Op verkenning 3 | Themaschrift | Straffe kost| Correctiesleutel

3. 4

Themaschrift

(correctiesleutel)

STRAFFE KOST

Jeroen Reumers Hendrik D’Hulster Jef Pazmany

Naam: ................................................................................................

Klas: .........................................

Nr.: ...............................................

LES 1

1

2

Ga je mee op verkenning?

Welke uitvindingen vind jij het leukst? Overleg met je buur.

STRAFFE KOST

LES 1 Ga je mee op verkenning?

3

LES 2

Allerlei uitvindingen In deze les ... leer ik dat elke uitvinding een voordeel en een nadeel heeft. demonteer en monteer ik. denk ik na over mogelijke uitvindingen.

1

Uitvindingen hebben vaak voor- en nadelen. Vul aan.

Voordeel: maakt snel grote gaten in rotsen, bijvoorbeeld om een tunnel te bouwen.

Nadeel: richt verwoestingen aan en kan mensen doden.

Alfred Nobel, 1833-1896

dynamiet Voordeel: toont hoe een bot gebroken is zonder te moeten opereren.

straling kan kanker Nadeel: veroorzaken.

Wilhelm Röntgen, 1845-1923

röntgenfoto Voordeel: met kunstmest groeien planten sneller.

als je te veel kunstmest Nadeel: strooit, vervuil je de bodem.

Justus von Liebig, 1803-1873

4

STRAFFE KOST

kunstmest

2

Demonteer en monteer de meegebrachte voorwerpen. Kruis aan.

Ik kon het demonteren.

Ik kon het monteren.

Ik snap hoe het werkt.

Dit doe ik graag.

Ik kon het demonteren.

Ik kon het monteren.

Ik snap hoe het werkt.

Dit doe ik graag.

Ik kon het demonteren.

Ik kon het monteren.

Ik snap hoe het werkt.

Dit doe ik graag.

Ik kon het demonteren.

Ik kon het monteren.

Ik snap hoe het werkt.

Dit doe ik graag.

3

Dit ga ik later uitvinden.

Ik vind een onderwaterpiano uit.

Wat zeggen je ouders of je leerkracht over je uitvinding?

Wonderlijk, Anissa jouw uitvinding gaat de wereld veranderen.

,

Victor Super, , wat ben jij een knappe kop.

moeilijke woorden monteren: iets in elkaar zetten demonteren: iets uit elkaar halen een röntgenfoto: een foto gemaakt met elektromagnetische stralen die kunnen doordringen in het menselijk lichaam de kunstmest: scheikundig bereide mest LES 2 Allerlei uitvindingen

5

LES 3

Wat is het?

In deze les ... onderzoek ik materialen op absorptievermogen, elasticiteit en oplosbaarheid. leer ik een balpen uit elkaar halen en weer in elkaar zetten. leer ik met behulp van een kijkwijzer voorwerpen beschrijven.

1

Lees de vragen. Voer de proef uit in groep. Kleur volgens je bevindingen één, twee of drie plustekens.

Welke spons slorpt het meeste water op?

6

STRAFFE KOST

Welk stuk stof is het meest rekbaar?

Wat lost het best op in water?

A

A

A

B

B

B

C

C

C

2

Onderzoek een balpen.

a Haal de balpen uit elkaar, teken elk onderdeel na en geef het een nummer. onderdelen. b De balpen bestaat uit c Ik kon de balpen wel/niet uit elkaar halen. d Ik kon de balpen wel/niet zelf terug in elkaar zetten.

3

Benoem en beschrijf elk voorwerp met behulp van je kijkwijzer.

Een stemvork: metaal,

Een muntmachine:

Een wimperkrultang:

hard, speciale vorm

veel plastiek, veel

metaal, kan open en

onderdelen

dicht

handen nodig

Een siliconenspuit:

Bandenlichters: stevig,

Een tuinsproeier kan

beweegbare delen,

je hebt er drie nodig

draaien, veel kleuren

metaal

er zit een inkeping in

veel gaatjes

moeilijke woorden absorberen: opzuigen, opslorpen het absorptievermogen: het vermogen om te absorberen, op te zuigen elastisch: rekbaar LES 3 Wat is het?

