Laudato si’ – ekologiczno-społeczny manifest Kościoła

WWW .WYDAWNICTWOWAM .PL

EKOLOGIA ORAZ PROBLEM SZKODLIWOŚCI DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA TO ZAGADNIENIA, NAD KTÓRYMI WSPÓŁCZESNY ŚWIAT POCHYLA SIĘ OD BARDZO DAWNA. WIELE OSÓB ZARZUCA KOŚCIOŁOWI OBOJĘTNĄ POSTAWĘ WOBEC PROBLEMU GLOBALNEGO OCIEPLENIA CZY ZANIECZYSZCZENIA WÓD I POWIETRZA. DBAŁOŚĆ CZŁOWIEKA O OTACZAJĄCY GO ŚWIAT JEST KWESTIĄ NIEZWYKLE ISTOTNĄ I OBECNĄ W NAUCZANIU KOŚCIOŁA OD POCZĄTKU. PRZYPOMINA O TYM PAPIEŻ FRANCI-

SZEK W ENCYKLICE LAUDATO SI’.

Opisywana encyklika została wydana w 2015 roku. Jest ona drugim tego typu dokumentem napisanym przez papieża Franciszka. Jej tytuł jest cytatem ze znanego kantyku P i e ś ń S ł o n e c z n a autorst wa św. Franciszka z Asyżu –Laudato si’ mi Signore („Pochwalony b ą d ź , Pa n i e m ó j ” ) . W ł a ś n i e p o s t a ć patrona ekologów stała się, jak przyzna‐je sam autor, główną inspiracją przy pisaniu encykliki. Osoba św. Franciszka jest również tropem wskazującym jej tematykę – problem degradacji środo‐wiska naturalnego i stosunek, jaki powinni wobec niego zająć chrześcija‐nie.

WWW.PEXELS.COM

7 ekologicznych wyzwań

Już na początku dokumentu Franciszek stwierdza, że główną przyczyną głębo‐kich zmian w środowisku naturalnym jest rabunkowa gospodarka człowieka –jeden ze skutków grzechu pierworod‐nego. Papież wskazuje siedem głów‐n yc h w y z wa ń , k t ó r e m u s i p o d j ą ć współczesny człowiek w stosunku do otaczającej go natury. Pierwszym z nich sąwzrastające z roku na rok zanieczysz‐czenia spowodowane przez nieupo‐rządkowany wyzysk zasobów natural‐nych oraz zwiększającą się produkcję o d p a d ów. Ja k z auwa ż a Fra n c i s ze k , zjawisko to jest wynikiem panowania „kultury odrzucenia”, dotyczącej nie tylko rzeczy, ale i ludzi. Drugi z wymie‐nionych przez Franciszka problemów to zmiany klimatyczne, zwłaszcza g lobalne ocieplenie. Konsekwencje tych zmian najczęściej odczuwają naj‐ubożsi mieszkańcy Ziemi, tracąc swoje źródła dochodów oraz będąc zmuszo‐nymi do migracji. Niestety dramat tych osób często spotyka się z obojętnością, a podmioty dysponujące władzą oraz odpowiednimi funduszami najczęściej skupiają się na ich ukr ywaniu lub łagodzeniu skutków zaniedbań. Trze‐cim z najbardziej palących problemów w s p ó ł c z e s n e g o ś w i a t a j e s t coraz bardziej utrudniony dostęp do wody pitnej, zwłaszcza w krajach Afryki, a także jej nie najlepsza jakość, będąca powodem śmierci wielu osób. Czwarte wyzwanie, jakie dostrzega Papież, to zanikanie różnorodności biologicznej, objawiające się w wymieraniu kolejnych gatunków roślin, zwierząt i innych żywych organizmów. „Z naszego powo‐du tysiące gatunków nie będzie swoim istnieniem chwaliło Boga ani też nie b ę d ą p r ze k a z y wa ć n a m s wo j e g o orędzia. Nie mamy do tego prawa” –stanowczo stwierdza Franciszek.

