9789461562630

De

1

Felix Kreier & Maarten Biezeveld

2 3

hamster in je brein

4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5

Methode voor duurzaam gewichtsverlies

6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

De hamster in je brein 3 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2

Inhoud

3 4 5 6 7 8 9 10 1

Voorwoord

2

Dit moet je lezen voordat je (ooit nog) aan een dieet begint.

3 4

Deel I

5

Het spel tussen je hersengebieden

6 7

1.1 Hersenen en valkuilen

8

De wereldkampioen afvallen; wat ging er mis?

9 20

1.2 De hypothalamus

1

De hamster in je brein; een minuscule multitasker

2 3

1.3 De prefrontale cortex

4

Over nadenken en besluiten; de directeur beslist.

5 6

1.4 Het limbisch systeem

7

Over beloning, gevoel en gewoontes; een lobbyist voor

8

meerdere partijen

9 30

De hamster in je brein 5 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1

1.5 De externe cortex

2

Over waardevolle personen en producten; jouw

3

persoonlijke Influencers

4 5

Deel II

6

Grip op het Samenspel

7 8

2.1 Van onbewust naar bewust

9

Een triple therapie; accept, correct or utilize

10 1

2.2 Grip op je hypothalamus

2

Het lange pad van verzadiging; je hamster tevreden

3

krijgen en tevreden houden

4

Je stofwisseling en crashdiëten; boze hamsters komen

5

altijd terug

6

De biologische klok in je hypothalamus; het belang

7

van slapen, eten en bewegen in een ritme

8

Je hypothalamus en stress; stress uit je ritme

9 20

2.3 Grip op je prefrontale cortex

1

Gebruik je verstand; corrigeren door leren

2

Kracht door aandacht; focus, focus, focus!

3

Plan je toekomst; en weet wanneer je van je

4

planning afwijkt

5 6

2.4 Grip op je limbisch systeem

7

Betrek je omgeving bij het behalen van je doel;

8

organiseer je succes

9

Word je eigen radarsysteem; herken de reacties van

30

je lichaam

De hamster in je brein 6 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

Deel III

1

De Hamster Brein Methode

2 3

3.1 Een plan van aanpak

4

Wat gaan we doen?; de negatieve energiebalans

5 6

3.2 De voorbereiding

7

Wie ben je? Wat wil je?; de huidige en gewenste situatie

8

Wat heb je nodig?; bewegen en eten: meten is weten

9 10

3.3 Aan de slag

1

Analyse en planning; over oefenen met eten, meten

2

en weten

3

De kracht van de juiste richting; over veel kleine

4

stapjes en oude gewoontes

5

Tips voor een betere nachtrust; welterusten

6

Anticiperen op moeilijke momenten; weet wat er

7

gaat komen

8

De evaluatiemomenten; hoe ben je bezig?

9

Aan het eind van je traject; hoe is het gegaan?

20

En wat nu?

1

Focus door digitale ondersteuning; over directe

2

opdrachten en Trojaanse paarden

3 4 5 6 7 8 9 30

De hamster in je brein 7 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

De hamster in je brein 8 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2

Voorwoord

3 4

Dit moet je lezen voordat je (ooit nog) aan een dieet begint.

5 6 7 8 9 10 1

Dit boek legt uit hoe onze hersenen invloed hebben op ons ge-

2

wicht. Zij sturen en bewaken de energiebalans in ons lichaam.

3

Door grip te krijgen op het samenspel van onze hersenen, lukt

4

het om duurzaam op gewicht te komen en te blijven. De ‘ham-

5

ster’ in ons hoofd staat voor het kleine, maar belangrijke en

6

oeroude deel van onze hersenen: de hypothalamus, die niet al-

7

leen bij de mens, maar bij alle zoogdieren – en zelfs bijvoorbeeld

8

in aanleg bij wormen – voorkomt. De hypothalamus regelt alles

9

om jou en je soort in leven te houden: hij regelt je lichaamstem-

20

peratuur, de voortplanting, bijsturing van je hartslag en adem-

1

haling.