7

LES 4

Een probleem ... een oplossing In deze les ... stel ik het probleem. ontwikkel ik een oplossing. maak ik mijn oplossing. test ik mijn oplossing. evalueer en verbeter ik mijn oplossing kritisch.

Ik denk na over het probleem.

Dit is mijn oplossing:

8

STRAFFE KOST

Ik maak.

Ik test.

Mijn oplossing werkt.

Mijn oplossing voldoet.

Ik evalueer en ik verbeter.

- We werkten goed samen.

- Alle materiaal was voorhanden.

- We hebben ons voorstel gerealiseerd.

- De meester/juf was tevreden.

- Ik was tevreden.

- Het probleem is opgelost.

Dit was goed:

Dit was niet goed:

Hoe kunnen we ons ontwerp nog beter maken?

LES 4 Een probleem ... een oplossing

9

LES 5

Minder schermtijd In deze les ... rangschik ik voorwerpen volgens hun ontstaansdatum. interview ik een grootouder en vergelijk zijn of haar leven met het mijne. engageer ik me om minder tijd door te brengen voor een beeldscherm.

1

Nummer van oud (1) naar nieuw (4).

3

2

10

4

1

2

Interview de grootouder die te gast is in de klas: bedenk aan de hand van de tekening vragen die je kunt stellen.

STRAFFE KOST

3

Noteer in elk vak een opvallend staakwoord uit het interview.

Markeer de gelijkenissen met jouw leven geel en de verschillen blauw.

4

Vul het contract aan.

Ik en

dochter/zoon van

zal elke maand 1 2 3 dagen leven zonder een van de voorwerpen hieronder. Ik vink aan wat ik thuis ter beschikking heb en omcirkel wat ik zal laten:

zal me controleren.

Met de tijd die vrijkomt ga ik

Jouw handtekening

Handtekening controleur

moeilijke woorden een interview: een vraaggesprek LES 5 Minder schermtijd

11

VERHAAL — Mevrouw de zeergeleerde uitvindster (Rien Broere)

1

5

10

15

20

25

30

35

40

12

Het kan voor een meisje van 9 jaar heel tof zijn om een broer te hebben die twee jaar ouder is en twee klassen hoger zit. Een broer die sterk en stoer is en waar je mee kunt lachen. Een broer die zegt: ‘Als er iets is, dan roep je mij maar.’

Kaat is zo’n meisje. En ze zal de eerste zijn om toe te geven dat zo’n broer geweldig kan zijn. Kán zijn.

Want Wout, de broer van Kaat, is niet alleen grappig of stoer. Hij is ook af en toe een verschrikkelijke plaaggeest. En dan zou Kaat hem het liefst achter het behang plakken.

Vandaag is zo’n dag. Kaat zit aan het bureau op haar kamer. Voor haar ligt een opengeslagen schrift. Ze kauwt op haar pen. Dat doet ze altijd als ze diep nadenkt. Opeens buigt ze zich voorover en begint te schrijven.

Anti-kriebelpil, schrijft ze, in te nemen voor je een trui aan moet doen die kriebelt en prikt en jeukt. De pil zorgt ervoor dat je huid er niks meer van voelt.

Tevreden legt ze haar pen neer. Ze heeft alweer een slimme uitvinding bedacht en in haar uitvindingenschrift genoteerd. Ze heeft er al behoorlijk wat. En daar zitten heel veel topideeën tussen, al zegt ze het zelf. Wie weet kan ze een aantal van haar ideeën later echt uitvoeren. Later, als ze een echte uitvindster is.

Als Wout haar kamer binnenstapt, begint Kaat net aan een prettige dagdroom waarin ze op tv komt omdat ze de mensheid weer met een superuitvinding heeft verrast.

‘Wat zit je te doen?’ vraagt Wout.

‘Niks,’ zegt Kaat. Ze legt snel haar arm over het schrift.

Dat had ze beter niet gedaan, want Wout begrijpt meteen dat ze iets voor hem verbergt. Voor Kaat twee keer met haar ogen knippert, staat Wout naast haar en grist het schrift onder haar arm vandaan.

