9789089896025

WILD ART DAVID CARRIER JOACHIM PISSARRO

‘sommige mensen Worden PolitieAgent omdAt ze de Wereld Willen verbeteren. sommige mensen Worden vAndAAl omdAt ze de Wereld mooier Willen mAken.’

— bAnksy ‘de eerste vrAAg die ik mezelf stel Als iets niet zo mooi liJkt, is: WAArom vind ik het niet mooi? en meteen ontdek Je dAt dAAr geen reden voor is. Als We die Afkeer de bAAs kunnen, of gAAn houden WAAr We niet vAn hielden, Wordt de Wereld groter. die Weg – om meer vAn het leven te genieten – is volgens miJ de Weg die We moeten nemen: kunst niet gebruiken om Jezelf te uiten, mAAr om Jezelf te verAnderen; om meer oPen te stAAn.’ — John CAge

‘ik Probeer AltiJd de sChoonheid vAn de nAtuur en het beste vAn de mens te zien … vAn oudsher stimuleerden kunstenAArs AltiJd het ideAlisme in de sAmenleving.’

— thomAs kinkAde ‘veel te veel mensen ziJn overdreven besCheiden ten oPziChte vAn kunst, omdAt ze bAng ziJn ziCh belACheliJk te mAken Als ze de WAArde vAn het een of de minPunten vAn het Ander niet inzien. mAAr WAt heb Je AAn kunstkritiek Als dAArin Je eigen gevoel niet mAg doorklinken?’

— zuster Wendy beCkett

inhoud

6

WAt is Wild Art?

12 78 116 162 200 224 274 320 368 414

street sm Art eigen liJf beestAChtig! smAken versChillen tAboe?

AfgedAnkt Wild Art ChiteCture tegen de klok P Art y time xxs tot xxl

454 456

noten register

WAT IS WILD ART?

6

7

‘KUNST BETEKENT VAAK NIET MEER DAN “DINGEN DIE IN EEN MUSEUM HANGEN”. MAAR ER ZIJN OOK KUNSTENAARS VAN WIE WERK TE ZIEN IS OP STRAAT, IN DE WOESTIJN, IN EEN DORP, OP INTERNET, OVERAL …

KUNST WORDT NIET ALTIJD GEMAAKT DOOR MENSEN DIE ZICH KUNSTENAAR NOEMEN.’ — BARRY SCHWABSKY

‘Wild art’ of ‘wilde kunst’ betreft een woekerende hoeveelheid kunstvormen die zich voordoen buiten de gevestigde kunstwereld. Het gaat om graffiti, artcars, bodyart, ijs- en zandsculpturen, flashmobs en performances. Het gaat om portretten van kroonkurken, jurken van vlees, schilderijen door dieren, lichtshows, wilde gebouwen die eerder kunstzinnig dan functioneel zijn, carnaval, reuzenkunst die je alleen uit de lucht kunt zien, minikunst op een speldenknop en nog veel meer.

Dit zijn vormen van kunst die ontsnappen aan de aandacht van de kunstkenners, kunsthistorici, conservatoren en critici. Ze dringen niet door tot de spreekbuizen van de culturele mainstream.

Maar deze wilde vormen van kunst worden gemaakt door mensen die we net zo goed kunstenaars zouden moeten noemen als de meesters van de traditionele schilder- en beeldhouwkunst. Het zijn mensen die een enorme kunde in hun bepaalde medium hebben ontwikkeld, of het nu de straat is, of een bord eten, een berg zand of een blok ijs, en hun werk dwingt ontzag en bewondering af, net zoals een bezoeker aan een museum dat voelt.

