therapie_online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 1

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 2

Voor P – een en dezelfde op onze eigen verschillende manier, mijn peetzoon Jamie (het is jouw beurt, lol), en ter liefdevolle nagedachtenis aan mijn vader Nick Bartlett, we missen hem erg K. Voor Pete – mijn constante, voor ma & pa – mijn basis, voor MJ – mijn rots. Voor JA (je weet waarom – van héél vroeger tot nu) en voor mijn peetdochter Savannah – jonge maar wijze ziel [glimlachend] ... by the way, S – jouw moeder vindt dat jij en ik op elkaar lijken in sommige dingen … 6 En tot slot voor de beestjes – Bikkit, Bunky, Tula, Reva, Licky en Allsorts ... (Reva zegt ‘Word mijn vriendje’ via de Catbook-app op Facebook!)

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 3

kate anthony &

deeanna merz nagel

Therapie Online Een praktische gids voor hulpverleners

LANNOO CAMPUS

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 4

D/2012/45/242 – ISBN 978 94 014 0186 9 – NUR 770 Vormgeving: Nanja Toebak, ’s-Hertogenbosch Zetwerk: Mat-Zet bv, Soest Vertaling: Meijer Text and Translation, Den Helder © Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2013 Dit boek is een uitgave van Uitgeverij LannooCampus (Houten). LannooCampus maakt deel uit van Uitgeverij Lannoo nv.

English language edition published by SAGE Publications of London, Thousand Oaks, New Delhi and Singapore, © Kate Anthony and DeeAnna Merz Nagel 2010.

Alle rechten voorbehouden.

Behoudens de uitdrukkelijk bij de wet bepaalde uitzonderingen mag niets van deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Uitgeverij LannooCampus p/a Papiermolen 14-24 3994 DK Houten (Nederland) Postbus 97 3990 DB Houten (Nederland) www.lannoocampus.nl

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 5

Inhoud Voorwoord 9 De auteurs 13 Dankbetuiging 15 Inleiding 17 De opzet van dit boek en het taalgebruik 23 Het ontcijferen van cyberspace 24 Websites 25 E-mail (asynchroon) 25 Elektronische mailinglijsten en forums (asynchroon) 26 Chatrooms, internet relay chat (irc) en instant messaging (synchroon) 26 Graphical multi-user environments en virtuele realiteit 27 Blogs en bloggen 27 Sociaal en professioneel netwerken 28 Wiki’s 28 Web 2.0 29 1 Theoretische aspecten van online therapie 31 1.1 Inleiding 31 1.2 Humanistische uitgangspunten 34 1.2.1 Empathie 35 1.2.2 Onvoorwaardelijke positieve waardering 37 1.2.3 Congruentie 39 1.2.4 Psychodynamische uitgangspunten 40 1.2.5 Overdrachts- en tegenoverdrachtsproblemen 42 1.2.6 Fantasie 43 1.2.7 Ontkenning 45 1.2.8 Verplaatsing en projectie 46

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 6

1.3 Technieken van cognitieve gedragstherapie (cgt) 47 1.4 Een model 48 1.5 Conclusie 50 2 Noodzakelijke vaardigheden voor en opvattingen over online therapie 51 2.1 Inleiding 51 2.2 Bepalen of online therapie geschikt is voor de therapeut 51 2.3 Het aanpassen van therapeutische vaardigheden voor online werk 54 2.4 Communicatie met cliënten tussen sessies door 60 2.5 Benodigde vaardigheden voor de cliënt 63 2.6 Vanaf het begin bepalen of online therapie geschikt is voor de cliënt 64 3 Werken zonder fysieke aanwezigheid 73 3.1 Inleiding 73 3.2 Gepaste communicatie per e-mail 74 3.2.1 Netiquette 79 3.2.2 Emoticons 83 3.2.3 Acroniemen en afkortingen 85 3.2.4 Het verbeteren van tekst 86 3.3 Conclusie 92 4 Ethische overwegingen 95 4.1 Inleiding 95 4.2 Informed consent 97 4.3 Competentie van de therapeut 98 4.3.1 Ervaring 98 4.3.2 Opleiding 99 4.3.3 Computervaardigheden 99 4.3.4 Verificatie van kwalificaties 100 4.4 Aannemen en uitsluiten van cliënten 101 4.4.1 Culturele kwesties 102 4.4.2 Leeftijd van cliënt 103 4.5 Praktische kwesties over de beste praktijkvoering 104 4.6 Conclusie en introductie van het oti ethisch kader 104