‘Uitvindingenschrift,’ leest hij op de kaft. ‘Ach, is onze uitvindster weer bezig? Laat ik eens kijken wat voor onzin mijn kleine zusje zoal bedacht heeft.’

‘Geef terug!’ zegt Kaat boos. Ze probeert het schrift van hem af te pakken, maar Wout stapt snel bij haar vandaan.

STRAFFE KOST

45

50

55

60

65

70

75

80

85

Hij slaat een paar bladzijdes om en begint grinnikend hardop te lezen: ‘Rekenpen: een pen die uit zichzelf de goede antwoorden van alle sommen opschrijft.’ Hij bladert verder. ‘Smaakbord: aan de zijkant van het smaakbord zitten knopjes. Daarmee kun je kiezen welke smaak je eten heeft. Het maakt niet uit wat erop ligt.’ Wout lacht. ‘En deze … droogdouche: douche die water geeft waarmee je je wast en die je daarna droog blaast. Haha, een carwash, niet voor auto’s maar voor mensen. Ja, hoor, daar zit de wereld op te wachten.’

‘Geef hier!’ bromt Kaat.

‘Ik weet er ook nog een,’ zegt Wout. ‘Een gezondverstand-schrift. Als iemand je daarmee op je kop slaat, krijg je je gezonde verstand terug.’ En hij mept met het uitvindingenschrift op Kaats achterhoofd.

Smakelijk lachend om zijn eigen geestigheid verlaat hij haar kamer.

Het is nog maar het begin van zijn pesterijen. Om de haverklap komt hij zijn zus lastigvallen met komisch bedoelde vragen. ‘Werkt je gezonde verstand alweer? O, nee, ik zie het al. Ik had iets harder moeten slaan.’ Of: ‘Mijn pen! Ik zoek mijn rekenpen!

Help, nu moet ik alle sommen zelf uitrekenen en daar ben ik veel te dom voor. Wie heeft mijn pen gezien?’

Kaat doet het enige dat ze kan doen om Wout niet nóg vervelender te maken. Ze doet alsof het haar niks kan schelen dat hij haar plaagt. Ze doet alsof ze hem niet eens hoort. Maar in de donkere diepte van haar hersenpan kraakt en kreunt het door alle gedachten aan wraak.

Wacht maar, ventje, denkt ze. Ik krijg jou nog wel.

Zelfs de stoerste man of vrouw heeft wel een zwakke plek, een geheim, waarvan ze hopen dat niemand het te weten komt. Een grote gespierde vent, bijvoorbeeld, die bij triestige films als een kind begint te huilen. Of een stuntvrouw die bijna in haar broek plast als ze een spinnetje ziet.

Stoere Wout heeft ook zo’n zwakke plek. Het donker.

Buiten hun gezin mag niemand het weten, maar Wout slaapt nog met een nachtlampje. Van het donker raakt hij in paniek. Ze zullen hem er nooit

om uitlachen. Maar ja, als je zelf bent begonnen met pesten …

90

95

100

105

110

115

120

Wout staat op het punt aan zijn huiswerk te beginnen. Maar eerst gaat hij nog even bij zijn zus langs. Hij duwt de deur van haar kamer open en kijkt tegen een dik, donker gordijn aan dat hem de weg verspert. Hij fronst zijn wenkbrauwen en denkt: wat heeft ze nu weer verzonnen? Hij duwt het gordijn opzij en stapt naar binnen.

Het gordijn valt terug. Wout staat opeens in een aardedonkere kamer.

‘Haha,’ zegt hij zacht, zonder ook maar een beetje vrolijk te klinken. ‘Leuk, hoor, Kaat.’

Het blijft stil. Hij zet een stap. Wèhhh! klinkt het opeens. Een kreet van een baby. Zijn voet is op een oude pop van zijn zusje gaan staan. Een pop die blèrt als je op haar buik duwt.

Maar Wout is te hard geschrokken om te bedenken wat er gebeurde. Kippenvel rimpelt over zijn hele lijf. En dan begint er schuin achter hem iets zacht te snorren. Een flakkerend lichtje tovert schaduwen op de muur. Wout draait zich om. Niks te zien, het is weer donker. Maar dan opeens zijn het gesnor en het licht er weer. Eventjes maar, maar net lang genoeg om te zien dat iemand hem staat aan te staren.