Om goed te begrijpen wat wild art is, is het belangrijk om te beginnen met zeggen wat het niet is: Wild art is geen ‘outsiderkunst’ Wild art is geen ‘autodidactische kunst’ Wild art is geen ‘naïeve kunst’ Het is gewoon kunst die niet past binnen het smalle kader van de gevestigde kunstwereld. De kunstwerken in dit boek zijn de buitenbeentjes van de kunstwereld. Ze zijn vaak spectaculair en roepen nogal eens sterke reacties op. Hun visuele kracht is zonneklaar, direct en rechtstreeks; sommige werken fascineren, sommige choqueren, sommige zijn eng en sommige ronduit geestig. Ze hebben één ding gemeen: ze laten de kijker niet onberoerd. Dat maakt ze zo interessant.

Rafaël, Raphael, Transfiguratie Transfiguration, (1516-1520), Vatican City, Rome, Vaticaanse Musea, 1516-20 Rome

De kunstwereld geïnteresseerd inchanging de statusverandeThegevestigde established art world is is vooral much concerned with the status of ring van de die in deand musea en galeries is curators te zien. and Critici, conart shown inkunst art galleries museums.

Critics, collectors servatoren en verzamelaars willentoweten wie de belangrijkste nieuwe kundevote a great deal of attention determining the leading emerging stenaars zijn. colleagues Hun collega’s in de kunstgeschiedenis vragen zich artists. Their in art history are much preoccupied withvooral af wat de implicaties van datofoordeel voor hun collecties Het is considering the implications these judgements for museumzijn. collections. een keurige wereld met een complexe waar de artistieke It is a well-groomed world governed bureaucratie, by a complex bureaucratic system, output wordt gefilterd enfiltered ingekaderd ‘experts’ en daarna aan het where artistic output is anddoor tamed by ‘experts’ and then publiek wordt getoond middel van het vansystem. exposities. presented to the widerdoor public through the systeem exhibition WorksWerken zoals deRaphael’s Transfiguratie (1516–1520) van Rafaël centraal. is een such as Transfiguration (1516–20) sitstaan at the centre. Er There constante discussie en theoretisch discours door kunsthistorici om de is constant discussion and theoretical discourse by art historians to validiteit zulke werken bekrachtigen. sustain thevan validity of suchte works.

In wereld van deis wild systeem van validering niet.

By de contrast, there no art suchbestaat system zo’n of validation within the wild art Het is wildgroei de getrimde van de kunstwereld. world.

It is the tegenover wild vegetation to thegazons manicured lawns of the artDe world. overgrote meerderheid van de artistieke output dat wilcreated zeggen,with objecThe vast majority of artistic output – that is,–objects the ten met als doel esthetisch wordt primary goalvoornaamste of aesthetic pleasure – is genoegen excluded – from thebuitengesloten art world and

8 8

9 9

Christian Hosoi, Hosoi, Christian Air Trick Christ Air, (1987), fotografie photographed by J. Grant Grant Brittain, Brittain, J. Mesa, Arizona, Arizona 1987 Mesa,

van defeatures kunstwereld, staat nooit in een or kunstboek enIt hangt niet inunseen een munever in art books, galleries museums. is largely seum.

Het leeuwendeel wordt niet gezien enworld is ondergewaardeerd.

Deignore gewone and under-appreciated.

The mainstream art has trained us to kunstwereld ons getraind om hele genres en do soorten objecten te newhole genresheeft and species of objects because they not fit its criteria geren, omdat die niet voldoen aan de gestelde criteria. of acceptability.

Wijbelieve geloventhat dat we we should ons niet moeten tot gevestigde kunstWe not limitbeperken ourselves todie this established art wereld,but maar ons moeten openstellen vooridea het that idee there dat erare verschillende world, rather open our minds to the multiple art kunstwerelden zijn, elk own met system zijn eigen waardesysteem, het heel worlds, each with their of values, and thaten itdat is perfectly goed mogelijk is om vanart kunst uit diverse werelden teAgenieten.

Iemand possible to appreciate from more than one world. viewer can kan evenveel genoegen beleven aan hetlooking kijken at naar de verbluffende capriexperience the same intense joy from skateboarder Christian olen in awe-inspiring Trick Christ Air van skateboarder Christian Hosoi als as naar Hosoi’s acrobatic Trick Christ Air performances athet meesterwerk van masterpiece.