2

Een andere belangrijke functie van de hypothalamus is het

3

in de gaten houden van de voedselvoorziening, zowel in het

4

lijf – bijvoorbeeld in de vorm van vetweefsel – als daarbuiten,

5

als er gejaagd en verzameld moet worden. Die taak neemt de

6

hypothalamus bloedserieus, wat ertoe leidt dat er stress in het

7

gebied ontstaat als er plotseling minder voedsel het lichaam

8

binnenkomt, of dat nou vrijwillig is bij diëten, of onvrijwillig

9

in een ijstijd. De ‘hamster’ is daarom één van de belangrijkste

30

9

De hamster in je brein 9 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1

redenen dat het volgen van crashdiëten, oftewel veel afvallen

2

in korte tijd, per definitie tot mislukken gedoemd is. Waarom?

3

Omdat hij je, ondanks al zijn goede en noodzakelijke eigen-

4

schappen, op dit punt zal gaan tegenwerken.

5

De ‘beslisser’ en de ‘lobbyist’

6 7

De hamster is echter niet het enige gebied in je hersenen dat

8

zich bezighoudt met je gewicht. En zijn nog twee andere ge-

9

bieden. Toen je besloot om af te vallen en wellicht om die re-

10

den dit boek bent gaan lezen, heb je namelijk nagedacht en

1

een besluit genomen. Dat deed je met je prefrontale cortex: de

2

‘beslisser’ in je brein. Deze cortex, met zijn capaciteiten om na

3

te denken en te plannen, is precies wat ons onderscheidt van

4

de dieren en wat ons mens maakt. De cortex – en daardoor jij-

5

zelf – wordt echter weer beïnvloed door het limbisch systeem:

6

de ‘lobbyist’ in ons verhaal. Deze lobbyist kan je steunen in je

7

proces van afvallen, door je een goed gevoel te geven als je wat

8

kilo’s kwijt bent geraakt of als je de verleiding om een broodje

9

kroket te eten, hebt weerstaan. Verwacht echter niet altijd

20

steun van het limbisch systeem. Hij kan je ook, ter ondersteu-

1

ning van de hypothalamus, een goed gevoel geven als je dat

2

broodje kroket juist wel hebt gegeten. Een goed gevoel hoeft

3

dus niet altijd hetzelfde te zijn als een goede beslissing. Dit is

4

het spel tussen de hersengebieden, wat in deel I van dit boek

5

aan bod zal komen.

6

Netwerk en samenspel

7 8

Dit netwerk van de hersenen en de rest van het zenuwstelsel is

9

niet begrensd tot je lichaam alleen. We laten in dit boek zien dat

30

er een groot samenspel met je omgeving bestaat. Met de men10

De hamster in je brein 10 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

sen in je directe nabijheid, met invloeden uit je dagelijks leven

1

en natuurlijk met social media. In dat samenspel zitten valkui-

2

len en verleidingen die tot ongewenst gedrag leiden, maar het

3

biedt ook enorme mogelijkheden die je kunnen steunen bij het

4

behalen van je doel: een blijvend en gezond gewichtsverlies.

5

Dat is de kern van het boek.

6 7

Methode

8

Vanuit onze verschillende specialisaties brengen we onze ken-

9

nis over de hersenen en het afvallen samen en tonen aan, met

10

behulp van de meest relevante en nieuwste inzichten uit de in-

1

ternationale wetenschappelijke tijdschriften, wat de onderlinge

2

samenhang is om af te vallen en op gewicht te blijven. We heb-

3

ben er heel bewust voor gekozen om de hersengebieden sche-

4

matisch en toegankelijk te bespreken. Omwille van de leesbaar-

5

heid hebben we de benamingen op enkele plaatsen aangepast,

6

maar de grote functies en gedragingen van onze hersenen die

7

we hier noemen zijn wetenschappelijk onderbouwd.

8

Dit boek blijft bewust weg van hypes en trends. Verwacht

9

geen juichverhalen over superfoods of de nieuwste dieetdoor-

20

baak. De blauwdruk van het brein en lichaam bestaat al honder-

1

den miljoenen jaren, daar is geen trend voor nodig. Van deze

2

kennis gebruik maken is niets meer dan je gezond verstand ge-

3

bruiken. Laat dat nou ĂŠĂŠn van de onderdelen zijn waar je brein

4

voor gemaakt is.