‘Waah!’ gilt Wout, zonder in de gaten te hebben dat hij tegen zijn eigen spiegelbeeld staat te krijsen.

Vanuit een andere hoek klinkt plotseling dreigende muziek. Lichtflitsen schieten als bliksemstralen door de ruimte. Ondanks zijn van angst slap geworden knieën weet Wout niet hoe snel hij uit deze spookkamer weg moet komen.

Hij is nog maar net weg of er is een grinniklachje te horen. Het komt van bovenop de kast. Daar ligt een meisje te grijnzen terwijl ze zichzelf met een zaklantaarn bijlicht en de afstandsbediening van de

125

130

135

140

145

150

155

cd-speler en die van Wouts oude elektrische auto mét koplampen op haar bed gooit.

In een paar tellen glijdt Kaat van de kast naar beneden.

Zo, denkt ze. Mijn plaag-je-grote-broer-maar-teruguitvinding doet het in elk geval.

Kaat staat nog in de deuropening van Wouts kamer als hij zegt: ‘Denk maar niet dat ik bang was, hoor.

Echt niet!’

Kaat zegt niks. Ze glimlacht alleen maar.

‘Maar nu iets veel ernstigers,’ gaat Wout verder. ‘Heb jij mijn stiften gepakt? Ik moet als huiswerk landen op de wereldkaart kleuren, maar ik kan mijn stiften nergens vinden.’

‘Ik heb ze niet,’ zegt Kaat kalm. ‘Maar wat krijg ik als ik ze voor je weet te vinden?’

‘Oooh,’ kreunt Wout. ‘Ik word zo moe van jou. Maar goed, als je zegt waar ze zijn, zal ik je een hele tijd niet meer plagen.’

‘Dat is niet genoeg,’ zegt Kaat. ‘Ik wil … eens even denken … ik wil dat je me een week lang aanspreekt als mevrouw de zeergeleerde uitvindster.’

Er komt een grommend geluid uit haar broer als hij ja knikt.

‘Daar.’ Kaat wijst naar het plafond. Daar bungelt Wouts pak stiften aan een bijna onzichtbaar draadje. Toen hij zijn deur opentrok heeft hij het zelf omhoog getakeld, omdat het draadje aan de deurklink vastzat. Het was Kaats dat-zal-je-lerenuitvinding.

‘En nu ophoepelen!’ roept Wout.

‘Ho, ho,’ zegt Kaat. ‘Zeg dat eens netjes.’

‘Ophoepelen, mevrouw de zeergeleerde uitvindster!’ briest Wout.

‘Goed zo,’ lacht Kaat. ‘Dat klinkt al een heel stuk beter.’

VERHAAL — Mevrouw de zeergeleerde uitvindster (Rien Broere)

13

LES 6

Beperkingen beperken In deze les ... leer ik dat ons leven verandert als we nieuwe technieken leren kennen. leer ik welke hulpinstrumenten er bestaan voor mensen met een beperking. leer ik hoe je het best praat met mensen met een beperking.

1

Bekijk de tekeningen. Bespreek en vergelijk met de tekeningen die je van de leerkracht krijgt.

1

2

2

3

Met een gps-toestel raak ik

Met een kopieermachine

Met een wekker regel ik zelf

de weg niet kwijt.

maak ik snel veel kopieën.

wanneer ik moet opstaan.

Noteer welke hulpinstrumenten voor mensen met een beperking je op de tekening ziet. 

alarmknop

inzetstoel voor het bad



 rolstoel

rollator

14

STRAFFE KOST





steunkousen



ziekenhuisbed

 pillendoos voor elke dag

bestek met extra dikke handvatten

3



Lees de getuigenissen van Evy, Roel, Fahd en Hazel. Markeer in de tekst hoe je hen het best aanspreekt.

Roel, doof sinds zijn geboorte Als je traag en duidelijk spreekt, kan ik best wel volgen. Zeker als je in mijn richting spreekt. Als je op een kauwgom kauwt is het voor mij veel lastiger om je te begrijpen. Vaak heb ik ook een hekel aan mensen met een onverzorgde snor of baard. Een gesprek van man tot man, vind ik makkelijker dan een groepsgesprek.