RafaÍl. Kunstenaars Hosoi hebben lofzangen Raphael’s great Artistsals such as Hosoi dogeen not need the en erkenning or vanrecognition de gevestigde kunstwereld nodig; zijn they al beroemd in eiaccolades of the established artze world: are already gen kring, maar in hettheir is inown onsspheres, eigen culturele nadeel als wecultural zulke wild very successful but it is to our own art negeren we vastzitten datwild ene art monolithische van ardetriment ifomdat we decide to ignorein such because westelsel are trapped tistieke waarden. within a single monolithic system of artistic values.

Dit boek wil niet de ene wereld tegen de andere opzetten, de kunstwereld versus de niet-kunstwereld. Die tegenstelling is trouwens verouderd en irrelevant, want er zijn niet slechts een of twee, maar vele kunstwerelden en culturen die onontgonnen stromen kunstwerken opleveren. De hoofdstukken in dit boek stippen vele van deze culturen aan, waarbij elke een buitengewoon diverse stoet van objecten en situaties voortbrengt.

Die creaties, objecten en kunstwerken worden gemaakt met het oog op een bepaalde esthetische reactie. Als je de definitie van kunst verbreedt en alles meeneemt dat speciaal is gemaakt voor een esthetisch oordeel, dan groeit het potentieel aan kunst enorm. Kijken we naar zulke ervaringen op straat, in restaurants, op de wc, in tempels, op het strand, op het noordpoolijs – over de hele wereld en in ontelbare vormen – dan zien we hoeveel meer er te zien is dan de kunst in traditionele musea.

De hoofdstukken in dit boek volgen grofweg een aantal creatieve tendensen die we wisten te identificeren tijdens ons onderzoek. Ongetwijfeld zijn er andere vormen aan te wijzen. Al deze artistieke werelden zijn opgebouwd op dezelfde manier, hebben hun eigen kwaliteitscriteria en eigen hiërarchische structuur. Het is even moeilijk om de top van de zandkunstwereld te bereiken als het is om erkend te worden als de beste ijskunstenaar, internationaal erkend tatoeëerder of groot skateboarder. De verschillende kunstvormen kennen hun eigen cultuur, zonder dat ze erkenning van de gewone kunstwereld nodig hebben. Elke wereld is het product van reflectie op zijn eigen subcultuur: rauw, onvoorspelbaar en oncontroleerbaar, maar uiterst competitief, veeleisend en bijzonder.

Uiteraard zijn de grenzen tussen kunst en wilde kunst vaag. Alle wild art in dit boek zou een plaats kunnen krijgen in de wereld van de kunst. En inderdaad, de afgelopen eeuw heeft de kunstwereld steeds vaker kunstenaars ‘opgenomen’ die daarvoor werden buitengesloten. Binnen de kunstwereld heerst spanning vanwege deze constante revoluties, waarin het ene esthetische systeem nog niet is erkend of het andere is verouderd. Maar wat er tussen al die veranderingen in smaak overeind blijft, is dat er een wezenlijk onderscheid wordt gemaakt tussen de wereld van de kunst en die van de wilde kunst. In dit boek is juist dat onderscheid onderwerp van discussie. Er ís geen verschil tussen het genieten van een tattoo, piece of zandsculptuur en van een abstract schilderij in een museum.

De afgelopen decennia zijn de grenzen van de kunstwereld nog poreuzer geworden. Objecten die eerder tot de wild art werden gerekend, zijn stilaan doorgedrongen tot musea en de laatste tientallen jaren heeft de gewone kunstwereld lippendienst bewezen aan veelsoortige vormen uit de alternatieve kunst. Omdat er geen vaste, finale en universele criteria kunnen bestaan om kunst te definiëren, moet dit proces in zijn historische context worden begrepen. In de inleiding op elk van de tien hoofdstukken leggen we uit wat de zogeheten historische logica van die bepaalde categorie wild art is. In een aantal veelzeggende gevallen is werk van individuele kunstenaars al doorgedrongen tot de gewone kunstwereld. Toch zegt de constatering dat de grenzen poreus zijn, niet dat ze arbitrair zijn.