5

Wij zullen laten zien dat het in lijn is met je gezond verstand

6

gebruiken, om van een situatie waarin je meer binnenkrijgt

7

dan je verbrandt en dus aankomt, te gaan naar een situatie,

8

waarin je meer verbrandt dan je binnenkrijgt en dus afvalt.

9

Het is het vooral heel verstandig om dit afvallen in kleine stap-

30

11

De hamster in je brein 11 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1

jes te doen, om de hamster in je brein niet in de stress te laten

2

schieten, waarmee je het beruchte jojo-effect vermijdt. We

3

ontkennen niet dat gewicht verliezen en daarna het gewicht

4

verlaagd houden, ongelofelijk moeilijk is. Want als het een

5

makkelijk proces was, dan was de vraag naar oplossingen na-

6

tuurlijk nooit zo groot geweest. Maar dat betekent niet dat we

7

ons er maar bij neer te leggen hebben, omdat er niets aan te

8

doen is. Alleen als je het gaat proberen, ga dan voor een me-

9

thode waarbij je wel een kans maakt. Die kans bieden wij je

10

met deze Hamster-Brein-methode.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

12

De hamster in je brein 12 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2 3 4 5 6

deel 1

7 8 9

Het spel tussen je hersengebieden

10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

De hamster in je brein 13 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

De hamster in je brein 14 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2

1.1

3 4

Hersenen en valkuilen

5 6 7 8 9 10 1

De wereldkampioen afvallen; Wat ging er mis?

2 3 4

Bij de seizoensfinale van het Amerikaanse afval-programma

5

The Biggest Loser stond er een man gekleed in een T-shirt en

6

korte broek op het podium. Slank, atletisch en aantrekkelijk als

7

een fotomodel. ’I’ve got my life back’, zei hij.

8

Die man was Danny Cahill, een 46-jarige landmeter, die het

9

record afvallen op zijn naam wist te zetten. In zeven maanden

20

tijd was hij van 195 kilo afgevallen tot 86 kilo. In totaal dus 109

1

kilo in zeven maanden tijd. Oftewel 3,5 kilo per week.

2

Onlangs stond er een interessant artikel in The New York

3

Times, met als titel: That Lost Weight? The Body Finds It.

4

Wat was het geval? Een groot gedeelte van de verloren kilo’s

5

van Danny Cahill zaten er inmiddels weer aan. En niet alleen

6

bij hem. Bij het merendeel van de deelnemers, die gevolgd wer-

7

den in een wetenschappelijk studie, bleek het gewichtsverlies

8

niet duurzaam te zijn geweest. Sommige zaten zelfs boven het

9

gewicht waarmee ze begonnen aan het programma. Hoe kon

30

15

De hamster in je brein 15 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1

het gebeuren dat bijna alle deelnemers weer op hun oude ge-

2

wicht waren? Met motivatie heeft het in ieder geval niet te ma-

3

ken. Veel van de deelnemers zagen dit programma als een al-

4

lerlaatste kans om af te vallen. En als het deze wereldkampioen

5

al niet lukt om op gewicht te blijven, hoe kan het ons dan ooit

6

wel lukken?

7

Danny kreeg het gewichtsverlies, heel knap, voor elkaar door

8

zeven uur per dag te bewegen. Dit resulteerde in een calorie-

9

deficit, waarbij hij 3500 kilocalorieën meer verbrandde dan er

10

binnenkwamen. Dit lukte hem door zijn baan op te zeggen en

1

vrijwel de hele dag te sporten. En allemaal op een dieet van wat

2

eieren, grapefruit, toastjes, kipfilet, broccoli en asperges.

3

In de jaren na de finale bleek dit niet vol te houden. Het spor-

4

ten werd minder – hij pakte zijn oude baan namelijk weer op –

5

en hij merkte dat hij af en toe gedachteloos, grote hoeveelhe-

6

den verkeerd eten at. En langzaam maar zeker nam zijn gewicht

7

weer toe.

8

Is veel afvallen dus tot mislukken gedoemd? Of heeft het

9

uiteindelijke niet slagen van deze landmeter, alles te maken

20

met de manier waarop hij afviel? Het verhaal van Cahill is een

1

goed voorbeeld van waar het zo vaak mis gaat, ook bij mensen

2

die niet meedoen aan een televisieprogramma, en toont aan

3

waarom het voor de deelnemers bijna onmogelijk was om hun

4

doel te bereiken en met name te behouden.