Evy, sinds 2015 in een rolstoel Door een fietsongeval kan ik mijn benen niet meer bewegen. Ik vind het niet leuk als je mijn rolstoel aanraakt.

Die maakt immers deel uit van mijn lichaam. Ik vind het wel aangenaam als je hurkt of gaat zitten als je met me praat. Denk ook maar niet dat ik dom ben. Ik heb een diploma van ingenieur, hoor.

Hazel, verstandelijke beperking Laat je op voorhand even weten wat je van plan bent, waar en hoe. Als ik dat allemaal weet, voel ik me al een stuk beter. Gebruik eenvoudige woorden. Oh ja, ik kan lezen en schrijven. Maar bij veel van mijn vrienden lukt dat niet. Houd je daar rekening mee?

Fahd, blind sinds hij twee is Vaak stellen mensen zich niet voor als ze beginnen te spreken, daar heb ik een hekel aan. En wil je alsjeblief naar me kijken als je met me spreekt.

Ik hoor dat hoor. Als ik wil dat je me begeleidt, dan vraag ik dat wel even.

Ik houd je dan graag net boven je elleboog vast. Oh, ja de woorden ‘zien’, ‘kijken’ en ‘lezen’ zijn voor mij helemaal geen probleem.

Laat maar komen.

LES 6 Beperkingen beperken

15

LES 7

Voorkomen is beter dan genezen.

In deze les ... leer ik welke voorwerpen het dagelijks leven veiliger maken. leer ik hoe ik het noodnummer 112 moet bellen. leer ik dat je kleine brandwonden het best onder lauw stromend water houdt. leer ik een lucifer aanstrijken om er een kaars veilig mee aan te steken.

1

16

Omcirkel wat het dagelijks leven voor jou veiliger maakt.

STRAFFE KOST

2

Welk nummer bel je in noodsituaties? Kleur het nummer rood.

3

Hoe bel je naar het noodnummer 112? Nummer de zeven stappen.

5 Zeg hoeveel mensen er in gevaar of gewond zijn.

2 Wacht rustig op antwoord.

7 Bel terug als het erger wordt.

1 Vorm het nummer 112.

4 Beschrijf wat er gebeurd is.

6 Haak pas in als er gezegd wordt dat

3 Geef het adres van het noodgeval.

4

je mag inhaken.

Luister naar de tips van de leerkracht. Ontcijfer hoe je kleine brandwonden verzorgt.

K

L

E

I

N

E

B

R

A

N

D

W

O

N

D

E

N

+ 1 -11 +16 +14 + 5 +15 +16 - 3 +12 - 9 +10 - 19 + 8 - 13 +16 + 0 + 4

L 5

A

U

W

S

T

R

O

M

E

N

D

W

A

T

E

R

Hoe steek je veilig een kaars aan?

a Kruis aan hoe je op een veilige manier een lucifer aanstrijkt.

juist x fout

x juist

juist x fout

fout

juist x fout

b Kruis aan hoe je op een veilige manier een kaars aansteekt met een lucifer.

x juist

fout

juist x fout

juist x fout

c Wat doe je met de lucifer nadat je de kaars aanstak?

Uitblazen en in een stenen of metalen bakje leggen, eventueel in een laagje zand stoppen.

LES 7 Voorkomen is beter dan genezen.

17

LES 8

Yes, ik ben een uitvinder (1).

In deze les ... leer ik over de goede eigenschappen van een uitvinder.

1

18

Waaraan moet deze uitvinding uit de toekomst voldoen?

De geneesmiddelendrone

De Marsreis

waterbestendig / kan niet door

zelf zuurstof en voedsel kunnen

kinderen geopend worden

maken voor meerdere jaren

De zichzelf klaarmakende maaltijd

De winkelrobot

vanzelf opwarmen / ‘weten’ tegen

moet zachtjes alles kunnen

wanneer het eten klaar moet zijn

neerleggen / eerst zware dingen in

STRAFFE KOST

de kar, dan lichtere

2

Uitvinden is … Vul het woordweb verder aan.

geduldig

zijn

nauwkeurig werken

veilig

werken

onderzoekend zijn

kennis van materialen hebben

problemen herkennen

doorzetten

zorgzaam

hygiënisch

zijn

stap voor stap 3

werken

werken

Los de rebus op.