Een goed voorbeeld van hoe poreus, verwarrend en onnodig de grenzen van de kunstwereld zijn, is te vinden bij het begin van de moderne kunst.

In 1942 propageerde Alfred H. Barr Jr., de toenmalig directeur van het Museum of Modern Art in New York (MoMA), op voorstel van beeldhouwster Louise Nevelson om de versierde schoenpoetskraam van de Italiaanse immigrant Joe Milone aan te kopen. Het bestuur van het museum was tegen die aanschaf, waarop Barr zijn keuze toelichtte: Joe Milones schoenpoetskraam is even feestelijk als een kerstboom, even uitbundig als een circuswagen. Hij is als een enorme bruidstaart, een barokke schrijn of een superjukebox … Maar puurder, persoonlijker en oprechter dan die andere. We moeten evenveel respect opbrengen voor het enthousiasme en de toewijding van de man die hem heeft gemaakt als genieten van het resultaat.

10

11 11

Joe Joe Milone Milone en andzijn his schoenpoetsuitshoeshine equiprusting, zoals ment as included opgenomen in de in the exhibition expositie ‘JoeShoe ‘Joe Milone’s Milone’s Shoe Shine Shine Stand’at The Stand’ Museum Museum in of het Modern Art of Modern Art(MoMA), (MoMA), New York, New York (1942/1943) 1942/3

De dit boek Joe van vandaag te sporen.

Theopzet task van of this book was has de been toMilones track down the Joe op Milones of today.

Die bijzondere talenten, wierwhose verbeeldingskracht de grenzen vanboundaries onze Those extraordinary talents, imaginary powers exceed the eigen overstijgt, en wier aandacht heeft of ourverbeelding own imagination, and whose workwerk has vrijwel largely geen remained unconsidered. gekregen.

In dit boek onderzoeken we dit uitgestrekte terrein – een In this book we explore this extraordinarily vast field – a kind of nieuw new cultureel grensgebied, nogunmapped, niet in kaart gebracht, onbekend bieden cultural frontier, mostly unchartered – and offer – a en sample of we een voorbeeld aan waar die zijntheir ogen openhoudt zich ervoor what might be enjoyed for iedereen anyone who keeps minds and en eyes opened. openstelt van kan genieten.

Working on this book has changed our own everyday experience of visual Het werken aanbegun dit boek heeft onze eigen manier veranderd.

We life.

We have to pay more attention to artvan in kijken the street, to zin meerand aandacht schenken straat, aanthe tatoeages en aan tattoos to thegaan myriad other aan art kunst forms op found outside galleries and de talloze andere kunstvormen buiten de musea. een tijd,’ schreef museums.

‘There was a time,’ Kant wrote, ‘when ‘Er I … was despised the common Kant, ‘dat … de gewoneof man, die onwetend is,Rousseau verachtte. hielp people, whoik are ignorant everything.

It was whoRousseau disabused me. mij die droom.

Mijn bedrieglijke superioriteit verdween en ikmen.’ heb Thisuit illusory superiority vanished, and I have learned to honour geleerd de mensen eren.’

Onze ervaring is dezelfde.

We hebben geleerd Our experience haste been similar.

We have learned to become ‘unsophisti‘onbedorven’ kunstliefhebbers te zijn. cated’ art lovers.

16 16

Deze foto geeft toch nog een van de verblufThis nogal rathergedateerde dated photograph still manages to aardig hint atbeeld the stunning and fende en zeerdesigned precies ontworpen driedimensionaal gestreepte masterpiece meticulously three-dimensional striped masterpiece

by Flint van hij in van schilderde. gebruik van 707,Flint which707, was die painted in de thezomer summer of1973 1973.

The use ofHet perspective and perspectief schaduw wekt de the illusie dat are de letters uitsteken uittrain’s de shadow givesen the illusion that letters protruding from the trein, als het ware ‘knallen’.