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 7

4.7 Ethisch kader voor het gebruik van technologie in de geestelijke gezondheidszorg 105 4.7.1 Therapeuten hebben voldoende begrip van technologie 105 4.7.2 Therapeuten werken binnen hun vakgebied 106 4.7.3 Therapeuten zoeken opleiding, kennis en toezicht 107 4.7.4 Therapeuten tonen relevante en noodzakelijke informatie op websites 108 4.7.5 Therapeuten hebben een eerste intake- en assessmentprocedure 110 4.7.6 Therapeuten bieden een proces van informed consent aan 111 5 De zakelijke kant van online therapie 115 5.1 Inleiding 115 5.2 Het belang van een website 117 5.2.1 Een website bouwen 119 5.3 Het besluit om zich bij een e-kliniek aan te sluiten of een privépraktijk te beginnen 120 5.4 Privépraktijk – een meer persoonlijke benadering bieden 124 5.5 Verder dan de website: andere marketingstrategieën 127 6 Casestudy 133 6.1 Inleiding 133 6.2 Casestudy 134 7 Het opleiden van online therapeuten 167 7.1 Inleiding 167 7.1.1 Het uiterlijk van de cursus 169 7.1.2 Cursusinhoud 172 7.2 Opleiding offline 175 7.3 Conferenties en workshops 178 7.4 Distance credentialed counselor (dcc™) – cursusprogramma en bevoegdheid 181 7.4.1 Competenties 183 7.5 Conclusie 186

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 8

8 Toezicht, onderzoek en groepen/stellen 189 8.1 Inleiding 189 8.2 Toezicht 190 8.2.1 E-mail 191 8.2.2 Forums en e-maillijsten 193 8.2.3 im en chat 194 8.2.4 Algemene punten 195 8.3 Onderzoek 196 8.4 Online werken met stellen, groepen en gezinnen 201 8.4.1 Therapie voor stellen (relatietherapie) 201 8.4.2 Gezinstherapie 203 8.4.3 Groepstherapie 204 8.5 Conclusie 206 9 Een blik op de toekomst en afsluitende gedachten 209 9.1 Inleiding 209 9.2 Telefoontherapie 210 9.3 Mobiele telefoon/sms als communicatiemiddel 211 9.4 Applicaties op mobiele telefoons 213 9.5 ip-telefonie 214 9.6 Podcasten 215 9.7 Websites en wiki’s 215 9.8 Videoconferentie 216 9.9 Blogs 217 9.10 Computer-cognitieve gedragstherapie (ccgt) en computerondersteunde psychotherapie (cp) 219 9.11 Gamen 220 9.12 Avatars en virtuele realiteit 222 9.13 Sociale en professionele netwerken 225 9.14 Afsluitende gedachten: Web 2.0 en verder 227 Meer weten? 229 Literatuur 231

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 9

Voorwoord Halverwege de jaren negentig maakte ik deel uit van een therapiedienst die ‘telefoontherapie’ aanbood. Ik koos een rooster van tijden uit waarop ik beschikbaar zou zijn voor personen die de dienst belden voor een therapiesessie. De sessies werden via de telefoon gehouden. De cliënt belde een 0900-nummer en gaf de telefoniste zijn of haar creditcardnummer. Het telefoontje werd dan doorgeschakeld naar mijn telefoonnummer en ik gaf ‘telefoontherapie’. De cliënt betaalde per minuut.

Hoewel telefoontherapie al 35 jaar bestond, kwamen er bij onze dienst juridische en ethische kwesties bovendrijven waar niet aan gedacht was. Dat, en het feit dat de 0900-nummers soms gebruikt werden door helderzienden en escortservices, gaf ons een weinig ideale reputatie.

De service stopte al een paar maanden na de start.

En kijk nu eens – slechts vijftien jaar later. Dit is een fascinerende tijd voor mensen in de geestelijke gezondheidszorg overal ter wereld. Iedereen, van vierjarigen tot senioren, gebruikt het internet. Dit betekent dat potentiële cliënten in de doorsneebevolking steeds vaardiger worden in het zoeken van emotionele of relatiehulp. Ze doen onderzoek naar hun symptomen op het internet en leren over dsm-diagnoses en een scala aan behandelingen.

Verder bestaat er de verwachting van onmiddellijk contact en geboden diensten door de toenemende interactiviteit van het internet. Mensen

Voorwoord

9

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 10

kunnen een vraag twitteren en krijgen onmiddellijk antwoord van allerhande experts en non-experts op socialenetwerksites. Dit verlangen naar en de verwachting van direct antwoord in onze dagelijkse communicatie zorgt ervoor dat potentiële therapiecliënten hetzelfde verwachten als het om behandelingen in de geestelijke gezondheid gaat. Velen zouden graag snel contact hebben met een therapeut en deelnemen aan therapie op een manier die hun uitkomt en past in hun schema. Steeds meer wordt de reistijd naar en van de praktijk van een therapeut gezien als een ontzettende tijdverspilling.

Als we als beroep willen blijven bestaan, moeten we reageren op de sociaal-culturele veranderingen binnen onze cliëntenkring. Jarenlang hebben we bestaande therapietheorieën in twijfel getrokken, maar tot op heden hebben we nooit onze leveringswijze veranderd. De cultuur vraagt ons dat nu wel te doen.