P i ą t y p r o b l e m , j a k i e m u z d a n i e m Papieża musi zaradzić współczesny człowiek, to ogólny upadek społeczny i spadek jakości życia. Franciszek do‐strzega, że skutki destrukcji świata naturalnego przekładają się na codzien‐ne życie wielu osób. Są nimi między innymi niekontrolowany rozrost miast, zanieczyszczenie spalinami, hałas, brak terenów zielonych, ale również nad‐miar informacji spowodowany szybkim

rozwojem technolog ii cyfrowych. Szóstym wyzwaniem jest g lobalna niesprawiedliwość polegająca na tym, że konsekwencje rabunkowej gospo‐darki surowcami naturalnymi (dokony‐wanej przez duże koncerny) ponoszą zwykle najubożsi mieszkańcy naszej planety, a ich problemy spotykają się z obojętnością, spychane są na margi‐nes dyskusji politycznych i gospodar‐czych. Franciszek przestrzega przy tym przed łatwymi i pozornie skutecznymi środkami zaradzenia tych problemów, takimi jak kontrola liczby urodzeń. „Obwinianie wzrostu demograficznego, a nie skrajnego i selektywnego kon‐sumpcjonizmu jest sposobem na unik‐nięcie stawienia czoła problemom” –stwierdza Papież, który zauważa istnie‐nie „długu ekologicznego”, jaki bogata Północ zaciągnęła i zaciąga wobec biednego Południa, ponoszącego skutki niezrównoważonego wyzysku swoich zasobów naturalnych. Co więcej, kraje, na których terytoriach znajdują się złoża surowców, nie mogą z nich skorzystać w celu zaspokojenia we‐w n ę t r z n y c h p o t r z e b z p o w o d u krzywdzącego je systemu stosunków handlowych i własności. Ostatnim, siódmym problemem, któr y musi rozwiązać współczesny świat, jest brak odpowiedniej reakcji ze strony rządzą‐cych państwami. Niestety, jak zauważa Papież, wśród głównych światowych decydentów sprawy środowiska i jego ochrony zwykle przegrywają z potrzebą ekonomicznego zysku.

Co odpowiada za światowy kryzys ekologiczny?

W dalszej części encykliki Franciszek wymienia sześć głównych przyczyn światowego kryzysu ekologicznego. Pierwszą z nich jest szybki rozwój technologii. Oczywiście autor zazna‐cza, że ma on wiele dobr ych stron i pomaga przezwyciężyć wiele proble‐mów dotykających ludzkość. Oferuje on jednak również ogromną moc i władzę spoczywającą w rękach wąskiej grupy ludzi. Tymczasem współczesny czło‐wiek nie został wychowany tak, aby potrafił właściwie wykorzystywać możli‐wości, jakie daje postęp technologiczny. Kolejną przyczyną jest panujące po‐wszechnie myślenie technokratyczne. Polega ono na postrzeganiu rozwoju technologicznego jedynie w katego‐riach zysku, bez zwracania uwagi na skutki, jakie przynosi ono człowiekowi. Trzecim powodem obecnego kryzysu jest zdaniem Franciszka współczesny antropocentryzm i postrzeganie natu‐ry jedynie jako tworzywa twórczości ludzkiej. Związany jest z tym brak wła‐ściwego postrzegania miejsca człowie‐ka jako „zarządcy” Ziemi. Papież zauważa jednak, że szacunek wobec natury musi być powiązany z uznaniem wartości osób najsłabszych – ubogich, n i e n a ro d zo nyc h , l u d z i z n i e p e ł n o ‐sprawnościami. Warunkiem uzdrowie‐nia relacji z przyrodą jest poprawa jakości stosunków międzyludzkich. Stąd też nie można na przykład pogo‐dzić usprawiedliwiania aborcji z ochro‐ną przyrody.