Flint wasteens een tiener toen hij dit surface, making themeraf ‘pop’.

Flint was in his when he painted this revolutionaire werk maakte, dat velethe anderen geïnspireerd, zoals revolutionary piece, which inspired work heeft of many other artists such SuperStrut, Phase 2, Riff 170, Purple Haze 168168 en Killer 1. 1. as SuperStrut, Phase 2, Riff 170, Purple Haze and Killer

17 17

Dit de LA uitfrom The werk work van of the LA Fine Fine Arts Arts Squad, Squad, Isle of California, daterend which dates 1971-1972, te vinden op 1616 Butler Avenue, van Santa 1971-2, is is located at 1616 Butler Avenue, just even southten of zuiden Santa Monica Monica Boulevard Los Angeles.

De muurschildering is een gewaardeerde Boulevard in Los in Angeles.

The painted mural is a venerated form of public vorm van openbare kunst met een lange traditie, van Florentijnse fresco’s art with a long history, from the Florentine frescos to the Mexican tot Mexicaanse LA Fine ArtsHenderson, Squad (Victor Henderson, muralists.

The muralisten.

LA Fine ArtsDe Squad (Victor Terry Schoonhoven Terry Schoonhoven James wilde deout schilderkunst uit elitaire and James Frazan) en wanted toFrazan) bring painting of elite galleries musea halen op straat brengen.

Ze beschouwden hun een vorm and into theen streets.

They considered their murals a murals form ofals ‘street van straattheater.

Maar inan plaats van een vrolijk onderwerp, zoalsby vele theatre’.

But rather than uplifting subject matter as favoured many dorpsmuurschilderingen hebben, verbeeldt deze scène de nachtmerrie community murals, this dat scene depicts the nightmare of many Californians, van Californiërs: Golden Gate in hetOne’ rampscethe veel Golden State being de swallowed into die the in seazee in zinkt a post-‘Big earthnario een superzware aardbeving. quake na disaster scene.

Dit Sovjetmonument Tweede Wereldoorlog Sofia, Bulgarije, In Sofia, Bulgaria,voor thisde Soviet-era monument toin the Second World War kwam opnieuw in de belangstelling een anonieme straatkunstenaar attracted new-found attention whentoen an anonymous street artist spray- de soldaten metsoldier een spuitbus veranderde in een legioen mythologische painted the figures to resemble a legion of van mythological American Amerikaanse iconen: striphelden de popcultuur, uiteenloicons: comic-book characters or en popbeelden cultureuit effigies ranging from Santa pend Kerstman tot Ronald McDonald enartist Superman.

Deto kunstenaar wilde Clausvan to de Ronald McDonald and Superman.

The seems have intended het oorlogsmonument om de huidige kapitalistisch obsesto ‘update’ this warkennelijk monument updaten to reflect Bulgaria’s current capitalist sies van Bulgarije tonen, aangezien de pasIt met obsessions, as his te slogan below reads, de ‘Intekst Step eronder With TheIn Times’. isde tijd betekent. depolitical politiekecharge ladingof van ditimpressive indrukwekkende interesting to Let noteop the this work,werk, which

dat laat zienhow hoegraffiti graffitican over de used hele across wereld the kan world wordento gebruikt demonstrates been deliverom een bijtende, bittere boodschap de heersende macht over te brengen. caustic, bitter messages againstaan ruling systems. In this instance, Insophisticated dit geval drukt een intervention slimme openbare interventie uit is datnot er an geen a public conveys that there exit ontsnappen is aan de mondiale amerikanisering van de cultuur, suggererend out of the Americanization of world culture, suggesting that the real dat de ware overwinnaar Stalingrad in december niet het Rode victors of Stalingrad invan December 1942 were not the1942 Soviet Red Army, Leger was, of maar een stelletje dieis ontsproten zijn Amerikaanse but a band characters whosefiguren existence the product ofaan American dromen and en fantasieĂŤn. dreams fantasies.