Een uitvinding vraagt 1% inspiratie en 99% transpiratie.

LES 8 Yes, ik ben een uitvinder (1).

19

LES 9

Yes, ik ben een uitvinder (2).

In deze les ... evalueer ik mijn boot aan de hand van de vooropgestelde criteria. werk ik met klasgenoten samen op een veilige, hygiënische en ordelijke manier. maak ik een materiaallijst. maak ik een stappenplan.

1

Maak en test boten zoals die op de foto’s. Vul het evaluatiekader aan: kleur drie bootjes als het goed gaat, een bootje als het minder goed gaat.

Deze boot vaart snel.

Deze boot blijft drijven.

Ik heb aanpassingen gedaan.

Klasgenoten vinden mijn boot cool.

We werkten samen.

20

STRAFFE KOST

2

Hoe ziet jouw ideale boot eruit? Teken hier je ontwerp.

3

Noteer: a welk materiaal je gebruikt. b welke stappen je achtereenvolgens zet.

materiaal

stappenplan

LES 9 Yes, ik ben een uitvinder (2).

21

SAMENVATTING

22

1

Dit zijn allemaal Belgische uitvindingen. Kruis jouw favoriet aan.

2

Welke uitvinding kreeg de meeste kruisjes in jouw klas? Kleur bij elke uitvinding het juiste aantal vakjes en ontdek de favoriet van de klas.

STRAFFE KOST

3

Zet het juiste lesnummer bij elke afbeelding en schrijf in één zin wat je weet over de afbeelding.

6

2

4

8

2

7

5

9

3

SAMENVATTING

23

Weet jij waar dit thema over gaat? Voer de opdrachten uit en kleur telkens één puzzelstuk van TOP!

2

Doorloop het themaschrift en bedenk een nieuwe titel die uit één woord bestaat.

Lees de kaders met de verklaring van moeilijke woorden, vraag uitleg over woorden die je nog niet begrijpt.

4

5

Leg je hand op de teksten die je invulde. Vertel, zonder te kijken, wat er staat.

Lees de titel van elke les hardop, vertel dan met eigen woorden waarover de les gaat.

7

8

3

Laat iemand een prent aanduiden, jij vertelt waarover het gaat.

6

Ik had altijd voldoende materiaal bij om aan de opdrachten te werken. Ik was in orde.

9

Van tien voorwerpen kan ik zeggen van welke materialen ze gemaakt zijn.

Ik heb zelf informatie gezocht over dit thema.

Ik was tijdens dit thema een aangenaam persoon om mee samen te werken.

10

11

12

Ik ben erin geslaagd om iets te bedenken wat nog niet bestaat.

Iemand stelt me vier vragen uit dit themaschrift en ik kan ze beantwoorden.

STRAFFE KOST

1

Bingel is hét leerplatform voor lagere scholen in Vlaanderen. Bij bingel hoort ook een tablet-app: Bingel Raket. geeft aan bij welke oefeningen in dit themaschrift opdrachten op bingel en Bingel Raket horen.

Meer informatie: www.bingel.be – www.bingelraket.be

Leren leren? Dat doe ik zo!

Ik heb thuis met huisgenoten over dit thema gesproken.

Een volledig productoverzicht vind je op www.opverkenning.be

Cover en lay-outconcept: HarderBetterFasterStronger Opmaak: B.AD Verhaal: Rien Broere Tekeningen: Jonas Van de Vyver Cartografie: Van Oort redactie en kartografie, Almere Eerste druk, tweede bijdruk 2020 ISBN 978-90-306-7340-8 D/2016/0078/26 Art. 563094/03 NUR 193

De uitgever heeft ernaar gestreefd de relevante auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Wie desondanks meent zekere rechten te kunnen doen gelden, wordt verzocht zich tot de uitgever te wenden.

ISBN 978-90-306-7340-8 563094

vanin.be