Het feit dat jij dit boek hebt gekocht betekent dat jij dit ook weet.

Dit is een geweldig boek. Het staat niet alleen vol interessante geschiedenis over internet en online therapie, maar Kate Anthony en DeeAnna Merz Nagel hebben ook een betrouwbare wegenkaart geleverd die je kunt volgen als je een duik neemt in de nieuwe manier van het aanbieden van therapeutische diensten.

Als je dit boek uit hebt, zul je concreet begrip hebben voor en vele ideeën hebben over: • De do’s-and-don’ts van online therapie.

• De theorie die de basis vormt van het werk.

• De ethische overwegingen van hoe je bepaalt of een cliënt een goede kandidaat is voor online therapie.

• Hoe je meer cliënten kunt werven door meer technologische alternatieven te bieden voor traditionele therapie.

• Hoe je je diensten kunt aanbieden.

• Hoe je op zoek kunt gaan naar verdere training, toezicht en hoe je online onderzoek kunt doen.

10

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 11

• Hoe je technologie kunt gebruiken om de therapie-ervaring van je cliënten te verbeteren.

• Hoe je sociale netwerken kunt gebruiken voor professionele groei.

• Dit boek staat vol met stap-voor-stapinstructies, voorbeelden en een casestudy van het hele therapeutische proces, vanaf de intake tot het einde.

Ik wens je succes toe tijdens het helpen van anderen.

Casey Truffo, mft Ceo en grondlegger van de Therapist Leadership Institute (Verenigde Staten) en www.beawealthytherapist.com

Voorwoord

11

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 12

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 13

DE AUTEURS DeeAnna Merz Nagel en Kate Anthony zijn beiden voorzitter geweest van de International Society for Mental Health Online (ismho). De combinatie van hun beider ervaring geeft een wijde kennis van online begeleiding en toezicht, waaronder publicaties, presentaties op internationale, nationale, regionale en provinciale conferenties, consulten bij vele organisaties, lesgeven en het mogelijk maken van online begeleiding en toezicht, en deelname aan internationale, nationale, regionale en plaatselijke organisaties.

Kate Anthony, msc, fbacp (Groot-Brittannië) is psychotherapeut, consulent en internationaal expert in online begeleiding en de invloed van technologie op de geestelijke gezondheid. Ze runt OnlineCounsellors.co.uk, een opleidingsinstelling voor mensen uit de geestelijke gezondheidszorg die online willen werken met cliënten, en is met DeeAnna mededirectrice van het Online Therapy Institute. Ze is een expert, met publicaties over onderwerpen als het gebruik van e-mail, bulletinboards, irc (internet relay chat), videoconferenties, onafhankelijke software en radicaler innovatief gebruik van technologie binnen de praktijk van therapie, zoals virtuele realiteit. Ze is de coauteur van de eerste, tweede en derde uitgave van de bacp Guidelines for Online Counselling and Psychotherapy (Including Guidelines for Online Supervision). Ze houdt presentaties op internationale conferenties en is co-editor van Technology in Counselling and Psychotherapy: A Practitioner’s Guide (2003). In 2008 kreeg Kate een erelidmaatschap van de British Association for Counselling and Psychotherapy.

De auteurs

13

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 14

DeeAnna Merz Nagel, lpc, dcc (Verenigde Staten) is psychotherapeut, consulent en internationaal expert in online begeleiding en de invloed van technologie op de geestelijke gezondheid. Ze is gespecialiseerd in schriftelijke begeleiding en toezicht via chat en e-mail. DeeAnna’s expertise omvat ook personen en families helpen begrijpen welke invloed technologie op hun leven heeft, van het normaliseren van het gebruik van technologie en social media tot het overwinnen van internet- en cyberseksverslaving. Haar presentaties en publicaties bevatten ethische overwegingen voor de medewerker in de geestelijke gezondheid over online begeleiding, sociale netwerken, gemengde realiteiten en omgevingen in de virtuele wereld.

14

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 15

Dankbetuiging De schrijvers willen graag de volgende personen bedanken voor hun hulp en steun tijdens de ontwikkeling van dit boek: Stephen Goss, Tom Merz, Casey Truffo, het toegewijde team van sage, vrienden, familie en de vele collegae (te veel om op te noemen) in zowel de online als de offline wereld, maar vooral de leden en vrienden van het Online Therapy Institute.

Namens de Nederlandse uitgever: met veel dank aan Anneke Eenhoorn van Stichting De Praktijk voor het inzetten van haar expertise op het gebied van online therapie bij het beoordelen van de Nederlandse vertaling.