5

Met andere woorden: de deelnemers waren eigenlijk al kans-

6

loos vanaf het begin, ondanks hun zeer knappe inspanning.

7

Want dit patroon is overbekend. Lijnen, afvallen en weer wat

8

meer aankomen. Steeds weer lijnen, afvallen en weer wat meer

9

aankomen.

30

Om niet elke keer in dezelfde valkuil te stappen, is het nuttig 16

De hamster in je brein 16 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

om te weten wat er allemaal speelt bij Danny en de andere

1

deelnemers. Om te beginnen wordt een groot gedeelte van de

2

valkuil, na een crashdieet, gevormd door een verstoord sa-

3

menspel tussen verschillende hersengebieden die betrokken

4

zijn bij gewichtsbehoud en gewichtsverlies. Eén van deze ge-

5

bieden is de hypothalamus, oftewel: de hamster in je brein.

6 7 8

Hersengebieden of netwerken?

9 10

Onze hersenen zijn al zo lang als de mens zelfstandig kan denken een bron van inspiratie en een onderwerp van onderzoek. Om te stellen dat ze uitermate complex zijn, zou een understatement zijn. Wat ook een understatement is, is het vaststellen dat we nog niet alles weten van dit fascinerende orgaan. Sterker nog, som­ mige hersenonderzoekers gaan ervan uit dat we de hersenen nooit helemaal zullen begrijpen. Precies hierom en gedreven door de wens om er wel meer van te begrijpen, wordt er vandaag de dag nog veel onderzocht en ontdekt. Dit leidt uiteraard steeds weer tot nieuwe inzichten.

Tot deze inzichten behoort het huidige paradigma dat functies en activiteiten van de hersenen niet strikt tot bepaalde, afge­ grensde, gebieden horen. Het is juist duidelijk geworden dat, hoe­ wel soms een bepaald hersengebied het voortouw neemt of zelfs dominant is in een actie, er altijd sprake is van een netwerk van het zenuwstelsel waarin meerdere gebieden binnen de hersenen en de rest van het zenuwstelsel samenwerken. En dit in wisselen­ de samenstelling. Met name het limbisch systeem is meer een verbindend netwerk dan een losstaand hersengebied. Sterker

1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

17

De hamster in je brein 17 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1

nog, onderdelen van de hypothalamus en de cortex zijn ook on­ derdeel van het limbisch systeem, er is een overlap passend bij zijn functie. Omwille van de leesbaarheid zul je hier toch de her­ sengebieden als een schematische weergave en in geabstraheer­ de vorm aantreffen. Er wordt dus gesproken over dé prefrontale cortex die het ene doet, of dé hypothalamus die wat anders doet.

Dat is niet om het hersenonderzoek terug in de tijd te plaatsen, maar juist om de bruikbaarheid te vergroten en inzicht te krijgen in dit netwerk.

De Amerikaanse hersenonderzoeker Robert Sapolsky houdt het volgende schema aan in zijn boek Behave: The Biology of Hu­ mans at Our Best and Worst. Hij beschrijft hierin een overdrachte­ lijk model van drie lagen in de hersenen. Laag 1 is hierin het oudste gebied dat niet alleen bij de mens, maar ook bijvoorbeeld bij rep­ tielen voorkomt. Het is betrokken bij vele basale regelfuncties, maar ook bij stressreacties. De wat minder oude laag 2 is een scha­ kelcentrum voor emoties en gevoelens. Als die onplezierig zijn, zal laag 2 stimuli geven aan laag 1 om hierop te reageren. Laag 3 wordt gezien als de meest recente laag, waarmee onder andere wordt nagedacht, gepland en gefilosofeerd. Als voorbeeld wordt gege­ ven dat als je een eng boek leest, Laag 3 dit doorgeeft aan laag 2, waar bange gevoelens ontstaan. Laag 2 deelt deze dan met laag 1 waar een schrikreactie zal plaatsvinden. Sapolsky erkent de nade­ len van het simplificeren tot afgegrensde gebieden, van iets wat eigenlijk een continu netwerk is. Maar hij stelt dat het juist helpt om gestructureerd over zoiets complex als de hersenen na te den­ ken.