Czwarta przyczyna współczesnego kryzysu ekologicznego to wynikający z nieuporządkowanego antropocentry‐zmu relatywizm praktyczny. Prioryte‐tami współczesnego człowieka są n a j c z ę ś c i e j j e g o w ł a s n a w yg o d a i osobisty interes. Objawia się on rów‐nież na przykład poprzez zmuszanie ludzi do niewolniczej pracy, porzucanie osób starszych czy wykorzystywanie seksualne dzieci. Piątym powodem obecnej sytuacji ekologiczno-społecz‐nej jest brak należytej obrony pracy będącej podstawowym przywilejem człowieka i sprzyjającej jego wszech‐stronnemu rozwojowi. Z tego powodu należy dążyć do zapewnienia każdemu człowiekowi zatrudnienia, zaś postęp technologiczny nie powinien wypierać ludzkiej pracy. Franciszek porusza rów‐nież zagadnienie rozwoju biotechnolo‐gii, między innymi kwestię organizmów genetycznie modyfikowanych. Jest to zagadnienie trudne do jednoznacznej oceny: z jednej strony pozwala częścio‐wo ro z w i ą z a ć p ro b l e my z w i ą z a n e z niedoborem żywności, z drug iej –p owo d u j e ko n ce nt ra c j ę w ł a s n o ś c i rolnej w rękach wąskiej grupy osób i zanikaniem małych producentów.

Jak rozwiązać problemy?

Franciszek nie poprzestaje jedynie na wskazywaniu problemów, ale podaje również konkretne sposoby ich rozwią‐zania. Pierwszym z nich jest uznanie istnienia pierwotnych relacji, w jakich znajduje się każdy człowiek: z Bogiem, innymi ludźmi i pozostałym stworze‐niem oraz wynikające z niego wzięcie odpowiedzialności za otaczający świat. Drug im środkiem może być zasada sprawiedliwości polegająca na powią‐zaniu analizy problemów środowisko‐wych z badaniem sytuacji człowieka, rodziny, pracy, kontekstu urbanistycz‐nego oraz relacji danej osoby z samą sobą. Papież zauważa, że istnieje interakcja między ekosystemem a spo‐łeczeństwem i jego problemami. Trze‐cim rozwiązaniem jest podjęcie dialogu między polityką a ekonomią w celu ochrony życia oraz wzrostu jego jakości. Niezbędna jest również edukacja –czwarta droga poprawy obecnej sytu‐acji ekolog icznej. Kościoły, szkoły, media, a przede wszystkim rodziny powinny przekazywać młodym i star‐szym pokoleniom dobre wzorce i uczyć nawyków, które poprawią stan środo‐wiska. Piątym środkiem jest „ekologicz‐ne nawrócenie” rozumiane jako zmiana postrzegania środowiska naturalnego i niejako pojednanie się z nim, na co składa się uznanie własnych grzechów wobec natury i wewnętrzna przemiana. W tym miejscu Papież wskazuje osobę św. Franciszka z Asyżu jako przykład człowieka żyjącego w pełnej harmonii z otaczającym go światem. Ostatnim środkiem, bardzo istotnym z punktu widzenia człowieka wierzącego, jest duchowość. Troska o środowisko po‐winna wypływać bezpośrednio z naszej wiary. Natura, podobnie jak człowiek, jest dziełem Boga, który powierzył ludzkości jej ochronę człowiekowi. Franciszek namawia, również w przy‐p a d k u d b a n i a o ś r o d ow i s k o , d o praktykowania drogi „małych kroków miłości” św. Teresy z Lisieux.

Laudato si’ jest jednym z najważniej‐szych dokumentów opracowanych przez papieża Franciszka. Stanowi stanowczy głos Głowy Kościoła wska‐zujący na wypływający bezpośrednio z Biblii nakaz otoczenia opieką świata naturalnego oraz na bezpośrednie p ow i ą z a n i e z m i a n w p r z y r o d z i e z pogarszaniem się warunków życia najuboższych mieszkańców naszej planety. Główne przesłanie encykliki jest jasne: dbałość o środowisko nie jest fanaberią, ale obowiązkiem, zaś jej brak – grzechem.

SZYMON RÓJ