Dankbetuiging

15

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 16

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 17

Inleiding Welkom bij Therapie online: Een praktische gids. Het hoofddoel van dit boek is het verspreiden van onze praktijkervaring en academische kennis van het werken met teksten online, en de lezer in staat stellen te leren van de kennis die wij hebben opgedaan in tien jaar online therapie, vanuit ons oogpunt als twee vooraanstaande experts uit het vakgebied, in zowel Groot-BrittanniĂŤ als de Verenigde Staten. Daarnaast zou geen boek over dit onderwerp compleet zijn zonder verdere verwijzingen naar het gebruik van technologie in de therapie zonder het gebruik van een toetsenbord, en we streven ernaar de lezer kennis te laten maken met sommige van deze aspecten van het werk.

We hopen dat dit aanzet tot het lezen van verder materiaal dat al geschreven is en nu nog steeds verschijnt tijdens de ontwikkeling van de technologie en de toepassing daarvan op therapie, en het vakgebied van geestelijke gezondheidszorg. We bespreken de theorie van online therapie, maar ook de praktijk en de ethiek, inclusief een gedetailleerde casestudy ter illustratie van sommige kwesties die kenmerkend zijn voor online therapie. Daarom is dit boek zowel gericht op professionals die al online werken en zichzelf en hun service willen verbeteren, als op diegenen die overwegen online te gaan werken of die momenteel een opleiding volgen en meer moeten weten over de veranderingen in het beroep ten aanzien van de technologie.

In hoofdstuk 1, ‘Theoretische aspecten van online therapie’ wordt online therapie besproken vanuit drie grote theoretische stromingen: het

Inleiding

17

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 18

humanisme, het psychodynamische gedachtegoed en de cognitieve gedragstherapie (cgt). Deze worden besproken binnen gebruikelijke thema’s van de klassieke therapie, zoals de authentieke vakman of -vrouw met een goede dosis zelfkennis die het belang begrijpt van de therapierelatie als basis van het vermogen van de cliënt veranderingen door te voeren in zijn of haar leven.

Andere thema’s die zich online kunnen voordoen, hebben te maken met empathie, een onvoorwaardelijke positieve kijk, overdracht en tegenoverdracht, fantasie en verdedigingsmechanismen. We willen niet de indruk wekken dat alleen deze theoretische aspecten betrekking hebben op online werk – juist het tegenovergestelde. Door theorieën onder de loep te nemen uit drie grote stromingen willen we de lezer duidelijk maken hoe zijn of haar eigen richting toe te passen is op online werk. Online therapie is een medium, zoals de brieven van Freud dat waren – wat telt is de inbreng van de vakman of -vrouw. Het hoofdstuk eindigt met de beschrijving van een model dat gebaseerd is op het oorspronkelijke empirisch onderzoek van een van de auteurs.

Hoofdstuk 2, ‘Noodzakelijke vaardigheden en overwegingen van online therapie’ bekijkt wat nodig is om een effectieve online therapeut te zijn, en ook een effectieve online cliënt. Er wordt besproken hoe men bepaalt of online therapie een geschikte methode is voor de vakman of -vrouw en hoe men bestaande vaardigheden kan aanpassen aan online werk, zoals aandachtig zijn, de cliënt spiegelen, samenvatten en doorvragen.

Ook wordt in dit hoofdstuk aandacht besteed aan de noodzakelijke overwegingen tijdens contactmomenten tussen therapeut en cliënt tussen afspraken door, en het belang van beveiliging voor de meest eenvoudige huishoudelijke contactmomenten, zoals het bevestigen van afspraaktijden. De grenzen hiervan worden besproken en er wordt verwezen naar het delen van bronnen, het bijhouden van een dagboek, huiswerkopdrachten en korte e-mails om te kijken hoe het gaat. Het gedeelte over de noodzakelijke cliëntvaardigheden is erop gericht in het initiële intake- en assessmentproces te bepalen of online therapie geschikt is voor de cliënt. De schrijvers kijken nauwkeurig naar de zes aspecten van ongeremdheid van Suler (2004). Het hoofdstuk eindigt met voorbeeldvragen voor een intakevragenlijst die inzicht geven in het vermogen van de potentiële cliënt online te werken met de therapeut.

Hoofdstuk 3 ‘Werken zonder fysieke aanwezigheid’ gaat diep in op hoe

18

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 19

men online communiceert zonder het vertrouwen dat de fysieke aanwezigheid geeft – dat werd vroeger gezien als nadeel van online werk, maar wordt tegenwoordig steeds meer gezien als een van de voordelen.

Door middel van voorbeelden bekijken we gepaste en ongepaste communicatie via e-mail, en bespreken alle tien de regels van de ‘netiquette’ die betrekking hebben op het vakgebied van de geestelijke gezondheidszorg. Daarna zal er aandacht besteed worden aan de details van netiquette, zoals het gebruik van emoticons, acroniemen en afkortingen, en hoe je tekst kunt versterken om de boodschap duidelijk over te brengen. In de conclusie van dit hoofdstuk worden de vijf meest voorkomende redenen voor misverstanden genoemd.