2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 30

18

De hamster in je brein 18 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2

1.2

3 4

De hypothalamus

5 6 7 8 9 10 1

De hamster in je brein; Een minuscule multitasker

2 3 4

Maak kennis met de hypothalamus, de hamster in je brein.

5

Een piepklein hersengebiedje, ter grootte van een suikerklont-

6

je. Het is dan weliswaar klein in omvang – minder dan één pro-

7

cent van het totale hersenvolume – maar het heeft een enorme

8

kracht.

9 20

De hypothalamus is een van oorsprong ‘oud’ hersengebied,

1

dat niet alleen bij alle zoogdieren voorkomt, maar zelfs in een

2

oervorm in bijvoorbeeld wormen. In het geval van de mens,

3

heeft hij een belangrijke rol in de overleving van de indivi­

4

duele mens, maar van de mensheid als geheel. Door zijn taak

5

in de aansturing van hormonen en het autonome – dit bete-

6

kent zelfstandige – zenuwstelsel, reguleert hij namelijk zaken

7

als lichaamstemperatuur, ademhaling, hartslag en honger-

8

en dorstgevoel, het dag- en nachtritme en onze voortplan-

9

ting. Deze processen zijn geautomatiseerd en gaan vaak bui-

30

19

De hamster in je brein 19 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3

foto via Wikipedia; moet een ander plaatje worden.

4 5 6

ten je eigen bewustzijn om. Ze gebeuren gewoon.

7

Bij een baby, waar de hypothalamus in verhouding tot de rest

8

van de hersenen groter is dan bij volwassenen (omdat andere

9

hersengebieden relatief nog meer groeien dan de hypothala-

20

mus), zie je het belang van die processen mooi uitvergroot. Zo-

1

lang een baby het warm genoeg heeft en met regelmaat voeding

2

krijgt en geknuffeld wordt, is deze eigenlijk al tevreden. De ho-

3

gere hersenfuncties met als belangrijk hersengebied de pre-

4

frontale cortex, waar bijvoorbeeld nadenken en planning mee

5

worden gedaan, spelen hier nog helemaal geen rol. We zien dat

6

de prefrontale cortex pas in de volwassene leeftijd volledig ont-

7

wikkeld is, terwijl de hypothalamus al in de baarmoeder moet

8

functioneren.

9

De hypothalamus ligt diep weggestopt in de hersenen en is

30

opgebouwd uit een aantal kernen, die in nauw contact staan 20

De hamster in je brein 20 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

met elkaar, met de rest van de hersenen en met de rest van het

1

lichaam. Deze opbouw is het best voor te stellen als een groep

2

losse computers, elk met hun eigen taak. Ze staan wel in ver-

3

binding met anderen, maar werken relatief zelfstandig. Al die

4

computers zijn dusdanig beveiligd dat als er één uitvalt, om

5

wat voor reden dan ook, de anderen nog enigszins door kun-

6

nen gaan met hun taken. Het hele gebied is goed beschermd,

7

als een soort kluis en eigenlijk niet te beïnvloeden of af te lei-

8

den. Het gebied gaat dus dag en nacht onverstoorbaar door

9

met het uitvoeren van zijn belangrijke functies.

10

De communicatie van al deze gebieden met de rest van het

1

lichaam loopt via twee belangrijke paden:

2 3

1 Via rechtstreeks contact langs zenuwen, die weer een on-

4

derdeel zijn van het gedetailleerde netwerk tot in de verste

5

plekken van je lichaam en terug.

6

2 Via het verzenden en ontvangen van hormonen, die als

7

boodschappers de hypothalamus precies informeren over

8

de staat van het lichaam en op afstand processen in gang

9

zetten.

20

3 Via het meten van voedingsstoffen; zoals suiker en vet in het

1

bloed.

2 3

Daarnaast ontvangt de hypothalamus zelf ook nog informatie

4

over de omgeving via specifieke sensoren, zoals bijvoorbeeld

5

één voor temperatuur en één voor licht in de omgeving. Deze

6

sensoren staan weer in verband met de biologische klok-func-

7

tie van de hypothalamus, waarover meer in deel II.

