Eerste supermarkt met zelfbediening

WEET JE NOG... DE WINKELIERS VAN REEK De eerste supermarkt met zelfbediening in Reek

Waar denk je aan bij het woord Piggly Wiggly. Aan een varkentje hoogstwaarschijnlijk. Niet direct aan een winkel.

Toch is het in 1916 de naam voor een supermarkt met zelfbediening in Memphis Tennessee in de Verenigde Staten. Een winkel die zoals de foto laat zien bestaat uit rekken waar de klanten langs lopen met rieten mandjes en waar iedereen zelf van de schappen pakt wat hij nodig heeft. Een winkel ook met uitcheckbalies, kassa’s en caissières. Kijk er nog eens goed naar want het is een uniek plaatje, een foto van de eerste supermarkt met zelfbediening in de wereld. Een idee van Clarence Saunders. Op de vraag waarom de winkel zo’n vreemde naam heeft, is zijn antwoord dat in dat geval iedereen die vraag gaat stellen.

De originele Piggly Wiggly winkel in Memphis, Tennessee.

Nijmegen: Gebroeders van Woerkom

Het duurt dertig jaar voordat het nieuwe winkelconcept Nederland bereikt. De primeur heeft Van Woerkom Delicatessen aan de Molenstraat in Nijmegen op 26 november 1946. Een regelrechte sensatie. ‘Van Woerkom brengt een stukje Amerika in Nijmegen’, kopt de Gelderlander. Hannie Verhulsdonck van het Regionaal Archief Nijmegen legt op de Facebooksite Nijmegen Toen uit wat er aan vooraf is gegaan. “Chris van Woerkom zette tijdens de oorlog een schot in zijn ruime kruidenierswinkel in de Molenstraat te Nijmegen om te voorkomen dat de Duitse bezetters de zaak zouden inpikken. De loze ruimte gebruikte hij om wat spullen voor te verpakken. De tijdwinst die hij daarmee boekte werd door zijn klanten gewaardeerd. In 1946 zette hij die voorverpakte spullen - zoals koffie, koek en kaas - met een prijs erop geplakt op schappen in de zaak, zodat de klant ze zelf kon pakken. De eerste zelfbedieningszaak was geboren.” Een kleine revolutie in de kruidenierswereld in Nederland.

Reek: Gerard en Nelly Klievink

De omslag van kruidenierszaak naar supermarkt komt langzaam op gang in Nederland, maar in de jaren vijftig versnelt het proces. In 1956 zijn er 512 zelfbedieningszaken en in 1961 al 2.867 (bron: Trouw 16 januari 1998). En één van die winkels staat in Reek, want hier opent op 12 oktober 1961 om 9 uur burgemeester Gerard van de Ven van de gemeente Schaijk de zelfbedieningswinkel van Gerard en Nelly Klievink. De eerste van het dorp. In een advertentie zijn de openingsaanbiedingen te lezen.

Alle houten vakken waar Gerard en Nelly de voedingswaren uitschepten, afwogen en in een

papieren zak (een buil) deden, zijn vervangen door schappen vol met kant-en-klare producten waar de klanten langs lopen met hun mandje. Sommige ouderen willen in het begin nog wel graag een helpende hand, maar de meeste inwoners zijn snel gewend aan de nieuwe winkelvorm. De zelfbedieningswinkel is tegelijkertijd ook een supermarkt, want het assortiment in de winkel is ruim en verder uitgebreid met groenten, fruit en vleeswaren. Bij de omzetting zijn Gerard en Nelly niet over één nacht ijs gegaan en ze hebben er goed over nagedacht. Ze bemerkten dat zelfbediening in de mode raakte en bovendien adviseerde de inkooporganisatie waar ze bij aangesloten waren hen ook in die richting. Aanwijzingen over de omvang van de winkel en de indeling kregen ze er gratis bij. Omdat het oude pand vochtig was en de bouwkundige toestand te wensen overliet, besloten ze om het af te breken en een nieuw winkel te laten bouwen. Van het nieuwe pand heb ik geen enkele gewone foto kunnen vinden, maar gelukkig hebben Nelly en Gerard ooit besloten om glazen asbakken te laten maken met daarop een afdruk van de winkel en het is deze foto die u hier nu ziet. De randjes van de asbak zijn nog net zichtbaar. In de winkel heb ik ooit een foto geknipt waarop Gerard te zien is. Staande bij de kassa en bij de drogisterijartikelen. Geen idee waarom ik niet meer

Cafetaria

De winkel van Gerard en Nelly blijft nog geen tien jaar open. De grote supermarkten in Grave en Schaijk vormen een geduchte concurrent en dat doet Gerard en Nelly nogmaals besluiten een grote stap te zetten. Gerard: “Je zag de ontwikkeling aankomen dat er een terugloop zou volgen. Bovendien hadden we onze handen vol aan het café en de zaal. We dachten dat er meer toekomst in een cafetaria zou zijn. Je zag in het café een vraag ontstaan naar bitterballen en er was een trend naar ‘vreterij’.” In 1970 verandert de winkel in een cafetaria.

Reek: Aldi

In 2000 verliest Reek zijn laatste supermarkt als Rien en Trees van de Geijn de deuren sluiten. Op 9 oktober opent de Aldi de deuren in Reek en heeft het dorp weer een eigen zelfbedieningswinkel en supermarkt. Een ontwikkeling die niet vanuit de VS komt deze keer, maar vanuit Duitsland en 105 jaar nadat de eerste supermarkt in Tennessee van de grond kwam. Het pand (Linde) waar Nelly en Gerard Klievink ooit de eerste supermarkt/zelfbedieningswinkel begonnen in Reek is nu eigendom van VAEX, Varkens Export. Toch weer een beetje Piggly Wiggly.

foto’s gemaakt heb in de winkel. Met dat ene plaatje moeten we het doen. Geen Nelly achter de vleeswaren en ook geen klanten met mandjes tussen de schappen.

Eén element verandert niet meteen in de winkel en zoon Peter weet daar heel goed over mee te praten. “Op momenten dat andere jongens na school konden gaan voetballen op het veldje aan het Kennedyplein moest ik ‘boekjes’ op gaan halen in de Helstraat. In die boekjes schreven de klanten hun boodschappen op en die ging ons pap dan later in de week bezorgen. Soms moesten de klanten de boekjes nog invullen, dan kwam er van voetballen niks meer terecht.”

Ton Cruijsen