In hoofdstuk 4, ‘Ethische overwegingen’, wordt een nieuw wereldwijd kader voor online therapie besproken dat gebaseerd is op datgene wat de schrijvers de ‘grote vijf’ noemen – de Amerikaanse (EthicsCode, nbcc, aca), de Britse (bacp) en Cyberspace (ismho). Deze vijf publicaties (allemaal op het internet behalve de bacp) bevatten richtlijnen, voorstellen voor principes en aanbevelingen voor een online praktijk. In het hoofdstuk worden de ethische implicaties besproken als het gaat over informed consent, competentie van de vakman of -vrouw, en het aannemen en uitsluiten van de cliënt.

Maar, waarschijnlijk het meest belangrijke van dit hoofdstuk, is dat er een nieuw ‘ethisch kader voor het gebruik van technologie in de geestelijke gezondheidszorg’ wordt geïntroduceerd, waaronder enkele afgebakende en uitgebreide aanbevelingen voor het begrip van de technologie voor het vak, voor het werken binnen het eigen vakgebied, voor het zoeken van training, kennis en toezicht, voor het garanderen dat er permanente en volledige informatie op websites te vinden is, tijdens de intake en het assessment, en aanbevelingen voor informed consent. Dit wereldwijde kader is het eerste in zijn soort, en is gestoeld op de aanzienlijke ervaring van beide schrijvers met de ontwikkeling van ethische regels en richtlijnen in samenwerking met wereldwijde organisaties.

Hoofdstuk 5, ‘De zakelijke kant van online therapie’, is een uitgebreide analyse van wat vakmensen echt moeten weten om zowel een praktijk op te zetten en onder de aandacht te brengen, als een succesvolle en ethische service te kunnen bieden. Dit hoofdstuk is zelfs van belang voor hen die hebben besloten dat online werken niet voor hen van toepassing is, omdat de basisbeginselen van het hebben van een eenvoudi-

Inleiding

19

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 20

ge website om persoonlijk diensten aan te bieden, vaak wordt vergeten.

In het hoofdstuk wordt niet alleen verwezen naar de kennis van de schrijvers, maar ook naar die van internationaal bekende namen zoals die van Casey Truffo, die het voorwoord van dit boek heeft geschreven.

Er wordt advies gegeven over de keuze zich wel of niet aan te sluiten bij een e-kliniek, en ook over een aanleunende privépraktijk of een op zichzelf staande dienst.

Naast deze overwegingen bestaan er de volgende stappen, zoals wat je moet weten over een bedrijfsmatige serviceprovider om een weloverwogen keuze te maken aan de hand van hun reputatie en betrouwbaarheid. Om een persoonlijke benadering in een privépraktijk te kunnen bieden moet je bij het begin beginnen, zoals een afsprakenschema en betaalmogelijkheden, en dan verdergaan met ingewikkeldere marketingstrategieën die je nodig hebt om een succesvolle online therapeut te zijn. Het hoofdstuk gaat ook over het denkbeeld een online alter ego te maken, dat, hoewel het niets te maken lijkt te hebben met online therapie, kan dienen als een verlengstuk van een website – een driedimensionale advertentie.

Hoofdstuk 6, ‘Casestudy’, is een gedetailleerde casus van een vrouw van in de vijftig die symptomen van angst en depressie vertoont nadat ze aangevallen was tijdens haar jonge tienerjaren. Het hoofdstuk dient als een voorbeeld van hoe een online therapiecasus zou kunnen en moeten lopen, en neemt de lezer mee naar Mary’s ervaringen van het zoeken naar een therapeut tot de intake en het assessment, e-mailwisselingen, sms-contact dat noodzakelijk was door technisch falen, een crisis-chatsessie, en uiteindelijk tot de afsluiting en beëindiging van het contract.

Door woordelijke transcripties van het therapeutisch proces tussen Mary en haar therapeut Clara, word je door Mary’s proces heen geleid, en komt ook haar beleving van technologie aan bod met betrekking tot haar tienerdochter, die dagelijks technologie gebruikt. Hoewel ze niet echt bestaat, is Mary een samenstelling gebaseerd op de brede ervaring van online en offline cliënten van de schrijvers en ook van hun ervaringen met het gebruik van technologie tijdens een therapierelatie.

Hoofdstuk 7, ‘Opleiding voor online therapeuten’, biedt een analyse van de beschikbare opleidingen over het overbrengen van offline therapievaardigheden naar cyberspace. Zowel online als offline (persoonlijke) opleiding wordt besproken om de lezer te informeren over wat er

20

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 21

allemaal is en hem of haar zo een weloverwogen keuze te laten maken over welke opleiding er gevolgd kan of moet worden. In het gedeelte van online opleiding worden veel verschillende applicaties beschreven die gebruikt kunnen worden om een online cursus over wat voor onderwerp dan ook te maken en te verbeteren, voordat die gebruikt kan worden om therapeuten op te leiden. We richten ons vooral op het gebruik van rollenspel in online opleidingen, waar voor- en nadelen aan kleven.