8 9 30

21

De hamster in je brein 21 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

De juiste balans

1 2

De hypothalamus is naast deze processen, betrokken bij het

3

beschermen van het lichaam tegen grote schommelingen. Dit

4

noemen we homeostase. Het woord komt uit het Grieks en is af-

5

geleid van de woorden homoios: gelijk en stasis: toestand. Een

6

lichaam houdt er als organisme namelijk niet van om te snel te

7

veranderen. Veel processen en organen zijn er dus op ingesteld

8

om schommelingen zo klein mogelijk te houden. De nieren

9

doen dit, door een nauwkeurige balans van water en zout te be-

10

waken en de alvleesklier door middel van de aanmaak van in-

1

suline om de bloedsuikerspiegel te reguleren.

2

De hypothalamus houdt niet van grote veranderingen en zal

3

deze, als een soort regisseur, snel waarnemen en proberen te

4

minimaliseren. Deze functie zie je bijvoorbeeld terugkomen

5

in het constant houden van je lichaamstemperatuur. Die zal in

6

een normale situatie altijd binnen afgebakende waardes zijn.

7

Als het gaat om het bewaken van het lichaamsgewicht, heeft de

8

hypothalamus echter vooral oog voor te snel afvallen. Het is

9

hierbij dan belangrijk om twee soorten evenwicht te onder-

20

scheiden. De hypothalamus is uitstekend toegerust op het voor-

1

komen van een energietekort op de korte en lange termijn. Hij

2

zal voorkomen dat we te weinig suiker in het bloed hebben,

3

door ons honger te laten voelen. Hij zal ook ervoor zorgen dat

4

we altijd voldoende vetreserves hebben, waarmee we beveiligd

5

zijn tegen lange termijn tekorten.

6

Maar er is een probleem met de regulatie van overvloed. Voor

7

de korte termijn voorkomt de hypothalamus het overeten door

8

het gevoel van verzadiging. Zo zal de maag niet overrekken, of

9

zal er geen lage bloeddruk ontstaan omdat al het bloed nodig is

30

om een overvloed aan voedsel te verteren. Maar er is geen be22

De hamster in je brein 22 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

veiliging voor een overmaat op de lange termijn. De hypotha­

1

lamus weet niets van supermarkten, en wil altijd extra aan en­

2

ergie opslaan. Het tekort aan lange termijn regulatie maakt dat

3

er geen evenwicht ontstaat, maar overgewicht. Dit past bij zijn

4

functie uit de oertijd, waarin er vooral risico op voedseltekort

5

was. In dat licht gezien, was het van levensbelang om altijd te

6

streven naar een positieve energiebalans, oftewel, naar een situ-

7

atie waarbij er altijd meer voeding binnenkwam dan er werd

8

verbruikt. Dat extraatje kon dan weer worden opgeslagen als

9

een vetvoorraad, voor krappere tijden. En hoewel die situatie

10

van schaarste nu wel is veranderd, is de hypothalamus niet aan-

1

gepast.

2

Het herkennen en proberen op te heffen van een energiete-

3

kort, doet de hypothalamus door middel van hormonen en

4

een complex en uitgekiend netwerk met het autonome ze-

5

nuwstelsel. Via dat zenuwstelsel en die hormonen merkt de

6

hypothalamus het als er een tekort is in het lichaam. Als reactie

7

hierop stuurt hij aanpassingen in het lichaam aan, om aan de

8

ene kant minder energie te verbruiken en aan de andere kant

9

meer energie op te nemen. Het verlagen van het verbruik doet

20

hij onder meer door het verlagen van de ruststofwisseling, ook

1

wel basaalmetabolisme genoemd. De ruststofwisseling is de

2

energie die je lichaam gebruikt voor alle processen die gaande

3

zijn; je hartslag, je ademhaling, maar ook de beweging van je

4

darmen en de opname van je voedsel. Deze processen gebrui-

5

ken veel energie en je hoeft er zelf niets voor te doen. Zelfs als

6

je de hele dag stil op je bed ligt, verbrand je al het grootste ge-

7

deelte van wat je met je dagelijkse voedsel binnenkrijgt. Daar

8

kan zelfs gemiddeld sporten vaak niet tegenop.

