relevant is. De start van de zoektocht naar zekerheid begint met de vraag: ‘Wat weet je zeker?’

2.1 Wat weet je zeker? 2 Zeker … of niet? a Beantwoord de vraag van Descartes. Noteer één voorbeeld waarvan je echt zeker bent. b Waarom ben je zeker van je antwoord op vraag a? ©VAN IN

HOOFDSTUK 2 c Bespreek per twee elkaars antwoorden op vragen a en b. Gebruik het kritisch denken uit hoofdstuk 1 om na te gaan of je toch kunt twijfelen aan de zekerheid van de andere leerling. Stel goede vragen en gebruik voorbeelden.

Waarom weet je wat je weet? Het domein van de kennisleer

2.2

Je bent ongetwijfeld van een aantal dingen overtuigd. Misschien ben je er zeker van dat je nu in de les filosofie zit. Of dat je nu wat slaperig bent. Maar heb je je al eens afgevraagd waaróm je daar zo zeker van bent? Dat is een belangrijke vraag binnen de kennisleer. De kennisleer is een discipline van de filosofie die zich bezighoudt met kennis en waarheid. Tijdens Descartes’ zoektocht naar zekerheid vroeg hij zich af waarop hij nog kon vertrouwen om tot zekere kennis te komen. Waren de dingen die hij leerde en las in boeken fake?

Hoe kun je iets zeker weten? 3 Hecht jij vertrouwen aan films of boeken? a Bekijk op YouTube de trailer van Jurassic World en let op de dinosaurussen. 1→ Teken een velociraptor. ©VAN IN 2→ Vergelijk jouw tekening met de afbeelding die je leraar toont. Zijn er grote verschillen met de tekening die jij maakte? HOOFDSTUK 2

Gevaarlijke kippen De methodische twijfel

2.3

Aan sommige zekerheden lijk je moeilijk te kunnen twijfelen. Maar opgelet: het is hier dat je echt kritisch moet zijn. Descartes zou namelijk aan alle zekerheden twijfelen. Enkel wat álle twijfel overleeft, is zekere kennis. Zelfs aan de dingen waarvan je denkt echt zeker te zijn, moet je twijfelen. De reden dat Descartes dat doet is om na te gaan of er nog enige zekerheid overblijft die de twijfel overleeft. Daarom is de twijfel van Descartes een methodische twijfel: een manier van zoeken naar zekerheid door systematisch aan alles te twijfelen. Bestaat alles uit atomen? Bestond Jezus echt? Heeft Columbus als eerste Amerika ontdekt? Waren dinosaurussen gewoon gevaarlijke kippen? Misschien is het mogelijk dat boeken en films je foute dingen leren. Die geven namelijk niet altijd een juist beeld van de wereld, zoals in het geval van Jurassic World. In Descartes’ tijd waren er nog geen films, maar hij had wel een grote collectie boeken. Alles wat hij daaruit leerde kon wel eens fout zijn. Daarom twijfelde hij aan alle kennis die hij opdeed uit boeken.

GENEESKUNDE IN DE MIDDELEEUWEN: ZO WERKTE HET

Als je in de middeleeuwen ziek werd of een operatie moest ondergaan, dan moest je jezelf geestelijk goed voorbereiden. De medische wetenschap was nog niet zo goed ontwikkeld. Antibiotica bestonden nog niet en een narcose onderging je door bewusteloos geslagen te worden of door zo dronken te worden dat je van de wereld was. Hieronder lees je een aantal bizarre vormen van middeleeuwse geneeskunde.

Urine proeven voor een diagnose

Artsen en kwakzalvers maakten gebruik van een urinewiel: een bord met flesjes urine in alle kleuren en smaken (ja, smaken. Ze proefden de urine ook). Leek jouw urine op de urine uit een flesje op het bord? Dan stond de diagnose erbij geschreven. Zo wisten ze wat er met je aan de hand was.

Je moet alles wat je denkt te weten in vraag stellen. b Lees het artikel over geneeskunde in de middeleeuwen en beantwoord vervolgens de vragen onder de tekst. Markeer in de tekst de informatie die je kunt gebruiken in je antwoord. ©VAN IN

HOOFDSTUK 2

Kwakzalvers werden schatrijk

Kwakzalvers voerden in de middeleeuwen een gouden handel. Als een kwakzalver het dorp binnenliep, waren er altijd wel mensen die kiespijn, staar, een alcoholprobleem of aambeien hadden. En de kwakzalver had er altijd wel een middeltje voor, dat bovendien duur werd verkocht. Vaak bleven mensen met dezelfde klachten achter, of hun klachten werden nog erger, maar dan was de nepdokter al verdwenen. Operaties gebeurden zonder verdoving Anesthesie was in die tijd makkelijk uit te voeren. Voordat je werd geopereerd, werd je eerst K.O. geslagen, simpel. Een operatie gebeurde zonder verdoving, dus je mocht blij zijn als je tijdens de ingreep niet bij bewustzijn kwam. Amputaties waren eerder regel dan uitzondering. Hand eraf, wond dichtbranden en daarna naar huis met een fles brandewijn tegen de pijn. Ook gebroken botten sloegen ze gewoon weer recht, net zo makkelijk. Magie was oorzaak en genezing In de middeleeuwen geloofde men in magie, zowel goede als slechte. Zo was men ervan overtuigd dat witte magie ervoor kon zorgen dat mensen genazen. De ‘tovenaars’ die deze magie gebruikten, werden aanbeden en gevreesd. Maar deze tovenaars waren gewoon erg bekend met de helende werking van kruiden en de anatomie van het menselijke lichaam. De kapper was ook tandarts en chirurg De plaatselijke barbier knipte niet alleen haren en baarden. Hij voerde ook lichte operaties uit. Dit gebeurde met niet-gesteriliseerde apparatuur en zonder antibiotica, waardoor veel van deze operaties op de dood uitliepen. De kapper was ook tandarts! Voor een extra beloning wilde hij best even die kies trekken, geen probleem. Zo zie je maar, ziek worden in de middeleeuwen leidde vaak tot de dood. De levensverwachting was in die tijd dan ook niet erg hoog. Naar: www.trending.nl 1→ Waarom proefden artsen van de urine van hun patiënten? 2→ Wat is een kwakzalver? 3→ Hoe verdoofde men mensen? ©VAN IN HOOFDSTUK 2