In het hoofdstuk wordt ook offline, of persoonlijke opleiding besproken, van presentaties op conferenties tot volledige workshops die twee dagen duren. Beide schrijvers hebben jarenlang trainingen voor vakmensen gegeven, en dus worden beide kanten van hun persoonlijke opleiding geanalyseerd, namelijk de Britse manier om continuing professional development (cpd, opleidingen voor professionele ontwikkeling) te garanderen door middel van workshops, en de eis voor therapeuten in de Verenigde Staten continuing education-punten (ce, permanente educatie) te behalen. Wat ook besproken wordt, is het halen van het distance credentialed counselor-certificaat (dcc™, therapeut op afstand) – een Amerikaanse kwalificatie die ook van toepassing kan zijn op therapeuten wereldwijd. (In Nederland zijn professionals vaak ook verplicht om door middel van opleiding hun vakkennis te onderhouden – de accreditatie.)

Hoofdstuk 8, ‘Toezicht, onderzoek en groepen/stellen’, biedt een uiteenzetting van andere overwegingen die men tegenkomt tijdens online werk. In het gedeelte over toezicht wordt eerst de geschiedenis van het gebruik van technologie besproken, waarna gekeken wordt welke methodes wel of niet geschikt zijn voor online therapie. Toezicht via email, forums en elektronische mailinglijsten en chats worden besproken, en een van de thema’s die als een rode draad door dit boek loopt, namelijk beveiliging, wordt nog eens onderstreept.

In het gedeelte over onderzoek, geschreven in samenwerking met dr.

Stephen Goss, worden de talloze manieren van online onderzoek besproken – zowel kwalitatief als kwantitatief – van eenvoudigweg een wetenschappelijk artikel opzoeken tot het creëren van een volledig databestand. De ethische overwegingen die betrekking hebben op online onderzoek worden besproken, zoals het omzeilen van de gevolgen van ongeremdheid en de vele voordelen van onderzoek doen op het web.

Inleiding

21

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 22

In de gedeelten die over groepen, stellen en gezinnen gaan, bekijken we de verschillende manieren van het online aanbieden van diensten voor meerdere deelnemers. Vooral met relatietherapie is het zeer interessant om te werken met technologie, of de deelnemers zich nu op verschillende plekken bevinden of in dezelfde kamer. Het gedeelte over gezinstherapie gaat over het nut de jongere gezinsleden te betrekken in het proces door middel van technologie; die spreekt ze aan (en ze zijn ermee bekend). Groepstherapie is handig voor bevolkingsgroepen op verschillende geografische locaties, vooral die met een verschillende manier van communiceren. De rol van de gespreksleider wordt onder de loep genomen, en vooral het oplossen van groepsconflicten en andere vormen van groepsdynamiek, bijvoorbeeld in het geval van beëindiging van de groep.

In Hoofdstuk 9, ‘Een blik op de toekomst en afsluitende gedachten’, worden andere soorten technologie besproken die gebruikt worden in de therapie. Er wordt gekeken naar therapie per vaste en mobiele telefoon, en naar sms’en als communicatiemiddel en als een middel om specifieke applicaties zoals een agressiedagboek te leveren. Ook ip-telefonie (voip) en videoconferentie hebben hun eigen voordelen en valkuilen. Er wordt gekeken naar websites, wiki’s en podcasts naast andere nieuwe technologie in de geestelijke gezondheidszorg, zoals bloggen en sociale en professionele netwerken. Computergestuurde cognitieve gedragstherapie (ccgt) wordt steeds vaker gebruikt sinds het National Institute for Clinical Excellence (nice) dat is gaan gebruiken in GrootBrittannië. Een andere nieuwe toepassing van technologie is het gebruik van gamen als therapie, vooral tijdens therapie voor jongeren. In Nederland zijn wij onder andere bekend met Cogmed, een training voor het werkgeheugen, ontwikkeld voor kinderen. Bovendien bestaat Braingame Brian, een computertraining voor kinderen van acht tot twaalf jaar, die werkgeheugen, taakshifting en stoppen oefent.

Het belang van de opkomst van avatartherapie en virtuele werelden in de geestelijke gezondheidszorg wordt besproken, waarna de afsluitende gedachten van het boek worden gepresenteerd over Web 2.0 en de invloed daarvan voor ons als vakmensen, voor onze cliënten en voor het beroep op zich.