9

In tijden van krapte (of deze nou echt is, of door de hypotha-

30

23

De hamster in je brein 23 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

1

lamus als zodanig ervaren wordt) draait je hypothalamus het

2

niveau van de ruststofwisseling flink naar beneden. Zo wor-

3

den bijvoorbeeld je hartslag en je bloeddruk lager. Je voelt

4

meer koude en zal warmte willen opzoeken. Hiernaast stimu-

5

leert de hypothalamus je gevoelens en gedrag om meer voed-

6

sel op te nemen. EĂŠn van die gevoelens is het hongergevoel,

7

dat flink wordt opgevoerd. De maag gaat meer knijpen en er

8

wordt meer maagsap geproduceerd in een lege maag, hetgeen

9

een onprettige sensatie geeft en onderdeel is van het honger-

10

gevoel. Door onder meer een verlaagde hartslag en bloeddruk

1

ontstaat een algeheel gevoel van zwakte, wat als negatief wordt

2

ervaren en als prikkel werkt om meer te willen eten. Al deze

3

prikkels hebben uiteindelijk hun uitwerking op de prefrontale

4

cortex en het limbisch systeem, waardoor deze gevoelens lei-

5

den tot het hele samenspel dat zich gaat richten op het bin-

6

nenkrijgen van voedsel. De prefrontale cortex en het limbisch

7

systeem worden besproken in respectievelijk hoofdstuk 1.3 en

8

1.4.

9 20 1 2

Homeostase door de hypothalamus

Energietekort

Energieovervloed

Korte termijn

Stress (rillen, zweten) Honger (hoogcalorisch voedsel)

Verzadiging (voorkomen van oververekte maag en lage bloeddruk)

Lange termijn

Honger

Geen bescherming > overgewicht

3 4 5 6 7 8

Handhaven, homeostase, schommelingen, gevoelens van hon-

9

ger en beĂŻnvloeding. Waarom zijn deze begrippen nu zo belang-

30

rijk voor jouw proces van afvallen? Niet omdat het zo onmisbaar 24

De hamster in je brein 24 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41

is om wetenschappelijke kennis over vorm en functie van de

1

hersenen te hebben. Je functioneert prima zonder die kennis. Je

2

hartslag en ademhaling gaan gewoon door en je temperatuur

3

wordt gewoon geregeld. Daar hoef je zelf niets actief voor te

4

doen of het te snappen.

5

Waarom het zo belangrijk is, heeft te maken met het begrij-

6

pen en herkennen van conflicten die in jouw hersenen ont-

7

staan op het moment dat jij besluit te gaan afvallen. Want hoe-

8

wel de hypothalamus dus cruciale taken uitvoert voor jou, om

9

in leven te blijven, kan hij je, met alle goede bedoelingen, te-

10

genwerken bij je voornemen om af te vallen. En waar zijn func-

1

tie de ene keer gelijk op loopt met jouw belang – namelijk in le-

2

ven blijven – is dit een andere keer een obstakel voor een ander

3

doel – namelijk duurzaam gewicht verliezen. Er zitten dus twee

4

kanten aan de medaille.

5 6

De zieke en de gezonde hypothalamus

7

Er zijn situaties waarin de hypothalamus niet goed functio-

8

neert. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij ziektes, kanker of

9

een hersenbloeding. De hersenwetenschapper Dick Swaab

20

heeft hier in zijn boek Wij zijn ons brein voorbeelden van be-

1

schreven. Zo vertelt hij over een jongeman, waarvan de hypo-

2

thalamus zwaar beschadigd was geraakt na een operatie aan

3

een tumor in dat hersengebied. Dit resulteerde niet alleen in

4

slaapstoornissen – omdat de biologische klokfunctie van de

5

hypothalamus verstoord was geraakt – maar ook in een gevaar-

6

lijk gebrek aan temperatuurregulatie. In een ander voorbeeld

7

wordt getoond hoe een slechte hypothalamusfunctie leidt tot

8

overeten door een gebrek aan verzadiging. Ook laat Swaab zien

9

dat de hypothalamus betrokken kan zijn bij het ontstaan van

30

25

De hamster in je brein 25 | Elgraphic - Vlaardingen

eerste proef

12-03-20 12:41