22

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 23

De opzet van dit boek en het taalgebruik De samenwerking van schrijvers van weerszijden van de Atlantische Oceaan is bewust gekozen. Het aanspreken van een internationaal publiek is gepast als het gaat over een onderwerp dat wereldwijd therapiediensten biedt, ongeacht de geografische grenzen. De opzet en de taal van dit boek zijn zo internationaal mogelijk gehouden. Maar bepaald taalgebruik is gekozen om consequent te blijven, zoals het gebruik van ‘therapie’ om de termen therapie en psychotherapie aan te duiden, (McLeod, 1994). Ook hebben we op dezelfde manier ‘therapeuten’ en ‘vakmensen’ overgenomen, en gebruiken we de term ‘geestelijke gezondheid’ om aan te geven dat veel materiaal uit dit boek toe te passen is op verschillende gebieden binnen het vak. Ons streven is dat het boek nuttig is voor alle vakmensen, van zowel therapiestudenten tot bevoegde therapeuten, als diegenen die therapie bieden in het medische gebied, zoals de psychiatrie. Hoewel soms de term ‘patiënt’ van toepassing is op de persoon die therapeutische hulp zoekt, zullen we steeds de term ‘cliënt’ gebruiken.

Het doel van dit boek is een theoretische, ethische en praktische gids te bieden over online therapie door middel van tekst. Daarom richt het boek zich meer op het gebruik van e-mail, chat en forums, dan op de bredere toepassing van andere technologische applicaties, ook al worden die wel besproken in het laatste hoofdstuk en waar nodig op andere plekken in het boek. Wel realiseren de schrijvers zich dat veel van de centrale thema’s in dit boek – en dan vooral de thema’s in hoofdstuk 4 – elkaar overlappen en ook van toepassing kunnen zijn op andere soorten technologie. Daarnaast hebben we bewust sommige basisinformatie herhaald in hoofdstukken, zodat elk hoofdstuk op zichzelf gelezen kan worden. Ten slotte is al het casusmateriaal fictief, hoewel het boek wel gebaseerd is op echte casussen uit de online en offline therapie van de afgelopen jaren.

De rest van deze inleiding bereidt de lezer verder voor op het lezen van dit boek. We bieden historische achtergrondinformatie over internet en een samenvatting van kernwoorden die je zult tegenkomen in het boek en tijdens je werk als online therapeut.

Inleiding

23

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 24

Het ontcijferen van cyberspace Sinds 1991, toen de eerste versie van het world wide web klaar was, is internet een alomtegenwoordig aspect geworden van het grootste deel van de ontwikkelde wereld. De maker van het world wide web, Tim Berners-Lee (1998), droomde van ‘een gemeenschappelijke informatieruimte waarbinnen we communiceren door middel van het delen van informatie’. Deze droom werd zeker waarheid, maar de ontwikkeling van internet sindsdien en de transformatie ervan in Web 2.0 – of zelfs Web 3.0 – laat ons echt zien dat de tegenwoordigheid van cyberspace in ons dagelijks leven hoogstwaarschijnlijk niet zal verminderen of verdwijnen. Sterker nog, het gebruik van het internet is zelfs uitgebreid van het gebruik op een pc naar het gebruik op mobiele apparaten, en raakt hoogstwaarschijnlijk verder verankerd in ons persoonlijke en professionele leven, zonder dat we het nodig vinden daar iets over te zeggen of het zelfs maar op te merken. Terwijl cyberspace vroeger veel technisch vermogen eiste met termen zoals sensoren, signalen, verbindingen, zenden, processors en controllers, is de term nu bekend als men het heeft over pc’s, internet, informatietechnologie en de cultuur die hoort bij de online wereld. Het deel uitmaken van een online wereld maakt men tot een netizen (Hauben en Hauben, 1997) – een samentrekking van internet en het Engelse woord voor burger; citizen – ook wel cyberburger of internaut genoemd.

Veel boeken over het onderwerp online therapie beschrijven heel precies de aard van cyberspace als ‘virtueel’ in tegenstelling tot ‘fysiek’. Dat wil zeggen, een leven leiden online – of dat nu op het web zoeken naar informatie is, of e-mail, chatrooms, socialmediasites, virtuele werelden, gamen, sms’en enzovoorts – werd onderscheiden van het werkelijke dagelijkse leven in de fysieke wereld, aangeduid met real life (rl). Het standpunt van de schrijvers is dat dit niet meer het geval is – online leven is onderdeel van rl in het grootste deel van de ontwikkelde wereld, vooral voor diegenen die geboren zijn in een wereld waarin internet en andere technologische apparaten zoals mobiele telefoons al de norm zijn. Hoewel er waarschijnlijk nog steeds verzet of onwetendheid bestaat onder sommige groepen (Nagel, 2008), vooral in de geestelijke gezondheidszorg, is de samenvoeging van cyberspace en rl al gebeurd.

Voor de duidelijkheid gebruiken we de woorden online en offline om aan te geven op welke plek de communicatie plaatsvindt.

24

therapie online

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 25

Dit idee van een geïntegreerde wereld is niet nieuw; het wordt slechts meer gebruikt. Vorige boeken over online werken in de geestelijke gezondheidszorg verwezen er wel naar (Fenichel, 2004), en andere vakmensen hebben er hele modellen omheen gebouwd, zoals E-Quest (Suler, 2002), dat erop gericht is ‘online activiteiten met persoonlijke leefstijl te integreren’ (ibid.: 379). In hoofdstukken verderop in dit boek wordt het scala aan manieren besproken waarop mensen tegenwoordig het internet op gaan voor therapie, en sites gebruiken voor informatie, onderzoek en zelfontwikkeling. Maar laten we nu even blijven bij de breedte van cyberspace in zijn hoedanigheid tijdens het schrijven van dit boek. Deze inleiding is bedoeld om de vele aspecten van cyberspace te ontcijferen en zal daarna het concept van de toekomst van cyberspace bespreken. Dit thema zal terugkeren aan het einde van dit boek.

Websites De rijkdom aan informatie, en ook aan slechte informatie, op internet bestaat in de vorm van websites, een verzameling van webpagina’s geschaard onder een domeinnaam waardoor je door middel van het gebruik van hyperlinks op eenvoudige wijze de weg kunt vinden naar datgene waarover je informatie zoekt. Zoekmachines hebben dit proces vereenvoudigd door links naar websites te geven via zogenaamde booletermen zoals of, en of niet, vernoemd naar een Engelse wiskundige en filosoof. Het gebruik van natuurlijke taalmachines (zie Anthony en Lawson, 2002) waarin alledaagse taal als zoekterm kon worden ingevoerd in plaats van boole-termen, zorgde voor verdere ontwikkeling van zoekmachines. Al snel verscheen er software waarmee individuen zelf hun eigen websites konden schrijven en uploaden na aankoop van een domeinnaam, over wat voor onderwerp dan ook, van wat hun kat als ontbijt had gegeten tot een beschouwing over de zin van het leven, naast de meer beruchte explosie aan pornografische websites.

E-mail (asynchroon) Het bekendste aspect van internetcommunicatie, e-mail (electronic mail) is het simple mail transfer protocol (smtp), dat in 1982 werd geïntroduceerd. E-mail wordt opgeslagen en doorgestuurd door servers naar

Inleiding

25

Therapie online_170x240 14-11-12 11:13 Pagina 26

apparaten met internetverbinding (pc’s en mobiele apparaten) in dezelfde tijd die het kost de communicatie te zenden of te ontvangen. Dit is het tegenovergestelde van ‘apparaat naar apparaat’-communicatie zoals sms, waarover we het later zullen hebben in relatie tot therapeuten.

Vroeger maakte e-mail slechts gebruik van ascii-karakters (van een standaard toetsenbord), maar tegenwoordig kunnen vele mediaformats, zoals afbeeldingen, animaties, video en audio in een e-mail worden meegezonden. Een e-mail kan vanaf een account gestuurd worden naar een of meerdere ontvangers (cc of carbon copied), en vaak zelfs zonder dat de ontvanger weet wie de e-mail nog meer ontvangen heeft (bcc of blind carbon copied).

Elektronische mailinglijsten en forums (asynchroon) Op een soortgelijke manier als bij e-mail, namelijk dat het ook asynchrone communicatie door middel van tekst is, gebruiken elektronische mailinglijsten en forums (of discussion boards of bulletin boards) de openbare aard van het internet om informatie te zoeken of te verspreiden aan meer mensen dan alleen de bedoelde ontvanger. Elektronische mailinglijsten leveren geplaatste informatie in de inbox, en men kan zich aanmelden en afmelden of veranderen hoe vaak de berichten worden geplaatst (of helemaal niet – velen kiezen ervoor de geplaatste berichten direct vanaf de server te lezen). Forums zijn ook applicaties op het web die de door de gebruiker geplaatste informatie beheren, en de gebruiker moet zich aanmelden om de informatie te bekijken (tenzij de gebruiker ingesteld heeft dat meldingen in de inbox terechtkomen). Forums bevatten threads (onderwerpen), die weer posts (berichten) bevatten, en hanteren vaak strikte gedragsregels voor leden.

Chatrooms, internet relay chat (irc) en instant messaging (synchroon) In chatrooms is er veel kortere communicatie die in real time (actuele tijd) gehouden wordt, dus de gebruikers moeten tegelijkertijd online zijn. Chatrooms zijn een beetje vervangen door instant messaging (im, directe berichtgeving) en beide hebben culturele normen, chatiquette, een verlenging van netiquette. Net als andere vormen van online communicatie zijn ook hier gedragsregels van toepassing en openbare chat-

26

therapie online